Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, vraagt in verband met bovenstaand Algemeen overleg uw aandacht voor het volgende.

Transcriptie

1 Aan de leden van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie Tweede Kamer der Staten Generaal Betreft: Algemeen overleg over mensenhandel en prostitutie, 31 oktober 2013 Amsterdam, 14 oktober 2013 Geachte heer/mevrouw, Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, vraagt in verband met bovenstaand Algemeen overleg uw aandacht voor het volgende. 1. Algemeen: positie van vrouwen en meisjes cruciaal bij bestrijding van uitbuiting Bij de onderwerpen die op de agenda van dit Algemeen overleg staan, speelt gender 1 een grote rol. Vrouwen zijn veel vaker dan mannen het slachtoffer van mensenhandel, loverboys, en misstanden in de seksbranche. Zowel in de Richtlijn 2011/36/EU inzake voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan als in het Verdrag van de Raad van Europa ter bestrijding van mensenhandel (STCE 197-Lutte contre la traite des êtres humains, 16 V 2005) wordt onderkend dat mensenhandel een genderspecifiek fenomeen is en dat vrouwen en mannen vaak om verschillende redenen aan mensenhandel ten prooi vallen. Daarom moeten maatregelen volgens deze Richtlijn en dit Verdrag genderspecifiek zijn. Ook in de voor dit algemeen overleg geagendeerde Mededeling EU strategie bestrijden mensenhandel (COM( ) wordt hierop gewezen. In actie 2 van prioriteit E gaat het om het ontwikkelen van kennis over de genderdimensie van mensenhandel. Het risico slachtoffer van mensenhandel en van verschillende vormen van uitbuiting te worden hangt af van het geslacht. Bovendien kunnen de gevolgen op korte en lange termijn van mensenhandel voor vrouwen en mannen verschillen, waarbij ook de vorm van de mensenhandel bepalend is (p.16). De Nederlandse cijfers bevestigen deze verschillen. Het aandeel bij CoMensha gemelde mannelijke slachtoffers is de afgelopen jaren gestegen, maar nog altijd is meer dan 80% van de slachtoffers vrouw. Van de vrouwelijke slachtoffers komt 69% uit de seksindustrie, van de mannelijke slachtoffers 29% (Cijfermatige rapportage van de NRM, Mensenhandel in en uit beeld). 1 Gender heeft betrekking op de maatschappelijke verschillen tussen mannen en vrouwen.

2 Deze statistische verschillen betekenen niet dat de situatie van een mannelijk slachtoffer minder belangrijk of ernstig is dan van een vrouwelijk slachtoffer. De cijfers zeggen echter wel iets over de oorzaken. De kans om slachtoffer te worden, wordt beïnvloed door rolpatronen, seksuele cultuur, verschillen op de arbeidsmarkt, verschillende posities in families en gezinnen, en andere verschillen in machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen (zowel in Nederland en als in andere landen van herkomst). Voor een effectieve bestrijding van de problemen die op de agenda van het Algemeen overleg staan, is dat inzicht van groot belang. Atria bepleit om hierbij de volgende uitgangspunten te hanteren: verkleinen van de machtsverschillen tussen mannen en vrouwen, en empowerment van vrouwen en meisjes, zijn onmisbaar in het kader van preventie. Dat geldt zowel voor primaire preventie (voorkomen dat iemand slachtoffer wordt), als voor secundaire preventie (zorgen dat een slachtoffer de situatie van uitbuiting kan verlaten, en ook niet opnieuw in een dergelijke situatie terecht komt); het versterken van de positie van (potentiële) slachtoffers is even belangrijk als het bestraffen van daders; slachtoffers hebben recht op veiligheid, maar ook op alternatieven die hen in staat stellen de regie in hun leven te herwinnen. Deze benadering past binnen een mensenrechten-visie op de bestrijding van mensenhandel. Zie hierover uitgebreid Rijken, C., Römkens, R (2010), Vulnerability in a globalised world: The case of human trafficking. In: R. M. Letschert & J. J. M. van Dijk (Eds.), The new faces of victimhood. Globalisation, transnational crimes and victims rights. New York: Springer. Atria dringt er op aan om steeds centraal te stellen welke wetgeving en welk beleid het meest effectief bijdraagt aan de bestrijding van uitbuiting en het vergroten van de veiligheid van slachtoffers. Versterkt de wetgeving (bijvoorbeeld een verbod, een registratieplicht, en/of het vreemdelingenbeleid) de positie van (potentiële) slachtoffers? Maakt het het voor hen gemakkelijker om hulp te zoeken, en/of op een andere manier hun brood te verdienen? Of maakt het hen juist kwetsbaarder voor uitbuiting? In beleid dat is gericht op preventie van mensenhandel en op ondersteuning van het slachtoffer, is het cruciaal dat voorwaarden worden geschapen die het vermogen van vrouwen versterken om eigen en constructieve keuzes te maken (versterken van agency ). Sommige vrouwen nemen in het land van herkomst welbewust grote risico s om door migratie uit armoede of onderdrukking te raken, in veel gevallen met het doel om gezin en familie te kunnen onderhouden. Dat geldt zowel voor draagmoederschap, als voor werk als domestic worker of in de seksindustrie. Het bestrijden van de uitbuiting moet in die gevallen gebeuren met respect voor het feit dat de betrokken vrouwen niet zomaar deze keuzes hebben gemaakt. Dat betekent dat de oplossing niet bestaat uit het illegaliseren van dergelijke keuzes. Hun positie wordt daardoor eerder verzwakt dan versterkt, hun agency beperkt. Atria adviseert in plaats daarvan dat beleid ter bestrijding en preventie van mensenhandel aandacht besteedt aan: voorlichting: in de bronlanden (lokaal) voorlichtingsbeleid ondersteunen dat vrouwen en meisjes attendeert op risico s dat hun onder valse voorwendselen werk in West Europese landen wordt aangeboden (i.h.b. in de horeca) empowerment: ondersteunen van lokaal beleid in de landen van herkomst, dat erop is gericht dat vrouwen en meisjes andere alternatieven hebben om hun positie te verbeteren (onderwijs, arbeid, manieren om aan onderdrukking in familiekring te ontsnappen etc.)

3 ondersteuning slachtoffers: bieden van veilige opvang- en steunmaatregelen, ongeacht of slachtoffers van mensenhandel aangifte doen (zie ook onder par. 2 van deze brief) uitbuiting bestrijden: zorgen dat de uitbuiting van degenen die domestic worker of sekswerker zijn zoveel mogelijk wordt bestreden (aandacht voor gezondheid, veiligheid, een fatsoenlijke betaling etc.) 2. Mensenhandel 2.1 Inleiding Atria is verheugd dat het bestrijden van mensenhandel een prioriteit is van dit kabinet. Tot nu toe ontbreekt echter voldoende aandacht voor genderspecifieke aspecten van de problematiek, in het bijzonder voor vrouwen als slachtoffer van dwang en/of uitbuiting in de seksindustrie of in huishoudelijke arbeid. Atria dringt er op aan het Nederlandse beleid inzake mensenhandel in overeenstemming te brengen met internationaalrechtelijke verplichtingen (zie par. 1 van deze brief), door in het beleid mee te nemen dat de oorzaken van slachtofferschap voor een groot deel genderspecifiek zijn, dat de sectoren waarin slachtoffers terecht komen voor een groot deel genderspecifiek zijn, en dat de bescherming en preventie dus ook rekening moeten houden met gender. 2.2 Verblijfsregeilng Mensenhandel: verband tussen strafproces en verblijfsrecht slachtoffer De Minister van Veiligheid en Justitie schrijft in zijn brief aan uw kamer d.d. 8 maart jl. ( nr. 97): Het slachtoffer staat centraal bij de aanpak van mensenhandel. Goede zorg en bescherming van slachtoffers is van belang voor een effectieve aanpak van dit mensonterende delict. Slachtoffers worden vaak ernstig bedreigd door hun mensenhandelaar. Het bieden van een goede bescherming kan de aangiftebereidheid vergroten, waardoor mensenhandelaren beter kunnen worden aangepakt. Atria deelt deze mening, maar voegt eraan toe dat bescherming van slachtoffers niet alleen in het kader van de aanpak van daders moet worden gezien. Het beschermen van slachtoffers is ook een doel op zich. Het CEDAW-Comité van de VN benadrukt dat Nederland op grond van het VN-Vrouwenverdrag verplicht is om alle slachtoffers van mensenhandel te beschermen, ongeacht de vraag of zij aangifte willen/kunnen doen (Committee on the Elimination of Discrimination against Women, Forty-fifth session 18 January-5 February 2010, Concluding observations of the Committee on the Elimination of Discrimination against Women, The Netherlands). De uitbreiding van de verblijfsregeling Mensenhandel (voorheen B9-regeling) naar slachtoffers die geen aangifte doen in verband met een ernstige bedreiging en/of een medische of psychische beperking is een eerste stap in deze richting. Hieraan zijn echter strikte eisen verbonden, en de vergunning wordt slechts voor een jaar verleend. Ook als wel aangifte wordt gedaan, komt de vergunning op grond van de verblijfsregeling Mensenhandel te vervallen na afloop van het strafrechtelijk onderzoek c.q. het strafproces. Dit strookt niet met de aanbevelingen van het CEDAW-Comité. Atria is van mening dat het passend zou zijn om slachtoffers van mensenhandel, als zij dat willen, verblijf in Nederland toe te staan op grond van het feit dat de betrokkene in Nederland slachtoffer is geworden van een zware schending van mensenrechten. Een dergelijk beleid zou bovendien bijdragen aan de aangiftebereidheid. De onzekerheid of men na afloop van het strafproces wellicht in aanmerking kan komen voor voortgezet verblijf, is een aanzienlijke drempel om aangifte te doen. Aangifte doen en naderhand naar het land van herkomst terug moeten, brengt aanzienlijke nadelen met zich mee: een stigma in het land van herkomst, en een ernstig risico op repercussies door de daders c.q. hun handlangers.

4 Specifiek over de B9 regeling (thans verblijfsregeling Mensenhandel) heeft Atria (d.w.z. een van haar rechtsvoorgangers, E-Quality) in 2011 in samenwerking met CoMensha en FairWork (destijds BlinN) een genderscan op de regeling uitgevoerd. U ontvangt deze scan hierbij als bijlage. In de scan worden 13 aanbevelingen gedaan. 2.3 Verblijfsregeling Mensenhandel: bedenktijd Op 21 juni 2012 heeft de Minister van V&J aangegeven zijn voornemen te heroverwegen om slachtoffers die langer dan drie maanden uit de mensenhandelsituatie zijn, geen recht op bedenktijd meer geven. Met de Nationaal Rapporteur Mensenhandel (NRM) is Atria van mening dat dit uit humanitair en gendersensitief oogpunt een onwenselijke inperking van het recht op een bedenktijd zou zijn, die bovendien op gespannen voet staat met het Verdrag van de Raad van Europa ter bestrijding van mensenhandel. Vrouwen maken over het algemeen relatief vaker gebruik van de bedenktijd dan mannen. Mannen dienen vaker meteen een aanvraag op grond van de verblijfsregeling Mensenhandel/B9 regeling in zonder eerst gebruik te maken van de bedenktijd, blijkt uit de cijfermatige rapportage van de NRM (Mensenhandel in en uit beeld). Wellicht hangt dat samen met het feit dat een bedenktijd sterker nodig is voor slachtoffers uit de seksindustrie, dan voor slachtoffers uit bijvoorbeeld de bouw, horeca, of landbouw. Juist slachtoffers uit de seksindustrie hebben immers meer repercussies te vrezen wanneer zij aangifte doen. Die repercussies kunnen bijvoorbeeld bestaan uit het stigma waarmee zij te maken kunnen krijgen als voormalig sekswerker, wat uiteraard sterk verschilt met de manier waarop tegen bijvoorbeeld een voormalig aardbeienplukker wordt aangekeken. Ernstiger nog zijn repercussies van de kant van de daders: mensenhandel voor de seksindustrie is een onderdeel van internationaal georganiseerde criminaliteit. Dat impliceert dat zelfs na arrestatie van een verdachte het risico op gewelddadige represailles in het land van herkomst tegen het slachtoffer en/of haar familie aanwezig blijft. Ook dit is anders dan bij mensenhandel in het kader van bijvoorbeeld de landbouw. Aangifte doen van uitbuiting in de seksindustrie kan dus meer bedenktijd vergen dan aangifte van andere vormen van mensenhandel. 2.4 Domestic workers Een specifieke groep slachtoffers van mensenhandel zijn migrant domestic workers die werkzaam zijn in de particuliere huishouding als huishoudster, oppas, en/of verzorgende. In praktijk wordt voor deze arbeid geen tewerkstellingsvergunning verleend, zodat velen van hen zonder verblijfsvergunning in Nederland wonen en werken. Zij zijn hierdoor bijzonder kwetsbaar voor misbruik en uitbuiting, en dat geldt nog sterker als zij bij de werkgever in huis wonen. Deze vrouwen en meisjes lijken vaak geheel uit beeld te blijven bij instanties, en/of worden niet als slachtoffer van mensenhandel herkend. Als zij wel met justitie te maken krijgen, is dat zelden in het kader van de bescherming van slachtoffers van mensenhandel: zij komen eerder in aanraking met de vreemdelingenpolitie in het kader van het toezicht op illegale vreemdelingen. (Zie voor een voorbeeld de vragen van mw. Karabulut (SP) aan de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie en de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) over de jacht op schoonmaaksters, ingezonden 28 december 2012, en het antwoord hierop ontvangen 23 januari 2013.) De positie van migrant domestic workers heeft vele kanten, waaronder vreemdelingenrechtelijke aspecten, arbeidsrechtelijk aspecten, sociale zekerheid, fiscale gevolgen, en het ILO-verdrag 189 (Decent Work for Domestic Workers). Recent is door de Minister van SZW een Commissie Dienstverlening aan huis ingesteld, om de positie van huishoudelijk personeel in Nederland te onderzoeken en varianten te ontwikkelen voor de verbetering van de positie van huishoudelijk werkers. Dit juicht Atria uiteraard toe. De positie van huishoudelijk werkers wordt door uw Kamer in het algemeen besproken in het kader van het arbeidsmarktbeleid (hoofddossiernummer 29544). Atria dringt erop aan om bij de behandeling van dit onderwerp aandacht te besteden aan de positie van migrant domestic workers en de bestrijding van mensenhandel. Ook de Nationaal Rapporteur Mensenhandel heeft erop

5 aangedrongen dat de Commissie Dienstverlening aan huis aandacht besteedt aan de relatie tussen huishoudelijk werk en mensenhandel (Mensenhandel, Negende rapportage van de Nationaal rapporteur mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen (2013)). Atria is graag bereid om met u over het bovenstaande van gedachten te wisselen, en/of u van nadere informatie te voorzien. Hoogachtend, Dr. R. Römkens Directeur/bestuurder Atria, kennisinstituut voor vrouwengeschiedenis en emancipatie