Intern visiedocument. De rol van de Raad in het nieuwe stelsel voor de jeugd verbinding met de gemeenten inrichting van een frontoffice

Transcriptie

1 LMO Turfmarkt DP Den Haag Postbus EH Den Haag Versie 0.99 Intern visiedocument De rol van de Raad in het nieuwe stelsel voor de jeugd verbinding met de gemeenten inrichting van een frontoffice Status Vastgesteld door de Landelijke Directie, na overleg met het LMO, ter bespreking in de regio s. Definitief document komt beschikbaar na LMO 2- daagse van 24/25 september. Aanleiding Op 1 januari 2015 wordt de verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg (inclusief de uitvoering van het gedwongen kader) overgedragen van de Provincies naar de Gemeenten. De Jeugdwet die deze overdracht regelt, is kort voor de zomer van 2013 als wetsvoorstel aan de Tweede Kamer aangeboden. De overdracht van de jeugdzorg vindt plaats in het kader van een brede decentralisatie: gemeenten worden tegelijkertijd ook verantwoordelijk voor de jeugd-ggz, voor de langdurige zorg (begeleiding, ondersteuning en verzorging voor jong en oud) en de financiële ondersteuning (meerkosten) aan zieken, ouderen en gehandicapten en voor de participatie van mensen met een arbeidshandicap. De budgettaire schotten tussen deze vormen van zorg en hulp aan burgers worden weggehaald. Gemeenten kunnen dus zelf beslissen hoeveel geld ze willen besteden aan de verschillende doelen, binnen de grenzen van hun wettelijke verplichtingen. Doordat gemeenten al verantwoordelijk zijn voor een groot aantal regelingen en voorzieningen (jeugdgezondheidszorg, welzijn, WWI, WMO, enzovoorts), komt de verantwoordelijkheid voor het activeren en ondersteunen van burgers vanaf 2015 vrijwel volledig bij de gemeenten te liggen. Het gaat bovendien om meer dan een stelselwijziging (transitie). Er ligt een compleet andere visie aan ten grondslag op de rol van de overheid in het leven van burgers: versterking van de eigen kracht van gezinnen en hun netwerken, in plaats van het overnemen van verantwoordelijkheid. Dit vraagt een omslag in denken en doen (transformatie), ook in de jeugdzorg. Om dit te markeren is er in het nieuwe stelsel geen sprake meer van jeugdzorg, maar van jeugdhulp. Ontschotting, zorg en hulp dichter bij de burgers organiseren en meer op maat aanbieden en de andere visie over de rol van de overheid moeten leiden tot een forse beperking van de kosten. In de zorg voor de jeugd gaat het om een bezuiniging van 15%, zo n 300 miljoen euro per jaar. De gemeenten De gemeenten hanteren bij het inrichten van de jeugdhulp de volgende uitgangspunten. Pagina 1 van 6

2 1 Tijdig en preventief hulp bieden, zodat zware maatregelen en trajecten waar mogelijk voorkomen kunnen worden. 2 Betere samenwerking tussen professionals. De hulp wordt waar mogelijk systeemgericht ingezet volgens het principe: één gezin, één plan, één regisseur, voor alle vormen van hulp (rond inkomen, werk en dagbesteding, opvoedproblemen, gezondheid, enzovoorts). 3 Waar mogelijk oplossingsgericht werken, waarbij de eigen kracht van het gezin en het sociale netwerk wordt aangesproken en versterkt. Gemeenten worden ook verantwoordelijk voor de uitvoering van het gedwongen kader, die opgelegd wordt door de rechter of het OM: jeugdbescherming en jeugdreclassering. De Jeugdwet verplicht gemeenten om de uitvoering van het gedwongen kader te beleggen bij gecertificeerde instellingen. Certificering vindt plaats onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van Veiligheid en Justitie op basis van een vastgesteld normenkader. De gemeente is de opdrachtgever van de gecertificeerde instellingen, voor zover het gaat om jeugdbescherming en jeugdreclassering. Kleine en middelgrote gemeenten moeten hierbij samenwerken met omliggende gemeenten in clusters. De samenstelling hiervan (en zelfs de schaalgrootte) is op dit moment nog niet definitief De Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK) behouden hun functie, maar worden samengevoegd met de Steunpunten Huiselijk Geweld (SHG), tot Adviesen Meldpunten Huiselijk geweld en Kindermishandeling (AMHK). Ook het AMHK wordt bovengemeentelijk georganiseerd. In de transitieperiode (die doorloopt tot in 2015) is continuïteit van bestaande zorg het uitgangspunt. Gemeenten moeten daartoe uiterlijk op 31 oktober 2013 een plan indienen bij het Ministerie van VWS. De positie van de Raad voor de Kinderbescherming In het nieuwe stelsel voor de jeugd blijft de onderzoekstaak van de Raad ongewijzigd. De Raad blijft de poortwachter naar het gedwongen kader, zowel in beschermingszaken als in jeugdstrafzaken. De Raad verricht onafhankelijk onderzoek ten behoeve van de advisering aan de rechter en het OM. De Raad behoudt ook zijn wettelijke bevoegdheid tot het vragen van een kinderbeschermingsmaatregel (rekwestrerende bevoegdheid) bij de rechter, op basis van een eigen, onafhankelijk oordeel over de situatie in een gezin. Toch betekent de komst van het nieuwe stelsel voor de Raad een ingrijpende verandering, die net als bij de jeugdzorg een transformatie genoemd kan worden. De Raad heeft al in de Koers vastgesteld dat bijdragen aan het succes van deze transformatie een van de belangrijkste doelen is voor de komende jaren. De transformatie vindt vooral plaats in de manier van werken van de Raad. Om aan te sluiten bij de transformatie van de jeugdzorg en bij te dragen aan het succes ervan, zal de Raad zijn werkprocessen, methoden en producten ingrijpend moeten vernieuwen. Daarbij zal ook de organisatie- en functiestructuur veranderen. Pagina 2 van 6

3 Niet alleen valt Bureau Jeugdzorg weg als toeleverancier van beschermingsonderzoeken. De transformatie (één gezin, één plan, één regisseur) en de overige doelstellingen (preventiever, goedkoper, eigen kracht inzetten) raken direct aan de werkwijzen van de Raad zoals we die nu hanteren. Niet alleen jongeren die jeugdbescherming nodig hebben, maar ook jongeren die in een straftraject of in een problematische echtscheiding terecht komen, maken vaak deel uit van een gezin waar van multiproblematiek sprake is zij zijn dus ook de zorg van de gemeente. Dat betekent dat ook in die gezinnen als het goed is - één regisseur de noodzakelijke maatregelen en zorgtrajecten inzet. Het nieuwe stelsel voor de jeugd levert niet alleen besparingen op bij de gemeenten. Gemeenten zetten bewust in op het beperken van dure, specialistische zorg en de inzet van dwang, door waar mogelijk te voorkomen dat die nodig worden. Het is daarom te verwachten dat de Raad in het nieuwe stelsel aanzienlijk minder vaak zal worden ingeschakeld. De Raad wil hier aan bijdragen, door al in een eerder stadium betrokken te raken bij zaken waar de inzet van het gedwongen kader in gezinnen wordt overwogen. De dreigende interventie van de Raad kan als neutrale autoriteit worden ingezet: de mogelijke inzet van de Raad fungeert dan als drang. Dit alles betekent dat de verbinding tussen de gemeenten en de Raad voor de Kinderbescherming zorgvuldig moet worden ingericht. Uitgangspunten voor de Raad Ouders zijn de eerstverantwoordelijken voor de opvoeding van hun kinderen. Het gaat om een grondrecht, vastgelegd in het International Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK). Komen ouders er zelf niet goed uit, dan kunnen zij ondersteuning krijgen van vrijwillige hulpaanbod. Ingrijpen door de overheid in het gezag van ouders is pas aan de orde, als er sprake is van een ernstig bedreigde ontwikkeling van kinderen en als tegelijkertijd de noodzakelijke hulpverlening stagneert of onmogelijk is. Het opleggen van dwangmaatregelen aan jongeren is pas aan de orde als zij strafbare feiten plegen. Dat ingrijpen in de autonomie van jongeren moet bovendien bijdragen aan hun toekomstperspectief en voorkomen dat zij opnieuw strafrechtelijk in de fout gaan. Daarom doet de Raad pas onderzoek, als er een redelijk vermoeden bestaat dat hiervan sprake is. De conclusies uit het raadsonderzoek worden bovendien getoetst door de rechter (in beschermingszaken, zaken rond gezag en omgang na scheiding of jeugdstrafzaken) of het OM (bij afdoening van strafbare feiten). Het gedwongen kader in de zorg voor de jeugd is meest ingrijpende middel 1 dat de overheid kan inzetten. Bedoeld voor ernstige situaties, waarin al direct of na verloop van tijd - duidelijk is dat andere wegen niet (meer) begaanbaar zijn. Dat geldt niet alleen voor maatregelen als onder toezichtstelling en uithuisplaatsing, maar ook voor maatregelen ten aanzien van gezag en omgang bij problematische echtscheidingen én bij het opleggen van maatregelen bij strafbaar gedrag (al is hier ook sprake van de druk van maatschappelijke vergelding). 1 Er wordt in dit verband ook wel gesproken van een ultimum remedium of laatste redmiddel. Die termen gebruiken we hier niet, omdat ze verwarring kunnen wekken. Ze suggereren namelijk dat de Raad pas aan zet is na verloop van tijd, als alle andere instanties een poging hebben gewaagd om de situatie ten goede te keren. Dat is niet zo. De Raad kan ook direct ingeschakeld worden, als de situatie daar om vraagt. Pagina 3 van 6

4 Dat de inzet van de Raad een uiterste middel is, zegt overigens niets over de snelheid van handelen. Met name als de veiligheid van kinderen in het geding is, kan de overheid zo nodig direct optreden. Ook het uitputtend uitproberen van alle mogelijkheden van hulp (eindeloos doormodderen) in het vrijwillige kader is vaak niet in het belang van kinderen tijdig inschakelen van de Raad is dan juist nodig om erger te voorkomen. In het nieuwe stelsel voor de jeugd zal het uitgangspunt dat overheidsingrijpen in het ouderlijk gezag het uiterste middel is, nog meer nadruk moeten krijgen. In de aansluiting tussen Raad en de gemeente zal telkens nadrukkelijk de afweging moeten worden gemaakt of een maatregel in het gedwongen kader noodzakelijk is. In de samenwerking tussen Raad en OM is telkens de vraag aan de orde welke sanctie de meest effectieve manier is om de jongere van verder strafbaar gedrag te weerhouden. In beschermingszaken kan de Raad door de gemeente (of een andere instantie, die conform de nieuwe Jeugdwet en de gemeentelijke besluiten gemachtigd is om een verzoek tot raadsonderzoek te doen) 2 direct worden ingeschakeld, zodra men in een jeugdhulptraject de inzet van dwang gaat overwegen. Ten opzichte van de huidige situatie schuift de Raad als het ware naar voren, het gemeentelijk domein in. De Raad gaat, wanneer de gemeente de Raad daartoe verzoekt, de gemeente adviseren over de vraag of het pad naar het gedwongen kader moet worden ingezet, of dat er (nog) mogelijkheden zijn om dat te voorkomen. Nieuw raadsproduct Dit betekent dat naast de bestaande typen raadsonderzoeken een nieuw raadsproduct ontstaat: advies aan gemeenten over de inzet van het gedwongen kader. Frontoffice Deze advisering wordt, in combinatie met de intake van raadsonderzoeken (civiel en straf) geleverd door een nieuw te vormen frontoffice of voorportaal 3 van de Raad. Dit frontoffice is dus méér dan de huidige intake. Triage De beoordeling van de noodzaak tot een onderzoek vindt momenteel op meerdere plaatsen bij de Raad en in de keten plaats: bij de intake van spoedzaken, bij de beoordeling van meldingen van het AMK of van BJZ tijdens het casusoverleg bescherming, in de rechtbank bij G&O zaken, bij de IVS bij vroeghulp, aan de ZSM-tafel en in het Veiligheidshuis bij strafzaken. Daarnaast voert de Raad zelf de zogenoemde ambtshalve meldingen uit van het ene product naar het andere (met name vanuit straf naar bescherming en vanuit 2 In het vervolg van dit document wordt met gemeenten ook bedoeld: een andere instantie, die conform de nieuwe Jeugdwet en de gemeentelijke besluiten gemachtigd is om een verzoek tot raadsonderzoek te doen. 3 Het is nog even zoeken naar een goede naam. Zowel het woord frontoffice als het woord voorportaal geven onvoldoende weer dat er sprake is van wisselwerking tussen Raad en gemeenten, OM en ZM. Ze veronderstellen een barrière die genomen zou moeten worden en dat is niet de gewenste uitstraling. Suggesties voor een betere benaming zijn welkom! Tot nader order sluiten we aan bij de benaming die tot nu toe gehanteerd is: frontoffice. Pagina 4 van 6

5 G&O naar bescherming). Ook de uitvoering van de toetsende taak kan tot een nieuw beschermingsonderzoek leiden. Deze situatie is niet bevorderlijk voor de samenhang in de hulp aan het gezin en kan leiden tot onnodig tijdverlies. Bijvoorbeeld doordat de Raad pas na verloop van tijd, als een strafonderzoek of een G&O onderzoek al in gang gezet is, een ambtshalve beschermingsonderzoek start. Het is beter om al bij in de beginfase van de raadsbemoeienis zicht te krijgen op de situatie in een gezin, ongeacht of dit gezin bij de Raad bekend is via de rechter, de justitieketen of de gemeente. Om vervolgens, waar mogelijk in overleg met het gezin en met de gemeente, in te zetten op maatregelen die daadwerkelijk verbetering opleveren. Dat kan hulp in een vrijwillig kader zijn, maar ook (als het echt niet anders kan) een beschermingsonderzoek. Dit proces wordt ook wel triage genoemd. Triage vraagt om snel schakelen tussen bescherming, straf en G&O. Daarom is triage één van de belangrijkste taken van het nieuw te vormen frontoffice van de Raad. De verwachting is dat triage zal leiden tot een daling van het aantal ambtshalve meldingen van beschermingszaken, doordat de Raad al in een vroeg stadium met de gemeente heeft besproken hoe dit voorkomen kan worden. Organisatorische eenheid Het frontoffice is in alle raadsregio s een organisatorische eenheid, onder leiding van een teamleider die deel uitmaakt van het RMT. De praktische organisatie van het frontoffice kan aansluiten bij de manier waarop de gemeenten zich in de regio georganiseerd hebben, bijvoorbeeld door meerdere deelteams in te richten die aansluiten bij clusters van samenwerkende gemeenten in de regio. In dit frontoffice vindt niet alleen de triage plaats, maar ook de advisering naar gemeenten (het nieuwe raadsproduct) én de (huidige) intake van raadsonderzoeken straf, bescherming en G&O. Nader bepaald moet worden of ook het raadsonderzoek in spoedzaken en de toetsende taak bij het frontoffice kan worden belegd. Het frontoffice van de Raad is voor de gemeente 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar voor de beoordeling van spoedzaken. Competenties Het uitvoeren van de genoemde advisering en triage in het frontoffice vraagt om specifieke competenties bij de betrokken raadsmedewerkers. Zij zullen besluiten moeten nemen op basis van de op dat moment beschikbare informatie, zonder veel ruimte om aanvullend informatie in te winnen. Dit vraag om ervaren en competente professionals. Deels wordt deze functie nu al uitgevoerd door bijvoorbeeld casusregisseurs straf, zittingsvertegenwoordigers G&O en intakers beschermingszaken. Maar de uitvoering van de advisering aan gemeenten en de triage in het frontoffice zal als totaal een nieuw te benoemen professionele taak en functie van de Raad zijn, die het karakter krijgt van een nieuw product, met een eigen kostprijs, functiebeschrijving en functiewaardering. Ook zal een (geautomatiseerd) werkproces en een methodiek ontworpen moeten worden. Tevens moeten voorzieningen worden getroffen voor het (geautomatiseerd) inwinnen van relevante informatie. Samenwerkingsprotocol Raad en gemeenten maken afspraken over de manier waarop zij samenwerken op het grensvlak van hulp in het vrijwillig kader en de inzet van het gedwongen Pagina 5 van 6

6 kader (jeugdbescherming en jeugdreclassering). De Jeugdwet verplicht de Raad en de gemeenten om deze afspraken vast te leggen in een samenwerkingsprotocol. Het Transitiebureau, de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Raad brengen dit najaar een handreiking uit rond deze samenwerking, met een model protocol. Deze afspraken gaan voor een belangrijk deel over de inzet van het frontoffice. Project Frontoffice Op initiatief van het programma Stelsel voor de jeugd is onlangs het Project Frontoffice opgestart. Inmiddels heeft een visiebijeenkomst plaatsgevonden en een project start-up. Het projectcontract is in voorbereiding. De belangrijkste opdracht van het project Frontoffice is een ontwerp te maken voor het nieuw te vormen voorportaal van de Raad, dat de aansluiting vormgeeft van de Raad bij het gemeentelijk domein en bij het OM en de ZM, per 1 januari Belangrijke elementen van dit ontwerp zijn: Werkprocessen en methoden voor de wijze van werken (advisering, triage). Vorm en plaats van het frontoffice in de regionale organisatiestructuur. Functiebeschrijving van de frontoffice medewerker (kennis, competenties, ervaring, enz.) en de functiewaardering. Plan van aanpak voor de implementatie. Bij de vormgeving van het ontwerp zal zorgvuldig worden omgegaan met het vraagstuk van eenheid en ruimte. De vraag wat vanuit de noodzaak van rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor de gehele Raad gelijk moet zijn en waar de regionale of lokale ruimte ligt voor een eigen invulling, zal een belangrijke afweging zijn. Tijdpad Het project Frontoffice vindt plaats in de periode tot (ontwerp en implementatieplan). De implementatie (inrichting) van het frontoffice zelf vindt plaats in Op 1 januari 2015 moet het frontoffice klaar zijn, om de samenwerking met het gemeentelijke domein vorm te kunnen geven. Contacten met de gemeenten over de rol van de Raad in het nieuwe stelsel vinden plaats in de periode heden tot Ook eventuele deelname aan regionale of lokale pilots en experimenten (op het gebied van advisering en triage) vinden plaats in deze periode, in afstemming met het programma Stelsel voor de jeugd. Tijdens de LMO- tweedaagse van september 2013 zal de tweede dag geheel worden besteed aan de komst van het nieuwe stelsel voor de jeugd. Belangrijk thema daarbij is naast de inrichting van het frontoffice de vervolgfase van de contacten en communicatie met de gemeenten. Marie-Louise van Kleef, algemeen directeur Hans Nusse, programmamanager Stelsel voor de jeugd Pagina 6 van 6