Geschiedenis, systematiek en begrippen

Transcriptie

1 I Geschiedenis, systematiek en begrippen 1 Wet op belastingen van rechtsverkeer Belastingheffing over transacties met onroerende zaken kent een lange geschiedenis. Een voorloper van de overdrachtsbelasting (de zogenoemde veertigste penning) werd al in 1599 door de Staten van Zeeland ingevoerd om de oorlog tegen Spanje mede te bekostigen. Over de opbrengst van de verkoop van in Zeeland gelegen onroerende zaken moest zowel de koper als de verkoper belasting afdragen (elk 1,25%). Overdrachtsbelasting wordt nu geheven op basis van de Wet op belastingen van rechtsverkeer (WBR). In deze wet is ook de assurantiebelasting geregeld (en voor hun afschaffing ook de kapitaals- en beursbelasting). Naast de WBR zelf vormt ook het Uitvoeringsbesluit belastingen van rechtsverkeer een belangrijke rechtsbron voor de heffing. Ook voor de overdrachtsbelasting geldt dat er allerlei gepubliceerde beleidsregels zijn van de staatssecretaris (en soms van de minister) van Financiën. De heffing van overdrachtsbelasting is binnen de Europese Unie niet geharmoniseerd zoals dat bijvoorbeeld bij de heffing van omzetbelasting wel het geval is. Niettemin kan het communautaire recht toch van belang zijn voor de heffing van overdrachtsbelasting. Overdrachtsbelasting 7

2 De overdrachtsbelasting bracht in ,5 miljard op. Deze opbrengst, die met relatief weinig inningskosten voor de Staat gepaard gaat, lijkt de enige rechtvaardigingsgrond voor de heffing. Overdrachtsbelasting moet door de belastingplichtige zelf worden afgedragen. Wel speelt de notaris als onbezoldigd inningsambtenaar bij de afdracht vaak een belangrijke rol omdat de betaling van overdrachtsbelasting vaak via zijn rekening loopt. 2 Belastingplichtige Belastingplichtige voor de heffing van overdrachtsbelasting is degene die de onroerende zaak heeft verkregen: de verkrijger. Indien partijen afspreken dat de overdrachtsbelasting wordt betaald door de verkoper, zoals bij een zogenoemde levering vrij op naam, brengt dit geen wijziging in de belastingplicht. Dit is uitsluitend een afspraak tussen partijen. Indien de belasting niet (volledig) wordt betaald, zal naheffing plaatshebben bij de verkrijger. Bij een verkrijging door een natuurlijke persoon of rechtspersoon is duidelijk dat deze als belastingplichtige worden aangemerkt. Het komt echter ook voor dat voor rekening en risico van een samenwerkingsverband wordt verkregen. Te denken valt aan een personenvennootschap (bijvoorbeeld een maatschap of commanditaire vennootschap) of een zogenoemd fonds voor gemene rekening. Dit soort samenwerkingsverbanden heeft geen rechtspersoonlijkheid. Heffing heeft dan plaats bij de achterliggende natuurlijke personen en rechtspersonen. Dat neemt niet weg dat in dat geval 8 Boom Basics

3 tussen partijen wel afspraken kunnen worden gemaakt hoe de belasting uiteindelijk wordt verrekend. Maar ook hier geldt dat afspraken tussen partijen over de verrekening van de overdrachtsbelasting geen wijziging brengen in de belastingplicht. 3 Raakvlakken met civiele recht De WBR is van oorsprong sterk gebaseerd op het civiele recht, maar de afgelopen jaren is deze civielrechtelijke benadering steeds meer onder druk gekomen. De economische realiteit van transacties speelt op steeds meer plaatsen in de WBR een rol. Waar vroeger bijvoorbeeld alleen de goederenrechtelijke verkrijging van een onroerende zaak tot heffing kon leiden, is bijvoorbeeld de verkrijging van economische eigendom sinds 1995 ook belast. Doordat de wetgeving steeds meer op twee gedachten hinkt (een juridische en een economische), is het fiscale raamwerk dat oorspronkelijk is gebouwd vanuit uitsluitend een civielrechtelijke insteek uit het lood geslagen. Ondanks het steeds grotere oog voor de economische realiteit, blijft de verbinding met het civiele recht in stand. Onder meer de volgende begrippen spelen in de WBR een belangrijke rol: onroerende zaak; natrekking; rechten waaraan onroerende zaken zijn onderworpen; verdeling; opschortende en ontbindende voorwaarde. Overdrachtsbelasting 9

4 4 Onroerende zaak Een onroerende zaak wordt in art. 3.3 Burgerlijk Wetboek (BW) omschreven als: de grond; de nog niet gewonnen delfstoffen; met de grond verenigde beplantingen; gebouwen en werken die duurzaam met de grond zijn verenigd. Gebouwen en bouwwerken zijn alleen onroerend als zij duurzaam met de grond zijn verbonden. Een woonark die doelbewust drijvend wordt gehouden is niet onroerend ook al ligt deze langdurig op dezelfde plaats. 5 Natrekking Bij natrekking gaat een kleinere, op zich zelfstandige zaak, deel uitmaken van een grotere zaak. Dit betekent dat de eigendom van de kleinere zaak teniet gaat. X bouwt op grond van Y een woning. Y wordt dan de eigenaar van de woning krachtens natrekking. Hetzelfde geldt als X op eigen grond een woning zou hebben gebouwd en de grond daarna overdraagt aan Z. Als eigenaar van de grond is Z ook eigenaar van de woning. 10 Boom Basics

5 6 Rechten waaraan onroerende zaken zijn onderworpen Het recht van eigendom is het meest omvattende recht dat een persoon op een zaak kan hebben. Dit recht wordt ook wel het volledige recht genoemd. Uit een volledig recht kan een beperkt recht worden afgeleid, bijvoorbeeld een gebruiksrecht. Volgens het BW kan (de eigendom van) een onroerende zaak bijvoorbeeld zijn onderworpen aan de volgende rechten: erfdienstbaarheid; erfpacht (en ondererfpacht); opstal (en onderopstal); vruchtgebruik. Deze afgeleide rechten zijn vervolgens zelfstandig overdraagbaar. De eigenaar van een onroerende zaak die is belast met een beperkt recht wordt ook wel de bloot eigenaar genoemd. Erfdienstbaarheid Een erfdienstbaarheid is een last waarmee een onroerende zaak (het dienende erf) ten behoeve van een andere onroerende zaak (het heersende erf) is bezwaard. Een voorbeeld is een recht van overpad of een verplichting tot onderhoud. Erfpacht Erfpacht is het recht dat de houder ervan (de erfpachter) de bevoegdheid geeft de onroerende zaak van een ander (de eigenaar, erfverpachter) te houden en te gebruiken. De erfpachter kan de verplichting hebben om aan de eigenaar al dan niet periodiek een zogenoemde canon te betalen. Het Overdrachtsbelasting 11

6 komt voor dat deze betalingsverplichting voor (een deel van) de looptijd ineens wordt afgekocht. Bij een overdracht van het recht gaan de verplichtingen uit de erfpacht (zoals een verplichting tot betaling van de canon) over op de nieuwe erfpachter. Een recht van erfpacht kan zelf ook worden onderworpen aan een recht van erfpacht. Men spreekt dan van ondererfpacht. Opstal Het recht van opstal geeft de houder (de opstaller) het recht om in, op of boven de onroerende zaak van een ander (de eigenaar) gebouwen, werken of beplantingen in eigendom te hebben of te verkrijgen. De opstaller kan de verplichting hebben om aan de eigenaar al dan niet periodiek een zogenoemde retributie te betalen. Het komt voor dat deze betalingsverplichting voor (een deel van) de looptijd ineens wordt afgekocht. Bij een overdracht van het recht gaan de verplichtingen uit het opstalrecht (zoals een verplichting tot betaling van de retributie) over op de nieuwe opstaller. Een recht van opstal kan zelf ook worden onderworpen aan een recht van opstal. Men spreekt dan van een onderopstalrecht. De eigenaar van de grond is normaal gesproken tevens eigenaar van de daarmee duurzaam verenigde gebouwen en werken en van de al dan niet duurzaam met de grond verenigde beplantingen. Dit wordt ook wel natrekking genoemd. Als een erfpachter gebouwen heeft gesticht, heeft hij weliswaar een gebruiksrecht, maar is geen eigenaar. Een recht van opstal doorkruist deze natrekking. De houder van het recht is dus eigenaar van de opstallen die hij heeft gesticht. 12 Boom Basics

7 Als het opstalrecht teniet gaat, keert de eigendom van de opstallen terug bij de eigenaar van de grond (of wordt deze voor het eerst eigenaar als de opstaller ze had gesticht). Deze verkrijging bij de eigenaar van de grond geschiedt krachtens natrekking. Vruchtgebruik Een recht van vruchtgebruik is het recht om goederen die aan een ander toebehoren te gebruiken en daarvan de vruchten te genieten. 7 Verdeling Van een verdeling van een onroerende zaak is sprake als twee of meer gerechtigden tot een onroerende zaak door middel van een rechtshandeling deze situatie beëindigen en een van hen de onverdeelde eigendom krijgt. X en Y zijn beiden voor 50% gerechtigd tot onroerende zaak A en onroerende zaak B. X en Y besluiten om deze onverdeeldheid te beëindigen, waarbij X de volledige eigendom krijgt van onroerende zaak A en Y de volledige eigendom van onroerende zaak B. Er is sprake van een verdeling. X en Y zijn beiden voor 50% gerechtigd tot onroerende zaak A en onroerende zaak B. X en Y komen overeen dat hun deelgerechtigdheid wijzigt waarbij de gerechtigdheid van A groter wordt en die van B kleiner. Hier is geen sprake van een verdeling omdat de onverdeeldheid in stand blijft. A en B blijven immers elk gerechtigd tot zowel onroerende zaak A als B. Overdrachtsbelasting 13

8 8 Opschortende en ontbindende voorwaarde Bij een overdracht van een onroerende zaak onder opschortende voorwaarde blijft de vervreemder nog rechthebbende tot de onroerende zaak. Pas na de vervulling van de voorwaarde is de verkrijger civielrechtelijk de eigenaar geworden van de onroerende zaak. De eigendom gaat dus pas over op het moment dat de opschortende voorwaarde in vervulling is gegaan (geen terugwerkende kracht). Bij een overdracht van een onroerende zaak onder ontbindende voorwaarde wordt de verkrijger direct civielrechtelijk de eigenaar van de onroerende zaak. Na de vervulling van de ontbindende voorwaarde is de vervreemder weer de eigenaar. De eigendom gaat dus pas terug op het moment dat de ontbindende voorwaarde in vervulling is gegaan (geen terugwerkende kracht). 14 Boom Basics