Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties

Transcriptie

1 Indicator 5 januari 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Binnen bodemsanering zijn zowel overheden als marktpartijen betrokken. De afgelopen jaren werd de helft van de kosten door marktpartijen gedragen. In 2030 wil de Rijksoverheid stoppen met de financiering van saneringen. Hoe worden de marktpartijen gestimuleerd om meer verantwoordelijkheid te nemen? Uitgaven bodemsanering In 2008 is 371 miljoen euro uitgegeven aan de sanering van historische gevallen van bodemverontreiniging, waarvan 17% aan onderzoek en 83% aan saneringen. Van het totaalbedrag is 61% uitgegeven in de provincies, 24% bij de de vier grote steden en de rest bij de overige 25 gemeenten die bevoegd gezag bodemsanering zijn. De meeste kosten zijn gemaakt in het stedelijke gebied (63%) en op bedrijventerreinen (31%), de rest in het landelijke gebied. Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties In juli 2009 is het 'Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties' getekend door vertegenwoordigers van Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen. Hierin zijn afspraken gemaakt voor een beleid waarin de doelstellingen voor de bodem worden geïntegreerd met die voor energie, water, biodiversiteit en ruimtelijke ontwikkeling. Naast bodemverontreiniging spelen daarbij thema's zoals WKO-installaties voor de verwarming en koeling van ruimtes in gebouwen, CO2 en gasopslag, het gebruik van de ondergrond (ondergronds bouwen), het behoud van biodiversiteit en van het bodemarchief (archeologische en geologische waarden), de Waterwet (kwaliteit oppervlaktewater) en de consequenties van de Europese kaderrichtlijn water voor het grondwater. De lagere overheden kunnen beter dan het rijk het belang van de thema's voor de lokale en regionale ontwikkelingen beoordelen en aansturen. Daarom is decentralisatie een consequentie van de integrale aanpak. De verantwoordelijkheid voor de realisering van het beleid komt te liggen bij de lagere overheden (gemeenten voor het stedelijk gebeid en de provincies voor het landelijke gebied). Bij bodemverontreiniging zijn de belangrijkste uitgangspunten voor het beleid: het herkennen van spoedlocaties (met onacceptabele risico's bij het huidige gebruik) en het onderzoek en de aanpak hiervan; bij verontreinigde locaties die geen spoed zijn, is de aanpak meer gericht op beheer en sanering op een geschikt tijdstip, samengaand met de herinrichting van het gebied; de integrale aanpak van grootschalige grondwaterverontreiniging. Deze verontreiniging kan ontstaan zijn door de vermenging van verontreinigd grondwater van diverse locaties. Aanpak per locatie is in deze gevallen niet zinvol meer (komt vooral voor in stedelijk gebied). De aanpak van de spoedlocaties in de periode tot 2015 is een essentieel onderdeel omdat daarna de bodemsaneringsproblematiek minder overheersend zal zijn, wat meer vrijheidsgraden geeft bij het afwegen van belangen bij de overige locaties. Pagina 1 van 5

2 Budget bodemsanering Voor het onderzoek naar bodemverontreiniging en de sanering van ernstig verontreinigde locaties in de periode is door het kabinet een bedrag van 893 miljoen euros ter beschikking gesteld, waarvan tenminste 44 miljoen euro voor waterbodems. (Het bedrag kan nog wel in algemene bezuinigingsronden worden bijgesteld). Een belangrijk deel van dit budget (417 miljoen euro) wordt ondergebracht bij het algemene budget voor de stedelijke vernieuwing en de provinciefondsen. In hun plannen voor stedelijke vernieuwing moeten de gemeenten aangeven hoe zij alle ernstige gevallen van bodemverontreiniging uiterlijk in 2030 willen beheersen. Op basis daarvan kunnen zij voor bodemsanering gebruik maken van het algemene budget voor stedelijke vernieuwing. In 2010 geldt een overgangsperiode met een vastgesteld budget voor bodemsanering van 242 miljoen euro, en een vastgestelde verdeling van het budget tussen de provincies en de gemeenten die bevoegde overheid zijn. Na 2010 vervalt de financiële verantwoording van bodemsaneringsgelden van provincies en gemeenten aan het rijk. Wel blijven de provincies en alle gemeenten verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het integrale beleid op de genoemde thema's. Eén consequentie daarvan is de plicht tot het verschaffen van informatie over de stand van zaken naar het Rijk. Op basis daarvan blijft ook het Rijk een vorm van medeverantwoordelijkheid houden dat de doelstellingen worden gehaald. Voor de sanering van waterbodems bestaan aparte afspraken, omdat dit samenhangt met de planning voor baggerwerken om nautische redenen en vanwege het watermanagement (zie indicator Baggerproblematiek in Nederland). De sanering van verontreinigde locaties op het land die de waterkwaliteit ongunstig beïnvloeden vallen wel onder het budget en worden volgens het convenant uiterlijk in 2011 geïnventariseerd. Bodemsanering in de stedelijke leefomgeving Het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV), in werking sinds 1 januari 2000, is bedoeld om diverse voorzieningen in de steden te verbeteren. Hieronder vallen ook duurzame milieumaatregelen, waaronder bodemsanering. Bodemsanering wordt daarbij niet als een individueel project aangepakt, maar als ondersteuning van de ruimtelijke ontwikkeling van een gebied, bijvoorbeeld bij woningbouw. Het tijdstip van de sanering is daarmee afhankelijk van de planning in het gehele project. Vaak wordt pas met de sanering gestart als de financiering van het gehele ontwikkelingsproject rond is. ISV-budget kon eenmalig per programmaperiode door de gemeenten worden aangevraagd bij het Rijk (ISV-1 van , ISV-2 van en ISV ). Na 2010 geeft het Rijk eenmalig per programmaperiode een bijdrage aan het gezamelijke fonds voor stedelijke vernieuwing van de gemeenten. Circa tweederde van de uitgaven bodemsanering worden in stedelijk gebied gemaakt. Reservering budget voor knelpunten in bodemsaneringsprojecten Een deel van de middelen blijft op de VROM-begroting staan voor knelpunten en voor de ondersteuning van bodemsaneringen door bedrijven. Als het bevoegd gezag kan aantonen dat uit het beschikbare budget en in de geest van het convenant een lopende bodemsaneringsproject niet haalbaar is en grote overschrijdingen dreigen te ontstaan dan kan een beroep op de knelpuntenpot worden gedaan. (Als nieuwe bezuinigingen nodig zijn zullen deze ook zo veel mogelijk door de knelpuntenpot worden opgevangen.) In de periode bestond er een knelpuntenpot van 102 miljoen euro. Van dat budget ging 40 miljoen euro naar de provincies Overijssel en Gelderland voor asbest en asbestwegen en 28 miljoen euro naar Noord-Brabant voor De Kempen. De rest ging grotendeels naar twaalf andere grote projecten, zoals bijv. de Westergasfabriek in Amsterdam, het Joh. Enschede terrein in Haarlem en de Otheense Kreek in Zeeland. Het totale aantal claims van gemeenten en provincies was vier keer groter dan het beschikbare budget. Niet alle aanvragen konden daarom worden gehonoreerd. Pagina 2 van 5

3 Ondersteuning saneringen door bedrijven Circa de helft van de saneringen wordt uitgevoerd en gefinancierd door bedrijven. Het Rijk ondersteunt dit op een aantal punten zoals de uitvoering van convenanten bodemsanering met het bedrijfsleven, de bedrijvenregeling, het Bodemcentrum en het onderzoek op in gebruik zijnde bedrijfsterreinen. De bedrijvenregeling is een subsidieregeling voor de sanering van bedrijventerreinen. Om hiervoor in aanmerking te kunnen komen moest men zich voor aanmelden bij het bevoegd gezag en voor een uitgevoerd bodemonderzoek overleggen. Eind 2008 bleken bedrijven recht op subsidie te hebben. Het Bodemcentrum neemt van bedrijven de organisatie over van bodemonderzoek en sanering, inclusief de afstemming met de overheid, de aanvragen van subsidie via de bedrijvenregeling en cofinanciering en biedt een verzekering tegen kostenoverschrijdingen. Eind 2008 waren er 1660 aanmeldingen bij het Bodemcentrum. Voor het onderzoek en de sanering op bestaande bedrijventerreinen zijn tot 2007 een vijftal regionale BSB-stichtingen actief geweest. De resterende werkzaamheden zijn door de provincies overgenomen. Bodemsanering in Convenanten De convenanten hebben ieder een eigen uitvoeringsbudget dat is opgebracht door de branche in combinatie met het Rijk en eventuele andere belanghebbenden. Convenanten met het bedrijfsleven die een belangrijke rol spelen zijn de SBNS voor de Nederlandse Spoorwegen, Gasfabrieksterreinen en Bosatex voor de textielreinigingsbranche. Met ministeries die eigenaar zijn van terreinen is het convenant Staatseigendommen afgesloten waarbij ministeries een eigen bijdrage aan de saneringen leveren. Met diverse gemeenten zijn door het Rijk VINEX-convenanten afgesloten onder andere om stagnatie door bodemverontreiniging tegen te gaan bij de herinrichting van VINEX-locaties voor woningbouw. In het Jaarverslag bodemsanering is een landelijk overzicht van de stand van zaken bij de convenanten opgenomen. Saneringen door marktpartijen Het streven is om een belangrijk deel van de saneringen te laten financieren en uitvoeren door marktpartijen. De marktpartijen zijn bedrijven, particulieren, maar ook overheden als eigenaar van locaties en deze zouden 75% van de kosten moeten dragen; in de praktijk is dit 50%. De bevoegde overheid beoordeelt in alle gevallen de kwaliteit van het resultaat. Vaak neemt de overheid ook deel aan een co-financiering om de aanpak te stimuleren. Dan gelden ook de administratieve regels voor overheidssaneringen. Saneringen die volledig door de marktpartijen zijn betaald, worden Saneringen in Eigen Beheer (SEB) genoemd. Hierbij horen ook de convenantsaneringen. Als alle spoedlocaties zijn gesaneerd (in 2015) en gevallen van ernstige bodemsanering beheerst (in 2030) is het voornemen om de financiering door de overheid volledig stop te zetten, maar wel de regelgeving met betrekking tot risico's en saneringsnoodzaak te handhaven. Na 2030 moeten marktpartijen de kosten van dan nog noodzakelijke saneringen op zich nemen. Het gaat dan om gevallen die ontstaan bij wijziging van het bodemgebruik door herinrichting. De risico's van een verontreiniging hangen namelijk samen met het bodemgebruik. Bijvoorbeeld bij gebruik als moestuin is de kans op blootstelling aan de verontreiniging groter dan bij gebruik als bestraat parkeerterrein. In de regelingen voor nieuwe gevallen van bodemverontreiniging die na 1985 zijn ontstaan is nog geen wijziging voorzien. Multiplier bodemsanering Pagina 3 van 5

4 De multiplier bodemsanering is een indicator waaruit blijkt in welke mate de markt bij de financiering betrokken is. Door de overheid is een doelstelling geformuleerd ten aanzien van de gewenste marktparticipatie, waarbij driekwart van het benodigde geld door de markt moet worden betaald (een multiplier van 4). Tot nu toe is dit niet bereikt. Gedurende de afgelopen periode bedroeg de landelijke multiplier gemiddeld ongeveer 2. Gemeenten die meer recent hun afspraken over bodemsaneringsprojecten hebben gemaakt en geen lopende afspraken hadden die lang tevoren waren vastgelegd, konden echter wel een multiplier van 4 halen. Dit heeft te maken met de lange duur van saneringsprojecten. De verbetering lijkt te komen van de verschuiving naar een geïntegreerde aanpak, gecombineerd met ruimtelijke ontwikkelingen. De mogelijke verklarende factoren voor het niet halen van een landelijke multiplier van 4 zijn de kosten van het inventariserende onderzoek (Landsdekkend beeld bodemverontreiniging en spoedlocaties), saneringen van oude gasfabrieken (volgens afspraak uit Wbb-budget), waterbodems en ook de oplopende kosten voor de nazorg voor ruim de helft van de saneringsprogramma's. Vereenvoudigde procedures Voor de routinematige aanpak van kleinschalige verontreinigingen is met het Besluit Uniforme Saneringen (BUS) een eenvoudige korte administratieve procedure ingevoerd. Hiervan wordt veel gebruik gemaakt, bij circa 50% van de in 2008 afgesloten saneringen. BUS geldt ook voor het uitplaatsen en terugbrengen van licht verontreinigde grond bij kleine civieltechnische werken. Om de beoordeling van rapportages te vereenvoudigen is een uniformering van saneringsplannen, evaluatieverslagen en nazorgplannen in gang gezet. In een vervolgfase zullen e-formulieren worden ontworpen zodat een digitale afwerking mogelijk wordt. Referenties VROM/RIVM (2008) Jaarverslag bodemsanering over Een rapportage van de bevoegde overheden bodemsanering [2]. Ministerie van VROM/RIVM, Den Haag/Bilthoven. MMG-Advies (2005). Onderzoek Multiplier Bodemsanering (2005). MMG-Advies, Den Haag. VROM (2005), Besluit Uniforme Saneringen [3]. Relevante informatie Meer informatie over bodemverontreiniging [4] is te vinden op de site van het Ministerie van VROM. Referentie van deze webpagina CBS, PBL, RIVM, WUR (2010). [5] (indicator 0446, versie 02, 5 januari 2010 ). Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Den Haag; PBL Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag; RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven; en Wageningen University and Research, Wageningen. Bron-URL: Pagina 4 van 5

5 Links [1] [2] Bodemsanering 2008.pdf [3] [4] [5] Pagina 5 van 5