Acta. Bijlage XIII - I. van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland

Transcriptie

1 Acta van de Generale Synode Amersfoort-Centrum 2005 van de Gereformeerde Kerken in Nederland Bijlage XIII - I Rapport Deputaten Archief en Documentatie

2 VOORWOORD / INLEIDING Geachte leden van de generale synode, Hierbij bieden wij u het rapport aan van de werkzaamheden van het deputaatschap Archief en Documentatie en van het onder de verantwoordelijkheid van dit deputaatschap vallende Archief- en Documentatiecentrum. Wij zijn de Here dankbaar, dat de opdrachten die het deputaatschap door de synode van 2002 waren verstrekt, zonder belemmering konden worden uitgevoerd. De voorgestelde nieuwe opdrachten staan in het teken van de continuïteit. Het deputaatschap Archief en Documentatie 2 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

3 INHOUDSOPGAVE 1 Samenvatting 4 2 Samenstelling deputaatschap 5 3 Opdracht van de synode 6 4 Globaal beleidsoverzicht Organisatie en beheer ADC Personeel Financiële verantwoording en begroting 8 5 Uitvoering Inleiding Verzamelen en beheren Verzamelen Inventariseren Relaties met verwante instellingen 5.3 Beheren en toerusten Bezoeken en beheren Synode-archief Metamorfoze-project Archiefcursus en -studiedag 5.4 Bevorderen van kennis en onderzoek ADC-lezingen Stichting Schooldag- en andere tentoonstellingen Publicaties en voordrachten Onderzoek Studiedagen en conferenties Redacties en andere bestuurlijke taken 6 Conclusies / aanbevelingen 18 7 Bijlagen Beleidsplan ADC (vastgesteld 14 maart 2003) Lijst ontvangen archieven GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 3

4 1 SAMENVATTING Het deputaatschap Archief en Documentatie heeft de afgelopen periode ongestoord zijn taak kunnen uitoefenen. Het Archief- en Documentatiecentrum (ADC), dat onder zijn toezicht valt, ontplooide vele activiteiten, fungeerde als vraagbaak en trok meer onderzoekers van verschillende nationaliteiten dan in de voorafgaande periode. Het centrum heeft een goede naam binnen de kerken en daarbuiten. Inzake de archieven lag het accent in deze periode op de verwerving van archieven op het gebied van de zending en op dat van de nauw met de Gereformeerde Kerken verbonden maatschappelijke organisaties. Daarnaast richtte het zich op persoonlijke archieven en het vastleggen van herinneringen. De advisering op archiefgebied geschiedde hoofdzakelijk aan plaatselijke kerken. Wat betreft de bevordering van onderzoek was de samenwerking met de Theologische Universiteit een belangrijk aspect. Personele wisselingen hebben de stabiliteit van de organisatie en de harmonie in de onderlinge verhoudingen niet verstoord. Het aantal donateurs van het ADC groeit, evenals de belangstelling voor zijn activiteiten. De indruk bestaat op het ADC dat er meer dan voorheen gevraagd wordt naar de geschiedenis van onze kerkelijke gemeenschap. Dit kan te maken hebben met het feit dat onze kerken en de samenleving als geheel voor de vraag gesteld worden wat de koers richting de toekomst is. 4 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

5 2 SAMENSTELLING DEPUTAATSCHAP Voorzitter Drs. J.D. Schaap, Hoefblad 6, 8265 GM Kampen, Secretaris Drs G.F. Noordhuis, Slangevecht 4, 3813 LT Amersfoort, Penningmeester E.Th. de Vries RA, Stadhouderslaan 102, 3761 EN Soest, Leden Ds. J. Beekhuis, Schoener 11, 3891 DC Zeewolde, Dhr. G. Willems, Hoefblad 24, 8265 GM Kampen, Personeel Archief- en Documentatiecentrum Directeur Prof. dr. G. Harinck, p/a Broederweg 16, 8261 GT Kampen, Archivaris Drs. M. Driebergen, p/a Broederweg 16, 8261 GT Kampen, Vaste vrijwilligers: Drs. W. de Gelder Mw. Drs. I. van der Lugt GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 5

6 3 OPDRACHT VAN DE SYNODE Met betrekking tot het werk van deputaten Archief en Documentatie heeft de synode van Zuidhorn 2002 de volgende besluiten genomen: 1 de controle van het generaal-synodaal archief en de deputaatschapsarchieven op te dragen aan de Gereformeerde Kerk te Groningen-West, conform de door deze synode aanvaarde Richtlijnen beheer van generaal-synodaal archief en deputaatschapsarchieven 2 deputaten Archief en Documentatie conform hun voorstel op te dragen de kerken te vertegenwoordigen in de Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland en de Stichting Protestantse Kerkelijke Kunst 3 aan deputaten voor Archief en Documentatie de volgende opdrachten te verstrekken: 1 a archief- en documentatiemateriaal te verzamelen en te beheren, dat van belang is voor de geschiedenis van De Gereformeerde Kerken in Nederland, met name sinds de Vrijmaking van 1944 en volgende jaren; in het bijzonder wanneer zulk materiaal anders dreigt verloren te gaan; b te zorgen dat de afgesloten gedeelten van de archieven van generaal-synodale deputaatschappen worden overgebracht naar het ADC; 2 kennis en onderzoek te bevorderen inzake de geschiedenis van De Gereformeerde Kerken in Nederland, met name met betrekking tot de in het ADC en in de kerken aanwezige archieven en documentatie; 3 alle maatregelen te nemen die voor de instandhouding van het ADC nodig zijn, alsmede die werkzaamheden uit te voeren, die voortvloeien uit de aanstelling van de door deputaten benoemde directeur van het ADC en de archivaris-documentalist en toezicht te houden op hun werkzaamheden; 4 de kerkenraden, de meerdere vergaderingen en haar deputaatschappen, alsmede waar nodig en van belang ook personen en instanties regelmatig te dienen met advies en voorlichting inzake beheer van archief en documentatiemateriaal; 5 de kerkelijke vergaderingen te dienen met richtlijnen en instructies voor een goed archiefbeheer; 6 het bestuur te blijven vormen van de Stichting Exploitatie Archief- en Documentatiecentrum Broederweg 16 en zich in die kwaliteit te houden aan de besluiten van de generale synode van De Gereformeerde Kerken in Nederland door welke zij zijn benoemd; 7 de kerken te vertegenwoordigen in de Commissie tot registratie van Protestants kerkelijke en semikerkelijke Archieven (CPA); 8 de kerken te vertegenwoordigen in de Stichting Protestantse Kerkelijke Kunst (SPKK); 9 contacten te onderhouden en activiteiten te ontplooien die voor het onder 1-8 genoemde noodzakelijk en nuttig zijn; 10 de werkzaamheden te verrichten binnen het vastgestelde budget, dat separaat wordt toegezonden; 11 van hun arbeid rapport uit te brengen aan de eerstvolgende synode en hun rapport uiterlijk drie maanden voor het begin van de volgende generale synode aan de kerken toe te zenden. 6 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

7 4 GLOBAAL BELEIDSOVERZICHT 4.1 Organisatie en beheer ADC Leidraad voor de werkzaamheden is geweest het beleidsplan voor het ADC en het in vervolg daarop geschreven nieuwe beleidsplan (zie bijlage 7.1). Dit beleidsplan is na bespreking vastgesteld op 14 maart De taken en verantwoordelijkheden van het personeel waren duidelijk en de functionarissen konden voortvarend hun taak uitoefenen, daarbij terzijde gestaan door vrijwilligers. De personeelswisseling ten gevolge van het vertrek van mevr. drs. I. van der Lugt is goed verlopen. Alle nadruk kon gelegd worden op de door de synode opgedragen taken. We verheugen ons erover dat het werk goede voortgang mocht hebben. Zowel de ruimten als de inrichting van het ADC-pand Broederweg 16 te Kampen voldoen aan de actuele eisen ingevolge de ARBO-wetgeving. Verbouwingen zijn de eerstkomende jaren niet te verwachten, maar wel vindt er bezinning plaats over de uitbreiding van de archiefruimte. Deze ruimte nadert, sinds de opening van het ADC twaalf jaar geleden, zijn maximale capaciteit. Het onderzoek naar uitbreidingsmogelijkheden is gaande en in het najaar van 2004 ontstaat er meer duidelijkheid over een serieuze mogelijkheid tot uitbreiding richting een naastgelegen pand. Hierover is ten tijde van de datum van indiening van dit rapport nog onvoldoende bekend. De synode zal zo nodig over deze zaak in een separate rapportage geïnformeerd worden, eventueel vergezeld van een voorstel. In de afgelopen periode zijn voorbereidingen getroffen voor het begrote klein onderhoud en het buitenschilderwerk. 4.2 Personeel Begin 2003 werd de directeur benoemd op de vanwege het ADC ingestelde bijzondere leerstoel aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken te Kampen. Hij inaugureerde op 6 juni dat jaar in de Burgwalkerk te Kampen met een rede getiteld Tussen Barmen en Amsterdam, waarvan de tekst na afloop van de plechtigheid verkrijgbaar was. Per 1 augustus 2002 is de historicus drs. M. Driebergen aangetreden als opvolger van mevr. drs. I van der Lugt als archivaris-documentalist. Hij is aan het ADC verbonden voor 0,8 fte. Behalve het verrichten van lopende werkzaamheden en archiveer- en verzamelwerk, werkte hij mee aan de tentoonstelling Made in Kampen. 150 jaar predikantsopleiding, die van september tot en met december 2004 wordt gehouden in het Stedelijk Museum te Kampen. Behalve de selectie en beschrijving van de tentoongestelde stukken heeft drs. Driebergen ook de beeldredactie verzorgd van de bij de tentoonstelling behorende catalogus. Hij werkte aan dit project in een team, waarin ook medewerkers van de Bibliotheek van de Theologische Universiteit, het Stedelijk Museum en de Theologische Universiteit van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) participeerden. Hij had zitting in het deputaatschap Voorbereiding Eerstkomende Synode. In samenwerking met de archivarissen van de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Nederlands Gereformeerde Kerken werd in de loop van 2003 op zeven verschillende locaties een cursus kerkelijk archiefbeheer verzorgd. De onderzoeker drs. W. Berkelaar was van september 2001 tot en met augustus 2003 voor 0,5 fte in dienst van het ADC ten bate van het onderzoek naar de geschiedenis van de Theologische Universiteit van 1854 tot heden. Zijn aanstelling werd grotendeels gefinancierd door sponsors. Van februari tot september 2004 was hij voor 0,5 fte in dienst van de Vrije Universiteit met het oog op ditzelfde project, maar hij verrichtte zijn werkzaamheden grotendeels op het ADC. Drs. W. de Gelder was werkzaam als vaste vrijwilliger. Hij werd in maart 2004 getroffen door een infectieziekte en verblijft na een aanvankelijk langdurig verblijf op de intensive care afdelingen van ziekenhuizen te Zwolle en Groningen nu voor verder herstel in een verpleeghuis te Zuidhorn. Zijn afwezigheid is een gemis, temeer daar de archivaris-documentalist nu vaak alleen zijn werk op het ADC moet verrichten. Maar meer nog vervult de ernst van de ziekte van drs. De Gelder en de lange weg van herstel ons met zorg over zijn welzijn; op de vergaderingen van het deputaatschap is om herstel gebeden en is hij in zijn moeilijke situatie aan de zorg van onze hemelse Vader opgedragen. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 7

8 Sinds het voorjaar van 2004 is de oud-archivaris-documentalist mevr. drs. I van der Lugt als vrijwilliger aan het ADC verbonden als webmaster. Haar dienstverlening moge dienen als illustratie van de goede werkverhoudingen op en om het ADC, waarvan wij hierbij dankbaar gewag maken. 4.3 Financiële verantwoording en begroting Onderstaande cijfers zijn gebaseerd op de activiteiten van het deputaatschap en de stichting gezamenlijk. Een externe accountant heeft de jaarrekeningen 2001 en 2002 gecontroleerd en van een goedkeurende verklaring voorzien, de jaarrekening 2003 moet nog gecontroleerd worden. Aan de realisatie over die jaren is de begroting voor de jaren 2004 tot en met 2008 toegevoegd. De cijfers zijn over alle jaren in UITKOMSTEN BEGROTING BATEN Quotum Giften/bijdragen Totaal LASTEN Personeel Afschrijvingen Huisvesting Archiefwerk/projecten Kantoorkosten Algemene kosten Saldo rente Exploitatiesaldo De uitwerking naar inkomsten en uitgaven luidt als volgt: Resultaat Bij: Afschrijvingen dotatie voorziening Af: Investeringen groot onderhoud aflossingen Saldo ontvangsten en uitgaven ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

9 Eind jaar extern geleend Wat de inkomenszijde betreft is te melden dat de quota tot en met 2005 zijn vastgesteld door de Synode van Zuidhorn. Het is de verwachting dat de quota voor de jaren 2006 tot en met 2008 niet verhoogd hoeven te worden. De exploitatieresultaten over 2002 en 2003 zijn negatief uitgekomen doordat de omvang van de bijdrage aan het geschiedschrijvingsproject van de Theologische Universiteit, achterbleef bij de verwachting. In de begroting voor komende jaren is uitgegaan van de bezetting van een 100% archivaris, een 20% parttimedirecteur, en 1 vaste vrijwilliger. Verder is rekening gehouden met een salarisstijging van maximaal 1,5% per jaar. Onder de kosten van deputaten en activiteiten zijn o.a. de kosten van door het ADC georganiseerde lezingen en seminars begrepen. De overige kosten, waaronder archief- en kantoorkosten, zijn door de jaren heen vrij stabiel, aangezien de omvang van de activiteiten van het centrum ook vrij stabiel is. In de huisvestingskosten zijn reserveringen voor de kosten van groot onderhoud begrepen. Het onderhoudsplan laat zien dat in de komende jaren onderhoudskosten, zoals schilderwerk en vervanging van vloerbedekking, bekostigd uit de reserve, te verwachten zijn. Gezien het bovenstaande stellen deputaten voor het quotum voor 2006 tot en met 2008 op vast te stellen, zoals onder voorstel besluit 2 onder punt 10 is opgenomen. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 9

10 5 UITVOERING 5.1 Inleiding Nadat vanaf 1996 was gewerkt op basis van het beleidsplan voor het ADC naar 2000 plus is sindsdien telkens voor een driejaarlijkse periode een beleidsplan geschreven; het beleidsplan voor de periode is als bijlage toegevoegd. In dit beleidsplan wordt de positie van het ADC afgebakend en zijn betekenis voor archiefzorg en kerkhistorisch onderzoek nader bepaald. Daarnaast biedt het een werkplan voor de drie taken van het ADC: verzamelen en beheren, voorlichten en toerusten, en bevorderen van kennis en onderzoek. Tot de belangrijkste punten in dit beleidsplan behoren de uitbreiding van de archiefruimte, de voorlichting inzake de digitalisering van het archief en het honderdvijftigjarig bestaan van de Theologische Universiteit. 5.2 Verzamelen en beheren VERZAMELEN Op het gebied van de kerkelijke archieven werden, naast het archief van de generale synode te Zuidhorn (2002), archieven verworven inzake de zending van de Gereformeerde Kerken vanuit Drachten en Den Bosch, alsmede het archief van de opgeheven Gereformeerde Kerken te Opende en Overschild; het archief van de Gereformeerde Kerk te Hoogeveen is in verband met een verbouwing in tijdelijke bewaring genomen. Voorts is de archievencollectie van de Nederlands Gereformeerde Kerken opgeslagen in de archiefruimte van het ADC, waarvoor onder meer als aanvulling zijn verworven de archieven van de plaatselijke kerken Aalten/Winterswijk, Amsterdam-Noord/Nieuwdam, Amsterdam-West, Amsterdam-Zuid, Beverwijk, Breda, Eck en Wiel, Groningen-Tehuisgemeente, Haarlem en Curaçao. Daarnaast vallen als interessante elementen in de uitbreiding van de collectie onder meer te noemen de verwerving van het ongepubliceerde materiaal van een enquête van de landelijke werkgroep enquête en jeugd uit 1971, een relaas over de Vrijmaking op Texel en de verzameling-boekhandel B. Doornbos te Groningen. Voor een volledig overzicht van de collectie van het ADC zij verwezen naar de website In deze periode is getracht leemten in het bestand aan te vullen en mogelijkheden te zoeken om persoonlijke archieven te verwerven dan wel persoonlijke herinneringen vast te (laten) leggen. Nadat in de vorige verslagperiode zeer vlot archieven konden worden verkregen van de gereformeerde organisaties die zo kenmerkend zijn voor het vrijgemaakt-gereformeerde leven, ging het er in de afgelopen jaren om enkele leemten op dit gebied aan te vullen. Zo konden archieven worden verworven van plaatselijke kiesverenigingen van het GPV, die een goede aanvulling vormden op het landelijk archief van deze partij, en aanvullingen op de archieven van de Theologische Universiteit, het studentencorps FQI en de diverse studentendisputen en de jeugdbonden. Voorts werden archieven verworven van de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle, De Luisterpost en de Gereformeerde Reisvereniging. Wat de persoonlijke archieven betreft werd het archief verworven van het GPV-Tweede Kamerlid dr. A.J. Verbrugh. Dat Verbrugh niet alleen Kamerlid is geweest voor deze partij, maar de organisatie in de beginjaren mede gedragen heeft, bleek wel uit het feit dat zijn persoonlijk archief ook zeer veel materiaal bevat uit de eerste jaren van het GPV, toen het partijsecretariaat op zijn huisadres was gevestigd. Vermeldenswaard is tevens dat stukken werden verkregen van drs. Niek Bakker. In overleg met het ADC was hij begonnen aan een biografie van prof. C. Veenhof. De Here heeft Bakker in de zomer van 2002 thuis gehaald voor hij dit project voltooien kon. Veel onderzoeksmateriaal en enkele reeds voltooide hoofdstukken zijn door zijn vrouw afgestaan aan het ADC. In het kader van het vastleggen van persoonlijke herinneringen ter aanvulling van het voorhanden archiefmateriaal vond het ADC dr. M.J. Arntzen bereid zijn herinneringen aan het papier toe te vertrouwen. Deze werden gepubliceerd in de AD Chartas-reeks. Het doel was allereerst de boeiende levensgang van Arntzen vast te leggen, maar tevens om andere emeriti te stimuleren hetzelfde te doen. Inmiddels is dit doel gedeeltelijk bereikt. Niet alleen was er veel belangstelling voor Arntzens boek, maar tevens hebben het ADC reeds berichten bereikt dat, aangemoedigd door dit voorbeeld, ook andere predikanten hun herinneringen op papier zetten. Naast de collecties archivalia hebben ook de bibliotheek en de collectie periodieken uitbreiding gekregen. De bibliotheek kreeg onder andere een grote aanvulling titels betreffende de Nederlandse geschiedenis en de collectie periodieken is verder aangevuld en uitgebreid met 25 verschillende titels. 10 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

11 5.2.2 INVENTARISEREN De inventarisatie van het dispuut C.H.R.Y.S.O.S.T.O.M.O.S. is voltooid, de inventaris van de Bond voor Verenigingen van Gereformeerde Vrouwen is uitgebreid; aan de inventarisatie van het archief van dr. R.H. Bremmer wordt gewerkt. De meeste tijd en aandacht is wat het ordenen betreft in deze periode uitgegaan naar het digitaliseringsproject geluidsbanden van De Luisterpost en het digitaliseringsproject synode-acta en kerkrecht van prof. dr. M. te Velde. Digitalisering is voor het ADC een belangrijk aspect van het werk. Rondom een historisch document (een tekst of een geluids- of beeldopname) strijden twee belangen om de voorrang. In de eerste plaats het belang van de conservering. Een document is opgeslagen in een archiefbewaarplaats ter garandering van de optimale duurzaamheid. Dit oogmerk staat haaks op het belang van de onderzoeker, die gebaat is bij de beschikbaarheid van het historische document. Behoud vereist een zeer beperkt gebruik van het document en onderzoek vereist juist de toegankelijkheid ervan. Dankzij de digitalisering kunnen nu beide belangen worden gehonoreerd. Het origineel wordt eenmalig gescand en daarna duurzaam opgeborgen, terwijl dankzij de digitale beschikbaarstelling van het gescande document - on line of ter plaatse - de toegankelijkheid van het historische document wordt geoptimaliseerd, en bovendien duurzaam gegarandeerd: een fotokopie verbleekt, een geluidsband droogt uit, een foto vergeelt, maar een digitaal bestand behoudt zijn kwaliteit. Het ADC heeft voor het project van de geluidsbanden een selectie voorbereid en gemaakt en bij het tweede project inzake de acta en kerkrechtelijke teksten een coördinerende rol gespeeld, onder meer wat betreft de werving en instructie van een aanzienlijke groep vrijwilligers, die bij de projecten zijn ingeschakeld RELATIES MET VERWANTE INSTELLINGEN Met de Theologische Universiteit, het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) van de Vrije Universiteit te Amsterdam, de Theologische Universiteit van de PKN, het Stedelijk Museum en het gemeentearchief te Kampen, de Vereniging voor Reformatorische Wijsbegeerte en met het Roosevelt Study Center te Middelburg werd samengewerkt, terwijl ook activiteiten werden ontplooid in samenwerking met uitgeverij Buijten en Schipperheijn en uitgeverij De Vuurbaak. De relatie met de Vrije Universiteit verdient aparte en dankbare vermelding, omdat zij in 2004 bereid is geweest enkele maanden drs. W. Berkelaar in dienst te nemen ten bate van het project geschiedschrijving van de Theologische Universiteit (zie ook onder 5.4.5). Tijdens zijn doorgaans uit hoofde van zijn functie aan de Vrije Universiteit gebrachte bezoeken aan Princeton Theological Seminary (New Jersey), Hope College en Calvin College (Michigan), en Huntington College (Indiana) in de Verenigde Staten (2002, 2004), de Johannes a Lasco Bibliotheek in Emden, Duitsland (2003) en New College in Edinburgh, Schotland (2003) bezocht de directeur ook ten bate van het ADC diverse archiefbewaarplaatsen en onderzoekscentra. Deze bezoeken en de tegenbezoeken van vertegenwoordigers van deze en soortgelijke instellingen uit binnen- en buitenland - van de Nederlandse instellingen zijn te noemen het Katholiek Documentatiecentrum te Nijmegen, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie te Amsterdam, het Landelijk Diensten Centrum van de PKN, het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis te Den Haag, het Documentatiecentrum voor Nederlandse Psychologie en het Documentatiecentrum voor Nederlandse Politieke Partijen te Groningen - maken het mogelijk het netwerk van het ADC te onderhouden en uit te breiden en de organisatie en werkwijze van het ADC te toetsen aan die van soortgelijke instellingen en waar nodig bij te stellen. In 2002 trad de directeur toe tot de onderzoeksgroep kerkgeschiedenis van de theologische universiteiten te Apeldoorn en Kampen en werd hij consultant van het Abraham Kuyper Institute for Public Theology aan Princeton Theological Seminary, New Jersey, Verenigde Staten. Inauguraties werden bijgewoond van de hoogleraren dr. M. Oudkerk (RU Groningen), dr. ir. G.R.W. Ross (Radbouduniversiteit Nijmegen), dr. P.H.R. van Houwelingen (TU Kampen), dr. H. te Velde (RU Groningen), dr. C. van der Kooi (VU Amsterdam) en dr. J. Kennedy (VU Amsterdam). 5.3 Beheren en toerusten BEZOEKEN EN BEHEREN De archiefzorg binnen de Gereformeerde Kerken is zeker vergeleken bij andere kerkgenootschappen op een goed peil en veel dienstverlening kon elektronisch of telefonisch verleend worden. Een enkele maal is een plaatselijk archivaris een dag geholpen bij het (her)ordenen van het kerkelijk archief. Door de inmiddels voltooide invoering van een vernieuwde archiefstructuur binnen onze kerken en de gewenning daaraan, en door een toename van het -verkeer met archivarissen van plaatselijke kerken en GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 11

12 kerkelijke vergaderingen, konden veel problemen en vragen worden opgelost, zonder dat een frequent bezoek aan de plaatselijke kerken noodzakelijk was SYNODE-ARCHIEF Bij de vorige synode heeft het deputaatschap van het ADC een voorstel ter verbetering van de synodale werkwijze en daarmee van de archivering ingediend. Dit voorstel is aanvaard. De nieuwe werkwijze leverde een aanzienlijke tijdbesparing op bij archivering van het synodemateriaal, dat echter toch nog betrekkelijk veel tijd vroeg, omdat de agenda van de synode van Zuidhorn omvangrijk was. Desondanks werd de verwachting bevestigd dat deze structuur bevorderlijk zou zijn voor de kwaliteit, de status van de afzonderlijke stukken en het beheer van het synode-archief METAMORFOZE-PROJECT In het kader van het nationale programma voor conservering van het papieren erfgoed Metamorfoze is het ADC benaderd met de vraag of in haar collecties zich delen bevinden die in aanmerking komen op duurzame wijze geconserveerd te worden. Het ministerie van OC&W stelt subsidie ter beschikking voor de overzetting op microfilm van kwetsbare onderdelen binnen de nationale archiefcollectie. De verfilming betekent dat de inhoud van het origineel (ruimer) beschikbaar wordt gesteld voor onderzoek, maar dat het origineel omwille van zijn behoud zelden meer geraadpleegd zal worden. Dit door de Koninklijke Bibliotheek gecoördineerde project richt zich op documenten, boeken, kranten en tijdschriften uit de periode die bedreigd worden door verzuring van het papier. Omdat duidelijk was dat met name veel publicaties uit de oorlog op slecht papier waren gedrukt en dit papier sterk te lijden had onder raadpleging door onderzoekers, was er op het ADC belangstelling voor dit project. De betreffende collectie Vrijmakingsbrochures ( ) telt ca nummers. De collectie is niet alleen omvangrijk, maar ook uniek, in zoverre dat een groot deel van deze collectie alleen in het ADC en in de beide theologische bibliotheken te Kampen beschikbaar is. Het behoeft geen betoog dat deze collectie van groot belang is voor het verstaan van de geschiedenis van onze kerken in het algemeen, die van vele lokale kerken in het bijzonder, en van het cultureel-geestelijke leven omstreeks de Tweede Wereldoorlog. Vanwege de omvang van het project, de wens zo volledig mogelijk te zijn en het gedeelde belang bij de verfilming, is samenwerking gezocht en verkregen met de bibliotheek van de universiteit en met de Theologische Universiteit van de PKN. Een bijkomend belang is dat dit project ook betekent dat de collectie geheel wordt beschreven in de GGC, zodat de toegang tot deze collectie wordt geoptimaliseerd. Van de microfilm zal een digitale gebruikerskopie worden gescand en deze krijgt een toegang on line. Met de voorbereiding van de uitvoering van dit project is werk voor ruim een manjaar gemoeid. Waarschijnlijk zal de voor dit project tijdelijk aan te trekken arbeidskracht, die door het ministerie en de betrokken partijen wordt gefinancierd, op het ADC worden gedetacheerd. Van de kosten hiervoor komt plm. 90 % voor rekening van de overheid en andere partners, de verfilming komt zelfs geheel voor rekening van de overheid. De selectie van het te verfilmen materiaal en de aanvraag is inmiddels in nauw overleg met de Koninklijke Bibliotheek geschied en de hopelijk gunstige beschikking van het ministerie wordt voor het einde van 2004 verwacht. Op deze manier komt het onderzoeksmateriaal op een moderne informatiedrager ter beschikking van de onderzoeker, terwijl het oorspronkelijke materiaal blijft geconserveerd. Uit het feit dat het ADC benaderd werd om te participeren in het Metamorfoze-project blijkt ten eerste de herkenbare plaats die het ADC verworven heeft in de nationale archiefwereld en ten tweede het belang van haar collecties ARCHIEFCURSUS EN -STUDIEDAG In het najaar van 2002 startte een nieuwe archiefcursus voor archivarissen en bij archivering betrokken kerkenraadsleden over het onderwerp kerkelijk archief en digitalisering. Tegenwoordig worden vrijwel alle kerkenraadsstukken inclusief de correspondentie op een computer vervaardigd en opgeslagen. Deze werkwijze heeft gevolgen voor de archivering. Het doel was voorlichting te bieden inzake het digitaal beheer van het kerkenraadsarchief en de bevordering van de onderlinge uitwisseling van ervaringen op dit gebied. De cursus werd opgezet door het Comité Informatieavonden voor de Archieven van de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) en de Nederlands Gereformeerde Kerken. Dit comité is gevormd in de Commissie tot Registratie van Protestantse Kerkelijke en Semi-Kerkelijke Archieven (CPA). In het CPA participeren vertegenwoordigers uit alle protestantse kerkgenootschappen in Nederland om informatie uit te wisselen en gezamenlijk de belangen van het kerkelijk archief te bewaken; het ADC voert het secretariaat van het CPA. De opgezette cursus 12 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

13 was bedoeld voor belanghebbenden in de drie betrokken kerkgenootschappen. De cursus werd binnen de periode van een jaar op zeven plaatsen gegeven, respectievelijk in Rijswijk, Gorinchem, Haarlem, Zwolle, Groningen, Drachten en Amersfoort. De archivaris leidde op deze avonden een van de onderwerpen in, zoals beleid inzake het gebruik van het kerkelijk archief (historisch onderzoek, privacybescherming) en de noodzaak tot blijvende verzorging van het fysieke archief, terwijl ook thema s werden verzorgd door vertegenwoordigers uit de twee andere kerkgenootschappen, onder meer de status van s in het archiefbeheer en de digitalisering van het archief en ledenbestanden. De cursus is in totaal door ongeveer 200 cursisten gevolgd en mag blijkens de reacties op het gebodene in de evaluatie geslaagd genoemd worden. Op 29 januari 2004 werd te Haarlem door de Vereniging voor Documentaire Informatievoorziening en het Archiefwezen (DIVA) en de CPA een studiedag belegd over kerkelijke archieven en de overheid. De archivaris was als secretaris van de CPA nauw bij de organisatie van deze dag betrokken. De meeste kerkgenootschappen geven hun archieven, zowel landelijk als plaatselijk, in bewaring bij overheidsinstellingen. Veel kerken hebben hun landelijke archieven overgedragen aan het daarvoor aangewezen Utrechts Archief. De Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) behoren tot de weinige kerkgenootschappen die met name op het bovenlokaal niveau zelf hun archieven beheren. Ook op plaatselijk niveau is zelden een archief van een van deze kerken overgedragen aan het gemeentearchief. De overdracht van kerkelijke archieven aan de overheid is niet zonder problemen. In de eerste plaats neigen overheidsinstellingen steeds vaker het gebruik van archiefruimte in rekening te brengen. In de tweede plaats is er binnen de archiefinstanties een gebrek aan kennis met betrekking tot het kerkelijk archief. Kerken en overheidsarchieven hebben elkaar bovendien door reorganisaties bij het archiefwezen en kerkelijke herverkaveling uit het oog verloren. Het is nodig de belangen van de kerkelijke archieven opnieuw onder de aandacht van de kerken en de overheid te brengen. Onzes inziens is het feit dat onze kerken zelf de archiefzorg op zich hebben genomen nog steeds van actuele betekenis en biedt die keuze ook met betrekking voor de toekomst een blijvend perspectief. Het archiefbeheer heeft zodoende niet te duchten van overheidsmaatregelen, de aandacht van de kerken op het archiefbeheer verslapt niet omdat het hun eigen verantwoordelijkheid is gebleven, en in geen ander kerkgenootschap wordt op deze wijze en met het nodige resultaat het historisch onderzoek bevorderd. 5.4 Bevorderen van kennis en onderzoek ADC-LEZINGEN Op 4 oktober 2002 werd ter gelegenheid van de vijftigste sterfdag van prof. B. Holwerda een ADC-lezing gehouden door prof. dr. G. Kwakkel over Benne Holwerda: oudtestamenticus tussen gereformeerde dogmatiek en historisch-kritisch bijbelonderzoek. Aansluitend aan deze lezing haalden mevr. J. Veenhof- Holwerda, oudste dochter van prof. Holwerda, en Holwerda s leerling drs. H. de Jong herinneringen op aan prof. Holwerda. De belangstelling voor deze bijeenkomst was zo groot - meer dan honderd bezoekers -, dat uitgeweken moest worden naar de aula van de Theologische Universiteit, die hiervoor gastvrij ter beschikking werd gesteld. De positieve reacties na afloop van de lezing betroffen de opluchting en dankbaarheid dat vrijgemaakten en nederlands-gereformeerden (een groot deel van de familie van prof. Holwerda en ook een aantal van zijn leerlingen is nederlands-gereformeerd) hier samen in harmonie konden herdenken en de vraag naar meer aandacht voor Holwerda. Prof. Kwakkel kwam hieraan tegemoet door zijn lezing in De Reformatie te publiceren. Eveneens is in het blad Opbouw een uitgebreid verslag gepubliceerd van de herdenking. Het ADC heeft voorts het initiatief genomen tot de samenstelling van een bundel over het leven en werk van prof. Holwerda, waaraan diverse auteurs meewerken en die naar verwachting in de loop van 2005 het licht ziet. Op 14 november 2002 werd in de raadzaal van het oude stadhuis te Kampen, onder toeziend oog van diverse geportretteerde leden uit het huis van Oranje, over de grote Oranje stadhouder-koning Willem III een lezing gehouden door de Groninger hoogleraar dr. M. Oudkerk. De aanleiding was de herdenking van het feit dat Willem III driehonderd jaar geleden was overleden; de lezing werd gehouden op zijn geboortedag STICHTING De Stichting tot ondersteuning van de activiteiten van het ADC mag zich verheugen in een groeiende steun. Het aantal donateurs bedraagt nu ongeveer driehonderd. Met het geld van de stichting wordt bijgedragen in de kosten van conferenties en publicaties. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 13

14 5.4.3 SCHOOLDAG- EN ANDERE TENTOONSTELLINGEN Op de schooldag van 25 september 2002 werd op het ADC een tentoonstelling geopend over het leven en het werk van prof. B. Holwerda. Ter gelegenheid van de inauguratie van de directeur als bijzonder hoogleraar aan de Theologische Universiteit werd op 6 juni 2003 een tentoonstelling geopend die verband hield met het onderwerp van de oratie: prof. dr. K. Schilder en Duitsland / het nationaal-socialisme. Deze tentoonstelling was ook op de schooldag van 24 september 2003 te zien. Op de schooldag van 29 september 2004 werd een tentoonstelling geopend over de honderdvijftigjarige Theologische Universiteit. Op deze tentoonstelling waren een aantal stukken te zien die wegens ruimtegebrek niet vertoond werden op de tentoonstelling over ditzelfde onderwerp in het Stedelijk Museum te Kampen. Op 6 september 2004 werd in het Stedelijk Museum te Kampen de tentoonstelling Made in Kampen. 150 jaar predikantsopleiding geopend door de minister van Onderwijs, mw. M.J.A. van der Hoeven. De tentoonstelling kwam tot stand in nauwe samenwerking met de bibliotheek van de Theologische Universiteit en met de Theologische Universiteit van de PKN. Op deze tentoonstelling, die liep tot en met december 2004, is veel materiaal uit de collectie van het ADC tentoongesteld. Daarnaast heeft de archivaris de beeldredactie verzorgd van de tentoonstellingscatalogus PUBLICATIES EN VOORDRACHTEN In het voorjaar van 2002 organiseerde de Theologische Universiteit in samenwerking met de Prof. dr. K. Schilder Stichting een cursus postacademisch onderwijs over K. Schilder. De aanleiding voor deze cursus was het feit dat Schilder vijftig jaar geleden was overleden. In januari 2003 en 2004 gaf de directeur (gast)colleges aan de Theologische Universiteit over respectievelijk de kwestie-geelkerken en de spiritualiteit van K. Schilder. In verband met de verwerving van het archief van het Gereformeerd Politiek Verbond was er voor het ADC aanleiding om aandacht te schenken aan het afscheid van G.J. Schutte als Tweede Kamerlid. Samen met Michiel Niemeijer, werkzaam bij de Tweede Kamer der Staten-Generaal, werden een aantal politici, vrienden en geestverwanten van Schutte uitgenodigd een bijdrage te leveren aan een bundel, die de titel kreeg Altijd de moeite waard. Deze werd op 26 mei 2003 aan Schutte aangeboden in perscentrum Nieuwspoort te s Gravenhage tijdens een bijeenkomst, waarin ook uitgever Martin Ros en oud-tweede Kamervoorzitter Jeltje van Nieuwenhoven optraden. In de AD Chartas-reeks verscheen in juni 2003 de bundel Alles of niets. Opstellen over prof. dr. K. Schilder, een bundeling van de collegevoordrachten uit de eerder genoemde postacademische cursus aan de Theologische Universiteit over Schilder, waaraan onder meer meewerkten dr. T. van der Linden, secretaris van de Noordmans Stichting, prof. dr. R.J. Mouw, president van Fuller Theological Seminary, prof. dr. W.J. Ouweneel, dr. J. Smelik en prof. dr. W. van t Spijker. In 2004 verschenen in deze reeks de herinneringen van dr. M.J. Arntzen, Een theologenleven in bewogen tijden. Dit boek werd aangeboden op 7 juni 2004, tijdens een druk bezochte bijeenkomst in het gereformeerde verzorgingshuis d Amandelboom te Bilthoven. In 2004 heeft het ADC meegewerkt aan een documentaire van RTV Oost over Emigratie vanuit Overijssel, die in het voorjaar van 2004 is uitgezonden. Het contact met studenten en onderzoekers leidde tot een publicatie in het Documentatieblad voor de Nederlandse Kerkgeschiedenis na 1800 op basis van het archief van de Gereformeerde Reisvereniging, dat in de afgelopen verslagperiode werd verworven, en tot de voorbereiding van een deel in de AD Chartas-reeks over de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) en de receptie van de theologie van Karl Barth ONDERZOEK De publicitaire activiteiten van de directeur staan mede in het teken van zijn opdracht het onderzoek op basis van de collectie van het ADC te bevorderen. In dit kader werd onderzoek begeleid van studenten aan de Theologische Universiteit, die op basis van materiaal uit de collectie van het ADC hun afstudeerscriptie vervaardigden. Tevens was er contact met studenten van de Rijksuniversiteit Groningen. Een Groninger geschiedenisstudent kon in 2002 een stageplaats verkrijgen aan het ADC. Hij zag daar ten slotte vanaf, maar verkreeg in 2003 wel op het ADC begeleiding bij het schrijven van zijn afstudeerscriptie over de prediking in de gereformeerde kerken ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Ook bij de afstudeerscriptie van een Groninger theologiestudent over de kerkopvatting van Schilder en die van diens leerlingen is in 2004 het ADC betrokken. Contacten met een vijftal promovendi lopen nog steeds door, 14 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

15 maar vallen nu tevens onder het werk in het kader van diens bijzonder hoogleraarschap. Onderwerpen zijn onder meer de geschiedenis van de Vrijmaking, de Afscheiding te Amsterdam, de geschiedenis van het Nederlands Dagblad en de geschiedenis van de gereformeerde diakonie. In verband met deze functie staat ook de deelname van de directeur aan de onderzoeksgroep kerkgeschiedenis en kerkrecht van de theologische universiteiten van Apeldoorn en Kampen. Ook diverse buitenlandse onderzoekers maakten in deze periode gebruik van de collectie van het ADC of van de aangeboden begeleiding. Ten behoeve van een Zuidafrikaanse publicatie over de docent dr. H. Reinink, later rector van het gymnasium te Pretoria, werd onderzoek verricht op het ADC. Ook is er nog geregeld contact met een Zuidafrikaanse theoloog die werkt aan een kerkhistorisch proefschrift. Met een jonge Amerikaanse theoloog zijn besprekingen gaande over een dissertatie over de wereldwijde ontwikkeling van het neocalvinisme. In verband met de opkomst van het onderzoek naar de naoorlogse emigratie werd evenals in de vorige verslagperiode overleg gevoerd met het Roosevelt Study Center en het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. De samen met het Roosevelt Study Center vervaardigde opzet voor onderzoek naar de naoorlogse gereformeerde emigratie resulteerde in het najaar van 2004 in de instelling van een AIOplaats aan de Theologische Universiteit, gefinancierd uit de derde geldstroom. Reeds in 2000 waren belangstellenden voor dit onderwerp opgeroepen en reeds diverse pogingen om een AIO-plaats in te stellen waren op niets uitgelopen. Met deze voor ADC, Theologische Universiteit en Roosevelt Study Center gelukkige uitkomst is een lang gekoesterde onderzoekswens in vervulling gegaan. In 2000 is het ADC gestart met het project geschiedschrijving Theologische Universiteit. Dit project beoogt een publicatie over de geschiedenis van de universiteit van 1854 tot heden, te verschijnen bij gelegenheid van het honderdvijftigjarig bestaan van de universiteit in Nadat een mogelijk gezamenlijke opzet en uitvoering van het project met de Theologische Universiteit (Oudestraat) aldaar op bezwaren stuitte, heeft het ADC zelfstandig het project opgezet. Voor dit omvangrijke project zijn fondsen ingezameld en heeft een historisch onderzoeker gedurende twee jaar onderzoek verricht. De directeur had verlof opgespaard bij zijn werkgever de Vrije Universiteit, die hij in 2004 zou aanwenden voor het schrijven van het boek over de Theologische Universiteit Toen deze echter wegens ziekte van zijn leidinggevende eind 2003 diens taak moest overnemen kon van de opname van het verlof geen sprake zijn. De Vrije Universiteit bleek toen bereid een half jaar lang een deeltijdplaats voor een onderzoeker te financieren, zodat het project niet zou stagneren. De verwachting is dat het boek in 2005 verschijnt STUDIEDAGEN EN CONFERENTIES Vanaf november 2002 is het ADC betrokken bij voorbereidingen voor een symposium over de geschiedenis van de beide theologische universiteiten in Kampen, naar aanleiding van het honderdvijftigjarig bestaan in Aanvankelijk gebeurde dit in het verband van de Theologische Universiteit (Broederweg), die echter in het voorjaar van 2003 zich genoopt zag terug te trekken. Het symposium wordt nu, met dezelfde sprekers als voor deze terugtrekking toegezegd hadden, georganiseerd door de Theologische Universiteit (Oudestraat) in samenwerking met het ADC en vond plaats in december Met ds. J.W. Tunderman ( ) als centrale figuur belegde het ADC op 23 april 2004 een studiedag over Gereformeerden in bezettingstijd. Daarop werd aandacht besteed aan de dilemma s en stellingnames van gereformeerden tijdens de eerste jaren van de Duitse bezetting. De studiedag was georganiseerd in samenwerking met het Centrum voor Reformatorische Wijsbegeerte te Amersfoort en trok veel betrokkenen bij de toenmalige wereld van het verzet, alsmede jongeren. De oorlog blijft fascineren en de conferentie was met ruim honderd deelnemers overboekt; late aanmelders moesten teleurgesteld worden. Als sprekers traden op dr. P. Bak, prof. dr. G. Harinck, H.J.Ph.G. Kaajan, dr. J. Kramer-Vreugdenhil, prof. dr. R. Kuiper en ds. J.T. Oldenhuis. Een aantal lezingen van deze studiedag zullen, met enkele bijdragen van andere auteurs, gebundeld worden en verschijnen in de AD Chartasreeks. Op 29 en 30 september 2004 werd voor de vierde maal door het ADC, het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme en het Roosevelt Study Center, met enkele andere partners, een Nederlands-Amerikaanse conferentie belegd. Het thema van de ditmaal aan de Vrije Universiteit georganiseerde conferentie was Klonten in de smeltkroes. Duurzame Nederlandse gemeenschappen in Noord-Amerika, Onder meer werd aandacht besteed aan de Noord- Amerikaanse zusterkerken van de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Gemeenten en de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Als sprekers traden onder meer op prof. dr. G. Dekker (emeritus GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 15

16 VU), prof. dr. P. Ester (Universiteit Tilburg), dr. F.A. van Lieburg (VU), prof. dr. F. Oosterhof (Canadian Reformed Churches) en prof. dr. R.P. Swierenga (Hope College, USA). Op 15 oktober 2004 werd in samenwerking met uitgeverij Buijten en Schipperheijn door het ADC een studiemiddag belegd naar aanleiding van de verschijning van het derde deel in de serie Vuur en vlam, onder redactie van Willem Bouwman en Roel Kuiper. Als sprekers traden op dr. E.A. de Boer, drs. H. de Jong, prof. dr. R. Kuiper en prof. dr. M. te Velde REDACTIES EN ANDERE BESTUURLIJKE TAKEN Het voorzitterschap en het redactiesecretariaat van het Documentatieblad voor de Nederlandse Kerkgeschiedenis na 1800 berusten onveranderd bij de directeur, respectievelijk de archivaris van het ADC. Het secretariaat van de CPA berustte ook in deze periode bij het ADC. Het ADC voerde het secretariaat van de Prof. dr. K. Schilder Stichting, nauw verbonden als het werk van deze stichting is met het door het ADC beheerde Schilder-archief. In 2002 trad de directeur toe tot de adviesraad van Acta Theologica, tijdschrift van de theologische faculteit van de Universiteit van die Vrystaat, Bloemfontein, Zuid-Afrika. 6 CONCLUSIES / AANBEVELINGEN N.B. Omdat ten tijde van het schrijven van dit rapport het onderzoek omtrent de uitbreiding van het ADC nog gaande is, kan daarover nog geen voorstel worden geformuleerd. Het deputaatschap hoopt de synode tijdens de zittingsweken met nadere informatie en een eventueel voorstel ter zake te kunnen dienen. Deputaten stellen de generale synode voor de volgende besluiten te nemen: Besluit 1: De arbeid en het beleid van deputaten in de verslagperiode 2002 tot 2005 goed te keuren, met inbegrip van hun beleid en beheer van de 'Stichting Exploitatie Archief- en Documentatiecentrum Broederweg 16'. Besluit 2: Aan de nieuw te benoemen deputaten voor Archief en Documentatie de volgende opdrachten te verstrekken: 1a archief- en documentatiemateriaal te verzamelen en te beheren, dat van belang is voor de geschiedenis van De Gereformeerde Kerken in Nederland, met name sinds de Vrijmaking van b en volgende jaren; te zorgen dat de afgesloten gedeelten van de archieven van generaal-synodale deputaatschappen worden overgebracht naar het ADC; 2 kennis en onderzoek te bevorderen inzake de geschiedenis van De Gereformeerde Kerken in Nederland, met name met betrekking tot in het ADC en in de kerken aanwezige archieven en documentatie; 3 alle maatregelen te nemen die voor de instandhouding van het ADC nodig zijn, alsmede die werkzaamheden uit te voeren, die voortvloeien uit de aanstelling van de door deputaten benoemde directeur van het ADC en de archivaris-documentalist en toezicht te houden op hun werkzaamheden; 4 de kerkenraden, de meerdere vergaderingen en haar deputaatschappen, alsmede waar nodig en van belang ook personen en instanties regelmatig te dienen met advies en voorlichting inzake het beheer van archief- en documentatiemateriaal; 5 de kerkelijke vergaderingen te dienen met richtlijnen en instructies voor een goed archiefbeheer; 6 het bestuur te blijven vormen van de 'Stichting Exploitatie Archief- en Documentatiecentrum Broederweg 16' en zich in die kwaliteit te houden aan de besluiten van de generale synode van De Gereformeerde Kerken in Nederland door welke zij zijn benoemd; 7 d e kerken te vertegenwoordigen in de Commissie tot registratie van de Protestantse kerkelijke en semi-kerkelijke Archieven (CPA); 8 de kerken te vertegenwoordigen in de Stichting Protestantse Kerkelijke Kunst (SPKK); 16 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

17 9 contacten te onderhouden en activiteiten te ontplooien, die voor het onder 1-8 genoemde noodzakelijk en nuttig zijn; 10 van de kerken het (huidige) quotum te vragen van per jaar en de financiële administratie van de onder 6 genoemde stichting en van het deputaatschap te laten controleren door een accountant; 11 aan de eerstvolgende reguliere synode over hun arbeid te rapporteren. GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 17

18 7 BIJLAGEN 7.1 Beleidsplan ADC (vastgesteld 14 maart 2003) Inleiding Het in Kampen gevestigde Archief- en Documentatiecentrum van de Gereformeerde Kerken (ADC) is opgericht in 1993 en bestaat in deze periode dus tien jaar. Zonder publiekelijk stil te staan bij dit jubileum, is er goede reden in dit beleidsplan aandacht te vragen voor dit feit. Het ADC heeft in tien jaar tijd een gevestigde plaats verworven binnen de Gereformeerde Kerken en daarbuiten en ziet in dankbaarheid terug op de ontwikkeling van het afgelopen decennium. Binnen de kerken is het ADC een vraagbaak op kerkhistorisch gebied in de breedste zin van het woord geworden. Dit blijkt uit de geregelde verzoeken om advies en informatie vanuit plaatselijke kerken en van kerkleden. Deze verzoeken lopen zeer uiteen, van vragen van archivarissen naar de juiste wijze om een archief te ordenen, tot vragen van ambtsdragers naar een overzicht van het niet-roken beleid binnen het kerkverband. Daarnaast is het ADC bij vele instanties en personen binnen de Gereformeerde Kerken bekend geworden als de geëigende plaats voor het deponeren van archief en documentatie. De ruggengraat van de collectie wordt gevormd door de archieven van de generale synoden en de daarmee verbonden deputaatschappen. Deze archieven of delen daarvan werden na een fase van actieve verwerving geregeld overgedragen aan het ADC en worden ook geregeld geraadpleegd voor kerkelijke en kerkhistorische doeleinden. Maar daarnaast heeft het ADC van meet af aan ook semi-kerkelijke archieven tot zijn terrein gerekend. Nadat de archieven van diverse gereformeerde organisaties en personen actief waren geworven en aan die verwerving bekendheid was gegeven, is het ADC vele malen benaderd met het verzoek het archief van een persoon of instantie aan te nemen. Het gemak waarmee het ADC archieven verwierf van gereformeerde organisaties zegt soms iets over de moeilijke situatie waarin deze verkeren, maar ook over het vertrouwen dat het ADC in het afgelopen decennium heeft verworven. Voor het functioneren van het ADC is het bezit van archieven als van de generale synode en van de zendende kerken en de jeugdbonden, van K. Schilder, S. Greijdanus en R.H. Bremmer, van het GPV, het Nederlands Dagblad en het GMV van groot belang. Buiten de eigen kerken heeft het ADC een naam opgebouwd in de kerkelijke en kerkhistorische wereld. Het was een blijk van vertrouwen, dat de Nederlands Gereformeerde Kerken besloten hun archieven op het ADC in bewaring te geven. Daarnaast fungeert het ADC als enig kerkelijk historisch centrum in Nederland als secretariaat van de Commissie tot registratie van de Protestantse kerkelijke en semikerkelijke Archieven (CPA), een landelijk overlegorgaan waarin de Nederlandse protestantse kerken zitting hebben. Van belang voor het verwerven van een positie in kerkhistorische kring was het secretariaat van het Documentatieblad voor de Nederlandse Kerkgeschiedenis na Daarnaast verkreeg het ADC vooral bekendheid door het organiseren van congressen en lezingen over kerkhistorische onderwerpen en door de AD Chartas-publicatiereeks, die het ADC opzette in samenwerking met uitgeverij De Vuurbaak. Terugziende op de afgelopen tien jaren kan gesteld worden dat het kerkelijk initiatief tot het oprichten van het ADC kerkelijk en wetenschappelijk tot een goed resultaat heeft geleid, dat zijn beleid is geaccordeerd door de opeenvolgende synoden en dat er alle reden is op de ingeslagen weg voort te gaan. Recapitulatie beleidsperiode De huidige positie van het ADC is niet zonder inspanning bereikt en de instandhouding en uitbouw daarvan vergt ook in de komende periode continuïteit en nieuwe initiatieven. Voor het bepalen van het juiste startpunt voor de komende periode is het nuttig eerst stil te staan bij de resultaten van de afgelopen beleidsperiode. In het vorige beleidsplan was een accent gelegd bij de verwerving van archieven van predikanten, van hoogleraren en anderen die in het vrijgemaakte leven een rol hebben gespeeld, van vrijgemaakte 18 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005

19 organisaties en van de zending. Dit voornemen is gedeeltelijk geslaagd. Archieven van zendings- en hulporganisaties en van het coördinatieorgaan van de zending van de Gereformeerde Kerken, de Commissie van Samenwerking, zijn verworven of toegezegd, de archieven van de zendende kerken te Den Bosch, Rijnsburg, Spakenburg, Drachten en Groningen zijn of worden binnenkort ontvangen. Van vele gereformeerde organisaties is het archief ontvangen, terwijl van enkele organisaties het archief kan worden tegemoet gezien, zodat vrijwel de gehele schriftelijke neerslag van de geschiedenis van de G- organisaties in de kluis van het ADC is terechtgekomen, inclusief de auditieve neerslag daarvan, dankzij het aanbod van Stichting De Luisterpost met haar archief ook de gehele collectie opnamen (in digitale vorm) over te dragen. Minder succes boekte het ADC op het terrein van de persoonlijke archieven. Vele personen blijken weinig archief na te laten, hetzij omdat nooit archief was gevormd, hetzij omdat het vernietigd is. Het ADC poogt wel de aandacht te vestigen op dit probleem en actief te bevorderen dat predikanten, hoogleraren en andere vooraanstaande personen hun archief bewaren, dan wel hen aan te moedigen hun herinneringen op papier te zetten. Omdat dit gebrek aan historische zin wellicht verband houdt met een neiging de Schrift en de normen te stellen tegenover de werkelijkheid, de geschiedenis, of de betrekkelijkheid van dit tijdelijk leven, is moeilijk in te schatten wat het effect van deze aansporingen zal zijn. Het onderstreept wel de noodzaak de geschiedenis bekend te stellen, die niet te reduceren tot enkele principiële keuzemomenten, maar de volle breedte en diversiteit van de geschiedenis als Gods werkelijkheid tot zijn recht te laten komen. Op het gebied van de inventarisatie zijn de voornemens gerealiseerd: de archieven van prof. dr. K. Schilder en van de Theologische Universiteit zijn geheel ontsloten, alsmede de collectie Vrijmakingsbrochures, terwijl ook de handbibliotheek is gecatalogiseerd. De actieve en gerichte voorlichting aan de kerken had de afgelopen periode geen accent in de beleidsvoornemens. Nadat in de periode actief was geadviseerd en vele kerken waren bezocht, zijn in de afgelopen periode minder kerken bezocht en zijn ook geen cursussen aangeboden. Advisering geschiedde hoofdzakelijk op ad hoc-basis. Inmiddels blijft de voorlichting van de kerken een voorname taak. Daarom is een website gemaakt en werd gewerkt aan plannen voor een cursus. In het vorige beleidsplan werd ten aanzien van de onderzoeksbevorderende taak het voornemen uitgesproken te zoeken naar nauwere samenwerking met de Theologische Universiteit en de prof. dr. K. Schilder Stichting en te trachten zoveel mogelijk verschillende auteurs aan te zoeken voor de AD Chartasreeks en de ADC-lezingen. Daarnaast zou contact worden gezocht met personen en instanties, die grotere bedragen kunnen schenken aan de Stichting ADC ten bate van onderzoeksprojecten. De nauwere band met de Theologische Universiteit is mede gerealiseerd door middel van samenwerking inzake de geschiedschrijving van de universiteit met het oog op het jubileum van 2004 en door de benoeming van de directeur tot bijzonder hoogleraar aan de universiteit. De samenwerking met de Prof. dr. K. Schilder Stichting heeft vorm gekregen door de verplaatsing van het secretariaat van deze stichting naar het ADC en door de in samenwerking met de Theologische Universiteit aangeboden postacademische cursus over K. Schilder in Aan de AD Chartas-delen hebben meer dan een dozijn auteurs meegewerkt, terwijl een vijftal sprekers ADC-lezingen hebben verzorgd. Aan sponsorgelden voor bijzondere projecten is ongeveer geworven, een bedrag dat bestemd was voor het project geschiedschrijving Theologische Universiteit. Daarnaast is vanaf 1997 een gestage uitbreiding van het aantal donateurs gerealiseerd, met name dankzij de congressen. Het bestand omvatte in donateurs, samen goed voor ongeveer Het vorige beleidsplan is geaccordeerd door de generale synode en had, zo kan achteraf gesteld worden, een realistisch karakter en vormt een goede basis voor de planning van de komende jaren. Samenwerking TU De positie van het ADC in de kerkelijke en nationale en internationale kerkhistorische wereld, zoals die in de afgelopen periode is gegroeid, behoeft geen wijziging te ondergaan. Wel is het van belang de positie van het ADC af te bakenen jegens de Theologische Universiteit. De benoeming van de directeur tot GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND 19

20 bijzonder hoogleraar vraagt om een nadere bepaling van de verhouding tussen beide instellingen. Enerzijds is met de benoeming een duidelijke erkenning van de onderzoeksbevorderende taak van het ADC tot uitdrukking gebracht, anderzijds is er een nauwere band gelegd tussen het onderzoek dat op het ADC plaats vindt en dat van de universiteit. Hoe verhouden beide onderzoeksdomeinen zich tot elkaar en wat betekent dit voor de institutionele samenwerking? Locatie In deze periode zal aandacht besteed moeten worden aan het exterieur en interieur van het ADC. De buitenzijde zal geschilderd moeten worden en na de aanpassing van de werkplekken aan de normen van de ARBO-wetgeving en de modernisering van de ICT en de aansluiting op het netwerk van de Theologische Universiteit, dient het interieur een opknapbeurt te hebben, wat betreft schilderwerk, vloerbedekking en verlichting. Wat de archiefkluis betreft: de beschikbare ruimte is voor tweederde gevuld. Indien het tempo van archiefverwerving zo hoog blijft als de afgelopen jaren, is de kluis aan het einde van deze beleidsperiode vol. Vermoedelijk zal de werving van geringere omvang zijn, zullen door inventarisatie vele archieven indikken en ook is het mogelijk de periodiekencollectie (vier kasten) op de studiezaal op te slaan, dan wel gedeeltelijk over te dragen aan de bibliotheek. Desondanks zal op termijn moeten worden omgezien naar uitbreidingsmogelijkheden. Het pand Broederweg 18, gelegen naast het ADC en eigendom van de Theologische Universiteit, komt hiervoor het meest in aanmerking, mede gelet op het feit dat dit pand op korte termijn leeg komt. Het verdient aanbeveling, dat het deputaatschap op dit punt actie onderneemt en hierover in overleg treedt met de Theologische Universiteit. Werkplan Het ADC heeft drie doelstellingen: verzamelen en beheren van archief en documentatie; voorlichten en toerusten van de kerken met betrekking tot het archiefbeheer; en bevorderen van kennis en onderzoek. Voor elk van deze drie onderdelen wordt hieronder aangegeven wat de doelstellingen zijn voor de komende periode en op welke wijze en met welke middelen die kunnen worden bereikt. Ad 1. Verzamelen en beheren van archief en documentatie Het ADC wil bepaalde leemten in het archiefbestand aanvullen en alert zijn op mogelijkheden persoonlijk archief te verwerven en persoonlijke herinneringen vast te leggen. Gedacht wordt in concreto aan het synode-archief, deputaatschapsarchieven, archieven van zendende kerken, het archief van de Gereformeerde Reis Vereniging en De Luisterpost. Wat personen betreft gaat het ADC voort persoonlijke archieven te werven, maar wil het - in het kader van het wekken van belangstelling voor de historische betekenis van persoonlijk archief - ook stimuleren tot en bijstaan bij het schrijven van herinneringen. Hieraan wordt nu in eerste instantie en bij wijze van proef gewerkt met dr. M.J. Arntzen, terwijl van de in zomer 2002 overleden drs. N. Bakker zijn archivalia inzake prof. C. Veenhof, aan wiens biografie hij werkte, worden geworven en een deel van het persoonlijk archief van ds. D. van Dijk is toegezegd. Na een periode van actieve archiefverwerving zal nu meer accent worden gelegd op het ordenen en toegankelijk maken van de archieven. Naast kleinere archieven wordt hierbij gedacht aan het archief van dr. R.H. Bremmer. De samenwerking met het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800- heden) van de Vrije Universiteit verloopt goed en wordt gekenmerkt door een grote welwillendheid. Regelmatig worden archiefstukken over en weer tijdelijk uitgeleend of ter bewaring aangeboden en getracht wordt de activiteiten van beide instituten op regelmatige basis te combineren. De samenwerking met de archiefcommissie van de Nederlands Gereformeerde Kerken is goed en wordt op de oude voet voortgezet. Ad 2. Voorlichten en toerusten van de kerken met betrekking tot het archiefbeheer Kerken worden op verzoek bezocht en van advies gediend. In deze periode wordt opnieuw een regionale archiefcursus aangeboden aan archivarissen en anderen, belast met de zorg voor kerkelijk archief. Deze cursus wordt op verschillende plaatsen in het land gegeven en verzorgd samen met de betreffende instanties van de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Nederlands Gereformeerde Kerken. De 20 ACTA GENERALE SYNODE AMERSFOORT-CENTRUM 2005