Complexnummer:

Transcriptie

1 : Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Hof van Moerkerken Aantal complexonderdelen Monumentnummers van complexonderdelen , , , , , , , , , , , , Woonplaats Gemeente Provincie Hoofdadres van hoofdobject Wilhelminastraat 66, 3271 BZ Complexomschrijving Omschrijving van het COMPLEX: Complex historische buitenplaats bestaande uit een HOOFDGEBOUW (1), een HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2) met daarin de volgende elementen: een monumentaal INRIJHEK (3), een GIETIJZEREN BRUG MET HEK (4), een ZONNEWIJZER (5) een TUINMUUR (6), een DRUIVENKAS (7) en KOUDE BAK (8) en een BADHUISJE (9). Voorts zijn er de volgende bijgebouwen een KOETSHUIS (10) met aangebouwde ORANJERIE(11), een SCHUUR (12) en een STAL (13). Het gehele complex is omsloten door water en wordt aan de noordzijde begrensd door de Wilhelminastraat en aan de zuidzijde door de Binnenmaas. Het ontstaan van het Hof van Moerkerken dateert van na In dat jaar was de voltooiing van de bedijking van de polder Oudeland van Moerkerken een feit. Deze onderneming werd uitgevoerd door Lodewijk van Praat, heer van Moerkerke in West-Vlaanderen. Lodewijk overleed op 6 september 1440 kort na het gereed komen van de inpoldering. Het is niet bekend of hijzelf nog de bouwheer van het Hof is geweest dan wel zijn zoon Vranck van Praat. Dit eerste Hof van Moerkerken is bekend door twee tekeningen van Roelant Roghman uit 1646/1647. Het stond op dezelfde plaats als het huidige Hof en had het karakter van een groot stenen, deels tweebeukig huis. De situering is min of meer strategisch gekozen, daar de watergang aan de westzijde van het Pagina: 1 / 17

2 complex vanouds dienst doet als toegang over het water en haventje van het dorp vanaf de Binnenmaas In 1660 woedde er een brand die veel verwoesting heeft aangericht. In 1663 verrees naar aangenomen wordt een nagenoeg nieuw Hof van Moerkerken. Dit is de basis voor het huidige huis alhoewel er in de loop van de tijd nog aanzienlijke verbouwingen moeten hebben plaatsgevonden. Belangrijke verfraaiingen zijn uitgevoerd in het vierde kwart van de 18de eeuw onder leiding van de Ambachtsheer Ary de Coningh. In deze periode werden o.a. de voorgevel en de huidige inrijpoort opgericht. Vermoedelijk werd toen tevens het koetshuis gebouwd. Ook in de 19de-eeuw hebben nog wijzigingen plaatsgevonden aan o.a. het interieur en de vensters. Van de oorspronkelijke parkaanleg is weinig bekend. De tekeningen van Roghman tonen het huis temidden van een tamelijk boomrijke omgeving met daar tussen vrij grote open delen waarschijnlijk als weiland in gebruik. Ook toen stond er een forse inrijpoort langs de straat. Rond 1900 werd het Hof verkocht met het oogmerk het te slopen. Dit kon worden verhinderd, maar vooruitlopend waren alvast alle bomen in de directe omgeving van het huis gerooid. Daarna is de tuin opnieuw aangelegd Het huis is steeds als woonhuis in gebruik geweest. Tijdens de tweede wereldoorlog heeft het ook dienst gedaan als joods onderduikadres en als sanatorium voor tbc-patienten. Kort na 1945 is er een keukenaanbouw tegen de rechter zijgevel gebouwd Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Aan de noordzijde wordt het complex begrensd door de Wilhelminastraat. Aan de zuidzijde door de Binnenmaas. Aan de westzijde bepaalt het v.m. toegangskanaal en haven de grens en aan de oostzijde percelen van derden met een waterloop hiervan gescheiden. Het COMPLEX Hof van Moerkerken is van algemeen cultuurhistorisch- architectuurhistorisch en tuinhistorisch belang vanwege: - zijn ouderdom in relatie tot de ontstaansgeschiedenis van de polder; - de visuele en historische relatie tussen de buitenplaats en het dorp; - vanwege de ornamentele waarden van de complexonderdelen. Pagina: 2 / 17

3 Monumentnummer*: Monumentnaam** Hof van Moerkerken Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Omschrijving HOOFDGEBOUW (1) Het huis op rechthoekige plattegrond bestaat uit een souterrain, een bel-étage en een halfhoge verdieping aan de voorzijde. Het huis is geheel opgetrokken in gele ijsselsteen. De beide zijgevels en de achtergevel zijn nog 17de-eeuws. Het hoge schilddak wordt bekroond door twee schoorstenen. De zes traveeën brede laat 18de-eeuwse voorgevel wordt afgesloten door een forse kroonlijst. De brede middenrisaliet omvat de vier middelste traveeën en de gevel wordt met zijrisalieten beëindigd. De vensters met luiken hebben 19de-eeuwse roedenverdeelde ramen. De voordeur wordt omlijst met pilasters en hoofdgestel waarin een bovenlicht is opgenomen. De voordeur is versierd met houtsnijwerk en een koeienkop. Ervoor ligt een hardstenen stoep en trap met ijzeren balustrade en lantaarns. Aan de achterzijde wordt duidelijk dat hier de verdieping ontbreekt en het dak lager doorloopt. Ook hier de luiken aan de vensters en 19de-eeuwse roedenramen op de bel-étage. In de linkerzijgevel zijn over vier traveeën in de 19de-eeuw vensters ingebracht terwijl de rechterzijgevel een veel geslotener karakter heeft met nog een drietal oorspronkelijke vensters. In het interieur wordt een mengeling van 17de- 18de- en 19de-eeuwse afwerkingen en details aangetroffen. Belangrijk zijn o.a. de aan beide zijden beschilderde paneeldeuren, aan de ene zijde met een trompe-l'oeil van een balustrade met bloemen en vogels aan de andere zijde met menselijke figuren. Aangenomen wordt dat deze afkomstig zijn uit het interieur vóór de brand van 1660 (gedateerd op de in de voorstelling afgebeelde tulpen) en zich in een gang hebben bevonden. Voorts delen van een 17de-eeuwse schouw met gebeeldhouwde pilasters en een geschilderd wapenschild op de kroonlijst op de Pagina: 3 / 17

4 bel-étage en een tweede schouw met wapenschild op de verdieping. De grote schouw, gedateerd 1742 en gesigneerd J. Keller in de grote kamer op de bel-étage aan de voorzijde is naar hier overgebracht en afkomstig uit een huis in Den Haag. Het HOOFDGEBOUW is van belang vanwege: - vanwege de architectonische vormgeving en het materiaalgebruik; - vanwege de interieuronderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Kasteel, buitenplaats Landhuis Pagina: 4 / 17

5 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij MIJNSHEERENLAND D 2649 MIJNSHEERENLAND D 1715 MIJNSHEERENLAND D 503 Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2) Gezien de prenten van Roghman moet aangenomen worden dat het huis nog tot ver in de 17de eeuw in hoofdzaak door wei- en/of bouwland omgeven is geweest. Vermoedelijk is er wel een beplante oprijlaan geweest, aansluitend op het inrijhek. Topografische kaarten uit de 19de eeuw geven enige nadere informatie omtrent de indeling rondom het huis. Duidelijk is de oprijlaan te zien en een tweede laan aan de achterzijde tussen het hoofdhuis en het koetshuis door, over de omgrachting tot aan de Binnenmaas. Aan weerszijden hiervan is iets van een mogelijk sieraanleg of een moestuin te zien. De aanleg laat zich globaal in drie onderdelen onderscheiden, te weten de omgrachte huisplaats, de aanleg ten zuiden hiervan en de aanleg ten westen hiervan. De omgrachte huisplaats is rechthoekig van vorm. De gracht is aangelegd vanaf de haven en loopt met twee haakse hoeken naar voren. Deze opzet moet tot de oorspronkelijke laat middeleeuwse aanleg gerekend worden. Aan de voorzijde van het huis is de grond nogmaals door een waterloop gedeeld in twee smalle percelen. Op het westelijk deel is in landschappelijke sfeer de oprijlaan aangelegd in slingervorm en beplant met platanen. De laan eindigt bij een bescheiden voorterrein. Deze laan is na 1900 opnieuw aangelegd. Het oostelijke smalle perceel is beplant met bomen. Binnen de omgrachting bevindt zich achter het huis een eenvoudige landschappelijke aanleg met een gazon, afsluitende begroeiing en enkele grote solitairen, waarvan sommige waarschijnlijk ouder dan 1900 Pagina: 5 / 17

6 zijn en kennelijk gespaard zijn. Vervolgens ten zuiden van de omgrachting een aanleg die kort na 1900 tot stand is gekomen. Hoewel de laan naar de Binnenmaas is verdwenen is dit deel door de wijze van aanleg nog steeds in twee delen gesplitst. Het westelijke deel is in landschappelijke stijl aangelegd met centraal een solitaire rode beuk met een rododendrongroep. Daarvoor bevindt zich de zonnewijzer. In het oostelijk deel was de moestuin binnen de moestuinmuur aangelegd. De moestuin is met uitzondering van de kassen verdwenen en de aanleg is in recente jaren vernieuwd in geometrische vormentaal met een eveneens recent gebouwd rozenprieel. Rondom dit geheel is een vrij dichte begroeiing met hoge bomen waardoor een wandeling is aangelegd. Aan de achterzijde van dit bos aan de rand van de Binnenmaas wordt een hondengraf aangetroffen met het opschrift "Tip ". Tenslotte de aanleg ten oosten van de huisplaats. Hier is nog de oudere formele structuur gehandhaafd, zij het van een eenvoudige vormgeving bestaande uit een nagenoeg vierkant weiland omgeven door een bomensingel waardoor een wandeling mogelijk is. Dit deel en de huisplaats c.q. de zuidelijke aanleg zijn met elkaar verbonden door een fruitbomenlaantje. Waardering De HISTORISCHE PARK EN TUINAALEG is van belang vanwege - de gaafheid van de vroeg 20ste - eeuwse aanleg met behoud van oudere (formele) onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Historische aanleg Pagina: 6 / 17

7 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving onderdeel 3: INRIJHEK Aan de Wilhelminastraat staat het monumentale inrijhek daterend uit Dit bestaat uit twee hekpijlers, hekpalen en obelisken alle uitgevoerd in hardsteen. De hoge forse hekpijlers hebben een blokverband met aan de voor- en achterzijde een pilaster. Ze worden bekroond met een hoofdgestel waarop een rondom gecanneluurde vaas. Op de pilasters aan draperieën hangende wapenschilden, thans zeer afgesleten, maar vermoedelijk die van het geslacht Assendelft de Coningh. De hekpijlers zijn met elkaar verbonden door een houten latei, waarop de naam "Hof van Moerkerken". De gemetselde boogbrug voor het hek wordt afgesloten met een natuurstenen band. Hierop staan de hekpalen en de obelisken. Zij zijn onderling en met de hekpijlers verbonden door een zware ijzeren ketting. De oorspronkelijke lantaarns op de obelisken zijn verloren. De huidige lantaarns zijn van recente datum. Waardering Het INRIJHEK is van belang vanwege - als gaaf bewaard en zeldzaam voorbeeld van een inrijhek in Lodewijk XVI-stijl; - het materiaalgebruik; - zijn decoratieve waarde. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Pagina: 7 / 17

8 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving onderdeel 4: BRUG MET GIETIJZEREN LEUNINGEN EN HEK Aan de oostzijde over de gracht ligt een 19de-eeuwse brug met decoratieve gietijzeren leuningen en een hek. De brug is van belang vanwege - zijn gaaf bewaarde typisch 19de-eeuwse vormgeving en materiaalgebruik - vanwege de functioneel ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de parkaanleg. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Brug(L) Pagina: 8 / 17

9 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving ZONNEWIJZER (5) In het landschappelijke deel van de zuidelijke parkaanleg staat een vroeg 20ste - eeuwse zonnewijzer op gemetselde voet. De zonnewijzer is van belang - vanwege de decoratieve en functionele waarde Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Zonnewijzer Pagina: 9 / 17

10 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving onderdeel 6: TUINMUUR De tuinaanleg ten zuiden van de huisplaats is op twee verschillende wijzen aangelegd. Op het oostelijk deel was de moestuin aangelegd omgeven door een vroeg 20ste-eeuwse tuinmuur. Enige jaren geleden is de zuidmuur gesloopt ten behoeve van de aanleg van een tennisbaan. In de oostelijke muur is een 19de-eeuwse schuur opgenomen. De ijzeren hekken met een vormgeving in eenvoudig art-nouveau stijl zijn omstreeks 1990 door de eigenaar geplaatst. Waardering De tuinmuur is van belang - Vanwege de ensemble waarde binnen dit deel van de parkaanleg Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Tuinmuur Pagina: 10 / 17

11 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving onderdeel 7: DRUIVENKAS Binnen de ommuurde tuin staat in de noordwesthoek een vroeg 20ste- eeuwse druivenkas in A-vorm op een gemetselde onderbouw. De druivenkas is van belang - vanwege de ensemble waarde binnen dit deel van de parkaanleg; - als functioneel onderdeel op de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Pagina: 11 / 17

12 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving onderdeel 8: KOUDE BAK Binnen de ommuurde tuin staat in de noordwesthoek naast de druivenkast een vroeg 20ste-eeuwse gemetselde koude bak. De koude bak is van belang - vanwege de ensemble waarde binnen dit deel van de parkaanleg; - als functioneel onderdeel op de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Pagina: 12 / 17

13 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving onderdeel 9: BADHUISJE Op de oever van de Binnenmaas bij de aanlegplaats staat een klein vierkant houten badhuisje met ingezwenkt tentdak, vermoedelijk 19de-eeuws of vroeg 20ste -eeuws. Waardering Het badhuisje is van belang - vanwege de uniciteit ingegeven door de ligging. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Pagina: 13 / 17

14 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij MIJNSHEERENLAND D 1715 Omschrijving onderdeel 10: KOETSHUIS Links naast het huis staat een laat 18de-eeuws koetshuis eveneens in gele ijsselsteen opgetrokken op een rechthoekige plattegrond. Het driezijdige schilddak heeft aan de achterzijde twee dwarskappen. Op de begane grond bevinden zich drie onder een kroonlijst gekoppelde staldeuren en een venster en op de verdieping drie vensters en een luik. In de achtergevel bevinden zich enkele staldeuren, een venster en vier vensters op de verdieping. Het linker deel is ingericht als koetshuis het rechter deel als paardenstal. Hier worden nog de hardstenen voederbakken aangetroffen. De verdieping met open kappen is thans in gebruik als kantoor. Het KOETSHUIS is van belang - vanwege zijn visueel, ruimtelijke samenhang met het hoofdhuis; - het materiaal gebruik; - de nog aanwezige onderdelen van de paardenstal. Kastelen, landhuizen en parken Bijgebouwen kastelen enz. Koetshuis(L) Pagina: 14 / 17

15 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij MIJNSHEERENLAND D 1715 Omschrijving onderdeel 11: ORANJERIE: Tegen de rechter zijgevel van het koetshuis is in de 19deeeuw een vijfzijdig oranjerie aangebracht. Het bouwwerkje is gepleisterd. In het flauw hellende dak bevindt zich een ovale lichtkoepel. Voorts is er verlichting door twee vensters en twee dubbele glazen deuren met bovenlichten. De ORANJERIE is van belang - als karakteristiek en functioneel onderdeel van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Orangerie Pagina: 15 / 17

16 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving onderdeel 12: SCHUUR In de oostelijke muur van de tuinmuur is een ouder schuur of stalgebouwtje opgenomen, vermoedelijk daterend uit de 19de eeuw. Het is een eenvoudig bakstenen gebouwtje van één bouwlaag met een kap. De schuur is van belang - als karakteristiek en functioneel onderdeel van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Pagina: 16 / 17

17 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Wilhelminastraat BZ Bij Omschrijving onderdeel 13: STAL In de noordoosthoek van het weiland bevindt zich een 19de -eeuwse stal Dit is een eenvoudig bakstenen gebouwtje van één bouwlaag met kap. De stal is van belang - als karakteristiek en functioneel onderdeel van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Bijgebouwen kastelen enz. Stalgebouw(L) Pagina: 17 / 17