DROGE TURF EN NATTE VOETEN

Transcriptie

1 DROG TURF ATT VOT Leerkrachten boekje aam: Groep:

2 De Grond onder je voeten In ederland zijn vier soorten grond: - löss - zand - klei - veen Löss, zand en klei ontstaat door het afbrokkelen en verplaatsen van rotssteen door wind en stromend water. Veen is gevormd uit dode plantenresten. De grond onder je voeten speelt een belangrijke rol in je leven. Maar: wat is grond? Opdracht 1 Je ziet het woord grond staan. Schrijf bij elke pijl een woord op waar jij aan denkt als je het woord grond hoort. Opdracht 2 Beantwoord onderstaande vragen. Welke grondsoort(en) vind je in en om je school? Wat kun je allemaal met grond doen? Wat zou je allemaal tegen kunnen komen als je in grond gaat graven? Waarom is grond belangrijk? 2

3 Het ederlandse grondgebruik De manier waarop de bodem wordt gebruikt, hangt samen met de grondsoort waaruit de bodem bestaat. Planten die een vruchtbare vochtige grond nodig hebben, groeien graag op vette klei. Op losse en droge zandgronden vind je hei en bosgronden. Opdracht 3 Op de volgende bladzijde zie je de kaart van ederland en haar vier grondsoorten. Kijk goed naar deze kaart en kleur de grondsoortenkaart van ederland in. Geef zeeklei de kleur groen, rivierklei de kleur blauw, veen de kleur bruin, zandgrond de kleur geel en löss de kleur oranje. Opdracht 4 Beantwoord onderstaande vragen. In welke provincie zit löss in de grond? Zet een kruisjein het hokje voor het juiste antwoord. Limburg Zeeland Utrecht Welke drie grondsoorten komen er in Friesland voor? Heidelandschappen vindt je in de provincie? Zeeland Drenthe oord- Holland 3

4 Kaart: de vier grondsoorten van ederland Zeeklei Rivierklei Veen Zand Löss 4

5 De grondsoort: veen Misschien hebben je opa en oma je wel eens verteld over turf. Turf wordt nu nog wel gebruikt in de kattenbak of in de tuin, maar tussen 1500 en 1900 was het de belangrijkste brandstof voor in de kachel. Het was daardoor veel geld waard. Turf wordt gemaakt van veen. Veen ontstaat in diepe plassen met stilstaand water. Veen is een dikke grondlaag van dode plantenresten en boombladeren die naar de bodem van een plas zijn gezakt. r zijn twee soorten veen, hoogveen en laagveen. Hoogveen ligt hoger dan de grondwaterspiegel, laagveen ligt lager. Opdracht 5 Schrijf op de goede plaatsen de woorden Hoogveen en Laagveen. GRODWATRSPIGL Opdracht 6 Hogeveen en Lageveen zijn ederlandse achternamen. oem nog twee achternamen waar het woord veen in voor komt. iet alleen in achternamen, maar ook in namen van woonplaatsen vind je het woord veen terug. In deze plaatsen, en in gebieden rondom deze plaatsen, zat veel veen in de grond. Denk maar aan Heerenveen. oem nog drie andere woonplaatsen met veen in de naam. Deze plaatsen bestaan naast veen uit nog een woord, net als Heerenveen. Uit welk welke twee woorden bestaat deze plaatsnaam? en 5

6 Werken in het veen Veel mensen trokken naar de veengebieden om daar te werken. De mensen die werkten in het veen werden veenarbeiders genoemd. Veenarbeiders werkten voor een veenbaas. Dit was een baas die een stuk land kocht van een veenheer en dat stuk land door zijn arbeiders liet vervenen. Veenarbeiders waren meestal heel arm. Ze moesten soms van s morgens vroeg (4 uur) tot s avonds 7 uur ontzettend hard werken. Veenarbeiders, zowel mannen als vrouwen, werkten soms wel 16 uur per dag. euwenlang was het normaal dat kinderen, ook de allerkleinsten, meehielpen in de vervening. De kinderen moesten vaak zware arbeid verrichtten en maakten lange dagen. u moeten kinderen in ederland totdat ze 16 jaar zijn verplicht naar school. Opdracht 7 en dag heeft 24 uur. Vul in het schema in hoeveel uren jij op een doordeweekse dag besteed aan slapen, school,...? Ik besteed uren aan slapen Ik besteed uren aan school Ik besteed uren aan sport Ik besteed uren aan tv kijken Ik besteed uren aan een hobby Ik besteed uren aan. Ik besteed.uren aan. Ik besteed.uren aan. Opdracht 8 Hier zie je veenarbeider Pieter, turf maken. Met een steekijzer snijdt hij blokken turf uit. Zoek de vijf verschillen 6

7 Opdracht 9 Op de volgende bladzijde staat een krantenartikel met de titel: De levenswijze van een turfmaker. Dit bericht is geschreven in de tweede helft van de negentiende eeuw (1850). Lees dit bericht en beantwoord de volgende vragen. 1. In welke maand begon de turfmaker met het werk in het veen? Waar woonde dit gezin in? Hoe lang werkte de turfmaker ongeveer op een dag, als het slaapje na de maaltijd met bonen en winkelvet een uur duurde? Vanaf welke leeftijd moesten de kinderen van dit gezin ook werken in het veen? De vrouw heeft aan het einde van de dag, als haar man gaat slapen, nog wel een uurtje nawerk. Waarmee denk jij heeft de vrouw nog wel een uurtje nawerk? 6. Denk jij dat deze mensen gelukkig waren? Waarom wel / niet

8 De levenswijze van een turfmaker In Aprilmaand trekt de turfmaker uit met zijn gezin en gaat wonen in een houten tent midden in de veenderij. s Morgens 4 uur gaat de man opstaan om naar zijn werk te gaan. n Half uur later komt hij weer in de tent en roept zijn vrouw: Geertrien kom er toch ut, je. Je moet aan t steekiezer, heur! t Is al half vieve! De vrouw staat op en gaat aan het turfsteken: twee kleine kinderen, 1½ en ½ jaar oud, slapen nog. Man en vrouw werken ijverig door tot 7 uur. Dan gaan ze weer in de tent om een broggien (boterham). De kinderen zijn intusschen wakker geworden. Ze worden door de moeder gekleed en goed ingepakt; de man haalt nu den kruiwagen, doet er wat stroo in en de beide kinderen worden daarin gelegd. u gaan ze weer het veld in; de man achter den kruiwagen met de beide kinderen er in, de vrouw een ketel met koffie in de hand. T is nu 7 ½ uur. Bij het werk gekomen worden de kinderen achter den ouden trufhoop neergezet. Man en vrouw gaan weer hard aan t werk, de vrouw aldoor met het oog op de kleinen, die zich zo nu en dan laten hooren. Om elf uur is t etenstijd. t Maal is boonen met winkelvet. a het eten wordt een slaapje genomen en dan gewerkt tot 8 a 9 uur in den avond. Dan aan de rijstebrij. De man gaat nu te ruste; de vrouw heeft nog wel een uurtje nawerk. Zoo is het leven dag aan dag. Zien we t gezin zes jaar later weer, dan gaan de kinderen, nu 7½ en 6½ jaar oud, niet naar school, maar moeten vader helpen. B. van Joure De veenarbeiders werkten zes dagen per week in het veen, maar toch verdienden ze maar weinig. De meeste veenarbeiders verdienden per maand ongeveer 50 gulden ( 23,-). Dat is ongeveer 9 gulden ( 4,-) per week r bestond voor de arbeiders een groot verschil tussen zomer- en winterwerk. In het voorjaar, meestal tussen 15 maart en 15 mei, was er werk bij de veenbazen. In de zomer en herfst kon er niet gewerkt worden op de veenderijen, omdat de turf anders dat zelfde jaar niet meer droog werd. 8

9 De veenarbeiders werkten dan vaak als maaier bij boeren op het land. Daarmee verdienden ze ongeveer 60 gulden ( 27,-) per seizoen (3 maanden). In de winter was er op het land en in de veenderijen geen werk te doen, omdat de grond dan vaak bevroren was. Opdracht 10 Reken uit hoeveel euro een veenarbeider per jaar verdiende. Werken in het veen, (1 seizoen) Maaien, ( 2 seizoenen) Totaal, Opdracht 11 Knip de blokken turf, die op de laatste bladzijde van dit werkboekje staan, uit en puzzel ze aan elkaar vast. Plak hiernaast de aan elkaar gepuzzelde tufblokken op. Als je de puzzel goed hebt krijg je een foto te zien van een veenarbeiders vrouw. Ziet deze vrouw er arm of rijk uit? Waarom? De vrouw ziet er arm / rijk uit omdat:

10 Rijke veenbazen De veenbazen verdienden erg veel geld aan de vervening. In Heerenveen was er dan ook een groot verschil tussen arm en rijk. De arme mensen die in de venen werkten hadden het erg zwaar en kregen weinig geld, terwijl de veenbazen veel geld verdienden en grote huizen lieten bouwen. Veel rijke mensen lieten hun huis bouwen in Oranjewoud, een plaatsje vlak naast Heerenveen. r is ook een aantal statige huizen in Heerenveen gebouwd, zoals Crackstate en Oenemastate die hieronder staan afgebeeld. Crackstate Oenemastate Opdracht 12 Beantwoord onderstaande vragen. Hiernaast zie je een foto van het schilderij van meneer van Scheltinga. 1. Is deze meneer volgens jou een arme veenarbeider in zondagse kleren of een rijke veenbaas? oem twee punten waardoor je denkt te weten dat meneer van Scheltinga een arme of een rijke meneer was

11 Wonen in het veen Veenarbeiders woonden met complete gezinnen in keten of plaggenhutten. Dit zijn zelfgebouwde simpele houten hutten van ongeveer 4 bij 6 of 8 meter. Het leven in een plaggenhut was armoedig. Veel meubels waren er niet. en houten tafel, wat stoelen en houten kisten, dat was alles. Het hele gezin sliep in één of twee bedsteden, dat zijn ouderwetse bedden. Als matras gebruikten ze een zak met stro, als deken wat oude lappen. De bedstee was vaak niet meer dan een gat in de wand met een gordijntje ervoor. Plaggenhutten bestaan uit één ruimte waar gezinnen van soms meer dan tien personen leefden, meestal ook met hun huisdieren. Opdracht 13 Kijk naar de foto van Crackstate (bladzijde 10). Uit hoeveel ruimtes denk jij dat het gebouw van de rijke veenbaas Johannes Crack bestaat? ruimtes Met hoeveel personen deel jij een woning? Hoeveel ruimtes heeft deze woning? Met personen ruimtes Wat staat er allemaal in je slaapkamer? Teken het hieronder. 11

12 Het einde van de vervening iet alleen Heerenveen is ontstaan door de vervening, ook vele andere plaatsen in ederland werden vanaf ongeveer 1600 verveend. Rond het eind van de 19 de eeuw werd er gestopt met het afgraven van het veen. Daarna gingen mensen kolen, olie en gas gebruiken als brandstof. Opdracht 14 Lees het volgende gedichtje over de vervening. Zoek de woorden in de kruiswoordpuzzel op en streep ze door. De letters die overblijven vormen de missende woorden in het gedichtje. De oplossing geeft de bijnaam die het turf kreeg. In de negentiende eeuw waren tegen het eind de tijden niet zo erg best Vooral in streken als de Compagnie (Heerenveen) was het een tijd van armoe lijden. Wanneer de winters soms lang waren waren er vele die zware armoede hadden in de zomer zwierven ze overal heen maar s winters konden ze niets beginnen. en kwart jaar werd vaak niets verdiend; waar zouden ze ook om werk naar toe moeten. Ja het leven was zwaar tussen H T T U R F B R U V R H L A D W R K I O G O U K L I D S Z A D G R O D S V R V I G Grond Land Vervening Heerenveen Loss Zand Klei Werk Turf Oplossing:... 12

13 13

14 Afdeling educatie Minckelersstraat 11 (De Heerenveense School) 8442 C Heerenveen Telefoon (0513) Fax (0513) educatie@willemvanharen.nl 14