Praktische opdracht ANW Invloed van sterren op culturen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Praktische opdracht ANW Invloed van sterren op culturen"

Transcriptie

1 Praktische opdracht ANW Invloed van sterren op culturen Praktische-opdracht door een scholier 4370 woorden 23 mei ,7 35 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Wat is een ster eigenlijk precies? Als je deze vraag nu stelt in onze samenleving aan mensen met verschillende achtergronden krijg je heel verschillende antwoorden. Een wetenschapper zou misschien in onbegrijpelijke taal gaan praten over reacties in het heelal, en de invloed van de ster die dichtbij onze planeet staat, de zon, op onze aarde. Een astroloog zal je vertellen dat sterren een grote invloed hebben op je dagelijks leven, en kan misschien zelfs je toekomst in de sterren lezen. Had je deze vraag gesteld in de oudheid, dan had je weer andere antwoorden gehad: De sterren zijn de goden die op ons neer kijken. Een ster is een teken van god. Hoe dan ook, een ster was vroeger iets onverklaarbaars. Wij vonden dit een heel interessant onderwerp voor een Praktische Opdracht, en wilden graag te weten komen tot hoeverre sterren ook echt invloed hebben, en hadden, op culturen en beschavingen. Wij hebben toen onszelf de vraag gesteld: Wat voor invloed hebben de sterren op culturen binnen beschavingen? Wij hebben om deze vraag te kunnen beantwoorden ons onderwerp in kleinere stukjes gehakt namelijk: Wat zijn sterren? Wat voor invloed hebben sterren op onze cultuur? Wat voor invloed hebben sterren vroeger op culturen gehad? Welke oude cultuur heeft een duidelijke invloed van sterren gehad? Wij dachten zelf dat de sterren een best grote invloed hadden op de oude culturen. Op de culturen van nu dachten wij niet. Pagina 1 van 9

2 Hoofdstuk 1 Wat zijn sterren? De geboorte van een ster Sterren ontstaan uit wolken van stof- en gasdeeltjes in de ruimte. Dat soort wolken heten `moleculaire wolken''. Zo een wolk bevat vooral veel waterstofgas. De meeste gaswolken zijn stabiel en trekken zich niet samen. Maar de gasdeeltjes kunnen onder bepaalde omstandigheden, als de dichtheid van de wolk groot genoeg is geworden, zich wel gaan samenklonteren. Je kunt je voorstellen dat twee langzaam elkaar inhalende wolken zijn samengeklonterd, omdat de dichtheid dan groter wordt. Vanwege de zwaartekracht groeit de klont, miljoenen jaren lang. Binnen in de wolk komen de deeltjes steeds dichter opeen te zitten. Ze botsen met zoveel kracht tegen elkaar dat er energie ontstaat; de ster geeft licht en gaat stralen. In het grote gebied rondom de ster kunnen ook deeltjes In het grote gebied rondom de ster kunnen ook deeltjes samenklonteren. Daaruit ontstaan planeten. Om de planeten kunnen weer manen ontstaan.planeten en manen zelf schijnen nooit. Alle sterren geven licht en warmte. Omdat ze zo ver weg staan, merken wij daar op aarde weinig van. We zien ze enkel als lichtpuntjes schitteren in de nacht. Eén ster staat zó dicht bij ons, dat we er wel licht en warmte van krijgen. Dat is de zon. De zon is een ster. We zien haar véél groter dan andere sterren omdat ze 'maar' 150 miljoen kilometer van ons verwijderd is. Andere sterren staan miljarden kilometers verder. Getallen met zoveel cijfers zijn onhandig om mee te werken. Daarom rekenen we liever in lichtjaren. Een lichtjaar is de afstand die het licht aflegt in een jaar. Licht verplaatst zich kilometer per seconde. In een jaar is dat 9,5 biljoen kilometer. (1 biljoen is duizendmiljard, een 1 met twaalf nullen.) Het sterven van een ster Wanneer het brandstof binnen in de ster opraakt, kunnen de kernfusiereacties, door kernfusie kunnen atomen veranderen, waardoor de ster kon schijnen niet langer plaatsvinden. Doordat de kernfusie niet meer plaats kan vinden valt de druk van binnenin de ster weg. Er is nu geen tegendruk meer om de zwaartekracht te compenseren. De zwaartekracht laat de ster verder krimpen. Hierdoor nemen de temperatuur en druk in de ster weer toe. Zo kan er weer opnieuw kernfusie plaatsvinden. Dit procent herhaalt zich nog een aantal keren en er ontstaan steeds zwaardere atomen. Uiteindelijk kan er zelfs ijzer ontstaan. Verdere fusie is niet meer mogelijk. De ster is nu pas echt dood. Door de eigen zwaartekracht van de ster krimpt deze helemaal ineen. Door een enorme schokgolf in de buitenste delen van de ster wordt deze nu met een enorme vaart de ruimte ingeslingerd. Sterren sterven echter op verschillende manieren. Afhankelijk van hun massa. De meeste sterren, ook de zon, gebruiken hun kernbrandstof Pagina 2 van 9

3 langzaam en leven miljarden jaren. Doven doen ze stilletjes. De zogenaamde witte dwerg koelt langzaam af. Sterren die stukken groter zijn dan de zon stort ineen tot een 10 km grote zeer snel roterende klomp neutronen. Dit is een neutronenster. Sterren groter dan 3 keer de zonmassa storten verder ineen tot een groot zwart gat. In werkelijkheid is dit geen zwart gat maar een zeer compacte klomp die niet te zien is doordat zelfs licht erin wordt gezogen. Ze leven snel en intens. Na amper een paar miljoen jaar ontwikkelen ze al een onstabiele kern. Dan nog een knal en het is gedaan. Maar zelfs in het geval van zo'n 'supernova' gaat het leven daarna gewoon verder. In de hitte en kracht van de explosie ontstaan nieuwe elementen en duizenden jaren later zullen nieuwe sterren ontstaan uit de puin van de explosie. Zwaartekracht is een belangrijk natuurverschijnsel in het heelal. Alles wat gewicht heeft trekt aan. Sterren branden en verspreiden daarmee het gas en de stof waaruit ze bestaan naar de oppervlakte. De zwaartekracht zorgt ervoor dat het niet ontsnapt; de deeltjes willen steeds weer naar binnen omdat het centrum van de ster zo hard trekt. De aller-allergrootste sterren exploderen niet in een supernova, maar doen juist het omgekeerde. Ze ploffen inelkaar. Omdat de ster dooft, worden de deeltjes niet meer verspreid. Daardoor kan de zwaartekracht ongehinderd haar gang gaan. De ster stort ineen. Al het materiaal trekt naar het centrum. Wat eerst een ster was met een doorsnee van miljoenen kilometers, is nu nog maar een kleine bol. Maar het gewicht is hetzelfde gebleven! Je noemt het een zwart gat. Het kleine object met het enorme gewicht heeft een supergrote aantrekkingskracht. Het trekt alles wat in de buurt komt aan. Stof en sterren worden opgeslokt zodra ze het zwarte gat naderen. Een zwart gat is eigenlijk géén gat, maar een supercompact stukje materie waaruit zelfs geen licht kan ontsnappen. Daarom kunnen sterrenkundigen het zwarte gat zelf niet zien. Afstanden tussen sterren in het heelal Op een onbewolkte nacht is de donkere hemel bezaaid met heldere en minder heldere sterren. Het is moeilijk om de afstand daarvan te schatten; het lijkt wel of al die kleine puntjes even ver van de aarde verwijderd zijn. In werkelijkheid zijn sterren reusachtig groot en is er enorm veel verschil in afstand tussen aarde en de ene of de andere ster. Ook de sterren onderling staan tienduizenden miljarden kilometers bij elkaar vandaan. Het is nauwelijks mogelijk om je van de afstanden een voorstelling te maken. Alle sterren geven licht en warmte. Omdat ze zo ver weg staan, merken wij daar op aarde weinig van. We zien ze enkel als lichtpuntjes schitteren in de nacht. Eén ster staat zó dicht bij ons, dat we er wel licht en warmte van krijgen. Dat is de zon. De zon is een ster. We zien haar véél groter dan andere sterren omdat ze 'maar' 150 miljoen kilometer van ons verwijderd is. Andere sterren staan miljarden kilometers verder. Getallen met zoveel cijfers zijn onhandig om mee te werken. Daarom rekenen we liever in lichtjaren. Een lichtjaar is de afstand die het licht aflegt in een jaar. Licht verplaatst zich kilometer per seconde. In een jaar is dat 9,5 biljoen kilometer. (1 biljoen is duizendmiljard, een 1 met twaalf nullen.) De precieze afstand van sterren vanaf de aarde is te berekend met het spectrum van de sterren. Hier is de snelheid uit te berekenen en zo kunnen we er ook achter komen hoe ver de sterren van ons verwijderd zijn. In het verleden kijken Oude sterren sterven en er worden steeds weer nieuwe geboren. Onze zon is op de helft van haar leven. Ze schijnt al vijf miljard jaar, en ze zal dat nog vijf miljard jaar blijven doen. Er zijn sterren die 100, 1000 of Pagina 3 van 9

4 lichtjaren van ons verwijderd zijn. Het licht dat ze uitstralen, doet er al die tijd over voordat wij het kunnen zien. Als je naar de sterren kijkt, kijk je eigenlijk terug in de tijd; je ziet het licht dat misschien wel duizenden jaren geleden straalde. Het arriveert nu pas op aarde. Misschien bestaat de ster niet eens meer! Je kijkt dan naar sterren die niet meer bestaan. Invloed van sterren op oude culturen Over heel de wereld Uit onderzoeken van de afgelopen 40 jaar blijkt iets heel opmerkelijks: overal op de wereld zijn er prehistorische monumenten waaruit dezelfde grote kennis van het heelal spreekt. Alleen al in Europa zijn er honderden op de sterrenhemel gerichte prehistorische bouwwerken bijvoorbeeld zoals het bekende Stonehenge. In het Franse Bretagne liggen de brokstukken van wat ooit de hoogste monoliet op aarde moet zijn geweest. Die steen, onder andere bekend als de Er Grah (de Elfensteen), woog 340 ton en moet 21 meter hoog geweest zijn. Men heeft berekend dat hij als baken kilometers in de omtrek zichtbaar was en als ijkpunt voor belangrijke maanstanden werd gebruikt. Op basis hiervan werden allerlei andere bouwwerken opgetrokken. Zo zijn er ook in Egypte veel tempels gebouwd waarbij met uiterste precisie rekening werd gehouden met de stand van de sterren. Het meeste wat daar nu nog te zien is, dateert uit het Nieuwe Koninkrijk ( v.chr.), maar op het Karnak- complex werden eeuwenlang tempels opgetrokken en weer afgebroken, waarbij altijd werd uitgegaan van sterren. Jarenlang begrepen de archeologen maar weinig van de obsessie voor de sterren bij oude beschavingen. Zij dachten dat de oude beschavingen hun grote kennis van de astronomie alleen voor de landbouw gebruikte zodat de boeren precies wisten wanneer ze moesten zaaien en poten. Godsdienstige rituelen van de Indianen. De oude heilige Indiase stad Vijanagara bij Hyderabad heeft een plattegrond die helemaal is gericht op de poolster. Het stratenpatroon van de 2000 jaar oude Mexicaanse stad Teotihuacan volgt op een paar graden na precies het kompas. De straten zijn gericht op het punt waar het sterrenbeeld de Pleiaden elk jaar 's ochtends vroeg voor het eerst boven de horizon komt. De Pleiaden hadden om onbekende redenen grote betekenis voor de Indianen van Midden- en Zuid- Amerika. De ontwerpen van de steden hadden duidelijk niets te maken met voorspellingen over de landbouw, maar waren voor een ander doel. De vraag is: wat was hun ware functie? Op andere plekken zoals: de Maya- piramide El Castillo, de heuvel die de Mississippi- Indianen bij Cahokia in het zuiden van Illinois maakte, of het monument van Callanish op het Hebriden- eiland Lewis, lijkt het erop dat de priesters gebruik maakten van spectaculaire visuele effecten om hun volk te overtuigen van bepaalde kosmologische of mythologische waarheden. Veel onderzoekers zijn er nu van overtuigd dat de op de sterren gerichte bouw van oude tempels en steden vooral godsdienstige doeleinden hadden. Bijna al die oude volkeren leefden in een voor hun magische wereld. Rituelen waren de allerbelangrijkste activiteit. De astronomie van de Indianen was wel gericht op de zon en op de landbouw, maar de belangrijkste rol van de astronomie was het aangeven van de beste Pagina 4 van 9

5 tijdstippen voor rituelen en ceremonieën. Verhoogd bewustzijn. Paul Devereux is iemand die over de hele wereld prehistorische monumenten heeft bestudeerd. Volgens hem dienen de rituelen als spektakels die bij de toeschouwers moesten zorgen voor een bepaalde staat van verhoogd bewustzijn. Volgens hem zie je dat nergens duidelijker dan bij het Ierse Newgrange. Daar is rond 3200 v.chr. een heuvel gemaakt van elf meter hoog en met een doorsnee van 900 meter. In de heuvel werden daarna ruimtes en gangen uitgegraven. Volgens de Ierse legenden is het de verblijfplaats van de Heren van het Licht. Op 21 december, op de kortste dag van het jaar, valt het licht van de opgaande zon er naar binnen door een speciale opening boven de ingang van een 19 meter lange gang. Die gang leidt naar de grote uit stenen gehakte ruimte in het hart van de heuvel. De binnenvallende zonnestraal zorgt voor een lichtplek op de vloer van de gang die centimeter voor centimeter naar de grote ruimte kruipt. Als de zonnestraal de ruimte heeft bereikt, loopt hij vrijwel horizontaal en vormt hij een smalle strook licht op de vloer. De strook wordt dan steeds breder en loopt in 17 minuten als een verlichte klokwijzer door de ruimte. Terwijl de ruimte zich vult met licht, beginnen de prachtig bewerkte rotsblokken te gloeien als brandend goud. Mensen die dit hebben meegemaakt noemen het allemaal een onvergetelijk moment. Uit grotschilderingen over de hele wereld, die soms 6000 jaar oud zijn, blijkt dat onze voorouders bij hun rituelen hallucinogene planten gebruikten. Devereux denkt dat veel astronomische bouwwerken werden gebruikt om "psychedelische lichtshows op te voeren waarbij de deelnemers werden meegenomen naar het geestenrijk waar hun hemelse goden woonden." Niet iedereen is het erover eens dat de astronomie in prehistorische tijden alleen symbolische waarde had. Zo is Alan Alford, die onderzoek doet naar eeuwenoude mysteriën, ervan overtuigt dat de kennis van onze voorvaderen over de hemel alleen maar kan worden verklaard door het bestaan van een technologisch ver ontwikkelde samenleving. Alford neemt als voorbeeld de Sumeriërs, de oudst bekende beschaving en de uitvinders van de astronomie. Hoe kan het, vraagt hij zich af, dat de Sumeriërs opeens, aan het begin van hun beschaving bijna 6000 jaar geleden, over een vrijwel volmaakte kennis van de sterren beschikten? De Sumeriërs stelden honderden goede astronomische formules en tabellen op waarmee zonsverduisteringen, de gestalten van de maan en de loop van de planeten konden worden voorspeld. Ook lieten ze ons denkbeelden na zoals een astronomie waarin de bolvorm centraal staat, de cirkel van 360 graden, de dag-en-de-nacht, de polen en de horizon. Nog opmerkelijker is, dat ze kennelijk wisten dat de aarde om zijn as slingert in een cyclus die bijna jaar duurt. Zoals Alford zegt, weet niemand hoe de Sumeriërs zulke ingewikkelde maar accurate gegevens konden vergaren, of waarvoor ze die nodig hadden. Stonehenge Het was 21 juni, midzomer, en onderzoeker John Glover wilde als eerste foto's maken van de zonsondergang op de langste dag bij de 4000 jaar oude stenencirkel bij het Engelse plaatsje Castlerigg. Glover wist dat twee stenen in de cirkel een rechte lijn vormden met de zon als die onderging achter de heuvels van Castlerigg in het noordwesten. Pagina 5 van 9

6 Het moment van de zonsondergang kwam steeds dichterbij en Glover keek om en zag tot zijn verbazing een langgerekt "schaduwpad". Het pad strekte zich spectaculair uit van de hoogste steen tot aan de andere kant van de vallei. "Mijn eerste opwelling was om zo hard als ik kon over dat schaduwpad te rennen," vertelt Glover. "Het was alsof ik terecht was gekomen in zo'n sprookje: als je op het juiste moment op de juiste plek bent, ontdek je een geheim pad dat naar een schat leidt." De lijn van het punt waar de zon onderging, liep via Castlerigg langs de helling in zuidoostelijke richting, waardoor de stenen in de cirkel de langst mogelijke schaduw wierpen. Glover wist zeker dat de bouwers van de cirkel daarmee rekening hadden gehouden, en dat ze misschien zelfs de helling hadden afgegraven om dat geweldige effect te bereiken. Zelfs als het landschap bij Castlerigg niet door mensen is vormgegeven, wijst het ontwerp van de stenencirkel op grote kennis van de sterrenhemel. Dit was volgens historici nooit het geval. Het oude Egypte De Egyptische beschaving was één van de grootste in de oude wereld, en met haar duur van drieduizend jaar zeker de langst bestaande. Iedereen denkt altijd meteen aan de piramides en de grote sfinx bij Giza, de reusachtige tempels zoals bij Abu Simbel, Luxor of Karnak of de schatten die bewaard zijn gebleven in het droge zand van Thebe. Het Oude Rijk loopt van 2686 v.c. tot 2181 v.c. De Egyptische beschaving veranderde door de tijd heen. Het koningschap veranderde. Er kwam meer nadruk te liggen op het goddelijke van de functie. De koning werd gezien als een incarnatie van Horus en een zoon van de zonnegod Ra. Architectuur, technologie, hiërogliefenschriften en kunstuitingen bereikten hoogtepunten. Dat is duidelijk te zien in de piramides die in deze tijd gebouwd werden. Allereerst Djoser's trappenpiramide (3e dynastie) in Saqqara. Deze piramide werd ontworpen door Djoser's rechterhand Imhotep, een veelzijdig man. Hij was namelijk niet alleen architect maar ook schrijver, raadgever, dokter, priester en astronoom. De beroemde piramide van Cheops in Giza en de beroemde sfinx werden in de 4e dynastie gebouwd. Piramides Vlakbij de Egyptische hoofdstad Caïro liggen op het plateau van Gizeh de drie bekendste piramiden van Cheops, Chefren en Mykerinos. Deze gigantische bouwwerken zijn ruim 4500 jaar oud en architectonisch gezien vrijwel perfect. De vier zijden van iedere piramide zijn precies op de vier windrichtingen georiënteerd en allerlei verhoudingen in de afmetingen kloppen exact. Zo zijn de vier zijden van de grote piramide van Cheops vrijwel precies evenlang (230,25 m, 230,44 m, 230,38 m en 230,35 m). Een verschil tussen de langste en kortste zijde van nog geen 0,08 %. Zelfs voor hedendaagse architecten zou dit moeilijk te evenaren zijn. De omtrek van deze piramide is bijna een kilometer en voldoende om 5 kathedralen erin te laten passen. Bedenk dan ook nog dat de piramiden grotendeels massief zijn. Alleen al de grote piramide bestaat uit 2,5 miljoen kalkstenen blokken. De totale massa komt daarmee op 6,3 miljoen ton ( kilo!!!). Ter vergelijking: de Eiffeltoren weegt 7175 ton. De bouwtijd wordt geschat op 20 jaar, met soms wel honderdduizend arbeiders tegelijkertijd aan het werk. Pagina 6 van 9

7 In de drie bekendste piramiden komen nergens teksten voor. Eigenlijk wel vreemd, omdat in Egypte verder op ieder gebouw van enig belang hiëroglyfen en inscripties werden gemaakt. Heel indrukwekkend allemaal, maar waarvoor eigenlijk? Om dit uit te leggen moet je kijken naar de godsdienst, en vooral naar de invloed van sterren op de cultuur van de Egyptenaren. Sterren in de godsdienst van de Egyptenaren In de vervallen piramide van Unas komen wel teksten voor, in tegenstelling tot de drie bekende piramides van Gizeh. Op de muur van de grafkamer staan de oudst bekende geschreven teksten ter wereld. Deze teksten zijn echter op diverse wijzen te vertalen Pas hebben een groep onderzoekers besloten deze eens een andere wijze te vertalen dan de gangbare en zij ontdekten opvallende zaken. In hun vertaling werden er duidelijke verwijzingen gemaakt tussen de Farao en de sterren. Er staat bijvoorbeeld: "O Farao, u bent deze schitterende ster, de metgezel van Orion" De wetenschappers wisten tot nu toe niet beter of de Egyptenaren aanbaden de zon. Ra was hun zonnegod. Maar nu werd er voor het eerst een verband gelegd tussen de Egyptische religie en de sterren. En dan met name tussen een gestorven Farao, die met Osiris verbonden werd en het sterrenbeeld Orion. Uit de hiërogliefen in later gebouwde piramiden weten we dat Orion gelijk stond met Osiris. Sirius was de ster van Isis, de vrouw en zuster van Osiris. Osiris was de eerste koning van Egypte. Hij werd vermoord door zijn broer, de kwade Seth, die zijn lichaam in duizend stukken sneed en over Egypte verspreidde. Isis verzamelde de lichaamsdelen en mummificeerde ze. Ze wekte het dode lichaam van Osiris tot leven en bedreef de liefde ermee. Zo raakte ze zwanger van haar zoon Horus. De jonge Horus zon op wraak en doodde zijn oom, de kwade Seth. Horus werd de tweede koning van Egypte en blies zijn dode vader, Osiris, leven in. Osiris klom op naar de sterrenhemel en werd het sterrenbeeld Orion. Voortaan was hij koning van het dodenrijk. De piramide en de sterren Het was onderzoekers al eens opgevallen dat de diagonalen van de twee grootste piramiden in een rechte lijn met elkaar staan, maar dat de derde piramide afwijkt van deze rechte lijn. Ook is deze derde piramide aanmerkelijk kleiner. Dit terwijl het de laatstgebouwde is. Normaal gesproken zou je verwachten dat een Farao zijn voorgangers wil overtreffen. En het kon ook geen toeval zijn. De Egyptenaren bezaten zo een grote kennis van architectuur, de piramiden waren namelijk vrijwel perfect. Maar waarom dan deze afwijking? Tijdens een nachtelijke tocht door de woestijn keek een onderzoeker naar de sterren en zag het sterrenbeeld Orion. De binnenste drie sterren van het sterrenbeeld worden gezamenlijk "De Gordel van Orion" genoemd. De onderzoeker ontdekte plotseling dat een van deze drie sterren een beetje minder fel was en ook iets afweek van de rechte lijn waarop de twee felste sterren te plaatsen waren. Toen wisten ze waarom de piramiden van Gizeh zo stonden. Na verder onderzoek bleek dat de verhoudingen precies klopten. De luchtfoto van de pyramiden en de foto van de Gordel van Orion blijken precies op elkaar te passen. Ook de Nijl paste precies in dit plaatje. Pagina 7 van 9

8 Deze was lag namelijk precies op de plaats waar de melkweg lag. Het sterrenbeeld Orion heeft 7 sterren in totaal, namelijk nog vier om de gordel heen gelegen. De gedachte was nu natuurlijk dat er op die plekken ook piramides stonden. Dit was op twee plekken het geval. Het leek er dus sterk op dat de Egyptenaren door het bouwen van piramides een kopie van de hemel wilden maken. Graham onderzocht dit idee. Ook was er een overeenkomst tussen twee Hyaden sterren en de tempels van Dasjoer. Maar storend was dat het beeld wat hij in de hemel zag niet helemaal overeen kwam met wat op aarde te zien was. Een mogelijke verklaring voor deze onnauwkeurigheden van de bouwers was een effect genaamd precessie. Precessie zorgt ervoor dat wij vanaf de aarde de sterren door de jaren heen langs de hemel zien verschuiven. Dit wordt veroorzaakt door de draaiing van de aardas. Zoals bekend draait de aarde om zijn eigen as. Maar de aardas draait zelf ook. Je moet je dat proces voorstellen als een tol, die draait ook nooit keurig maar zwenkt een beetje. Dit zorgt ervoor dat de aarde ten opzichte van de sterren een steeds andere invalshoek inneemt en wij de sterren dus als het ware langs de hemel zien bewegen. Dit proces gaat zeer langzaam. Per 72 jaar zien wij de sterren met één graad langs de hemel bewegen. Door de verschillen in afstand van de sterren veranderen die ook ten opzichte van elkaar. Onderzoekers hebben toen een model van de hemel opgesteld, in een computer. Dit model kon hen precies vertellen hoe de hemel eruitzag in verschillende tijden. Uit de berekeningen van de computer bleek dat het model wat in Egypte te zien was exact overeen kwam met het jaartal v. Christus. Dit is een tijd waarin er volgens historici alleen nog maar primitieve holbewoners leefden. En zeker geen hoogstaande beschavingen die in staat was zulke immense bouwwerken te bouwen. De piramides bevatten nog meer raadsels. Vanuit de koninginnekamer en koningskamer lopen namelijk schachten. Eerst werd gedacht dat deze diende voor ventilatie. Maar dit is erg onwaarschijnlijk omdat de schachten schuin lopen, en dat deze schuinlopende schachten veel moeilijker zijn te construeren dan rechte schachten. Er moet dus een andere reden zijn voor die schachten. Na de nauwkeurige bepaling van de sterrenhemel ten tijde van de bouw van de piramide van Cheops bleek dat de noordelijke schacht vanuit de koningskamer gericht stond op Thuban, de toenmalige poolster. De zuidelijke wees naar Zeta Orionis, de zuidelijkste gordelster van Orion, het sterrebeeld van Osiris. De schachten vanuit de koninginnekamer wezen naar het sterrenbeeld Kleine Beer en naar de ster Sirius, de ster van Isis. Het doel van de Piramiden De Egyptenaren probeerden door het na bouwen van de hemel het voor een Farao makkelijker te maken de weg te vinden naar het dodenrijk. Dit was namelijk erg belangrijk. Het leven op aarde was enkel voorbereiding op wat er te wachten stond in het dodenrijk. Hier begon voor de Egyptenaar het echte leven. Het bouwen van al die monumenten stelde de Egyptenaren in staat dichter bij het dodenrijk te komen en zodoende er gemakkelijker te komen. Met het bouwen van de piramides wilden de Farao s zich Pagina 8 van 9

9 identificeren met hun god Osirus, de Farao was namelijk de reïncarnatie van Horus de zoon van Osiris. Met het bouwen van tempels en sterrenobservatoria leerden de priesters het rijk van Osirus beter kennen. Dit was de hele insteek van het bouwen van piramides en tempels. Maar waar dienden de piramides precies voor? Er werd aan genomen dat dit graftombes waren, maar er is nooit een mummie gevonden in de piramides van Gizeh. Er zijn onderzoekers de denken dat de piramides geen graftombes waren maar inwijdingsplaatsen voor Farao s. De piramide was een plek waar de Farao zich moest voorbereiden op de dood. Na het uitgebreid bestuderen van oude teksten kwamen de onderzoekers tot de volgende conclusie: Eerst werd de Farao door priesters begeleid naar de Koningskamer in de piramide waar hij in een sarcofaag moest gaan liggen. De priesters brachten de Farao dan in een soort van trance, een slaap die heel dicht bij de dood ligt. Hierbij maakten ze gebruik van wierook en gebeden. Die slaap duurde twee dagen en op de tweede dag werd op de sarcofaag een nepfallus geplaatst. De sarcofaag werd dan opgetild en voor een schacht in de Koninginnekamer gezet de fallus werd op een bepaalde ster in het sterrenbeeld van Isis gericht. Hier vond dan een symbolische bevruchting plaats. Aan het eind van de tweede dag wordt de farao weer tot leven gebracht, hij heeft dan twee dagen doorgebracht tussen de sterren in het dodenrijk. De oude Egyptenaren noemde Gizeh kennelijk niet voor niets Rostau, de poort naar de andere wereld Het kan ook goed het alleen werd gebruikt voor het ritueel na de dood van een koning. De latere koningen werden namelijk beschouwd als een cyclus van wedergeboorten van Osiris en Horus. Volgens onderzoekers werd in de piramide van Cheops het ritueel van bevruchting en wedergeboorte opgevoerd. Eerst werd de gemummificeerde farao naar de koninginnekamer gebracht. Daar werd hij neergezet voor de schacht die naar Sirius wees. Zo zou de overleden koning Isis kunnen bevruchten tijdens een ritueel dat werd uitgevoerd door zijn zoon, de nieuwe koning van Egypte. Het tijdstip van het ritueel werd waarschijnlijk door de sterren bepaald. Want op het moment dat de noordelijke schacht van de koninginnekamer naar de Kleine Beer wijst, rijst Orion boven de horizon. Na het ritueel werd de mummie naar de koningskamer gedragen. Daar werd hij voor de schacht geplaatst die naar Orion wijst. Piramideteksten zeggen tot de mummie van de farao: "Leef en wees jong naast uw vader Osiris, naast Orion aan het hemelgewelf" en "Zie, de koning verrijst als deze ster die laag aan de hemel staat." De oude Egyptenaren hadden dus waarschijnlijk een sterrengodsdienst. Pagina 9 van 9

inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7.

inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7. Piramides inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7. De bouw van de piramide 10 8. Beroemde piramides 13

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken Piramides

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken  Piramides Piramides Deze spreekbeurt heb ik gemaakt omdat ik piramides mysterieuze gebouwen vind. Vele feiten en gebeurtenissen zijn vandaag de dag nog niet helemaal bekend.piramides kennen we vooral vanuit Egypte...

Nadere informatie

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten. Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen Hoofdstuk 8 Samenvatting Een verlaten strand en een onbewolkte lucht, zoals op de voorkant van dit proefschrift, zijn ideaal om te genieten van de sterren: overdag van de Zon de dichtstbijzijnde ster en

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De zon

Praktische opdracht ANW De zon Praktische opdracht ANW De zon Praktische-opdracht door een scholier 1475 woorden 17 januari 2002 6 31 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud Hoofdstuk 1: inleiding Hoofdstuk 2: zonnevlekken Hoofdstuk 3: de corona

Nadere informatie

5.6. Boekverslag door K woorden 22 december keer beoordeeld

5.6. Boekverslag door K woorden 22 december keer beoordeeld Boekverslag door K. 1768 woorden 22 december 2011 5.6 56 keer beoordeeld Vak NLT 1. De straal van de aarde is 637800000 cm. Als deze afneemt tot 0.5 cm, dan is deze in verhouding 0.5/637800000 keer de

Nadere informatie

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld Boekverslag door K. 1555 woorden 22 mei 2002 6.1 301 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Ik doe mijn werkstuk over ons zonnestelsel, omdat het me boeit wat er verder is dan onze aarde. Ook doe ik mijn

Nadere informatie

Werkstuk ANW Supernova's

Werkstuk ANW Supernova's Werkstuk ANW Supernova's Werkstuk door een scholier 1622 woorden 18 oktober 2010 4,8 24 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Ik heb het onderwerp supernova s gekozen omdat ik in dit onderwerp twee onderwerpen

Nadere informatie

De ruimte. Thema. Inhoud

De ruimte. Thema. Inhoud Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon

Nadere informatie

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de

Nadere informatie

Egypte. Amber Badal 1. Werkstuk: Amber Badal Groep 7 Prinses Beatrixschool. Dit is de nationale vlag van Egypte.

Egypte. Amber Badal 1. Werkstuk: Amber Badal Groep 7 Prinses Beatrixschool. Dit is de nationale vlag van Egypte. Egypte Werkstuk: Amber Badal Groep 7 Prinses Beatrixschool Dit is de nationale vlag van Egypte. Amber Badal 1 Voorwoord Ik heb dit onderwerp gekozen omdat het een leuk en erg interessant onderwerp lijkt.

Nadere informatie

Farao's en Piramideteksten

Farao's en Piramideteksten iramiden? Meestal denk je dan aan hoge gebouwen ergens in Egypte. Misschien kun je je nog wei herinneren dat er van die farao's (Egyptische koningen) in beg raven zouden liggen. Wat pas zo'n 15 jaar bekend

Nadere informatie

KleinKracht Karin Heesakkers 2006-2011 www.kleinkracht.nl

KleinKracht Karin Heesakkers 2006-2011 www.kleinkracht.nl De zon is een ster, net als alle andere sterren aan de hemel. Zij staat alleen veel dichter bij ons en daarom zien we haar als een schijfje aan de hemel. Een ster is een grote gasbol waar binnenin kernfusie

Nadere informatie

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft

Nadere informatie

Brandaan samenvatting groep 7

Brandaan samenvatting groep 7 Brandaan samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 1 Egypte Samenvatting De Nijl Egypte bestaat voor het grootste deel uit woestijn. Dwars door de woestijn stroomt de rivier de Nijl. Door de Nijl kende

Nadere informatie

Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03. Verslag van het oude Egypte Ylaine en Ryanne Mulder 29-10- 03

Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03. Verslag van het oude Egypte Ylaine en Ryanne Mulder 29-10- 03 Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03 blz.0 Inhoudsopgave Inleiding blz. 2 De Egyptenaren jagen en oogsten blz. 3 De Farao blz. 4 Doden blz. 5 Arm of welvarend blz. 6 Ik ben de Farao blz.

Nadere informatie

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)

Nadere informatie

Wetenschap rondom de piramides Peter Lamberts

Wetenschap rondom de piramides Peter Lamberts Wetenschap rondom de piramides Peter Lamberts Eigenlijk kan het niet Sinds mensenheugenis zijn mensen gefascineerd door de piramides van Egypte en die fascinatie ontstaat maar door één gegeven: het bestaan

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Sterren

Praktische opdracht ANW Sterren Praktische opdracht ANW Sterren Praktische-opdracht door een scholier 2121 woorden 25 maart 2003 6,7 54 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Hoe vaak zouden onze voorouders wel niet naar de sterren gekeken

Nadere informatie

Werkstuk ANW Zwarte gaten

Werkstuk ANW Zwarte gaten Werkstuk ANW Zwarte gaten Werkstuk door een scholier 2033 woorden 8 juni 2001 6,5 152 keer beoordeeld Vak ANW Wat is een zwart gat? Een object van een bepaalde massa, oefent aantrekkingskracht uit op een

Nadere informatie

Cubetto s schoolreisje. Boek 2

Cubetto s schoolreisje. Boek 2 Cubetto s schoolreisje Boek 2 Ga voor tips en trucs voor het gebruik van de boeken en kaarten naar primotoys.com/resources Verhaal door Erin Eby. Illustraties door Momo. Vandaag gaat de klas van Cubetto

Nadere informatie

Inhoud. 1. Wat weet je al? 2. Egypte van de oude steentijd tot de farao s. 3. Egypte in handen van anderen. 4. De Arabische Republiek Egypte

Inhoud. 1. Wat weet je al? 2. Egypte van de oude steentijd tot de farao s. 3. Egypte in handen van anderen. 4. De Arabische Republiek Egypte 1. Wat weet je al? Opdracht 1 Waar denk je aan bij Egypte? 4 Inhoud 2. Egypte van de oude steentijd tot de farao s Faraonische periode: 3000-332 v. Chr. 7 Opdracht 2 Van de oude steentijd tot de farao

Nadere informatie

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis De oude Egyptenaren

Werkstuk Geschiedenis De oude Egyptenaren Werkstuk Geschiedenis De oude Egyptenaren Werkstuk door een scholier 1358 woorden 8 februari 2006 5,6 138 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1: jaartallen In het oude Egypte had je verschillende

Nadere informatie

Word eens wakker. Martin-Jan Nuij Word eens wakker

Word eens wakker. Martin-Jan Nuij Word eens wakker Word eens wakker Martin-Jan Nuij Word eens wakker 2016, Martin-Jan Nuij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of

Nadere informatie

Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING

Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING Veel kinderen hebben ooit al gehoord van een zwart gat, en ze weten dat het een bodemloze put is. Als iets in een zwart gat valt, kan het er onmogelijk uit ontsnappen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 9.1 De hemel Wanneer s nachts naar een onbewolkte hemel wordt gekeken is het eerste wat opvalt de vele fonkelende sterren. Met wat geluk kan ook de melkweg worden gezien als een

Nadere informatie

Onthulling van het Gizeh-Geheim

Onthulling van het Gizeh-Geheim Onthulling van het Gizeh-Geheim Mijn onderzoek toont aan dat de piramides op het Gizeh-plateau in Egypte een verborgen bericht bevatten. Dat bericht is geschreven in een universele taal, namelijk geometrie.

Nadere informatie

13 Zonnestelsel en heelal

13 Zonnestelsel en heelal 13 Zonnestelsel en heelal Astrofysica vwo Werkblad 51 LEVENSLOOP VAN STERREN In deze opdracht ga je na hoe de levensloop van een ster eruit ziet, en wat dat betekent voor het leven op aarde. Uit het HRD

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Egypte hoofdstuk 3 (SX)

Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Egypte hoofdstuk 3 (SX) Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Egypte hoofdstuk 3 (SX) Samenvatting door Mia 884 woorden 14 januari 2019 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden GS H3: EGYPTE Egypte wordt

Nadere informatie

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen

Nadere informatie

Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal.

Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal. Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari 2017. Het heelal. Inhoudsopgaven. Hoofdstuk 1. Ons zonnestelsel. Blz 3 Hoofdstuk 2. De zon. Blz 4-5 Hoofdstuk 3. De maan. Blz 6 Hoofdstuk 4. Planeten. Blz

Nadere informatie

Neutrinos sneller dan het licht?

Neutrinos sneller dan het licht? Neutrinos sneller dan het licht? Kosmische neutrinos Ed P.J. van den Heuvel, Universiteit van Amsterdam 24/10/2011 Zon en planeten afgebeeld op dezelfde schaal Leeftijd zon en planeten: 4,65 miljard jaar

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster

Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster Praktische-opdracht door een scholier 2522 woorden 18 maart 2003 7 90 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Wij hebben er voor gekozen om ons werkstuk over

Nadere informatie

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur. Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het

Nadere informatie

1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8.

1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8. De zon inhoud 1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8. Een zonsverduistering 10 9. Avondrood 11

Nadere informatie

het grote boek van de ruimte met professor astrokat Tekst van dr. dominic walliman Ontwerp en illustraties van ben newman

het grote boek van de ruimte met professor astrokat Tekst van dr. dominic walliman Ontwerp en illustraties van ben newman het grote boek van de ruimte met professor astrokat Tekst van dr. dominic walliman Ontwerp en illustraties van ben newman Iedere avond zetten de laatste stralen van de ondergaande zon de hemel in vlammende

Nadere informatie

5,1. Samenvatting door een scholier 1956 woorden 6 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde

5,1. Samenvatting door een scholier 1956 woorden 6 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde Samenvatting door een scholier 1956 woorden 6 november 2001 5,1 176 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdstuk 1= Inleiding De Egyptische beschaving is één der grootste in de oude wereld, en met haar

Nadere informatie

Wonderlijke bouwwerk: de Piramide van Giza

Wonderlijke bouwwerk: de Piramide van Giza Jesaja 19:20-21 Op die dag zal de HEERE een altaar hebben midden in het land Egypte, en aan zijn grens zal er een gedenkteken voor de HEERE staan. Dit zal zijn tot een teken en getuigenis voor de HEERE

Nadere informatie

Opstandingskerk, 26 november 2017

Opstandingskerk, 26 november 2017 Opstandingskerk, 26 november 2017 Laatste zondag kerkelijk jaar, Symbolische bloemschikking laatste zondag kerkelijk jaar In de bijbel, het boek van verwachting, maar ook van verdriet lezen we in Openbaring

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Het oude Egypte

Werkstuk Geschiedenis Het oude Egypte Werkstuk Geschiedenis Het oude Egypte Werkstuk door een scholier 2087 woorden 17 februari 2005 5,8 131 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud. 1. Voorwoord. 2. Wat is de Nijl? 3. Wie waren de Goden? 4.

Nadere informatie

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing

Nadere informatie

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren JongerenWerkGroep voor Sterrenkunde Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren 1 Inhoud Wat is de JWG Sterren en dwaalsterren Alles draait! De zon en de maan Het zonnestelsel Buiten het

Nadere informatie

inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 4. De maan en de maanden 5. Kijken naar de maan 6. Landing op de maan

inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 4. De maan en de maanden 5. Kijken naar de maan 6. Landing op de maan De maan inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 5 4. De maan en de maanden 6 5. Kijken naar de maan 7 6. Landing op de maan 8 7. Het weer op de maan 9 8. Het maanlanschap

Nadere informatie

Handleiding Strategieles Voorspellen niveau A

Handleiding Strategieles Voorspellen niveau A Handleiding Strategieles Voorspellen niveau A Een onderdeel van Nieuwsbegrip Zilver zijn de strategielessen. De strategielessen zijn bedoeld om de strategieën voor begrijpend lezen bij de leerlingen te

Nadere informatie

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar

Nadere informatie

steen voor steen goed!

steen voor steen goed! steen voor steen goed! het golven van de gevels wordt één met het glooiende landschap... steen voor steen goed! Steenfabriek De Rijswaard BV De Rijswaard 2, 5308 LV Aalst (Gld) T 0418-552221 F 0418-552900

Nadere informatie

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal

Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december Kerstverhaal Kinderkerstfeest van de Kindernevendienst 26 december 2016 Kerstverhaal Heel lang geleden was er een jonge vrouw, Maria. Zij woonde in het dorpje Nazareth. Maria was een heel gewone vrouw, net zo gewoon

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting door een scholier 1776 woorden 4 november 2006 6,4 15 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar H6 Het zonnestelsel H6.1 Dagen, maanden, jaren Rondom de zon in een

Nadere informatie

Paragraaf 1. delta. Neder-Egypte. Opper-Egypte

Paragraaf 1. delta. Neder-Egypte. Opper-Egypte Hoofdstuk 2 Egypte Paragraaf 1 delta Neder-Egypte Opper-Egypte Egypte bestaat voor een groot deel uit woestijn Was dit altijd zo? Nee: 8000 v.c. > veel water en groen in de Sahara > jagers en verzamelaars

Nadere informatie

Naam: VULKANEN. Vraag 1. Uit welke drie lagen bestaat de aarde? Vraag 2. Hoe dik is de aardkorst gemiddeld?

Naam: VULKANEN. Vraag 1. Uit welke drie lagen bestaat de aarde? Vraag 2. Hoe dik is de aardkorst gemiddeld? Naam: VULKANEN Voordat je begrijpt hoe vulkanen ontstaan, moet je eerst weten hoe de aarde in elkaar zit. De aarde is een bol die uit drie lagen bestaat. De binnenste laag is de kern. De temperatuur is

Nadere informatie

Getallen vanaf 20 worden geschreven door deze te combineren.

Getallen vanaf 20 worden geschreven door deze te combineren. Wiskunde bij de Maya s inhoudstafel 1. 2. 3. 4. 5. 1 Inleiding Het talstelsel Het rekensysteem Heilige getallen Tijdsmeting Geraadpleegde bronnen De Maya s waren een groot en machtig volk dat leefde in

Nadere informatie

Rond en groen De piramiden van Ronse

Rond en groen De piramiden van Ronse Rond en groen De piramiden van Ronse /LEAD/ Volgens de Vlaamse streekauteur Omer Wattez (1857-1935) is Ronse de Parel van de Vlaamse Ardennen. Deze eretitel heeft de stad grotendeels aan zijn geaccidenteerde

Nadere informatie

Het verhaal van onze kerststal

Het verhaal van onze kerststal Het verhaal van onze kerststal In dit boekje wordt het verhaal van onze kerststal verteld. Het verhaal gaat over wat er gebeurde toen Jezus geboren werd. Op onze internetpagina is iets meer te zien. Ook

Nadere informatie

Wereldverhalen. Reisimpressies

Wereldverhalen. Reisimpressies Wereldverhalen Reisimpressies 5 6 Wereldverhalen Reisimpressies Hans van de Sande 7 Schrijver: Hans van de Sande Coverontwerp: Hans van de Sande ISBN: 9789402156492 8 Inhoud Voorwoord

Nadere informatie

Liedboekje kinderkoor de Bubbel. september t/m december 2017

Liedboekje kinderkoor de Bubbel. september t/m december 2017 Liedboekje kinderkoor de Bubbel september t/m december 2017 Volg het spoor : Kijk eens naar een vlinder luister naar een eend die kwaakt kijk eens naar de bloemen zie hoe mooi ze zijn gemaakt kijk eens

Nadere informatie

Samenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde

Samenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde Samenvatting door D. 1387 woorden 28 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Kosmografie Onderzoeken van heelal basis wetenschap = fysica Hoofdstuk 1: Structuur van het heelal 1.1 Samenstelling

Nadere informatie

Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout

Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Dag allemaal! Ook zo genoten van Mars eind vorig jaar? Wij wel! Mooie structuren waren er zichtbaar en sommigen hebben zelfs een heuse zandstorm

Nadere informatie

Bethlehem, wat betekent die ster?

Bethlehem, wat betekent die ster? Bethlehem, wat betekent die ster? Het woord ster kan verschillende betekenissen hebben. Een ster is in eerste instantie een hemellichaam. Als het donker en onbewolkte is, kan men sterren waarnemen. Een

Nadere informatie

Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch begeleider: G. Tibau

Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch begeleider: G. Tibau Schooljaar: 2010/2011 Tri-/semester: 2 Score 107 Max. Naam:... Nr.:... Studierichting: TSO Klas:... Graad: 3 Leerjaar: 1 Dag en datum: dinsdag 16 juni 2011 Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Egypte

Werkstuk Geschiedenis Egypte Werkstuk Geschiedenis Egypte Werkstuk door een scholier 2146 woorden 19 september 2003 5,8 207 keer beoordeeld Vak Geschiedenis INLEIDING Ongeveer vanaf 5000 jaar vóór Christus leefden de Egyptenaren.

Nadere informatie

Soorten bronnen - hv123

Soorten bronnen - hv123 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 25 october 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62210 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Geschiedenis hoofdstuk 3

Geschiedenis hoofdstuk 3 Geschiedenis hoofdstuk 3 Romeinse rijk 500 v Christus 500 na Christus Rome de eeuwige stad : deze stad bestaat al eeuwenlang. De tijdlijn Het Romeinse rijk begint 500v Chr. En eindigt 500 na Christus.

Nadere informatie

EEN PRINS WORDT EEN HERDER

EEN PRINS WORDT EEN HERDER Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld

Nadere informatie

De Fysica van Sterren. Instituut voor Sterrenkunde

De Fysica van Sterren. Instituut voor Sterrenkunde De Fysica van Sterren Overzicht Sterrenkunde en de universaliteit van de natuurwetten Astro-fysica: wat is een ster? De kosmische cyclus van ontstaan en vergaan De vragen over het heelal zijn ook vragen

Nadere informatie

Tijd. Thijs Boom Groep 7

Tijd. Thijs Boom Groep 7 Tijd Thijs Boom Groep 7 Maart - April 2016 Voorwoord In 2014 was ik in Amerika, toen ben ik begonnen met nadenken over tijd. Ik werd om drie uur s nachts wakker, door een jetlag. Ik wou weten hoe dat kwam

Nadere informatie

Welkom in de wereld van Stilton, Geronimo Stilton! - Het is verboden de lesbrieven op internet te zetten

Welkom in de wereld van Stilton, Geronimo Stilton! - Het is verboden de lesbrieven op internet te zetten Welkom in de wereld van Stilton, Geronimo Stilton! Terwijl voor iedereen de vakantie er bijna op zit, maakt Geronimo zich klaar voor een nieuwe reis. Ook wij nemen jullie mee naar een ver land: Egypte!

Nadere informatie

Voorwoord. Inhoud 6,7. Werkstuk door T woorden 6 juni keer beoordeeld. Tijd. Groep

Voorwoord. Inhoud 6,7. Werkstuk door T woorden 6 juni keer beoordeeld. Tijd. Groep Werkstuk door T. 1625 woorden 6 juni 2016 6,7 10 keer beoordeeld Vak Anders Tijd Thijs Boom Maart - April Groep 7 2016 Voorwoord In 2014 was ik in Amerika, toen ben ik begonnen met nadenken over tijd.

Nadere informatie

Kerst055 hoopt dat dit adventsverhaal u inspireert om het vreemde welkom te heten en afstand tussen mensen te overbruggen door samen te zijn.

Kerst055 hoopt dat dit adventsverhaal u inspireert om het vreemde welkom te heten en afstand tussen mensen te overbruggen door samen te zijn. Kerst kleur je samen In de adventstijd bereiden we ons voor op Kerst, de geboorte van Christus. Ieder jaar vieren we Kerst, maar Kerst kan je ieder jaar weer opnieuw verrassen met een nieuwe gedachte bij

Nadere informatie

6,5. Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober keer beoordeeld. 1. Het Heelal

6,5. Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober keer beoordeeld. 1. Het Heelal Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober 2003 6,5 26 keer beoordeeld Vak Biologie 1. Het Heelal Wanneer we s nachts naar de inktzwarte hemel turen, kijken we in feite ver in de ruimte, in de

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de

Nadere informatie

EEN PRINS WORDT EEN HERDER

EEN PRINS WORDT EEN HERDER Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld

Nadere informatie

y02 Marcus 15.2 Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus,

y02 Marcus 15.2 Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus, Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus, het is al bijna 8 april, het is al bijna Pasen. Met Pasen vieren we feest, omdat Koning Jezus de dood overwint. Onze Koning is sterker dan de

Nadere informatie

Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139. God kent mij

Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139. God kent mij Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139 God kent mij Gemeente van onze opgestane Heer Jezus Christus, Een keer reed ik s avonds laat met de auto naar huis, over een lange, vrij donkere weg. En

Nadere informatie

e-chrya visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De Wet van Een

e-chrya visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De Wet van Een visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De workshops van e-chrya zijn bedoeld om te verbreden, te ontwikkelen en te ontdekken. Als groep, als netwerk, komen we bij elkaar om elkaar te leren kennen en

Nadere informatie

DE GEBOORTE VAN JEZUS

DE GEBOORTE VAN JEZUS Bijbel voor Kinderen presenteert DE GEBOORTE VAN JEZUS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door:

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 8 9 november Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 8 9 november Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 8 9 november 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen De chemische verrijking van het heelal o In het begin bestaat het heelal alleen uit waterstof, helium, en een beetje lithium o

Nadere informatie

De 7 wereldwonderen. De piramiden van Gizeh: Tijd

De 7 wereldwonderen. De piramiden van Gizeh: Tijd Opzoekfiche van Fien uit klas Wim 26/11/09 Blz. 1 van 8 De 7 wereldwonderen zijn 7 bijzondere bouwwerken. De zeven wereldwonderen zijn: 1. De piramiden van Gizeh 2. De hangende tuinen van Babylon 3. De

Nadere informatie

Ten noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond.

Ten noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond. Rekenen aan de aarde Introductie Bij het vak aardrijkskunde wordt de aarde bestudeerd. De aarde is een bol. Om te bepalen waar je je op deze bol bevindt zijn denkbeeldige lijnen over de aarde getrokken,

Nadere informatie

Egypte met Nijl cruise

Egypte met Nijl cruise Egypte met Nijl cruise Klassieke 8 daagse Egypte reis langs levensader Nijl op individuele basis. Cairo, Aswan, Luxor, alle culturele hoogtepunten met privé gids en 3 daagse comfortabele cruise op basis

Nadere informatie

8,3. Antwoorden door Dimitris 2178 woorden 15 december keer beoordeeld. Meten aan melkwegstelsels. Jim Blom en Dimitris Kariotis

8,3. Antwoorden door Dimitris 2178 woorden 15 december keer beoordeeld. Meten aan melkwegstelsels. Jim Blom en Dimitris Kariotis Antwoorden door Dimitris 2178 woorden 15 december 2017 8,3 6 keer beoordeeld Vak NLT Meten aan melkwegstelsels Jim Blom en Dimitris Kariotis NLT Periode 2 VWO 6 10-11-2017 1.1 De straal van de aarde is

Nadere informatie

TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek. Kerndoel 46. Toelichting en verantwoording

TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek. Kerndoel 46. Toelichting en verantwoording TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 46 162 TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - natuur en techniek Kerndoel 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde

Nadere informatie

Profielwerkstuk Geschiedenis Piramides van Gizeh

Profielwerkstuk Geschiedenis Piramides van Gizeh Profielwerkstuk Geschiedenis Piramides van Giz Profielwerkstuk door een scholier 2913 woorden 13 april 2001 6,6 244 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag en Deelvragen Hoofdvraag: Hoe konden de Egyptenaren

Nadere informatie

Vragen die naar voren komen zijn: Is het in Australië even laat, en waarom? Hoe lang duurt een dag op de maan? Waarom zijn er seizoenen?

Vragen die naar voren komen zijn: Is het in Australië even laat, en waarom? Hoe lang duurt een dag op de maan? Waarom zijn er seizoenen? Hoe zit het met het draaien van de aarde, de maan en de zon, en wat merken we hier eigenlijk van? Het doel van deze les is om leerlingen te laten nadenken over het zonnestelsel. Wat kunnen we te weten

Nadere informatie

inhoud 1. Overal sterren 2. Wat is een ster? 3. Het leven van een ster 4. Een ster dichtbij 5. De zon 6. Sterren en kleuren 7.

inhoud 1. Overal sterren 2. Wat is een ster? 3. Het leven van een ster 4. Een ster dichtbij 5. De zon 6. Sterren en kleuren 7. Sterren inhoud 1. Overal sterren 3 2. Wat is een ster? 4 3. Het leven van een ster 5 4. Een ster dichtbij 6 5. De zon 7 6. Sterren en kleuren 8 7. Een vallende ster 9 8. De melkweg 10 9. Verrekijkers en

Nadere informatie

Richtingen, coördinaten en oriënteren

Richtingen, coördinaten en oriënteren 1 Richtingen, coördinaten en oriënteren Amundsenvendel Ermelo 2001 H USKY PUBLICATIES E r m e l o Pagina 2 Pagina 11 Inhoudsopgave Richtingen 3 De kaart schaal 4 Plaatsbepaling op de kaart het coördinatensysteem

Nadere informatie

Les 1 de Nijl. De seizoenen in Egypte. De Nijl overstroomt. Zaaien en oogsten

Les 1 de Nijl. De seizoenen in Egypte. De Nijl overstroomt. Zaaien en oogsten Les 1 de Nijl Woestijn Egypte bestond voor het grootste deel uit een zandwoestijn. Planten en dieren hadden het daar moeilijk. Veel leefde er dan ook niet in de woestijn. Maar dwars door de woestijn van

Nadere informatie

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Kosmische raadselen? Breng ze in voor de laatste les! Mail uw vragen naar info@edwinmathlener.nl, o.v.v. Sonnenborghcursus. Uw vragen komen dan terug in de laatste

Nadere informatie

Aarde Onze Speciale Woonplaats

Aarde Onze Speciale Woonplaats Aarde Onze Speciale Woonplaats Wat Earth in space BEWOONBAARHEID voor intelligente wezens betreft is er geen betere planeet dan de AARDE! Wij leven op een doodgewoon rotsblok dat rond gaat om een middelmatige

Nadere informatie

Experimentele Archeologie

Experimentele Archeologie Experimentele Archeologie o 1 "Alles dat we als archeologen opgraven, onderzoeken we grondig. Zo willen we zoveel mogelijk te weten komen over het verleden. Maar soms is het mysterie te groot en moeten

Nadere informatie

DE GEBOORTE VAN JEZUS

DE GEBOORTE VAN JEZUS Bijbel voor Kinderen presenteert DE GEBOORTE VAN JEZUS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door:

Nadere informatie

Lespakket basisonderwijs

Lespakket basisonderwijs Eise Eisinga en zijn planetarium In de Friese plaats Franeker bevindt zich het oudste nog werkende planetarium ter wereld. In zijn eigen huis bouwde Eise Eisinga een nauwkeurig bewegend model van het zonnestelsel.

Nadere informatie

reeks ontmoetingen 2 een ontmoeting met Heraclitus

reeks ontmoetingen 2 een ontmoeting met Heraclitus reeks ontmoetingen 2 een ontmoeting met Heraclitus Toelichting Door deze ontmoeting met Heraclitus gaan we terug naar het begin van de westerse filosofie. Zo rond 600 voor Christus komen we in het KleinAziatische

Nadere informatie

VAN STEELPAN NAAR LEEUW

VAN STEELPAN NAAR LEEUW ROUTE 1 VAN STEELPAN NAAR LEEUW SPRING VAN DE STEELPAN NAAR ZEVEN PATRONEN AAN DE STERREN HEMEL, WAARONDER POLARIS (DE NOORDELIJKE POOLSTER). SPOT ONDERWEG TWEE STERRENSTELSELS. DE LENTEHEMEL IS HET BESTE

Nadere informatie

Examen HAVO. natuurkunde 1,2 Compex. Vragen 1 tot en met 13. In dit deel van het examen staan vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt.

Examen HAVO. natuurkunde 1,2 Compex. Vragen 1 tot en met 13. In dit deel van het examen staan vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Examen HVO 2008 tijdvak 1 vrijdag 23 mei totale examentijd 3 uur natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 13 In dit deel van het examen staan vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. ij dit examen

Nadere informatie

Thema 5 Aarde in het heelal

Thema 5 Aarde in het heelal Naut samenvatting groep 6 Mijn Malmberg Thema 5 Aarde in het heelal Samenvatting Van binnen naar buiten De aarde is een grote bol van steen en ijzer. Deze bol heeft verschillende lagen. Binnenin de aarde

Nadere informatie

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar RIETVELD-LYCEUM les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU de compononenten V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar de Zon KERNFUSIE: waterstof >> helium. t.g.v. de ZWAARTEKRACHT >> temperatuur inwendig

Nadere informatie

JEREMIA, DE MAN VAN TRANEN

JEREMIA, DE MAN VAN TRANEN Bijbel voor Kinderen presenteert JEREMIA, DE MAN VAN TRANEN Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Jonathan Hay Aangepast door: Mary-Anne S. Vertaald door: Erna van Barneveld Geproduceerd door:

Nadere informatie