Evaluatie Pioniersprogramma en advies voor de aanpak van het Uitvoeringsplan en subsidieprogramma s

Transcriptie

1 Evaluatie Pioniersprogramma en advies voor de aanpak van het Uitvoeringsplan en subsidieprogramma s door de kwaliteitscommissie (adviescommissie kwaliteitstoetsing Waddenfonds) 5 juli 2013, 2 de advies van de kwaliteitscommissie, uitgebracht aan het dagelijks bestuur van het Waddenfonds

2

3 Voorwoord Het gedecentraliseerde Waddenfonds werkt nog maar sinds 1 juni 2012, toen de Gemeenschappelijke regeling Waddenfonds van start is gegaan. Voor de zomer 2012 heeft het bestuur voortvarend gewerkt aan een Pioniers- programma dat in oktober 2012 is open gesteld zodat nog in 2012 de eerste subsidies konden worden verstrekt. De kwaliteitscommissie is eind 2012 gestart. Tijdens het inwerken werd de commissie verzocht om het groeiproces meteen te evalueren zodat de resultaten kunnen worden gebruikt voor het nieuwe Uitvoeringsplan. Daarin worden de lijnen uitgezet voor de komende vier jaar. De commissie stelt het op prijs dat ze gevraagd is te adviseren over de structurele keuzen voorafgaand aan het opstellen van het ontwerp- uitvoeringsplan. Het stelde de commissie wel voor een dilemma: we moesten snel over de korte pionierperiode adviseren, maar we vonden dat het ook grondig moest gebeuren. Terwijl we zelf nog aan het pionieren zijn en nog bezig zijn inzicht te verwerven in de werking van het fonds, moeten we al bevindingen geven over het pionieren van het fonds en inhoudelijk, bestuurlijk en instrumenteel adviseren over de aanpak in de komende vier jaar. De commissie heeft daarom de secretaris gegevens laten verzamelen en analyseren. Dat heeft ons geholpen bij het overzien van de complexe materie. Op basis van dit materiaal (te vinden in de bijlagen) heeft de commissie haar bevindingen opgesteld en geeft ze aanbevelingen voor de aanpak in de komende periode. In de hoofdstukken 1 t/m 5 staan de hoofdlijnen van onze evaluatie en ons advies in kort bestek. Hierin treft u de bestuurlijk relevante kern van ons verhaal aan. De hoofdstukken 6 t/m 10 bevatten de nadere uitwerking: de onderbouwing en gedetailleerde aanbevelingen die kunnen worden gebruikt bij de ambtelijke voorbereiding van het ontwerp- uitvoeringsplan , bij het jaarprogramma en bij het verbeteren van de Gemeenschappelijke regeling en de subsidieverordening. U ontvangt een omvangrijk rapport van ons. Wij hebben er voor gekozen uitvoerig op de materie in te gaan en zelf materiaal te laten verzamelen, omdat we ons realiseren dat het een bepalend moment is voor het gedecentraliseerde Waddenfonds. Immers, het bestuur, de uitvoeringsorganisatie en de provincies moeten uit een korte leerperiode snel conclusies trekken en een aantal structurele keuzen maken. De commissie wil daar graag aan bijdragen. Nu met een gedetailleerd uitgewerkt advies; in de toekomst met adviezen op hoofdlijnen aan de hand van materiaal dat u aan ons gaat voorleggen. De commissie ziet uit naar het gebruik van haar advies in de opzet van het Uitvoeringsplan en de jaarprogramma s voor de komende jaren. Wij willen graag met grote betrokkenheid bij het Waddengebied en het fonds kritisch en constructief met u blijven samenwerken aan een succesvol en resultaatgericht fonds. Namens de leden van de adviescommissie kwaliteitstoetsing Waddenfonds, de voorzitter, Willem Hoekzema

4 Inhoudsopgave Bevindingen evaluatie en advies in kort bestek 1 Inleiding Rol kwaliteitscommissie Advies kwaliteitscommissie Aanbevelingen voor het Uitvoeringsplan en subsidieprogramma s Aanbevelingen voor verbetering regeling en subsidieverordening... 9 Nadere uitwerking evaluatie en aanbevelingen 6 Leeswijzer nadere uitwerking Functie van de kwaliteitscommissie en vraagstelling evaluatie Pioniersprogramma Taken van de kwaliteitscommissie Doeltreffendheid: inhoudelijk Doelmatigheid: monitoring en evaluatie Adviesvraag en reikwijdte van de evaluatie Vraagstelling Rol kwaliteitscommissie in de structuur van het Waddenfonds Evaluatie Pioniersprogramma t/m Inleiding Evaluatie ontvangen aanvragen Evaluatie en vragen over behandeling en toekenning subsidieaanvragen Vergelijking hoofddoelen, thema s en programma s in UP , Pioniersprogramma en Waddenvisie Voorgeschiedenis Thema s en programmalijnen/- doelen in UP, Pioniersprogramma en Waddenvisie Evaluatie en aanbevelingen Benut ontwerp- en inrichtingsvisies om gerichter te programmeren Uitwerking aanbevelingen regelingen en inzet instrumenten Over het additionele karakter Conclusies Versterk de relatie met de vier hoofddoelen in de Gemeenschappelijke regeling Vier hoofddoelen Waddenfonds beter verankeren Hoofddoelen in jaarprogramma s (in art. 8 GR) Jaarverslag Beslissingsbevoegdheid DB t.a.v. subsidiebeschikkingen Differentieer in subsidieprogramma s door ook andere methoden in te zetten Differentiëren en specificeren Kredietsubsidies voor economische activiteiten Werk in de subsidieverordening het juridisch kader voor andere methoden uit Thema- indeling Garantie- en kredietsubsidie (art. 1.5) Maximumpercentage Subsidiabele kosten (art. 1.8) Fysieke ingrepen en ook diensten Aanvraag, verdeelsystematiek en beslissing Verplichtingen subsidieontvanger Provincie als subsidieverkrijger? Onderzoek, ontwikkeling en innovatie Colofon Pagina 4 van 33

5 BIJLAGEN: Schema structuur en werkwijze uitvoeringsorganisatie Waddenfonds en rol Kwaliteitscommissie 2. Analyse subsidieaanvragen Pioniersprogramma t/m Doelen en programma s Uitvoeringsplan Waddenfonds als rijksbegrotingsfonds 4. Doelen, thema s en programma s Waddenfonds als Gemeenschappelijke Regeling Doelen Waddenzee en waddengebied zoals weergegeven in voorontwerp Waddenvisie Wadden van allure (versie 7 mei 2013) 6. Voorstel indeling thema s, programma s, doelen en indicatoren uit advies Raad voor de Wadden (2011/01) Vat op het Waddenfonds, aanzet voor evaluatie en verantwoording van het Wadden- fonds (pag ) Pagina 5 van 33

6

7 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Advies in kort bestek Bevindingen evaluatie en advies in kort bestek 1 Inleiding Sinds het Waddenfonds is gedecentraliseerd valt het Waddenfonds onder de verantwoordelijkheid van de provincies Noord- Holland, Fryslân en Groningen. In 2012 is door de provincies de Gemeenschappelijke regeling Waddenfonds ingesteld. Om zo snel mogelijk het Waddenfonds weer in werking te stellen is het Pioniers- programma opgesteld. Vanaf 1 oktober 2012 kunnen weer subsidies worden aangevraagd. Het dagelijks bestuur van het Waddenfonds verzocht de kwaliteitscommissie de ervaringen met het Pioniers- programma te evalueren om hieruit lering te kunnen trekken voor de opzet van het nieuwe Uitvoeringsplan en van de jaarlijkse subsidieprogramma s (jaarprogramma s). De commissie heeft vanaf medio mei tot eind juni zich verdiept in de diverse documenten 1, procedures en (voor- lopige) uitkomsten van het werkproces dat sinds 1 oktober 2012 loopt. In deze rapportage doet de commissie verslag van haar bevindingen en komt tot diverse adviezen en aanbevelingen voor de opzet van het nieuwe Uitvoeringsplan en de jaarlijkse cyclus van subsidieprogramma s. Dit deel bevat de bevindingen van de evaluatie en de adviezen van de kwaliteitscommissie in kort bestek. Deze komen voort uit een uitgebreidere evaluatie in het volgende deel. Daar zijn ook de aanbevelingen nader uitgewerkt. 2 Rol kwaliteitscommissie De kwaliteitscommissie waardeert het verzoek om snel lering te trekken uit de eerste ervaringen. Dit sluit goed aan bij de rol die de commissie voor zichzelf ziet: het volgen van de werking van het Waddenfonds en de kwali- teit periodiek toetsen en daarmee kwaliteitbevorderende adviezen geven aan het bestuur. Uit de ervaringen kan lering worden getrokken voor het nieuwe Uitvoeringsplan. In het volgende deel geeft de commissie haar visie op haar functie en taken en plaatst haar rol in de structuur van het Waddenfonds. De commissie heeft de werking van het fonds in de periode van 1 oktober 2012 tot en met 16 mei 2013 geanaly- seerd aan de hand van overzichten van subsidieaanvragen en de status van de beoordeling. De opzet van het Uitvoeringsplan is vergeleken met het Pioniersprogramma en met de opzet van het voorontwerp van de interprovinciale Waddenvisie Wadden van allure. Daarbij heeft de commissie ook de bepalingen van de Gemeenschappelijke regeling en van de subsidieverordening van het Waddenfonds bestudeerd en daar aanbeve- lingen over opgesteld. 3 Advies kwaliteitscommissie De commissie adviseert het bestuur om integrale gebiedsvisies te hanteren. Een voorbeeld van een dergelijke integrale ontwerp- en inrichtingsvisies is Waddenland aan Zee van Atelier Fryslân. Op basis van dergelijke visies kan in jaarlijkse subsidieprogramma s sturing worden gegeven aan het selectief inzetten van programma s op onderdelen die substantieel bijdragen aan bij voorkeur meerdere hoofddoelen van het fonds. Het kan ook aanzetten tot de vorming van coalities van verschillende initiatiefnemers die gezamenlijk tot subsidieaanvragen komen. Het Waddenfonds kan dergelijke visies benutten als basis voor de keuzen die in de jaarlijkse subsidie- programma s worden gemaakt. 1 In dit rapport wordt diverse keren verwezen naar achterliggende documenten, zoals naar de tekst van de Gemeenschappelijke regeling (GR), naar de subsidieverordening van de GR Waddenfonds en naar documenten uit de periode dat het Waddenfonds wettelijk was ingesteld als rijksbegrotingsfonds. Alle door de commissie geraadpleegde documenten kunt u downloaden van de website van het Waddenfonds ( of van de webpagina Daarnaast verwijst de commissie naar voor adviezen over het Waddenfonds. Pagina 7 van 33

8 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Advies in kort bestek Kwaliteitsbevordering De commissie heeft in haar eerste advies het belang benadrukt van het leveren van substantiële bijdragen aan de hoofddoelen van het fonds. De commissie stelt in dat licht voor om te werken op basis van een integrale gebiedsgerichte benadering, met meerdere hoofddoelen in een project, samenhang tussen projecten, coalitie- vorming van initiatiefnemers. De commissie vindt dat er in de afgelopen periode ( t/m ) veel enkelvoudige aanvragen zijn ingediend die slechts een enkel hoofddoel van het Waddenfonds op het oog hadden. Het Pioniers- programma maakt dat ook mogelijk. Sterker nog: het Pioniersprogramma stuurt kennelijk inhoudelijk de wijze waarop de aanvragen worden ingediend. Als er in de toekomstige subsidieprogramma s meer nadruk wordt gelegd op het belang van projecten die meerdere hoofddoelen nastreven, verwacht de commissie dat de aan- vragen daar ook meer op worden toegespitst. De investeringen moeten een merkbare bijdrage leveren aan de kwaliteit van de Waddenzee als een ecologisch systeem en aan de landschappelijke waarden en het benutten van Waddenspecifieke economische kansen. De aanvragen voor het budget lokale innovaties tonen naar het oordeel van de commissie weinig verband met innovatie of zijn maar beperkt op de wadden toegespitst. Het gaat om veel aanvragen die in aanmerking komen voor relatief kleine bijdragen. Het is de vraag welke doelen voor de wadden hiermee worden bereikt. De commissie ziet dat aanvragen in verband met energietransitie en economische impulsen moeilijk te beoor- delen zijn op hun gunstige effecten op de Waddenzee en het waddengebied. Sturing De aanvragen worden op dit moment beoordeeld op volgorde van ontvangst. Per thema is een subsidieplafond vastgesteld. Als dat wordt bereikt sluit de inschrijvingstermijn. In de subsidieverordening zijn per thema in alge- mene termen beoordelingscriteria en maximum subsidiepercentages gesteld. De commissie vraagt zich af of hiermee voldoende kan worden gestuurd op de beoogde kwaliteitsimpulsen die met het Waddenfonds moeten worden gegeven. Het fonds is ingesteld om met een offensieve benadering aan kwaliteitverbetering te werken. In 2027 willen we immers met de investeringen van het fonds de kwaliteit van de Waddenzee en het wadden- gebied merkbaar hebben verbeterd Niet alleen de aard van de projecten, maar ook de schaal en omvang bepalen daarbij de impact op het doelbereik. De commissie bepleit het toepassen van meerdere instrumenten om scherper te kunnen sturen. Diverse initia- tieven kunnen doeltreffender en doelmatiger werken met kredietsubsidies. Door te differentiëren met subsidie- percentages kan sturing worden gegeven. Ook kan per jaar de vorming van coalities worden bevorderd voor één of meerdere programma- doelen. De commissie adviseert dit te doen door prijsvragen uit te schrijven waarvoor plannen worden ingediend die meer dan één hoofddoel bestrijken (zowel economische impulsen als investeren in omgevingskwaliteit). De inhoudelijke maatstaven voor doelbereik en het afwegingskader moeten liggen in het Uitvoeringsplan. De programmering (wat eerst en wat later; in welke samenhang wordt het bereiken van doelen gestimuleerd; welke selectiviteit en prioritering) moet liggen in de subsidieprogramma s. 4 Aanbevelingen voor het Uitvoeringsplan en subsidieprogramma s Zowel in het vigerende Uitvoeringsplan als in het Pioniersprogramma is de relatie tussen de thema s / programma s en de hoofddoelen van het Waddenfonds niet (overal) duidelijk. Dat bemoeilijkt het goed evalue- ren van de bijdrage die projecten aan de hoofddoelen van het Waddenfonds leveren. Vooral programma s die zowel economische als ecologische of landschappelijke doelen hebben, worden onder één van de twee thema s gerangschikt. Dit doet zich met name voor bij het thema Werelderfgoed, toerisme, recreatie, landschap en cultuurhistorie. Bij een aantal doeluitwerkingen in het vigerende Uitvoeringsplan lijkt bovendien sprake van beleidsprogramma s die niet alleen met investeringen kunnen worden bereikt maar met een mix van beleidsinstrumenten (ook regelgeving of ander beheer/onderhoud). Het smart formuleren van doelen (concreet Pagina 8 van 33

9 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Advies in kort bestek en meetbaar; redelijkerwijs te halen op de gestelde termijn) en het uitwerken van indicatoren/criteria daarvoor helpen aanzienlijk bij het scherper kunnen formuleren op doelbereik. Dit is nu niet voor alle thema s het geval. In het licht van het pleidooi van de commissie voor een betere programmering wil de commissie duidelijk onder- scheid maken tussen de functie van het Uitvoeringsplan en die van de subsidieprogramma s. De commissie advi- seert om in het Uitvoeringsplan de te stellen doelen (ontleend aan de beleidsmatige Waddenvisie Wadden met allure ) sectoraal uit te werken op strategisch en tactisch niveau. Daarbij moet een duidelijke relatie worden gelegd met de vier hoofddoelen van het fonds. Kennishuishouding is daarbij een belangrijk aspect van de andere drie hoofddoelen. De programmering ( in welk jaar worden welke prioriteiten gesteld en worden bepaalde samenhangen tussen doelen gestimuleerd? ) moet plaatsvinden in de subsidieprogramma s. De commissie heeft gebruik gemaakt van de adviezen van de Raad voor de Wadden die hierover duidelijke aanbevelingen ter operationalisering van doe- len heeft gegeven, evenals voorbeelden van de manier waarop indicatoren en criteria als maatstaven voor doel- bereik kunnen worden geformuleerd. De commissie constateert dat het additionele karakter van het Waddenfonds een belangrijk aandachtspunt was en is. Sinds het bestuursakkoord kan de rijksoverheid geen aanspraak meer maken op het fonds. In de subsidieverordening moeten provincies ook worden uitgesloten als ontvanger. Voor een aantal beleidsterreinen is dan de kans aanzienlijk verkleind dat het fonds in de plaats treedt van financiering van regulier beleid. Toch zal additionaliteit een aandachtspunt blijven, onder andere in de afstemming met reguliere subsidiemogelijkheden. Als bijvoorbeeld projecten voor transitie naar duurzame energiehuishouding ook (of eerst) in aanmerking komen voor reguliere overheidssubsidies (van EU, Rijksoverheid of provincies) kunnen de WF- middelen cumulatief, complementair of selectief op projectelementen worden ingezet die Waddenspecifiek zijn en aan de subsidievoorwaarden voldoen. Overigens ziet de commissie voor initiatiefnemers en projecten die exploitatiebaten mogen verwachten (economische activiteiten) goede kansen voor toepassing van andere financieringsvormen. Deze mogelijkheid wordt wel genoemd in de subsidieverordening maar zal verder moeten worden uitgewerkt om daadwerkelijk in te zetten (onder uitsluiting van normale subsidie van het Waddenfonds). 5 Aanbevelingen voor verbetering regeling en subsidieverordening De commissie werkt in hoofdstuk 10 aanbevelingen uit gericht op een vergroting van de doelmatigheid van de werkwijze van het fonds. Daarbij staat centraal dat de commissie adviseert naast de nu gehanteerde methode waarbij op volgorde van ontvangst aanvragen worden behandeld ook andere methoden uit te werken. Toepas- sing van meerdere methoden maakt meer differentiatie mogelijk. Bouw daarbij in het Uitvoeringsplan, in de subsidieprogramma s en in de subsidieverordening prikkels in. De commissie beveelt aan die prikkels te richten op: meervoudige doelrealisatie; coalitievorming (meerdere initiatiefnemers die samen een meervoudige subsidieaanvraag indienen). Zet daarbij jaarlijks voor bepaalde thema s of doelen het subsidieprogramma gericht in op samenhang tussen projecten (bijvoorbeeld: als er afzonderlijke parels zijn gerealiseerd in het volgende jaar alle aandacht richten op het snoer tussen de parels). Of schrijf jaarlijks een uitvoeringsgerichte prijsvraag uit met een urgente opgave waarvoor coalities projecten indienen. In de subsidieverordening moet het juridisch kader voor een meer specifieke en gedifferentieerde aanpak worden gelegd. Daarbij kan verder invulling worden gegeven aan de grondslag voor het differentiëren in subsidiepercentages, kan worden uitgewerkt wanneer planvoorbereidingskosten worden vergoed en voor welk type projecten (naast fysieke ingrepen ook diensten) welke subsidies beschikbaar kunnen zijn. Ook behoeven de bepalingen voor weigeringsgronden en toetsingscriteria aanscherping. Pagina 9 van 33

10 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Advies in kort bestek Tot slot beveelt de commissie aan om meer verantwoordelijkheid bij de initiatiefnemers te leggen voor het moni- toren van de outcome van projecten en voor het vooraf inschatten van output en outcome. En de commissie pleit voor een herschrijving van hoofdstuk 5 van de subsidieverordening (onderzoek, ontwikkeling en innovatie) opdat deze sterker wordt toegespitst op de Waddenzee en het waddengebied als geheel en de koppeling met het hoofddoel duurzame kennishuishouding beter wordt gelegd. Bovenstaande bevindingen, adviezen en aanbevelingen zijn uitgewerkt en onderbouwd in de volgende hoofdstukken: de nadere uitwerking evaluatie en aanbevelingen. De gegevens en analyse van de werking van het Pioniersprogramma in de periode t/m staan in bijlage 2. Pagina 10 van 33

11 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Nadere uitwerking evaluatie en aanbevelingen 6 Leeswijzer nadere uitwerking In de nadere uitwerking treft u de achtergronden en onderbouwing aan van de evaluatie van het Pioniers- programma. Ook is in dit deel de analyse van de regeling en subsidieverordening opgenomen waar de adviezen en aanbevelingen in het eerste deel op zijn gebaseerd. In hoofdstuk 7 geeft de commissie haar visie op haar functie en taken. In hoofdstuk 8 treft u de evaluatie aan van de werking van het Pioniersprogramma in de periode t/m op basis van de gegevens in bijlage 2. In hoofdstuk 9 (en in de bijlagen 3 t/m 5) worden de (hoofd)doelen Waddenfonds vergeleken met de thema- indelingen in het Uitvoeringsplan , in het Pioniersprogramma en in de (voorontwerp- )Wadden- visie Wadden van allure. In hoofdstuk 10 gaat de commissie nader in op de werking van de Gemeenschappelijke regeling en subsidieverordening en werkt aanbevelingen uit ter verbetering en verbreding van instrumenteninzet. 7 Functie van de kwaliteitscommissie en vraagstelling evaluatie Pionierspro- gramma De taken van de adviescommissie kwaliteitstoetsing Waddenfonds 2 (kwaliteitscommissie) zijn geregeld in artikel 23 van de Gemeenschappelijke regeling Waddenfonds. De instelling van deze commissie vindt zijn oorsprong in een verzoek van de Tweede Kamer bij het debat over decentralisatie van het Waddenfonds en vloeit voort uit artikel 7 van het bestuursakkoord decentralisatie Waddenfonds 3. Naast de taakomschrijving in artikel 23 van de Gemeenschappelijke regeling is voor het functioneren van de commissie de werkwijze vastgelegd in het regle- ment adviescommissie kwaliteitstoetsing Waddenfonds. 7.1 Taken van de kwaliteitscommissie Doeltreffendheid: inhoudelijk Uit artikel 7 van het bestuursakkoord kan worden geïnterpreteerd dat elke subsidieaanvraag (vooraf) van een onafhankelijke kwaliteitstoets moet worden voorzien door de kwaliteitscommissie. Dit wijkt af van de taakopvat- ting van de commissie, mede gebaseerd op art 23 van de Gemeenschappelijke regeling Waddenfonds. De commissie wil het verloop van subsidieaanvragen en - toekenningen alleen op hoofdlijnen volgen aan de hand van de besluitenlijsten van het dagelijks bestuur. Als inhoudelijke hoofdtaak ziet de commissie te adviseren over het ontwerp- Uitvoeringsplan en het jaarlijks uitvoeren van een onafhankelijke kwaliteitstoets op het ontwerp- jaarverslag. Op basis van deze toets adviseert de commissie over de kwaliteit van de programmering voor de volgende jaren. De kwaliteit van de inhoudelijk kaders (Uitvoeringsplannen en subsidieprogramma s) staat centraal voor de commissie bij het invullen van de taken zoals beschreven in art. 23 lid 2a van de Gemeenschap- pelijke regeling. Samengevat: de commissie brengt jaarlijks adviezen uit over de doeltreffendheid van het fonds op basis van haar kwaliteitstoets op het ontwerp- jaarverslag ten behoeve het ontwerp- subsidieprogramma (=jaarprogramma); vierjaarlijks zet de commissie haar bevindingen om in een advies over het ontwerp- Uitvoeringsplan. 2 Artikel 23, Gemeenschappelijke Regeling Waddenfonds: Onverminderd het bepaalde in artikel 22, eerste lid, stelt het algemeen bestuur een commissie Kwaliteitstoetsing Waddenfonds in. De commissie is in ieder geval belast met de advisering over: het ontwerp- Uitvoeringsplan, het ontwerp- Jaarprogramma en het ontwerp- Jaarverslag, als bedoeld in hoofdstuk 3; de monitoring en periodieke evaluatie van het beheer van het Waddenfonds en de besteding van de middelen ten laste van dit fonds. Bij de samenstelling van de commissie draagt het algemeen bestuur zorg voor een voldoende en onafhankelijke deskundigheid vanuit de terreinen economie, ecologie, energie, toerisme, landschap en cultuurhistorie, bestuurlijk- en bedrijfsmatige processen en controlling & accountancy. 3 Artikel 7: De Waddenprovincies informeren de minister van Infrastructuur en Milieu uiterlijk op 1 januari 2012 op welke wijze een onafhankelijke kwaliteitstoets van de voorstellen die leiden tot besteding van middelen uit het Waddenfonds door de Waddenprovincies wordt vormgegeven. Pagina 11 van 33

12 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Doelmatigheid: monitoring en evaluatie In artikel 23 lid 2b is als tweede taak van de commissie genoemd te adviseren over monitoring en periodieke evaluatie van het beheer van het Waddenfonds en de besteding van de middelen ten laste van dit fonds. De commissie ziet twee kanten aan monitoring en evaluatie: 1. Het registreren van het effect van het fonds op de eigen hoofddoelen. Het eigenlijke verzamelen van gege- vens en het evalueren daarvan in wetenschappelijke zin ziet de commissie als een taak van de Wadden- academie. Dit draagt bij aan het vergroten van het kennisniveau omtrent de Waddenzee. De uitkomsten van deze wetenschappelijke monitoring en evaluatie moeten beschikbaar worden gesteld aan de commissie om deze te betrekken bij de periodieke advisering over de doeltreffendheid zoals in paragraaf 7.1 beschreven. 2. Monitoring en evaluatie in relatie tot het beheer van het Waddenfonds en de besteding van middelen betreffen de doelmatigheid van het fonds. De commissie heeft hierin de taak om te adviseren over een efficiënte relatie tussen middelen en doelen. De commissie wil niet alleen adviseren over het ontwerp- jaar- verslag (en de daarin opgenomen ontwerp- jaarrekening), maar haar bevindingen omzetten in aanbevelingen over de opzet van de begroting en subsidieprogramma in het komende jaar. De commissie zal hierbij ook beheer- en procesmatige aspecten van de uitvoeringsorganisatie betrekken. De Noordelijke- en Randstedelijke Rekenkamers bevelen naar aanleiding van de decentralisatie van het Waddenfonds in hun brief d.d. 1 aug aan zo spoedig mogelijk een monitoring- en evaluatiesysteem vast te stellen. In dit advies gaat de kwaliteitscommissie hier niet nader op in. De commissie heeft het voornemen een apart advies uit te brengen over de criteria en bepalingen waar het monitoring- en evaluatiesysteem aan zal moeten voldoen. De kwaliteitscommissie tekent over haar rol ten opzichte van die van de Rekenkamers aan dat haar eigen taken adviserend van aard zijn aan het adres van het bestuur van het Waddenfonds en dat de audit- taken van de Rekenkamers gericht zijn op het controleren van het verantwoord, transparant, doelmatig en doeltreffend werken van het Waddenfonds aan het adres van Provinciale Staten. 7.2 Adviesvraag en reikwijdte van de evaluatie Het dagelijks bestuur heeft de kwaliteitscommissie medio april 2013 verzocht om op korte termijn het Pioniers- programma te evalueren en aanbevelingen te doen voor de opzet van het nieuwe Uitvoeringsplan en de daaruit af te leiden jaarlijkse subsidieprogramma s Vraagstelling De commissie voldoet met deze rapportage aan dit verzoek en heeft daarbij de adviesvraag als volgt opgevat: 1. Evaluatie van het Pioniersprogramma door (het totaaloverzicht van) de ingediende subsidieaanvragen te relateren aan de programmalijnen in het Pioniersprogramma. 2. En daarbij de subsidieaanvragen te relateren aan de vier hoofddoelen van het fonds. 3. Te adviseren over de inhoudelijke sturing die in het verlengde van de interprovinciale Waddenvisie Wadden van allure met het nieuwe Uitvoeringsplan kan worden gegeven aan de jaarprogramma s, opdat projecten substantieel bijdragen aan de vier hoofddoelen van het fonds. 4. De doelmatigheid van de werkwijze en de toepassing van instrumenten van het fonds te analyseren en te adviseren over de effectiviteit van instrumenten (zoals de subsidieverordening en de Gemeenschappelijke regeling). Daarbij kijkt de commissie in het bijzonder naar de vraag of naast de gehanteerde methode van beoordeling (nu in het Pioniersprogramma: elke aanvraag afzonderlijk in volgorde van ontvangst per thema/programma) andere methoden effectief kunnen bijdragen aan het realiseren van de hoofddoelen. Voor deze evaluatie heeft de commissie de werking van het fonds geanalyseerd in de periode van 1 oktober 2012 tot en met 16 mei 2013 aan de hand van overzichten van subsidieaanvragen en de status van de beoordeling. Daarnaast heeft de kwaliteitscommissie de voorgeschiedenis van het Waddenfonds op hoofdlijnen bekeken en vergeleken met de opzet van het Waddenfonds als Gemeenschappelijke regeling van de provincies Noord- Holland, Fryslân en Groningen. De opzet van het Uitvoeringsplan is vergeleken met het Pioniers- programma en met de opzet van het voorontwerp van de interprovinciale Waddenvisie Wadden van allure. Tot Pagina 12 van 33

13 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking slot heeft de commissie de bepalingen van de Gemeenschappelijke regeling en van de subsidieverordening van het Waddenfonds bestudeerd. De documenten die door de kwaliteitscommissie zijn betrokken bij deze evaluatie staan weergegeven in afbeelding 1. Afbeelding Rol kwaliteitscommissie in de structuur van het Waddenfonds Om de rol van de kwaliteitscommissie in de (complexe) structuur van het Waddenfonds te schetsen komt de commissie tot het volgende beeld van de werking (procedureel en inhoudelijk) van het Waddenfonds. Dit beeld is ook schematisch weergegeven in Afbeelding 2 en in bijlage 1. Beleidsmatig werken de PKB 3 e nota Waddenzee en het Beheer- en Ontwikkelplan Waddenzee via het Programma Rijke Waddenzee door in het provinciale beleid; Het provinciale beleid van de drie provincies wordt samengebracht in één interprovinciale Waddenvisie (Wadden van allure); Deze vormt de beleidsinhoudelijke basis voor het Uitvoeringsplan voor het Waddenfonds, vast te stellen door Provinciale Staten; Met het Uitvoeringsplan geven de Provinciale Staten het kader voor het bestuur van het Waddenfonds om jaarlijks subsidieprogramma s vast te stellen; In de Gemeenschappelijke regeling Waddenfonds zijn de procedures en werkwijzen geregeld: bevoegdheid- en verantwoordelijkheidsverdeling van het bestuur ten opzichte van Provinciale Staten. In aanvulling daarop zijn nog diverse verordeningen en administratieve organisaties (AO s) ingesteld; In de subsidieverordening is het juridisch- technische kader uitgewerkt voor het kunnen verlenen van subsi- dies; Pagina 13 van 33

14 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Voor het verantwoord inzetten van de beschikbare middelen wordt jaarlijks een begroting vastgesteld (mede op basis van zienswijzen van Provinciale Staten) waarin de verdeling van de middelen over de thema s in de jaarlijkse subsidieprogramma s wordt aangegeven; Afbeelding 2 Structuur Waddenfonds (dit schema is in bijlage 1 in groter formaat weergegeven) Jaarlijks wordt verantwoord hoe het fonds met de middeleninzet heeft bijgedragen aan doelrealisatie. Dat gebeurt in het jaarverslag (waarin ook de jaarrekening is opgenomen). Hiermee wordt verantwoording afgelegd aan Provinciale Staten. Tot slot de monitoring en evaluatie. Zoals in paragraaf is aangegeven ziet de commissie het als haar adviserende taak om te toetsen op kwaliteit en te evalueren op zowel doeltreffendheid als doelmatigheid, gebruik makend van gegevens van onder andere de Waddenacademie. De kwaliteitscommissie ziet voor zichzelf een volgende kwaliteitsbewakende rol waarbij het jaarverslag en de jaarrekening belangrijke instrumenten zijn voor de onafhankelijke kwaliteitstoets (het bewaken van de kwaliteitsindicatoren ontleend aan de vier hoofddoelen) en om het bestuur te adviseren over kwaliteitsverho- gende maatregelen die het bestuur kan nemen. Pagina 14 van 33

15 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking 8 Evaluatie Pioniersprogramma t/m Inleiding De kwaliteitscommissie heeft in haar eerste advies d.d. 27 februari 2013 het belang benadrukt van het leveren van substantiële bijdragen aan de hoofddoelen van het Waddenfonds. Ook het belang dat de commissie hecht aan meervoudige bijdragen (meerdere hoofddoelen in een project, samenhang tussen projecten, coalities) aan de kwaliteitsambities voor het waddengebied en de Waddenzee, is in dat advies aan de orde gesteld. Vandaar dat de commissie in hoofdstuk 9 het verband onderzoekt tussen de hoofddoelen, de thema s, programma s en programmalijnen in de afgelopen periode en in het voorontwerp- Waddenvisie Wadden van allure. Vandaar ook dat in bijlage 2 de gegevens over de aanvragen in de startperiode zijn geanalyseerd en is onderzocht in hoeverre er meerdere programmalijnen in de aanvragen aan de orde zijn. De evaluatie van deze analyse wordt besproken in de paragrafen 8.2 en Evaluatie ontvangen aanvragen De commissie constateert aan de hand van de gegevens en analyse zoals weergegeven in bijlage 2 (onder erken- ning dat het een korte startperiode betreft, waarin bovendien de programma s Landbouw en Visserij nog niet waren opengesteld) dat er door de aanvragers is gelet op de indeling van het Pioniersprogramma en dat in veel gevallen er sprake is van aanvragen die appelleren aan één programmaonderdeel. De commissie is doordrongen van de betekenis van doeltreffende investeringen in de kwaliteit van ecologie, omgaan met waterdynamiek, landschappelijke waarden (waaronder ook cultuurhistorische elementen) die tezamen hebben gezorgd voor de internationale waardering voor de Waddenzee, zoals blijkt uit de status in RAMSAR-, EU- vogel- en habitatrichtlijn en UNESCO- werelderfgoed. Sterker nog: deze waarden dragen in zichzelf sterk bij aan de economische mogelijkheden van het waddengebied als geheel. In dit licht valt het de commissie op dat in de ontvangen aanvragen weinig of geen dwarsverbanden worden gelegd met investeringen in de verduurzaming van de regionale economie. Toerisme en recreatie (en promotie / visitormanagement) lijkt een brug te vormen tussen ecologie en economie. Hetzelfde kan het geval zijn bij Waddenpoorten en Waddenparels. Helaas is binnen het thema Werelderfgoed, toerisme, recreatie, landschap en cultuurhistorie niet na te gaan in welke mate de aanvragen gericht zijn op meervoudigheid van de investeringen in ecologie en economie. Hoofddoelen van het Waddenfonds zijn: 1. Het vergroten en versterken van de natuur- en landschapswaarden van het waddengebied; hieronder zijn te rangschikken de thema s: a. Natuur en Water b. Werelderfgoed, toerisme, recreatie, landschap en cultuurhistorie 2. Het verminderen of wegnemen van externe bedreigingen van de natuurlijke rijkdom van de Waddenzee 3. Een duurzame economische ontwikkeling in het waddengebied dan wel gericht zijn op een substantiële transitie naar een duurzame energiehuishouding in het waddengebied en de direct aangrenzende gebieden; hieronder is te rangschikken het thema: c. Duurzame ontwikkeling havens en energietransitie 4. Het ontwikkelen van een duurzame kennishuishouding ten aanzien van het waddengebied. Tot nu toe heeft het Pioniersprogramma grotendeels tot aanvragen geleid die één thema dekken in plaats van het opzoeken van de meervoudigheid tussen meerdere thema s (cross overs): o Vrijwel alle aanvragen dekken slechts één thema. o Er zijn slechts twee aanvragen met een verband tussen thema A en thema B. o Er zijn geen aanvragen met een verband tussen thema s A en B enerzijds en anderzijds thema C. Met andere woorden: projectaanvragen waarin de synergie wordt gezocht tussen economische kansen in havens of energietransitie enerzijds en anderzijds ecologische / landschappelijke impul- sen zijn niet ingediend in de onderzochte periode. Pagina 15 van 33

16 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Het Pioniersprogramma voorziet voor hoofddoel 2 niet in afzonderlijke programma('s). Daardoor (?) appel- leert geen enkele aanvraag rechtstreeks aan hoofddoelstelling 2. Mogelijk hebben sommige aanvragen hoofddoel 2 wel als nevendoel. Door de menging in thema B van toerisme en recreatie enerzijds en werelderfgoed, landschap en cultuurhistorie anderzijds is niet te onderscheiden in welke mate aanvragen gerangschikt onder thema B een economisch òf een landschappelijk/cultuurhistorisch doel dienen. o Via de programmalijn B 1.1 (modulaire start van Waddenpoorten) kan er ook sprake zijn van een menging met investeringen (of achterstallig onderhoud van) in infrastructurele voorzieningen. De mate waarin deze en investeringen in cultuurhistorie / landschap zorgen voor een cross over naar recreatie en toerisme (en dus economisch van betekenis zijn) is niet te constateren. Er is een klein aantal (4) aanvragen m.b.t. grootschalige toepassing van energietechnologie. Voor de Waddeneilanden is actief ingezet op subsidieaanvragen voor investeringen in de toename van zelfvoorziening (10 aanvragen). In deze programmalijn kan transitie naar duurzame energie een rol spelen. Bij aanvragen voor verduurzaming havens en bij aanvragen lokale innovaties kan ook sprake zijn van transi- tie naar duurzame energie. Dit is niet te reconstrueren op basis van de beschikbare gegevens. Bij aanvragen voor het budget lokale innovaties (maximum subsidiabele kosten van ) wordt niet geadministreerd welk verband er is met één of meer van de hoofddoelen, thema s of programma s. Veel kleintjes kunnen samen een grote rol spelen. Dat is voor dit budget alleen te bepalen als er meer wordt vastgelegd over de aard van de aanvragen in relatie tot de hoofddoelen. Het is de vraag of het loont om de relatie tussen lokale innovaties en de hoofddoelen gedetailleerd te gaan monitoren. Het gaat immers verhoudingsgewijs om een klein aandeel van de totale beschikbare Waddenfonds- middelen. 8.3 Evaluatie en vragen over behandeling en toekenning subsidieaanvragen Op basis van de gegevens in bijlage 2 constateert de commissie het volgende: Verhoudingsgewijs is het aantal aanvragen voor de thema s erfgoed, toerisme, recreatie en cultuurhistorie en duurzame havens en energietransitie hoog (beide 30%, zie tabel 3 in bijlage 2) in relatie tot het aantal toekenningen (resp. 6 en 9%, zie tabel 3 in bijlage 2). De beoordeling van deze thema s is kennelijk lastiger (relatief veel beoordelingen duren langer dan 13 weken) dan bij de overige thema s. Bij erfgoed, toerisme, recreatie en cultuurhistorie kan sprake zijn van gecombineerde investeringen in infrastructuur, in de kwaliteit van de publieke ruimte en in economische zin. Voor duurzame havens en energietransitie (thema C) spelen staatssteun- aspecten bij de beoordeling. Het is bovendien lastig om in de projecten onder thema C te beoordelen wat de bijdragen zal zijn aan het verbete- ren van de Waddenzee. Die relatie is naar het oordeel van de commissie gewenst. Een hogere moeilijkheidsgraad bij de beoordeling op gespannen voet met het streven om de beoordeling binnen 13 weken na ontvangst van de aanvraag te laten leiden tot een besluit. In de periode t/m is binnen zeven maanden een bedrag aan subsidies toegekend dat de omvang van de jaarlijkse subsidietoekenning door de rijksoverheid evenaart. Op basis van de gegevens in tabel 6 in bijlage 2 en de beperkte inzage in de projectomschrijvingen van de toege- kende projecten constateert de commissie het volgende over de subsidietoekenningen tot : Tussen en is bij 1/3 van de aanvragen een besluit tot subsidieverlening genomen. Vooralsnog is een laag percentage van de aanvragen die in behandeling zijn (geweest), afgewezen. De aard maar ook de schaal/omvang waarop projecten beogen bij te dragen aan de hoofddoelen van het Waddenfonds (Waddenzee / waddengebied) doen verwachten dat slechts één project (Rust voor vogels, Ruimte voor mensen, mede door de spreiding van het initiatief over meerdere locaties in het gebied) een impact heeft op de schaal van het hele gebied. Van de andere projecten is het niet duidelijk of er een substantiële bijdrage van de initiatieven te verwachten is aan de hoofddoelen. De andere projecten passen echter kennelijk wel in de doelomschrijvingen van het Pioniersprogramma en de bepalingen van de subsidieverordening. Daarbij is het de vraag of de bijdrage aan het verbeteren van de omstandigheden (kwaliteitsimpuls) voldoende is (gemeten naar zowel de inhoudelijke als naar de financiële bijdrage). Ook als Pagina 16 van 33

17 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking projecten een katalysator kunnen zijn, is het van belang de schaal (waarop van een project impact te verwachten is) in de afweging te betrekken. Uit de gegevens in tabel 5 in bijlage 2 is af te leiden dat ongeveer 70% de toegekende subsidies tendeert naar het maximum dat voor het betreffende thema/budget geldt. Naar aanleiding van diverse toegekende projecten ziet de commissie ook kansen om dergelijke initiatieven te ondersteunen met een vorm van kredietsubsidie in plaats van gewone subsidie. Het betreft initiatieven met te verwachten exploitatiebaten die specifiek zijn toe te rekenen aan een economische activiteit. De aard van toegekende lokale innovaties is moeilijk te rijmen met de hoofddoelen van het Waddenfonds. Gerelateerd aan het hoofddoel van het budget lokale innovaties ( stimuleren lokale vernieuwende projecten ) is duidelijk dat qua schaal deze projecten niet beoordeeld moeten worden op hun bijdrage op de schaal van het hele waddengebied, maar op lokale schaal. Daarbij is het de vraag of het vernieuwende karakter dan ook alleen op lokale schaal moet worden beoordeeld. Als nevendoel voor de inzet van dit budget is in het Pioniersprogramma verwoord: het stimuleren van samenwerking van partners. Wellicht moet dit als voorwaarde worden gesteld. De commissie ziet dat het Pioniersprogramma het nu mogelijk maakt projecten van individuele initiatiefnemers te subsidiëren. Dit leidt tot een zware beoordelingslast (staatssteun, exploitatiebaten die moeten worden verrekend). De commissie betwijfelt of de transactiekos- ten van de beoordeling van individuele initiatieven opwegen tegen de mogelijk positieve impact van de toekenning aan individuen of bedrijven. Tot eind 2013 is ± 67 mln. beschikbaar (optelling huidige subsidieplafonds). Dit bedrag komt overeen met het gemiddeld beschikbare budget van twee jaren Waddenfonds- subsidie. Tot en met 16 mei 2013 zijn al verplichtingen aangegaan voor ongeveer 31 mln. Aangezien in de komende jaren jaarlijks tussen 28 mln. en 40 mln. beschikbaar komt 4 voor het aangaan van verplichtingen moet er scherp worden gestuurd op de doeltreffendheid ( substantiële bijdrage aan doelbereik ) van de verplichtingen om in 2027 in voldoende mate aan de hoofddoelen te beantwoorden. 4 Zie artikel 11 van het bestuursakkoord Decentralisatie Waddenfonds d.d. 14 september 2012 Pagina 17 van 33

18 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking 9 Vergelijking hoofddoelen, thema s en programma s in UP , Pioniers- programma en Waddenvisie 9.1 Voorgeschiedenis De fase waarin het Waddenfonds zich momenteel bevindt is vergelijkbaar met een veerdienst in de start een nieuwe concessieperiode (met dezelfde doelen) waarbij met een nieuwe kapitein en bemanning en een andere aanpak dezelfde (hoofd)doelen moeten worden bereikt. Elke vergelijking gaat mank, maar bovenstaande maakt de padafhankelijkheid van het gedecentraliseerde Waddenfonds duidelijk. Bij de decentralisatie is namelijk via het bestuursakkoord bepaald dat dezelfde doelen en voorwaarden blijven gelden voor het Waddenfonds. De verantwoordelijkheid voor het fonds is verlegd naar de drie provincies Noord- Holland, Fryslân en Groningen. De provincies geven vervolg aan het fonds op basis van het bestuursakkoord, en hebben voor de uitvoering een Gemeenschappelijke regeling (GR) op grond van de Wet Gemeenschappelijke regelingen ingesteld. In de Gemeenschappelijke regeling en de subsidieverordening is veel overgenomen van regelingen van het Waddenfonds als rijksbegrotingsfonds. In de subsidieverordening is op twee belangrijke onderdelen gekozen voor een andere werkwijze: het dagelijks bestuur beslist over de aanvra- gen zonder externe advisering vooraf. Bovendien worden aanvragen niet vergelijkenderwijs beoordeeld maar elk afzonderlijk. De rijksoverheid hanteerde voor het Waddenfonds de tender- methode: op één tijdstip per jaar konden subsidieaanvragen worden ingediend die vergelijkenderwijs werden beoordeeld. Een adviescommissie en de RCW brachten advies uit aan de minister, die op basis van het jaarlijks beschikbare subsidiebedrag aan een aantal projecten subsidie verleende. Aan de subsidiebeoordeling lagen de wettelijke bepalingen en een besluit ten grondslag, alsmede een investeringsplan voor de gehele looptijd van 2006 t/m 2026 en een vijfjaarlijks uitvoeringsplan met thema s en programma s. Nu het Waddenfonds is gedecentraliseerd geldt de molenaars - methode: wie het eerst komt, wie het eerst maalt. Op volgorde van de datum van indiening wordt elke aanvraag afzonderlijk beoordeeld door de aanvraag te beoordelen op basis van de bepalingen in de subsidieverordening en de doelen die in het Pioniersprogramma zijn gesteld. Per thema/programma is een subsidieplafond gesteld. Als dat plafond in de loop van het jaar wordt bereikt sluit de inschrijvingstermijn. Momenteel werkt het Waddenfonds op basis van het Uitvoeringsplan dat nog door de rijksoverheid is vastgesteld. Bij de start van het fonds als GR is uit dit UP het Pioniersprogramma afgeleid dat momenteel als inhoudelijk afwegingskader wordt gehanteerd. Nieuw is dat er jaarlijks in subsidie- programma s (jaarprogramma s, zoals nu het Pioniersprogramma) kan worden gespecificeerd in welke samen- hang er accenten worden gelegd bij de subsidieverlening aan projecten. Dat biedt de mogelijkheid om jaarlijks de programmering bij te stellen (eerst dit en dan dat). Het Uitvoeringsplan wordt eens per vier jaar door Provinciale Staten vastgesteld en geeft beleidsmatig sturing aan de opzet van de subsidieprogramma s (waaraan elke aanvraag afzonderlijk wordt getoetst). Jaarlijks worden subsidieprogramma s vastgesteld door het bestuur van het Waddenfonds. Met de koers in het Uitvoeringsplan, de jaarlijkse programma s en de beoordelingscriteria in de subsidieverordening moeten aanvragers zich vooraf inhoudelijk en technisch een goed beeld kunnen vormen van de voorwaarden waar een subsidieaanvraag aan moet voldoen Thema s en programmalijnen/- doelen in UP, Pioniersprogramma en Waddenvisie De kwaliteitscommissie hecht er aan dat verleende subsidies kunnen worden gekoppeld aan de vier hoofddoelen van het Waddenfonds. Derhalve heeft de commissie de verschillen en overeenkomsten tussen de thema- /programmaindelingen van het Uitvoeringsplan vergeleken met die van het Pioniersprogramma en met die in het voorontwerp van de interprovinciale Waddenvisie Wadden met allure. Dit laatste document moet in het najaar 2013 door Provinciale Staten worden vastgesteld en vormt de beleidsmatige basis voor het nieuwe Uitvoeringsplan Pagina 18 van 33

19 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking In tabel 1 zijn de hoofddoelen van het Waddenfonds geplaatst naast de themaindeling en programmalijnen / - doelen van respectievelijk het Uitvoeringsplan , het Pioniersprogramma en de thema- indeling die is gehanteerd in het voorontwerp Waddenvisie Wadden van allure. In de bijlagen 3 t/m 5 treft u de schema s van elk in uitgewerkte vorm aan. De commissie constateert op basis van de vergelijking: 1. Het valt op dat duurzame kennishuishouding niet rechtstreeks is gekoppeld aan de overige doelen of thema s. Om deze reden is in het schema (tabel 1) dit doel dwars op de overige doelen en thema s gezet. Het moet een aspect vormen van elk van de doelen. Dat geldt zowel voor de kennis van de fysieke ontwikke- ling in het gebied en het ecosysteem, maar moet ook gelden voor de impact van de gerealiseerde projecten of de prognose van de te verwachten impact. 2. Er zijn slechts indirect relaties te leggen tussen de thema- indelingen en de hoofddoelen. Voor hoofddoel 2 (verminderen externe bedreigingen natuurlijke rijkdom Waddenzee) is er alleen een link met het UP- programma waterbodem en waterkolom. In het Pioniersprogramma is dit hoofddoel niet rechtstreeks in een programmalijn terug te vinden; evenmin in het voorontwerp van de Waddenvisie. 3. Landschapswaarden zijn onderdeel van hoofddoel 1 terwijl deze worden gecombineerd met cultuurhistorie in het UP en in het Pioniersprogramma met Werelderfgoed en toerisme en recreatie. Daarmee treedt een menging op van de mogelijke economische impact (landschappelijk/recreatieve voorzieningen die leiden tot meer toerisme) met de investering in herstel of verbetering van de omgevingskwaliteit. 4. Het hoofddoel duurzame economische ontwikkeling in het waddengebied en een substantiële transitie naar een duurzame energiehuishouding in het waddengebied en de direct aangrenzende gebieden vindt in het UP , het Pioniersprogramma en de voorontwerp- Waddenvisie verschillende uitwerkingen. De thema- indeling in de voorontwerp- Waddenvisie is het meest sectoraal ingestoken. Enerzijds biedt de sectorale insteek goede mogelijkheden om de gewenste economische impuls per sector helder te formule- ren. Anderzijds verwoorden de thema- indelingen en programma s in het UP en het Pioniers- programma meer de integrerende en gebiedspecifieke ambities. 5. In de programma s van het UP en het Pioniersprogramma is op diverse plaatsen sprake van een ambitie die niet alleen met de uitvoering van Waddenfonds- projecten is te realiseren. Er is bijvoorbeeld sprake van behoud, herstel en ontwikkeling en bij andere programma s is sprake van borging van bepaalde waarden. Herstel en ontwikkeling is met de uitvoering van projecten te realiseren; voor het behoud en borging is de inzet van andere beleidsinstrumenten noodzakelijk. 6. De uitwerking van het eerste hoofddoel (vergroten en versterken van natuur- en landschapswaarden van het waddengebied) sluit goed aan op het Programma Rijke Waddenzee van de rijksoverheid. Doelen voor die programmaonderdelen zijn smart geformuleerd. Ook voor deze doelen geldt dat het bereiken er van afhankelijk is van meer dan alleen het uitvoeren van projecten die door het Waddenfonds worden gefinan- cierd. Pagina 19 van 33

20 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Tabel 1 Vergelijking thema s/programma s Uitvoeringsplan met Pioniersprogramma en voorontwerp Waddenvisie Wadden van allure Hoofddoelen Thema s UP Programma s UP Thema s Pioniersprogramma Pioniersprogramma s 1. Vergroten natuur- & Ecosysteem, Waddenzee klimaat- Natuur en Water Verbetering bestaande overgangszones land- landschapswaarden habitat, soorten bestendig water Herstel biobouwers Aanleg nieuwe overgangszones (buitendijks) Thema s voorontwerp Wadden van allure Natuur, landschap en cultuurhistorie 4. O n t w i k k e l e n d u u r z a m e k e n n i s h u i s h o u d i n g 2. Verminderen externe bedreiging- en natuurlijke rijkdom Waddenzee 3. Duurzame economische ontw. & transitie naar duurz. energiehuish. Klimaat, energie en water Landschap en cultuurhistorie Herstel voedselweb Verbeteren zoet- zoutovergangen / brakwaterzones (incl. brakke parels ) Waterbodem en waterkolom Aanleg vispassages tussen vasteland en Waddenzee Waddenzee internationaal Hoog Water Vluchtplaatsen ingebed Broedplaatsen Waddeneilanden zelfvoorzienend voor water en energie Grootschalige ontwikkeling en implementatie van duurzame energietransitie Uitvoeringsstrategie Waddenlandschap Duurzame ontwikkeling havens en energietransitie Werelderfgoed, toerisme, recreatie, landschap en cultuurh. Realiseren van een aantoonbare toename van zelfvoorziening van de Waddeneilanden m.b.t. water en energie Proeftuinen voor grootschalige toepassing van duurzame energietechnologieën UNESCO- havens Duurzame specialisatieprofielen Innovatieve baggertechnieken Modulair ontwikkelen en realiseren van Waddenpoorten Investeren in Waddenparels in het waddengebied Promotieplannen en instrumenten Water Agrarische sector Visserij Recreatie en toerisme Havenontwikkeling Verduurzaming energievoorziening Visitormanagement Wonen, werken en recreëren Ontwikkeling duurzame visserij Verduurzaming Waddenhavens Duurzame ontwikkeling Recreatie en Toerisme waddengebied Verduurzaming vaarrecreatie Verduurzaming landbouw Landbouw en Visserij Duurzame bedrijfsvoering (visserij) Flexibilisering visserij Vermarkting en regionale inbedding (visserij) Omgaan met verzilting Pagina 20 van 33

21 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking 9.2 Evaluatie en aanbevelingen De themaindeling en programmadoelen voor de komende vier jaar in het nieuwe Uitvoeringsplan moet ener- zijds het inhoudelijk kader zijn om te bepalen aan welke initiatieven subsidies worden verleend, anderzijds moet de mate waarin het bijdraagt aan de hoofddoelen traceerbaar zijn (via monitoring). De commissie ziet dat in het Uitvoeringsplan én in het Pioniersprogramma wordt geprogrammeerd. Dat is naar het oordeel van de commissie niet helder. De commissie heeft zich de vraag gesteld tot op welk niveau doelen sectoraal moeten worden gesteld en uitge- werkt om de koppeling met de hoofddoelen helder te kunnen monitoren en op welk moment de gewenste integratie (projecten met meervoudige doelen) en programmering moet plaatsvinden. Er spreekt uit de thema- /programmadoelen in het UP een sterke ambitie om doelen op elkaar te betrekken. De commissie onderschrijft de noodzaak daartoe om te komen tot kwaliteitsimpulsen, maar is van mening dat dit moet gebeuren in de jaarlijkse subsidieprogramma s. Om te komen tot een duidelijke koppeling tussen hoofddoelen en de jaarlijkse subsidieprogramma s stelt de commissie voor te komen tot een sectorale doelformulering in het nieuwe Uitvoeringsplan. Daarmee vormt het nieuwe Uitvoeringsplan een brug tussen de hoofddoelen en de programma s. Afbeelding 3 De commissie sluit hierbij aan bij het advies van de Raad voor de Wadden (Vat op het Waddenfonds, 2011) waarin de Raad adviseert om bij de bepaling van thema s en programma s te kiezen voor een transparante structuur met eenduidige relaties tussen respectievelijk hoofddoelen, thema s en programmadoelen. De integratie (meervoudigheid aan doelen) moet plaatsvinden in de projecten zelf. De Raad voor de Wadden illustreert dit met het voorbeeld zoals weergegeven in afbeelding 3. Het Waddenfonds is geen investeringsfonds, in de zin dat fonds zelf opdrachtgever is voor projectrealisatie of zelf projecten uitvoert. Het fonds is interactie- gestuurd. Het Uitvoeringsplan is het kader; de daaruit af te Pagina 21 van 33

22 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking leiden jaarlijkse subsidieprogramma s moeten derden uitnodigen initiatieven te ontplooien die aansluiten bij de offensieve ambities en doelen om de kwaliteit van de Waddenzee en het waddengebied te verbeteren. De doelen die het fonds in het nieuwe Uitvoeringsplan voor de komende vier jaar stelt, moeten strategisch en tactisch goed doordacht zijn. De operationele doelen moeten worden gesteld in de jaarlijkse subsidie- programma s (met criteria en indicatoren: zie in bijlage 6 als voorbeeld de wijze waarop de Raad voor de Wadden indicatoren heeft uitgewerkt bij de door hen voorgestelde thema- /programma- indeling, doelformu- lering). De commissie verwijst naar de voorbeelden van criteria/indicatoren in bijlage 6 om het belang te onderstrepen van het operationaliseren van de doelen in de jaarlijkse subsidieprogramma s, opdat vooraf duidelijk is welke combinaties van doelen, welke elementen van subsidieaanvragen voor welke subsidiëring in aanmerking kunnen komen. Met criteria en indicatoren geoperationaliseerde doelen dragen daarmee ook bij aan de scherpte van het afwegingskader. De jaarlijkse subsidieprogramma s moeten uitdagen tot cross overs en meervoudigheid (samenhang en integraliteit in en tussen projecten), aanjagen, stimuleren en enthousiasmeren, en moeten ook praktisch aansluiten bij de ambities en activiteiten die particulieren, collectieven, maatschappelijke organisaties, ondernemers, gemeenten en waterschappen binnen een redelijke termijn kunnen realiseren. De uitdaging tot meervoudige subsidieaanvragen moet liggen in de jaarlijkse subsidieprogramma s: door jaarlijks slim te programmeren/faseren (wat heeft prioriteit; wat eerst en wat later) en combinaties van doelen te eisen (versterking regionale economie met impulsen in omgevings- kwaliteit) kan tegelijkertijd aan meerdere hoofddoelen uitwerking worden gegeven. De (sectorale) thema- indeling en doelformuleringen in het nieuwe Uitvoeringsplan moeten hiervoor de basis vormen en moeten het Waddenfonds in staat stellen de relaties met de hoofddoelen duidelijk te monitoren Benut ontwerp- en inrichtingsvisies om gerichter te programmeren Afbeelding 4 Voorbeeld Gastvrije, toegankelijke kust uit Waddenland aan Zee (Atelier Fryslân, 2012) Tijdens de kennismaking van het bestuur en de kwaliteitscommissie op 17 mei jongstleden is door Peter de Ruyter een fraai voorbeeld gegeven (Waddenland aan Zee) van een integraal ontwerp- en inrichtingsvisie waaruit de meerwaarde van het hanteren van verhaallijnen bleek 5. 5 Ten grondslag aan Waddenland aan Zee ligt het ontwerpend onderzoek van Veenenbos en Bosch landschapsarchitecten Verstild getij Een atlas van de Nederlandse Waddenkust die in juli 2012 op verzoek van de RCW als initiatief van Atelier Fryslân is opgesteld. Waddenland aan Zee en Verstild getij zijn te vinden en te downloaden op het webadres: Pagina 22 van 33

23 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Op basis van dergelijke integrale visies kan in jaarlijkse subsidieprogramma s sturing worden gegeven aan het selectief inzetten van programma s op onderdelen die substantieel bijdragen aan één of meer hoofddoelen van het fonds. Het kan ook aanzetten tot de vorming van coalities van verschillende initiatiefnemers die gezamen- lijk tot subsidieaanvragen komen. Het Waddenfonds kan dergelijke visies benutten als basis voor de keuzen die in de jaarlijkse subsidieprogramma s worden gemaakt. Daarbij is de samenhang tussen de inzet van andere beleidsinstrumenten door overheden en de inzet van subsidies ook relevant. Het is de vraag of het Waddenfonds doelen moet stellen die alleen in samenhang met andere beleidsmaatregelen te realiseren zijn, als onduidelijk is of die overheid die maatregelen daadwerkelijk gaat nemen. Als doelen zo zijn geformuleerd dat deze alleen zijn te bereiken met een mix aan in te zetten beleidsmiddelen/ instrumenten (regelgeving, vergunningen, verboden en geboden) dan moet aannemelijk zijn dat in de planperiode (vier jaar voor een Uitvoeringsplan) de betreffende overheden die beleidsinstrumenten gaan inzetten. De aanwending van subsidies als stimuleringsmaatregel kan zeer effectief zijn om transities te versnellen als deze aanvul- lend zijn op (aanstaande) beleidsmaatregelen. Als er bijvoorbeeld een maatregel aanstaande is om het gebruik van vervui- lende brandstoffen te ontmoedigen, werkt het aanwenden van subsidie om transitie naar andere energietechnieken complementair. Een ander vorm van complementariteit is bijvoorbeeld het realiseren van extra overgangszones land/water in combinatie met beleidsmaatregelen die worden uitgevoerd in het kader van het Deltaprogramma. Pagina 23 van 33

24 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking 10 Uitwerking aanbevelingen regelingen en inzet instrumenten 10.1 Over het additionele karakter Over het begrip additionaliteit is veel te doen geweest in de periode dat het Waddenfonds als een begrotings- fonds van de rijksoverheid functioneerde. Ook nu het fonds als GR functioneert vraagt het aandacht (zie o.a. adviezen van de Raad voor de Wadden en van de Rekenkamers). Het Waddenfonds is ingesteld om extra te kunnen investeren in de kwaliteit van de Waddenzee en het waddengebied; om met een offensieve strategie een kop op het reguliere beleid te kunnen zetten; voor het geven van kwaliteitsimpulsen. Met de middelen van het Waddenfonds kunnen beleidsdoelen en ambities van de overheid voor de Waddenzee en het waddengebied sneller en beter worden gerealiseerd. Dit was verankerd in de Wet op het Waddenfonds. De additionaliteitbepalingen zijn er op gericht om uit te sluiten dat Waddenfonds- middelen worden aangewend (in de plaats treedt van) voor de bekostiging van regulier beleid van de overheid (investeringen in aanleg, beheer en achterstallig onderhoud). In de subsidieverordening is als criterium opgenomen dat Waddenfonds- middelen niet in de plaats mogen treden van reguliere middelen. Toepassing van dit beoordelingscriterium is complex en vraagt in de beoordeling veel aandacht. Een projectaanvraag kan passen in de programmalijn(en) van het Waddenfonds, en ook reguliere doelen realiseren (en dus in aanmerking komen voor reguliere financiering). Daarnaast treden er in de loop van de tijd verschuivingen op in de reguliere overheidsmiddelen: vanwege bezuinigingen vervallen sommige subsidies of investeringen worden getemporiseerd, maar er ontstaan ook nieuwe reguliere beleidsprogramma s (transitie naar duurzame energie). Aangezien in het bestuursakkoord is vastgelegd dat de rijksoverheid geen aanspraak maakt op het Wadden- fonds, is de kans op aanwending van Waddenfonds- middelen ter vervanging van de financiering van regulier rijksbeleid nihil. Als in de subsidieverordening ook provincies worden uitgesloten (nu is dat alleen voor het budget lokale innovaties expliciet gebeurd) beperkt deze toets zich tot aanvragen van gemeenten en waterschappen. Om Waddenfonds- middelen zo specifiek mogelijk in te zetten op de vier hoofddoelen, stelt de commissie voor bij de additionaliteitstoets vooral te letten op de mate subsidieaanvragen (ook) uit reguliere andere subsidies kunnen worden bekostigd. Bijvoorbeeld: een Waddenfonds- subsidieaanvraag voor transitie naar hernieuwbare energieopwekking kan wellicht ook in aanmerking komen voor een reguliere/generieke subsidieregeling (nationaal of provinciaal) voor verduurzaming energiehuishouding. Het ligt in zo n geval in de rede om de aanvrager aan te sporen aanspraak te maken op dergelijke reguliere/generieke subsidieregelingen. De Waddenfonds- subsidie kan dan worden toegespitst op alleen de WF- specifieke elementen van het project (cumulatie). Het Wadden- fonds moet zo veel mogelijk complementair worden ingezet ten opzichte van andere financieringsmogelijkheden. Ook het omgekeerde kan het geval zijn: als er een generieke/reguliere subsidieregeling vervalt waarmee tot nu toe investeringen in het waddengebied plaatsvonden in lijn met de doelen van het Waddenfonds, dan kan vanaf de vervaldatum van die reguliere subsidieregeling een Waddenfonds- subsidieaanvraag anders worden beoordeeld; namelijk als: wel passend in de doelen en inmiddels niet meer in aanmerking komend voor reguliere bekostiging. Om daar helder op te kunnen toetsen is het van belang dat in het nieuwe Uitvoeringsplan de doelen voor de komende vier jaar duidelijk en specifiek worden geformuleerd. Dat maakt de beoordeling (zeker in gevallen waar ook andere subsidiebronnen kunnen worden aangeboord) van aanvragen op het punt van additionaliteit anders en waarschijnlijk eenvoudiger. Door aan de voorkant duidelijk te zijn, wordt tijdens de rit of aan de achterkant van het proces de beoordeling en toekenning eenvoudiger. Pagina 24 van 33

25 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Conclusies Pas de additionaliteitbeoordeling aan en richt daarbij de aandacht op de cumulatiemogelijkheden met andere (reguliere/generieke) subsidiemogelijkheden die er voor het realiseren van projecten zijn. Sluit in de subsidieverordening de mogelijkheid expliciet uit dat provincies aanspraak maken op subsidies van het Waddenfonds Versterk de relatie met de vier hoofddoelen in de Gemeenschappelijke regeling Gezien het belang dat de kwaliteitscommissie hecht aan het realiseren van de vier hoofddoelen van het Waddenfonds komt de commissie tot de volgende adviezen: Vier hoofddoelen Waddenfonds beter verankeren In de Gemeenschappelijke regeling (wel in de toelichting) wordt de relatie met de vier hoofddoelen van het Waddenfonds niet gelegd. De commissie adviseert de zinsnede gericht op het bereiken van de vier hoofddoelen van het Waddenfonds zoals vastgelegd in het bestuursakkoord toe te voegen aan art. 6 lid 2: Artikel 6 Uitvoeringsplan Het Uitvoeringsplan bevat een programmatisch afwegingskader op hoofdlijnen ten behoeve van de beste- ding van middelen ten laste van het Waddenfonds, gericht op het bereiken van de vier hoofddoelen van het Waddenfonds zoals vastgelegd in het bestuursakkoord Hoofddoelen in jaarprogramma s (in art. 8 GR) De commissie adviseert in art. 8 een duidelijke koppeling op te nemen met de vier hoofddoelen van het Waddenfonds. Dat kan door in art. 8 lid 2 aan de genoemde thema s toe te voegen die aantoonbaar bijdragen aan de vier hoofddoelen van het Waddenfonds Artikel 8 Jaarprogramma Het Jaarprogramma bevat in ieder geval een richtinggevende verdeling van het jaarbudget over de respec- tieve thema s die aantoonbaar bijdragen aan de vier hoofddoelen van het Waddenfonds en een beschrij- ving van activiteiten om tot besteding van dat budget te komen Jaarverslag Ook in de verantwoording (jaarverslag) moet naar het oordeel van de commissie de relatie met de hoofddoelen van het Waddenfonds sterker worden gelegd. Dit kan door aan art. 9 lid 2 toe te voegen met redenen ontleend aan het al of niet aantoonbaar bijdragen aan de hoofddoelen van het Waddenfonds. Artikel 9 Jaarverslag Het Jaarverslag bevat in ieder geval: a. een overzicht van aangevraagde, verleende en geweigerde subsidies, met redenen ontleend aan het al of niet aantoonbaar bijdragen aan de hoofddoelen van het Waddenfonds; Beslissingsbevoegdheid DB t.a.v. subsidiebeschikkingen In de Gemeenschappelijke regeling ontbreekt in de taken en bevoegdheden van het dagelijks bestuur de bevoegdheid van het dagelijks bestuur tot het geven van subsidiebeschikkingen, in casu het verlenen /afwijzen van subsidie t.b.v. een ingediend project. Dit is geregeld in de subsidieverordening in artikel 1.4 lid 1. De commissie adviseert dit in de Gemeenschappelijke regeling op te nemen. Dit kan door in artikel 16 van de GR aan sub a toe te voegen Het dagelijks bestuur is bevoegd tot het nemen van besluiten omtrent subsidies. Artikel 16 Taken en bevoegdheden Tot de taken en bevoegdheden van het dagelijks bestuur behoren in elk geval: a. het voeren van het dagelijks bestuur van het Waddenfonds, voor zover niet bij of krachtens de wet of deze Pagina 25 van 33

26 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking regeling de voorzitter hiermee is belast. Het dagelijks bestuur is bevoegd tot het nemen van besluiten omtrent subsidies; 10.3 Differentieer in subsidieprogramma s door ook andere methoden in te zetten Differentiëren en specificeren Op grond van voorgaande analyses in dit rapport is de commissie van oordeel dat het noodzakelijk is om meer sturing te gaan geven op de mate waarin projecten substantieel bijdragen aan het realiseren van de hoofddoe- len in 2027 met de beschikbare middelen (doeltreffendheid en doelmatigheid). De kwaliteitscommissie adviseert om naast de huidige methode van beoordeling (van elke aanvraag afzonderlijk) ook andere methoden in te zetten waarmee kan worden gestuurd op het leveren van directe en substantiële bijdragen aan de vier hoofddoelen van het Waddenfonds. Over de wijze waarop sturing kan worden gegeven aan besteding van de middelen van het Waddenfonds is door de Raad voor de Wadden in 2009, 2010 en 2011 een viertal adviezen uitgebracht. Onderdelen van deze adviezen zijn relevant bij het uitwerken van het nieuwe Uitvoeringsplan en de jaarprogramma s, ook nu het Waddenfonds als Gemeenschappelijke regeling functioneert. De Raad voor de Wadden wijst in deze adviezen op het risico van versnippering en het niet realiseren van de hoofddoelen van het Waddenfonds. Daarmee wijst de raad op het risico dat de beschikbare middelen wel worden ingezet voor de programmadoelen maar de optelsom van de diverse projecten niet substantieel bijdragen aan de gestelde hoofddoelen en de achterliggende idee van de commissie Meijer. De commissie Meijer heeft de aanzet gegeven tot het instellen van het Waddenfonds opdat er bovenop het reguliere beleid voor de Waddenzee en het waddengebied met een offensieve en ambitieuze aanpak een extra investeringsimpuls wordt gegeven in de kwaliteit van het gebied. Ook de kwaliteitscommissie is van mening dat vele kleintjes niet automatisch een aantal grote maakt. Beoordeling van subsidieaanvragen op basis van de molenaars- methode (waarbij op volgorde van ontvangst aanvragen worden behandeld) maakt het vooraf bij de beslissing over subsidietoekenning moeilijk te beoordelen of met de afzonderlijk verleende subsidieaanvragen substantieel (op de schaal van het gebied en/of het ecosysteem) wordt bijgedragen aan de hoofddoelen. Om de effectiviteit van de middeleninzet te vergroten kunnen ook andere methoden worden ingezet. Daarbij moet ook worden gekeken naar de aansluiting bij behoeften van de verschillende potentiële initiatiefnemers. Zo kan een aantal initiatiefnemers behoefte hebben aan langjarige zekerheid over de bijdragen van het Waddenfonds in hun projecten. Voor andere initiatiefnemers kan gelden dat ze makkelijker tot een aanvraag kunnen komen voor kredietsubsidie dan voor een gewone subsidie. Zoals in het voorgaande door de commissie aangegeven, zal de sturing op aard en schaal van projecten die past bij de schaal van het gebied vooral moeten worden gegeven door de scherpte van de doelformulering in het Uitvoeringsplan en in de Jaarprogramma s; in de eerste meer sectoraal en gekoppeld aan de hoofddoelen en in de jaarlijkse subsidieprogramma s meer integrerend (met duidelijke koppelingen aan de sectoraal gestelde doelen in het nieuwe UP) en gericht op meervoudige doelrealisatie (stimulering regionale economie die geënt is op de kwaliteiten van het gebied en deze duurzaam benut). Het differentiëren in vormen van subsidiëring draagt bij aan het doeltreffender en doelmatiger inzetten van het Waddenfonds. Bouw daarbij in het Uitvoeringsplan, in de subsidieprogramma s en in de subsidieverordening prikkels in. De commissie beveelt aan die prikkels te richten op: meervoudige doelrealisatie; coalitievorming (meerdere initiatiefnemers die samen een meervoudige subsidieaanvraag indienen). Zet daarbij jaarlijks voor bepaalde thema s of doelen het subsidieprogramma gericht in op samenhang tussen projecten (bijvoorbeeld: als er afzonderlijke parels zijn gerealiseerd in het volgende jaar alle aandacht richten op het snoer tussen de parels). Of schrijf jaarlijks een uitvoeringsgerichte prijsvraag uit met een urgente opgave waarvoor coalities projecten indienen. Pagina 26 van 33

27 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking De transactiekosten zijn hierbij ook een aandachtspunt, zowel voor de aanvragers als voor het Waddenfonds bij de beoordeling. Wat dit laatste betreft: het vereist veel capaciteit, kennis en vaardigheden om in het huidige systeem te komen tot goed afgewogen en onderbouwde beslissingen voor subsidieverlening, en te komen tot transparante communicatie en rapportage over het fonds. De organisatiekosten van de uitvoeringsorganisatie Waddenfonds worden bepaald door het aantal aanvragen en niet alleen door de omvang van het verleende subsidiebedrag. Een belangrijk knelpunt daarbij is (zie ook het eerste advies van de kwaliteitscommissie) de wijze waarop Provinciale Staten voorwaarde hebben gesteld aan de transactiekosten van de uitvoeringsorganisatie. Bij motie is bepaald dat de organisatie- en apparaatskosten van de uitvoeringsorganisatie van het Waddenfonds (motie 02B- 3 Provinciale Staten van Fryslân) in totaliteit nooit meer mogen bedragen dan 4% van het gemiddeld per jaar beschikbare bedrag in het Waddenfonds. De inspanningen en kosten van de beheer- en uitvoeringsorganisatie hangen sterk samen met de methode van beoordeling en met de fluctuaties in de aanvragen. De beheer- en uitvoeringskosten van vergelijkbare fondsen variëren tussen de 4 en 8%. De commissie vindt het slagvaardig en doeltreffend opereren van de organisatie belangrijker dan het jaarlijks limiteren van de beheer- en uitvoeringskosten op 4% van het gemiddeld beschikbare budget van het fonds. En overigens wijst de commissie er op dat uit een oogpunt van het beperken van transactiekosten van het toepassen van meer selectieve metho- den (minder afhankelijk van wat er op welk moment aan aanvragen wordt ingediend) een positief effect te verwachten is. Met toepassing van dergelijke methoden in de jaarlijkse subsidieprogramma s kan vooraf meer sturing worden gegeven die al met al leiden tot een integrale gebiedsgerichte benadering. De commissie adviseert om ontwerp- en inrichtingsvisies in te zetten als hulpmiddel om te bepalen in welke periode welke prioriteiten en urgenties moeten worden gesteld in de jaarprogrammering (de eerder aangehaalde ontwerp- en inrichtings- visie Waddenland aan Zee ziet de commissie als een voorbeeld daarvan). Als instrument om bovengenoemde methoden toe te passen adviseert de commissie daarnaast prijsvragen in te zetten gericht op bepaalde thema s / doelrealisaties. Met het uitschrijven van een prijsvraag (bijvoorbeeld voor Waddenpoorten) kan het Waddenfonds stimuleren dat coalities van diverse partijen (gemeenten, waterschappen, collectieven, maatschappelijke organisaties en ondernemers) inzendingen indienen waarmee in competitie tot subsidietoekenning wordt gekomen. Daarbij is het mogelijk de inzenders in het vooruitzicht te stellen dat ze hun voorbereidingskosten voor een bepaald deel kunnen verhalen. Zoals hiervoor al bepleit, wijst de commissie op het belang van een goede afstemming met generieke stimuleringsregelingen die voor sommige doelen bestaan of ontstaan. Dit is vooral van belang bij het nader thematisch specificeren in de jaarlijkse subsidieprogramma s. Zo is te verwachten dat voor het doel transitie naar een duurzame energiehuishouding diverse generieke stimuleringsregelingen ontstaan in de komende vier jaar. Als dat het geval is kan de focus van het Waddenfonds meer worden gericht op die vormen van verduurzaming van de energiehuishouding die waddenspecifiek zijn. Bijvoorbeeld een focus op toepassing van getijdetechnologie of op toepassing van LNG als scheepsbrandstof of het scheppen van condities voor het zo snel mogelijk stimulering van die schonere brandstof in de vorm van een infrastructuur voor LNG- afname in de Waddenhavens Kredietsubsidies voor economische activiteiten Tot slot van deze paragraaf wijst de commissie op artikel 1.5 in de subsidieverordening die nu nog als ongebruikte bepaling de mogelijkheid biedt om uitwerking te geven aan het verlenen van krediet- en garantiesubsidies. Zo lang alle doelen in het jaarlijkse subsidieprogramma in aanmerking komen voor gewone subsidie zal er geen aanvraag voor deze vormen van subsidiëring worden gedaan. Het is immers voor elke initiatiefnemer aantrekkelijker om subsidie te ontvangen dan financiële ondersteuning te kunnen krijgen in de vorm van krediet- of garantiesubsidie. Er is een aantal initiatieven waarbij toerekenbare exploitatiebaten voor de initiatiefnemer ontstaan gekoppeld aan economische activiteiten (in art. 1.7 lid 2, art lid 5 en lid 6 en in deel B van de subsidieverordening uitgewerkte bepalingen). In de huidige regeling ligt de verantwoordelijkheid voor het correct verdisconteren van de exploitatiekosten en baten in subsidieverlening bij de uitvoeringsorganisatie Waddenfonds. Pagina 27 van 33

28 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Het is ook mogelijk om dergelijke initiatieven (economische activiteiten) met kredietsubsidies te ondersteunen of te stimuleren. De inzet van kredietsubsidies werkt alleen als tegelijkertijd dergelijke economische activitei- ten van de gewone subsidiemogelijkheid in het Waddenfonds worden uitgesloten. Belangrijk voordeel van kredietsubsidies is dat de verantwoordelijkheid voor de inschatting van de exploitatiekosten en baten ligt bij de initiatiefnemer. Met het verkrijgen van een kredietsubsidie wordt immers de verplichting aangegaan om de (tegen gunstiger voorwaarden verkregen dan in de markt 6 ) verkregen financiële middelen op nader af te spreken termijn terug te betalen aan het Waddenfonds. De commissie is van mening dat de inzet van kredietsubsidies nader moet worden uitgewerkt in de subsidieverordening. Eén van de aandachtspunten hierbij is dat er meerjarige reserveringen ontstaan die als zodanig moeten worden verwerkt. Als het Waddenfonds wordt geadministreerd op kasbasis drukken de verleende kredietsubsidies op de begroting. Als het Waddenfonds op baten/lasten- basis wordt geadmini- streerd dan drukken alleen de financieringslasten en baten op de begroting. Bij toepassing van kredietsubsidies zal ook het risico dat niet het volledig overeengekomen bedrag terugvloeit naar het fonds, moeten worden verdisconteerd in de begroting. De mogelijkheid van toepassing van garantiesubsidies kan ook worden onderzocht. Daarbij tekent de commis- sie aan dat dit instrument minder geschikt lijkt om toe te passen op innovatieve projecten die een grotere financieringomvang vergen. Het fonds loopt dan een groot risico voor grotere bedragen. Wellicht is garantiesubsidie wel toepasbaar als stimuleringsmaatregel voor het lokale innovaties (specifiek voor initiatie- ven die als economische activiteit kunnen worden aangemerkt) Werk in de subsidieverordening het juridisch kader voor andere methoden uit De commissie heeft de subsidieverordening in het licht van het voorgaande ook betrokken in dit advies. In de eerste plaats constateert de commissie dat de verordening moeilijk te doorgronden is. Wellicht is de complexi- teit van de bepalingen onlosmakelijk verbonden aan de noodzakelijke verbanden met andere wet- en regel- geving. Toch pleit de commissie er voor om te pogen de verordening te vereenvoudigen opdat daarmee ook potentiële aanvragers makkelijker inzicht krijgen in hun kans op succes bij het indienen van een aanvraag en daarmee de transactiekosten van de uitvoeringsorganisatie worden verkleind Thema- indeling Bij het invoeren van het nieuwe Uitvoeringsplan en het subsidieprogramma moet artikel 1.3 lid 2 worden aangepast aan de thema- indeling(en) die in het nieuwe Uitvoeringsplan en subsidieprogramma wordt gekozen. In plaats van de nieuwe thema- indeling(en) in de subsidieverordening te benoemen, kan worden volstaan met een verwijzing naar Uitvoeringsplan en subsidieprogramma(s). Dit voorkomt dat bij volgende wijzigingen ook de subsidieverordening steeds moet worden bijgesteld met de bijbehorende formele besluitvormingsprocedure van het algemeen bestuur Garantie- en kredietsubsidie (art. 1.5) Zoals de commissie in paragraaf aangeeft behoeft artikel 1.5 nadere uitwerking om te zorgen dat duidelijkheid ontstaat of en voor welke situaties garantiesubsidies (onder uitsluiting van andere subsidiemogelijkheden) kunnen worden verstrekt en of en voor welke situaties kredietsubsidies kunnen worden verstrekt (eveneens onder uitsluiting van andere subsidiemogelijkheden). Ook zal bij deze uitwerking moeten worden bepaald of en op welke wijze rente wordt berekend en in welke termijn(en) verleende kredieten terugvloeien naar het Waddenfonds, evenals de onder art. 1.5 lid 2 genoemde punten. Evenzo zal moeten worden bepaald wat het Waddenfonds doet met terugvloeiende middelen na De in artikel 1.2 lid 2 bepaalde verdeling over de hoofddoelen is hierbij een aandachtspunt. 6 Derhalve zal bij de beoordeling wel de toets op staatssteun moeten worden gemaakt om te bepalen of er rendement wordt verkregen dat niet onder normale marktconforme omstandigheden zou worden ontvangen. Pagina 28 van 33

29 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Maximumpercentage In artikel 1.6 en 1.11 zijn maximale subsidiepercentages vastgelegd. Daarmee heeft het dagelijks bestuur (die op basis van artikel 1.14 lid 1 en andere artikelen beslist over subsidietoekenning) een discretionaire bevoegd- heid om lagere percentages toe te kennen. Op grond waarvan dat plaatsvindt is nu niet duidelijk. De commissie pleit er voor proportionaliteit (het te verwachten aandeel van een project in het realiseren van de hoofddoe- len) als belangrijk criterium te laten gelden om te komen tot lagere subsidiepercentages dan maximum. Als het bestuur kiest voor toepassing van meerdere methoden (zoals de commissie bepleit in paragraaf ) dan is dat aanleiding om dit ook te vertalen in de subsidieverordening. Dit kan leiden tot meer differentiatie in genoemde percentages in de artikelen 1.6 en 1.11 (waarbij meervoudigheid en coalitievorming wordt gestimu- leerd) Subsidiabele kosten (art. 1.8) Verdere uitwerking van artikel 1.5 (garantie- en kredietsubsidie) kan als gunstig neveneffect hebben dat artikel 1.8 kan worden vereenvoudigd door het toe te spitsen op de subsidies, niet zijnde garantie- of kredietsubsidie. In de huidige vorm is een aantal aspecten meegenomen die wellicht niet onder subsidiabele kosten gerekend hoeven te worden als garantie- en kredietsubsidies buiten beschouwing blijven. Zo is de vraag of afschrijvings- kosten of kosten voor eigen arbeid subsidiabel moeten zijn. Evenzo is het dan de vraag of de opbrengsten van het project (art. 1.8 lid 3) in beschouwing moeten worden genomen. Het vergoeden van (een deel van de) planvoorbereidingskosten (zoals bij toepassing van een prijsvraag) kan bijdragen aan de kwaliteit (meervoudigheid) van een ingediend project. In dat licht vindt de commissie het volledig uitsluiten van dergelijke kosten zoals nu in art. 1.8 lid. 4 gebeurt te absoluut geregeld Fysieke ingrepen en ook diensten Hoewel de commissie in de bepalingen van de subsidieverordening geen aanwijzingen vindt dat projecten die geheel zijn gericht op dienstverlening zijn uitgesloten, constateert de commissie dat veel bepalingen (o.a. artikel 1.8) lijken te zijn geschreven met het oogmerk met fysieke ingrepen en de Waddenzee en het wadden- gebied in materiële zin te verbeteren. De commissie ziet meerwaarde in dienstverlenende activiteiten zoals communicatie over en marketing van de kwaliteiten van de Waddenzee en het waddengebied, en constateert dat dergelijke inspanningen nu in combinatie met fysieke ingrepen wel worden gehonoreerd. De commissie beveelt aan onduidelijkheid weg te nemen over de vraag of en in welke mate dienstverlenende activiteiten alleen subsidiabel zijn in de (toelichting bij de) subsidieverordening Aanvraag, verdeelsystematiek en beslissing Als bij de invoering van het nieuwe Uitvoeringsplan en de daaraan gekoppelde jaarlijkse subsidieprogramma s meerdere methoden (zie paragraaf 10.3) worden geïntroduceerd, dan moet dit worden ingepast in de bepalingen van paragraaf 1.2 van de subsidieverordening. Gekoppeld hieraan zullen ook de weigeringsgronden (art. 1.15) en toetsingscriteria (art. 1.16) moeten worden aangepast en aangescherpt Verplichtingen subsidieontvanger Zoals de commissie in dit advies op diverse plaatsen aangeeft is het van groot belang meer duidelijkheid te krijgen over de mate waarin projecten bijdragen aan doelrealisatie van het fonds. Dit moet zich vertalen in een verantwoordelijkheid van het fonds om de kennishuishouding zodanig toe te passen dat hier meer inzicht in ontstaat, maar het vertaalt zich ook in een verantwoordelijkheid van de subsidieontvanger om de bijdrage zo meetbaar mogelijk via zijn project te monitoren en hierover vooraf bij de subsidieaanvraag gegevens te leveren aan de hand waarvan dit kan worden ingeschat. Die verantwoordelijkheid van de subsidieontvanger moet naar het oordeel van de commissie sterker worden benadrukt in paragraaf 1.3 van de subsidieverordening. Hiermee kunnen de open bepalingen in de artikelen 1.21 en 1.22 worden ingevuld en de open formuleringen komen te vervallen. Pagina 29 van 33

30 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Nadere uitwerking Provincie als subsidieverkrijger? Zoals de commissie in paragraaf 10.1 aangeeft, is het beoordelen van additionaliteit niet meer relevant als per definitie de rijksoverheid en provincies worden uitgesloten van subsidiëring door het Waddenfonds. Artikel 1.26 van de subsidieverordening sluit subsidiëring voor provincies niet uit (via art wel voor lokale innova- ties). De commissie dringt er op aan deze bepaling zodanig aan te passen dat provincies niet in aanmerking komen voor subsidiëring door het Waddenfonds Onderzoek, ontwikkeling en innovatie Tot slot beveelt de commissie aan hoofdstuk 5 van de subsidieverordening zodanig te herschrijven dat deze sterker wordt toegespitst op de Waddenzee en het waddengebied als geheel, en daarbij de koppeling met het hoofddoel duurzame kennishuishouding ten aanzien van het waddengebied sterker te leggen. Pagina 30 van 33

31 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Colofon Colofon Evaluatie Pioniersprogramma en advies voor de aanpak van het Uitvoeringsplan en subsidie- programma s Dit advies is op verzoek van het dagelijks bestuur van het Waddenfonds opgesteld door de adviescommissie kwaliteitstoetsing Waddenfonds Leden adviescommissie: Drs. W.K. Hoekzema (voorzitter) Mevrouw Prof. Dr. Ir. G.M. van Dijk, Mevrouw ir. A.C. van t Eind, Mr. K. Lankester Mr. P. Siebinga Secretaris adviescommissie: Dick Hamhuis Leeuwarden, 5 juli 2013 Het Pioniersprogramma is geëvalueerd om tot een advies te komen voor de aanpak van het Uitvoeringsplan , voor de nieuwe subsidieprogramma s en voor verbeteringen in de Gemeenschappelijke regeling en de subsidie- verordening. Als bouwstenen voor de evaluatie en het advies is door de secretaris van de commissie de werking van het fonds in de periode t/m geanalyseerd (zie bijlage 2). Ook heeft hij voor de commissie de doelen, thema s en programma s in respectievelijk het Uitvoeringsplan , het Pioniersprogramma en het voorontwerp van de Waddenvisie Wadden van allure (zie bijlagen 3 t/m 5) geanalyseerd. Pagina 31 van 33

32

33 2 e advies Kwaliteitscommissie Waddenfonds Bijlagen BIJLAGEN: 1. Schema structuur en werkwijze uitvoeringsorganisatie Waddenfonds en rol Kwaliteitscommissie 2. Analyse subsidieaanvragen Pioniersprogramma t/m Doelen en programma s Uitvoeringsplan Waddenfonds als rijksbegrotingsfonds 4. Doelen, thema s en programma s Waddenfonds als Gemeenschappelijke Regeling Doelen Waddenzee en waddengebied zoals weergegeven in voorontwerp Waddenvisie Wadden van allure (versie 7 mei 2013) 6. Voorstel indeling thema s, programma s, doelen en indicatoren uit advies Raad voor de Wadden (2011/01) Vat op het Waddenfonds, aanzet voor evaluatie en verantwoording van het Wadden- fonds (pag ) Pagina 33 van 33

34

35 Gemeenschappelijke.Regeling. Waddenfonds. Uitvoeringsplan.2014=2017. B&O= plan. Wadden zee. PKB.3de. nota. Wadden zee. Subsidieprogramma..(2014=2015). Subsidie=aanvragen. DB= besluiten. Gerealiseerde.projecten.(output). Subsidie=aanvragen. DB= besluiten. Subsidieprogramma..(2016). Subsidieprogramma..(2017). Subsidie=aanvragen. DB= besluiten. Subsidieverordening. Uitvoerings=.en. beheerorganisane. BegroNng en BegroNng BegroNng BegroNng Financiële.middelen. Effecten.in.ecologische,.sociaal=culturele.en.economische.systeem.Wadden. (outcome). Periodieke. wetenschappelijke. monitoring.en.evaluane.. Jaarverslag. Jaarverslag. jaarlijkse.evaluane.door. kwaliteitscommissie.t.b.v.. advies.voor.begronng.en. jaarlijks.subsidieprogramma. Permanente.monitoring.subsidieverlening.en.projectrealisaNe..(door.beheer=.en.uitvoeringsorganisaNe). prov.. beleid. interprovinciale.waddenvisie) Programma.Rijke. Waddenzee.

36

37 Bijlage2 Analyse(aanvragen(Pioniersprogramma( (t/m( ( 1 De(ontvangen(aanvragen(geordend( Tabel(1( Elke%regel%betreft%een%van%de%39%aanvragen%(ontvangen%bij%WF% tussen%01;10;2012%en%16;05;2013,%met%de%aanduiding 1 %van%de%wf; programmalijnen%die%van%toepassing%zijn% aantal% programma; lijnen% A1.2 A2.1 A3.1 A3.2 4 A2.1 A3.1 A3.2 3 A1.1 A1.2 A3.1 A3.2 4 A1.1 A1.2 A3.1 A3.2 B1.1 B2.1 B3.1 B3.2 8 A2.2 1 A3.1 A3.2 2 A2.2 1 B2.1 1 B2.2 1 B3.2 G 2 B2.1 B3.1 2 B1.1 1 B1.1 B2.1 2 B2.1 1 B3.2 1 B2.1 B3.1 2 B1.1 1 B1.1 1 B3.1 1 B1.1 B2.1 2 B1.1 B2.1 2 B1.1 B2.1 A2.1 A2.2 4 B1.1 1 C3.1 1 C2.1 1 C2.1 1 C3.3 1 C2.1 1 C2.1 1 C2.1 1 C2.1 1 C2.1 1 C1.1 1 C1.1 C2.1 C3.1 3 C3.1 1 C2.1 1 C1.1 1 C1.1 1 C Deaanduidingvandeprogrammalijnenindeeerstekolomvantabel2isidentiekaandeaanduidingenintabel1.Deomschrijvingvande programmalijnenindetweedekolomvantabel2istoepasbaaroptabel1. Pagina1van6

38 Bijlage2 Intabel1zijnde39aanvragenopgenomendietussen01H10H2012en16H05H2013zijningediendbijhet Waddenfonds.Uitdezebasistabeliseenaantalgegevensteaggregeren.Intabel2ishetaantalkeren weergegevendateenprogrammalijnvoorkomtinde39aanvragen,gerangschiktnaardethema sa(natuuren water),b(werelderfgoed,toerisme&recreatie,landschapencultuurhistorie),c(duurzamehavensen energietransitie).onderaandetabelishetaantalaanvragenweergegevendatisontvangenvoorhetbudget lokaleinnovaties(e)endatbetrekkingheeftopbudgetkennis(g). ( Tabel(2( Aantal%keren%dat%een%programmalijn%van%toepassing%is%in%de%39% aanvragen%(voor%de%thema s%a,%b%en%c)%die%zijn%ontvangen%tussen%01;10; 2012%en%16;05;2013% A1.1 Verbeterenbestaandeovergangszonesland/water 2 3% A1.2 Aanlegnieuweovergangszones(buitendijks) 3 5% A2.1 VerbeterenzoetHzoutovergangen/brakwaterzones 3 5% A2.2 AanlegvispassagestussenvastelandenWaddenzee 3 5% A3.1 HoogwaterVluchtPlaatsen 5 8% A3.2 Broedplaatsen 5 8% B1.1 ModulairontwikkelenWaddenpoorten 9 14% B2.1 InvestereninWaddenparelsinWaddengebied 9 14% B2.2 (erfgoed/historie/oorlog*staatinpioniersprogram) 1 2% B3.1 PromotieplannenenHinstrumenten 4 6% B3.2 Visitormanagement 3 5% C1.1 Proeftuinengrootschaligeduurzameenergietechnologie 4 6% C2.1 ToenamezelfvoorzieningWaddeneilanden 10 15% C3.1 Unescohavens 3 5% C3.3 Innovatievebaggertechnieken 1 2% 65( 100%( Aantal%aanvragen%voor%de%budgetten%lokale%innovatie%(E)%en%kennis%(G):% E lokaleinnovaties 14 G Kennis 1 Tabel(3( Aantal%aanvragen%per%thema% ingedeeld%naar%het%aantal% programmalijnen%dat%van% toepassing%is% 8prog.H lijnen 4prog.H lijnen 3prog.H lijnen 2prog.H lijnen 1prog.H lijn totaal (A)Natuur(&(Water 1* (B)Werelderfgoed,(R&T,( landschap(en(cultuurhistorie (C)Duurzame(havens(&( Energietransitie 1* (E)Lokale(innovaties *)Aanvragenmetprogrammalijnenuitthema saenb InTabel3isweergegevenhoeveelaanvragenzijningediendvoorwelkethema s(a,b,cenapartvoore: budgetlokaleinnovaties)enhoeveelprogrammalijnenvantoepassingzijn. Dezegegevenstonendater: éénaanvraagisdie8programmalijnenbetreft.dezeaanvraagismeervoudigtenoemen,indezindathet deelsthemaa(natuurenwater)endeelsthemab(werelderfgoed,r&t,landschap,cultuurhistorie) betreft; Pagina2van6

39 Bijlage2 drieaanvragenzijnm.b.t.4programmalijnenwaarvaner1deelsinaendeelsinb; tweeaanvragenzijnmet3programmalijnen(blijvenelkbinnenhetthema:dusgeencrossoversmetander thema); zevenaanvragenzijnmet2programmalijnen(6blijvenbinnenhetthema;1kanalsmeervoudigworden aangemerkt(kennisontwikkelingenvisitormanagement); zesentwintigaanvragenzijnmet1programmalijn; veertienaanvragenzijnvoorhetbudgetlokaleinnovaties(daarvoorzijngeenrelatiesmet programmalijnengeregistreerd). Daarnaastishetinteressanthetverloopinbeeldtebrengenvanhetaantalontvangensubsidieaanvragenin%de% tijd(periode01h10h2012tot17h05h2013).onderstaandegrafieklaatziendaternahetgroteaantalaanvragen indeeerstetweemaandennadestartin2012indeloopvanhetvoorjaar2013hetaantalaanvragenwat afvlakt.mogelijkheefterzicheen stuwmeer gevormdindeperiodedathetwaddenfondsalssubsidievande rijksoverheid gesloten isgeweest.bijdesubsidieaanvragenvoorhetbudgetlokaleinnovatiesiseenander patroonzichtbaar.eendergelijkeprogrammabudgetwasnietgespecificeerdinderijksregeling(maarookniet uitgesloten).demeesteinitiatiefnemersvoorlokaleinnovatieslijkenpasaanvragentezijngaanopstellen nadathetwaddenfondsalsgemeenschappelijkeregelingvandeprovinciesisgestart. Afbeelding(1( Afbeelding(2( Bovenstaandegegevensbetreffenalleendeverdelingvanhetaantalontvangenaanvragenenzeggenniets overdewijzewaarophetwaddenfondsmetdeaanvragenisomgegaan/omgaat.dezegegevensgeveneen indicatievandeinvloedvanhetpioniersprogramma aandevoorkant opdeaardvandeingediendeaanvragen. 2 De(aanvragen(in(behandeling( DevolgendeanalysebetreftalleendenietHvertrouwelijkegegevens(omredenenvanprivacybeschermingvan deaanvragers)diekunnenwordenafgeleiduitdeinterneoverzichtenvandeontvangensubsidieaanvragen. Tussen1oktober2012en17mei2013zijn vandeintotaaldrieënvijftigontvangenaanvragen erzeventien subsidiestoegekend,vieraanvragenzijndoordeinitiatiefnemeringetrokken,zesaanvragenzijnafgewezenen zesentwintigaanvragenzijnnoginbehandeling.veertienaanvragenbetreffenhetbudgetlokaleinnovaties (26%vanhettotaal)enhebbenbetrekkingopprojectenmetsubsidiabelekostentussen en Negenendertighebbenbetrekkingopdethema s/programmalijnenvoorprojectenmetsubsidiabelekosten groterdan Pagina3van6

40 Bijlage2 Vandezesentwintigaanvragendienoginbehandelingwarenna16H05H2013zijnerelfdiezijningediendna week7(14febr2013)vanditjaarenvallenbinnendeinartikel1.14(vandesubsidieverordening)bepaalde beslistermijn.vijftienaanvragenzijnvoor14februari2013ingediend. Tabel4laatzienwatdestandvanzakenisop17H05H2013,verdeeldperthema.Detoegekendesubsidieszijn ongeveergelijkverdeeldoverdethema s;hetzelfdegeldtvoordeingetrokkenaanvragen.overongeveer1/3 vandeaanvragenispositiefbeslist.erzijnvieraanvrageningetrokkendoordeinitiatiefnemer.overongeveer 10%vandeaanvragenisafwijzendbeslist.Bijdeafgewezenaanvragenvaltopdathetzwaartepuntvaltinhet thema Erfgoed,toerisme,recreatieencultuurhistorie.Overderecent(korterdan13weken)ingediende aanvragenvoorlokaleinnovatiesmoetnogwordenbeslist. Tabel(4( % aantal%wf;subsidieaanvragen% tussen%01;10;2012%en%17;05;2013% toegekend totaal 17 32%% 4 8% 6 11%% 11 21%% 15 28%% %% *) VantweeaanvragenvoorNatuurenWateriseendeelvandetoegekendesubsidiegerangschiktonderhetthemaErfgoed,toerisme& recreatie,landschapencultuurhistorie.daardoorisvoorditthemaintabel5hetaantalvanvijfgeregistreerd. ( ingetrokken NatuurenWater 4 8%% 1 2% 0 0%% 2 4%% 0 0%% 7 13%% Erfgoed,toerisme&recreatie,cultuurhist. 3* 6%% 1 2% 4 8%% 2 4%% 6 11%% 16 30%% Duurzamehavens&energietransitie 5 9%% 1 2% 1 2%% 0 0%% 9 17%% 16 30%% Lokaleinnovaties 5 9%% 1 2% 1 2%% 7 13%% 0 0%% 14 26%% afgewezen nogtebeslish sen<13wk nogtebeslish sen>13wk totaal Afbeelding(3( Pagina4van6

41 Bijlage2 Verhoudingsgewijszijndemeesteaanvragenontvangenvoordethema s Erfgoed,toerisme,recreatieen cultuurhistorie en duurzamehavensenenergietransitie (elkongeveer1/3).daarvanisereenrelatiefhoog aantalnoginbehandelingna13weken.ditkanwijzenopdehogecomplexiteitvandeaanvrageninrelatietot debeoordelingscriteriaindesubsidieverordening.dathetdagelijksbestuurop27maart2013beslootde inschrijvingstermijnvoorhetthemac duurzamehavensenenergietransitie tesluiten,wijsteropdatde gevraagdesubsidiebedragenwaarnogovermoetwordenbeslist,tezamenmetdetoegekendesubsidiesvoor themachetsubsidieplafondbereikenofoverschrijden. Uittabel2valtafteleidendatdemeesteaanvragenvoorthemaCbetrekkinghebbenopdeWaddeneilanden (vergrotingvandezelfvoorzieninginenergie/water).samenmetdevieraanvragenvoorgrootschalige duurzameenergietechnologielijktvoorditthemahetovergrotedeelvandetoegekendesubsidiesbetrekking tehebbenopenergiehuishouding.debeoordelingvandergelijkeaanvragenistechnischcomplexeraangezien er opbasisvandesubsidieverordening ookcumulatie(art.1.7vandesubsidieverordening)aandeordekan zijnenerveelalsprakeisvaneconomischeactiviteiten(deelbsubsidieverordening)metingewikkelde bepalingenomstaatssteunuittesluiten,waarvooro.a.exploitatiekostenen batenmoetenworden beoordeeld. 3 Toegekende(subsidies( Tabel5enAfbeelding4tonendesubsidiebedragendiegemoeidzijnbijdedoorhetWaddenfondstoegekende subsidiesindeperiode10h10h2012tot17h05h2013.verhoudingsgewijsishetgrootstedeeltoegekendaan aanvragendievallenonderhetthema NatuurenWater (67%),gevolgddoor duurzamehavensen energietransitie.afgezettegenhetlageaantaltoegekendeaanvragen(4)voornatuurenwatergaathet gemiddeldomgrotesubsidiebedragen.gemiddeldzijndesubsidiebedragenvoor duurzamehavensen energietransitie hogerdanvoor erfgoed,toerisme,recreatieencultuurhistorie.detotaleomvangvan subsidiesuithetbudget lokaleinnovaties ligt uiteraard laagendaarmeeishetaandeelindetotale aangeganeverplichtingenooklaag(1%). ( Tabel(5( ToegekendtussenstartPioniersprogrammaWF tussenoktober2012en17mei2013;totaal: verdeeldnaar: (( ( A NatuurenWater % B Erfgoed,cultuurhistorie,toerisme&recreatie % C Duurzamehavens&energietransitie % E Lokaleinnovaties % Afbeelding(4( Pagina5van6

42 Bijlage2 Tabel(6( subsidieplafonds: Waddenfondsverplichtingenstand d.d.17h05h2013in (sinds01h10h2012) WFHnrNAAMVANPROJECT ProjectH kosten WFH bijdrage NatuurenWater Automooringsysteem Werelderfgoed enrecreatie Energietransitie enhavens Landbouwen Visserij Budgetlokale innovaties Waddengebiedinoorlog ZandigevariantPrinsHendrikdijk Texel VeiligenverlichtTexel Duurzaamwaterbodembeheer zeehavens NaarbuitenHolwerd B6demonstratieturbineinde Eemshaven AmbassadeursvanWaddenzee Werelderfgoed RealisatieWaddenfun LotusparkUlrum WaddenWaterspeelplaatsTexel Festival:Broedplaatsvoorjong talent Duurzamemobiliteitopde Wadden RustvoorVogels,Ruimtevoor Mensen RealisatieTerschellingerlogeerH /vakantiehuisvoorzorgtoerisme VismigratievanAa'stotZee LoodsendoorhetLandschap totaal%per%17;05;2013% ( (( (( (( ( (( ( (( 3( ( (( resterende%budgetruimte:% InTabel6ispertoegekendprojectdehoogtegespecificeerdvandeWaddenfondsHsubsidiebijdrage,evenalsde verdelingvandebijdragenoverdethema s.ookstaandesubsidieplafondsvermelddievoor2013perthema zijnvastgesteldenisweergegevenwelkebudgetruimteerresteertvoorhetaangaanvanverplichtingenna16h 05H2013.Nietduidelijkisofdeverplichtingendiein2012zijnaangegaanookvallenonderditsubsidieplafond. Pagina6van6

43 Situatie' 'Waddenfonds'als'begrotingsfonds'Rijksoverheid Hoofddoelen'WF'(Wet'op'het'Waddenfonds) Investeringsplan' Uitvoeringsplan' '(voor'vijf'jaar) het'vergroten'en'versterken'van'de'natuur+' 1 en'landschapswaarden'van'het'wadden+ gebied Ontwikkelingsperspectieven& (ontleend&aan&rijksbeleid) Thema'1 Ecosysteem,'habitat'en'soorten het'verminderen'of'wegnemen'van'externe' 2 bedreigingen'van'de'natuurlijke'rijkdom'van' de'waddenzee programma'1 Waddenzee'klimaatbestendig Investeringssuggesties doel%2026 subdoel%2014 icoon Veiligheid&optimaal&waarborgen. Groningse&kwelderwerken Areaal&natuurlijke&kwelders&uitbreiden Uitbreiding&areaal&natuurlijke&kwelders Significante&verbetering&kwaliteit&kwelders&(N2000:& aanwezigheid&alle&successiestadia&en&zoetgzout)& overgangen In&2026&enkele&zoetGzout&overgangen&gerealiseerd& waardoor&migratiemogelijkheden&organismen&zijn& gewaarborgd Er&is&één&zoetGzout&overgang&geraliseerd programma'2 Herstel'biobouwers doel%2026 subdoel%2014 icoon Bodemverstoring&zodanig&beperken&dat& ongestoorde&natuurlijke&mosselbanken&en& Er&heeft&zich&circa&300&tot&500&ha&meerjarige& sublitorale&mosselbanken&ontwikkeld(conform& project&mosselwad&(herstel& mosselbanken) zeegrasvelden&voorkomen mossel/natuurconvenant) Areaal&mosselbanken&met&natuurlijke&dichtheid&en& Deze&ontwikkeling&wordt&goed&gemonitord. areaal&zeegrasvelden&is&vergroot Schelpdierbanken&en&zeegrasvelden&zijn&zowel& litoraal&als&sublitoraal&aanwezig Er&is&zicht&op&kansrijkdom&tot&ontwikkelen&van& zeegrasvelden programma'3 Herstel'voedselweb doel%2026 subdoel%2014 icoon Ontwikkelingsperspectieven& (ontleend&aan&rijksbeleid) Investeringssuggesties Voedselweb&evenwichtig&opgebouwd;&onderin& (fytoplankton),&middenin&(krabbetjes,&garnalen),& meer&bovenin&(vis)&als&boven&in&het&voedselweb& (dolfijnen,&zeehonden,&vogels). Functie&van&Wadden&als&verblijfG&en&doortrekgebied& voor&vogels&(tankstation,&rust&op&hoogwatervluchtg plaatsen)&en&als&kraamkamer&voor&vissen&e.d.&is& geborgd. programma'4 Waterbodem'en'waterkolom doel%2026 Water&van&Waddenzee&veel&helderder&en& waterkwaliteit&hoger&dan&in&2010 AGbiotische&randvoorwaarden&voor&een&rijke& Waddenzee&zijn&verder&geoptimaliseerd programma'5 De'Waddenzee'internationaal'ingebed doel%2026 Migrerende&soorten&vogels,&vissen&en&zeezoogdieren& vinden&voldoende&voedsel,&rust&en& voortplantingsmogelijkheden Landen&langs&trekroutes&werken&samen&en&delen& verantwoordelijkheid&voor&zowel&soorten&als& gebieden&waar&die&soorten&afhankelijk&van&zijn Toename&fourageergebieden&voor& zeezoogdieren,&vissen&en&(trek)vogels. Verbetering&van&het&voedselweb,&zowel& onderin,&middenin,&meer&bovenin&als&boven&in& het&web. subdoel%2014 Eerste&stappen&terugdringen&bodemberoering& zijn&gezet Er&is&ervaring&opgedaan&met&effecten&van& experimenten&gericht&op&verbetering&agbiotiek& Waddenzee subdoel%2014 Samenwerking&versterken&met&gebieden&die& voor&functioneren&waddenzee&van&belang&zijn Er&kan&inzicht&worden&verkregen&in& kwaliteit/succes&voedselaanbod,& voortplantingsmogelijkheden&en&overleving& van&migrerende&soorten&in&het&waddengebied project&waddensleutels Pagina&1

44 Situatie' 'Waddenfonds'als'begrotingsfonds'Rijksoverheid Hoofddoelen'WF'(Wet'op'het'Waddenfonds) Investeringsplan' Uitvoeringsplan' '(voor'vijf'jaar) een'duurzame'economische'ontwikkeling'in' het'waddengebied'dan'wel'gericht'zijn'op'een' 3 substantiële'transitie'naar'een'duurzame' energiehuishouding'in'het'waddengebied'en' de'direct'aangrenzende'gebieden; (In$2027:$50%$van$de$WF1geld$naar$hoofddoel$3) Ontwikkelingsperspectieven& (ontleend&aan&rijksbeleid) Thema'2 Klimaat,'energie'en'water Investeringssuggesties programma'6 Waddeneilanden'zelfvoorzienend'voor'water'en'energie doel$2026 subdoel$2014 icoon Alle&Waddeneilanden&volledig&zelfvoorzienend&op& Concreet&investeringspakket&per& Ambitiemanifest gebied&van&duurzame&energie=&en&watervoorziening Waddeneiland&is&in&uitvoering Eerste&implementaties&leveren&30%& zelfvoorziening&t.a.v.&water&en&energie&op programma'7 Grootschalige'ontwikkeling'en'implementatie'van'duurzame'energietransitie doel$2026 subdoel$2014 Waddengebied&excelleert&in&transitieproces&naar& verduurzaming&nationale&energiehuishouding Pakket&van&concreet&toepasbare&innovatieve& technieken&op&het&gebied&van&duurzame& energie Waddengebied&heeft&zich&ontwikkeld&en& gespecialiseerd&tot&knooppunt&van&duurzame& energieactiviteiten Aanwezige&kennis&en&infrastructuur&op&gebied&van& gas&en&electriciteit&zijn&doorontwikkeld&en&worden& efficiënt&en&optimaal&benut Door&ruimtelijke&clustering&wordt&druk&elders& verminderd,&waaronder&vermindering&van& gemiddelde&jaartermperatuur&van&het&water&in&de& Waddenzee Thema'3 Landschap'en'cultuurhistorie programma'8 Uitvoeringsstrategie'Waddenlandschap doel$2026 subdoel$2014 icoon Herkenbaar&gebiedseigen&en&waardevol&natuurlijk& en&cultuurhistorisch&landschap&in&het&waddengebied& dat&in&de&regio&breed&gewaardeerd&wordt,&met& goede&voorzieningen,&toegankelijk&en&beleefbaar. Behoud,&herstel&en&ontwikkeling&van& waardevolle&cultuurhistorische&elementen& (wierden,&terpen,&eendenkooien,&túnwallen,& elzensingels,&kerken,&dijkcoupures,& kenmerkende&gebouwen&of&authentieke& ensembles&met&sterk&eigen&identiteit). Forten&van&Den&Helder Bewustwording&van&de&(internationale)& landschappelijke&waarden,&natuur&en&cultuur&is&bij& inwoners&en&lokale&overheden&significant& toegenomen. Er&zijn&drie&aansprekende&voorbeeldprojecten& van&behoud&door&ontwikkeling&gerealiseerd Pagina&2

45 Situatie' 'Waddenfonds'als'begrotingsfonds'Rijksoverheid Hoofddoelen'WF'(Wet'op'het'Waddenfonds) Investeringsplan' Uitvoeringsplan' '(voor'vijf'jaar) Thema'4 Wonen,'werken'en'recreëren programma'9 Ontwikkeling'duurzame'visserij doel%2026 subdoel%2014 icoon Waddenzee&wordt&benut&door&duurzame&visserij& zodat&rijke&en&gevarieerde&visstand&zich&heeft& Er&is&transitie&ingezet&naar&duurzame&visserij& zodat&variatie&en&rijkdom&visstand&toeneemt&en& Agenda&duurzame& garnalenvisserij ontwikkeld&en&overige&(bodem)flora&en& (bodem)fauna&en&landschappelijke&kwaliteit&hier& niet&onder&lijden overige&(bodem)fauna&en&(bodem)flora&en& landschappelijke&kwaliteit&van&de&waddenzee& hier&niet&onder&lijden Bodemberoerende&mosselvisserij&komt&niet&meer& voor&en&garnalenvisserij&is&duurzaam Unieke&cultuurhistorische&van&de&vissersdorpen&in& het&waddengebied&is&behouden&gebleven programma'10 Verduurzaming'Waddenhavens doel%2026 subdoel%2014 De&Waddenzeehavens&hebbn&zich&duurzaam& ontwikkeld&op&een&wijze&die&recht&doet&aan&hun& specifieke&ligging&en&mogelijkheden De&Waddenzeehavens&hebben&een&transitie&in& gang&gezet&naar&een&duurzame&ontwikkeling&op& een&wijze&die&recht&doet&aan&hun&specifieke& ligging&en&mogelijkheden programma'11 Duurzame'ontwikkeling'Recreatie'en'Toerisme'waddengebied doel%2026 subdoel%2014 icoon Er&is&een&waddengebieddekkend&netwerk&van&goed& Een&of&meer&Recreatieve&Poorten&zijn& Poort&naar&het&Wad op&elkaar&afgestemde&en&aansprekende& (inter)nationale&toeristischcrecreatieve&trekkers& (Recreatieve&Poorten). ontwikkeld Deze&zetten&het&waddengebied&op&de&toeristische& Er&zijn&diverse&Recreatieve&Parels&gerealiseerd kaart&en&zorgen&voor&een&economische&impuls. Er&is&een&netwerk&van&kleinschalige&voorzieningen,& attracties&en&routestructuren&die&de&identiteit&en& beleefbaarheid&van&het&waddengebied&oppoetsen& (Recreatieve&Parels). programma'12 Verduurzaming'vaarrecreatie doel%2026 subdoel%2014 icoon Er&is&een&situatie&bereikt&van&duurzame& vaarrecreatie&die&ecologisch&houdbaar,&economisch& levensvatbaar&en&sociaal&acceptabel&is programma'13 Verduurzaming'landbouw doel%2026 Er&is&een&economisch&levensvatbare&landbouwsector& in&het&waddengebied&die&volledig&is&afgestemd&op&de& unieke&natuurlijke&en&landschappelijke&kwaliteit&van& het&waddengebied Afname&van&de&belasting&van&vaarrecreatie&op& de&waddenzee. Vaarrecreatie&op&Waddenzee&is&gestabiliseerd& op&het&niveau&dat&past&bij&de&draagkracht&van& de&waddenzee subdoel%2014 Er&zijn&enkele&succesvolle&pilotCprojecten&op& het&gebied&van&duurzame&landbouw& (duurzaam&produceren&met&duurzaam& renderen)&afgerond. Jachthaven&Vlieland het'ontwikkelen'van'een'duurzame'kennis+ 4 huishouding'ten'aanzien'van'het'wadden+ gebied. Ontwikkelingsperspectieven& (ontleend&aan&rijksbeleid) Investeringssuggesties Pagina&3

46

47 Situatie' 'Gemeenschappelijke'Regeling'Waddenfonds'met'pioniersprogramma Hoofddoelen'WF thema's: PIONIERSPROGRAMMA: vastgelegd)in)subsidiever/ ordening)gr)(afwijkend+van+ Uitvoeringsplan ) programmalijn 1 het'vergroten'en'versterken'van'de'natuur+' en'landschapswaarden'van'het'wadden+ gebied actielijn (max.+90%+subsidie+voor+bedragen+> ) a.$natuur$en$water; A'PROGRAMMA'NATUUR'EN'WATER A'1'Geleidelijke'overgangszones'tussen'land'en'water'(met'name'kwelders) A$1.1$Verbetering$van$bestaande$overgangszones$tussen$land$en$water A$1.2$Aanleg$van$nieuwe$overgangszones$(buitendijks) A'2'Zoet+zoutovergangen A$2.1$Verbeteren$van$zoet>zoutovergangen$/$brakwaterzones$(inclusief$ brakke$parels ) A$2.2$Aanleg$van$vispassages$tussen$het$vasteland$en$de$Waddenzee A'3'Vogelbescherming'in'oeverzones A$3.1$Hoogwater$Vlucht$Plaatsen A$3.2$Broedplaatsen b.$werelderfgoed,$toerisme,$ recreatie,$landschap$en$ cultuurhistorie; B'PROGRAMMA'Werelderfgoed,'toerisme'en'recreatie,'landschap'en'cultuurhistorie B'1'Waddenpoorten B$1.1$Het$modulair$ontwikkelen$en$realiseren$van$Waddenpoorten B'2'Waddenparels B$2.1$Investeren$in$Waddenparels$in$het$Waddengebied B'3'Promotie,'Positionering,'Persoonlijke'benadering B$3.1$Promotieplannen$en$>instrumenten B$3.2$Visitormanagement 2 het'verminderen'of'wegnemen'van'externe' bedreigingen'van'de'natuurlijke'rijkdom'van' de'waddenzee (max.+90%+subsidie+voor+bedragen+> ) d.$landbouw$en$visserij D'PROGRAMMA'LANDBOUW D'1'Verduurzaming'van'de'landbouw D$1.1$Omgaan$met$verzilting 'F'PROGRAMMA'VISSERIJ F'1'Ontwikkeling'duurzame'visserij F$1.1$Duurzame$bedrijfsvoering F$1.2$Flexibilisering$visserij F$1.3$Vermarkting$en$regionale$inbedding 3 een'duurzame'economische'ontwikkeling'in' het'waddengebied'dan'wel'gericht'zijn'op'een' substantiële'transitie'naar'een'duurzame' energiehuishouding'in'het'waddengebied'en' de'direct'aangrenzende'gebieden; c.$duurzame$ontwikkeling$ havens$en$energietransitie C'PROGRAMMA'Energietransitie'en'duurzame'ontwikkeling'havens (max.+40%+subsidie+voor+bedragen+> ) C'1'Duurzame'energietransitie (In+2027:+50%+van+de+WF8geld+naar+hoofddoel+3) C$1.1$Proeftuinen$voor$grootschalige$toepassing$van$duurzame$energietechnologieën C'2'Duurzame'Waddeneilanden C$2.1$Het$realiseren$van$een$aantoonbare$toename$van$de$mate$van$zelfvoorziening$ van$de$waddeneilanden$op$de$terreinen$water$en$energie C'3'Duurzame'havens C$3.1$Unescohavens C$3.2$Duurzame$specialisatieprofielen C$3.3$Innovatieve$baggertechnieken (max.+50%+subsidie+voor+bedragen +> en+< ) Budget$lokale$innovaties E. 4 het'ontwikkelen'van'een'duurzame'kennis+ huishouding'ten'aanzien'van'het'wadden+ gebied. Budget$kennishuishouding (max.+90%+subsidie+voor+bedragen+> )

48

49 schema'doelenvoorontwerpwaddenvisie'waddenvanallure''d.d.'7'mei'2013 1'/'7 hoofddoelen doelen: stip-aan-horizon-(2030) doelen-progr.-rijke-waddenzee ho'2 Fysiekeenecologische kwaliteitenversterkenen beleven thema's '2.1 Natuur,landschapen cultuurhistorie Waddenzee'functioneert'ecologisch'optimaal herstel'natuurlijke'dynamiek'eilandduinen'en'akwelders Ecologische'verbindingszones'(incl.'vismigratie)'zo'veel' mogelijk'hersteld. aanleg'ecologische'verbindingszones'die'natuurlijke' processen'(zoals'vismigratie)'mogelijk'maken Program''Naar'een'Rijke'Waddenzee''succesvol'geweest uitvoering'geven'aan'doelen'programma''naar'een'rijke' Waddenzee' schoon'en'helder'(genoeg)'water voedselweb'is'in'evenwicht biobouwers'grootschalig'aanwezig' (mosselbanken,'sabellariariffen,' zeegrasvelden) Waddenzee'veilige'plek'voor' bewoners'en'gebruikers Waddenzee'optimaal'ingebed'in' internationale'keten'van'wetlands Waddenzee'zo'veel'mogelijk'gevrijwaard'van'externe' bedreigingen Waterkwaliteit'en'Ahelderheid'zijn'verbeterd Stikstofdepositie'is'verminderd Dynamische'processen'in'duinen'en'kwelders'zijn'hersteld Er'is'minder'bodemverstoring Er'zijn'nieuwe'mosselbanken Er'zijn'nieuwe'zeegrasvelden Er'is'een'evenwichtige'flora'en'fauna De'UNESCO'werelderfgoedstatus'is'gecontinueerd Meer'aandacht'(naast'natuurwaarde)'voor' landschapswaardenen'culltuurhistorie'(rust,'ruimte,' duisternis,'stilte)'bij'inpassing'nieuwe'ontwikkelingen Ruimtelijke'ontwikkeling'op'duurzame'wijze'inpassen,'met' behoud'en'herstel'van'landschapselementen'en' waardevolle'cultuurhistorie Uitdaging:'Waddenkust'meer'vloeiend'vormgeven,'ten' gunste'van'natuur'en'van'recreatie/toerisme Realiseren'geleidelijke'overgangen'land'en'water'tbv' natuura/landschapswaarden'èn'beleving'waddengebied Versterking'beleving'waddengebied Bescherming'en'optimaliseren'beleving'landschappelijke' en'cultuurhistorische'waarden'per'deelgebied'(zee'a' inclusief'maritiem'erfgoed,'eilanden,'kust)'door'behoud,' versterking'en'(digitale)'ontsluiting'ervan Vergroten'bewustzijn'kwaliteiten'kwetsbare'en'unieke' gebied Vergroten'bewustzijn'waarden'/'kwetswaarheden' waddengebied,'o.a.'door'visie'over'gezamenlijkheid'in' beheer'van'de'waddenzee Besef'vergroten'dat'gezond'ecosysteem'diensten'biedt' voor'mens'en'maatschappij'(ook'economisch) Gezamenlijke'visie'op'gastheerschap,'samenwerking,' promotie'waddengebied'en'kennisontwikkeling'en'a overdracht'wordt'toegepast

50 hoofddoelen doelen: stip-aan-horizon-(2030) doelen-progr.-rijke-waddenzee '2.2 Water Waddengebied'veilig'woongebied;'benodigde' dijkversterkingen'zijn'gerealiseerd'door'rws'en' waterschappen Dijkversterkingen'in'combinatie'met'andere'functies' (building'with'nature),'zoals'natuura'en' landschapsontwikkeling,'recreatie'en'behoud' cultuurhistorisch'erfgoed Voldoende'waterberging'en'daardoor'robuuster' watersysteem'en'kleiner'risico'wateroverlast Natuurlijke'dynamiek'watersysteem'waddengebied'is' grotendeels'hersteld Op'vasteland'en'eilanden'duurzaam'peilbeheer Provincies'en'waterschappen'voeren'hydrologische' maatregelen'uit'die'aansluiten'bij'verschillende'vormen' van'grondgebruik'(en'natuurontwikkeling),'waarbij' verzilting'en'verdroging'wordt'tegengegaan. Watersysteem'faciliteert'goede'ontwikkeling'flora'en'fauna' en'agrarische'sector Zoetwatervoorziening'is'gegarandeerd Gegarandeerde'kustveiligheid.'Aanpak'waterkeringen' met'functiecombinaties.'bij'investeringen'in'zeekeringen' wordt'gezocht'naar'nieuwe'dijkvormen,'dynamische' ontwikkeling'van'de'zandige'kust'(wash'overs)'en' inrichting'van'natuurvriendelijke'oevers Borging'zoetwatervoorziening't.b.v.: a.'agarische'sector'(tegengaan'verzilting),'o.a.'door' inrichting'zwak'brakke'sloten'en'efficiënter'benutten' zoet'water b.'drinkwater.'op'eilanden'innovatieve'oplossingen'en' investeren'in'duurzame'zelfvoorziening'zoetwater.'pilots' zoetwatervoorziening'uitvoeren. schema'doelenvoorontwerpwaddenvisie'waddenvanallure''d.d.'7'mei'2013 2'/'7

51 hoofddoelen doelen: stip-aan-horizon-(2030) doelen-progr.-rijke-waddenzee ho.'3 Economischedragers '3.1 Agrarischesector duurzaamheid'agrarische'sector'is'vanzelfsprekend sector'heeft'belangrijke'toegevoegde'waarden'voor' economische'vitaliteit'in'de'regio Sectoren'in'waddengebied'versterkt'reputatie'en' exportpositie'(en'kennis'en'technologie)'van'veehouderij' en'teelten'met'hoge'toegevoegde'waarde'als' uitgangsmateriaal,'pootgoed'en'aquacultuur Stimulering'kennisontwikkeling'en'investeringen'gericht' op'efficiënte,'kennisintensieve'en'duurzame' productiewijzen'en'manieren'om'met'verzilting'om'te' gaan.'slim'omgaan'met'zoet'water'en'nadruk'op' onderzoek'en'pilots'naar'economische'kansen'voor'zilte' teelt'en'aquacultuur Kansen'biobased'economy'benutten'waarbij'o.a.'gewassen' en'reststromen'worden'omgezet'in'bruikbare'grondstoffen' voor'voeding,'medicijnen,'chemicaliën,'veevoer,' materialen'en'energie Kansen'nieuwe'teelten'en'lucratieve'nicheproducten' benutten:'sojavervangers,'algen,'zilte'teelten,'nieuwe'nona food'gewassen Samenwerking'tussen'agrarische'bedrijven'en'met'andere' sectoren'o.a.'sp'agribusinessparken'met'verwerking'en' opslag'grondstoffen,'landbouwproducten'en'reststromen;' waardoor'efficiënter'ruimtegebruik,'minder' transportbewegingen'en'sluiten'kringlopen Agribusinessparken'goed'ruimtelijk'inpassen Ontwikkeling'agrarische'sector'koppelen'aan'belangrijke' rol'agrariërs'als'landschapsbeheerders'waardoor' versterking'agrarische'natuura'en'landschapswaarden' (zoals'weidevogelbescherming,'ganzenopvang'en' landschapselementen) Doelen'Kaderrichtlijn'water'en'Natura2000'zijn' gerealiseerd Er'is'een'robuust'waterbeheersysteem,'waardoor'risico's' verzilting'aanvaardbaar'zijn,'resp.'economische'kansen' voor'zilte'landbouw'zijn'benut Stimulering'samenwerking'tussen'landbouwbedrijven'en' met'andere'sectoren,'gericht'op'verduurzaming' landbouw,'verbreding'naar'nietaagrarische'sectoren'en' biobased'economy.'voor'benutting'kansen'synergie' gewenst'aan'te'sluiten'bij'topsectorenbeleid'en'europese' Gemeenschappelijke'LandbouwBeleid. Garanderen'goede'landschappelijke'inpassing'en' ruimtelijke'kwaliteit'van'agrarische'bedrijven'in' samenhang'met'locatiebeleid'en'eventuele'verbreding' daarvan'en'agribusinessparken Verbeteren'kwaliteit'grondA'en'oppervlaktewater,' efficiënter'omgaan'met'zoetwater'en'versterken'natuura' en'landschapswaarden'(nitraatrichtlijn,'krwa'en' Natura2000Adoelen);'met'(versnelde)'vermindering' emissies'nutriënten,'stikstof'en' gewasbeschermingsmiddelen,'bescherming'weidevogels' en'behoud'karakteristieke'landschapselementen Stimulering'kennisontwikkeling'en'investeringen'om'met' verzilting'om'te'gaan Stimulering'diversificatie'agrarische'productie,'zoals' multipurpose,'streekproducten,'nichemarkten'en' biologische'landbouw. Optimaliseren'kringlopen'zodat'(vooral'tussen' Waddeneilanden'en'vasteland)'transportbewegingen' kunnen'verminderen. schema'doelenvoorontwerpwaddenvisie'waddenvanallure''d.d.'7'mei'2013 3'/'7

52 hoofddoelen doelen: stip-aan-horizon-(2030) doelen-progr.-rijke-waddenzee '3.2 Visserij Waddenzee'wordt'benut'voor'diverse'vormen'van' duurzame'visserij Er'heeft'zich'een'rijke'en'gevarieerde'visstand'ontwikkeld' (zie'brede'visie'op'duurzame'visserij'en'programma'naar' een'rijke'waddenzee) Visserijsector'is'gevarieerd,'gespecialiseerd'en'levert'een' hoogwaardige'product (Bodem)flora'en'Afauna'Waddenzee'leidt'niet'onder'de' visserij'door'gebruik'van'nieuwe'visserijtechnieken,'schone' brandstoffen'en'zoneringsmaatregelen investeren'in'onderzoek'en'innovaties'voor'duurzame' visserijtechnieken'en'bevorderen'toepassen'hiervan; maatregelen'dragen'bij'aan'vermindering'visserijdruk,' natuurherstel'of'aontwikkeling,'monitoring'en' energietransitie'(door'aanpassing'aan'schepen,' visserijtechnieken'en'atuigage'en'schone'brandstoffen) Tranisitieprogramma's'bodemberoerende'mosselA'en' garnalenvisserij'zijn'uitgevoerd Bijvangsten'komen'nauwelijks'meer'voor Alle'visserij'is'gecertificeerd'duurzaam Belangrijk'deel'vloot'is'geschikt'voor'multipurpose'gebruik' waardoor'vissers'snel'kunnen'inspelen'op'wisselend' visaanbod,'marktkansen'en'seizoenswerkgelegenheid'in' andere'sectoren Logistiek'en'faciliteiten'in'visserijhavens'zijn'geëquipeerd' voor'verschillende'vormen'innovatieve'en'duurzame' visserij Er'is'efficiënte'samenwerking'in'de'visserijketen Aanpassing'faciliteiten'en'logistiek'in'visserijhavens'en' verbetering'uitstraling'om'ze'daarmee'aantrekkelijker'te' maken'voor'toeristen Samenwerking'in'de'visserijketen'(bijvoorbeeld'via'Blue' Ports,'integratie'met'andere'activiteiten'en'het' stimuleren'dat'vertegenwoordigers'van'de'visserijsector,' natuurorganisaties,'kennisinstellingen,'overheden'en' andere'gebruikers'waddenzee'gezamenlijk'afspraken' maken'over'duurzame'visserij'en'vangsrechtenbeheer' (regionaal'geregelde'visserijbeheer). Er'zijn'sterk'ontwikkelde'lokale'afzetA'en'nichemarkten Visserijhavens'zijn'recreatieve'trekpleisters'langs'het' wereldergoed'waddenzee Mogelijkheden'onderzoek'van'flexibele' visserijvergunningen Regulering'visserijdruk'zodat'deze'aansluit'bij'de' draagkracht'van'de'waddenzee.'hoewel'regulering' visserij'is'primair'rijksverantwoordelijkheid'stimuleren' provincies'ontwikkeling'omschakelplannen'visserij schema'doelenvoorontwerpwaddenvisie'waddenvanallure''d.d.'7'mei'2013 4'/'7

53 hoofddoelen doelen: stip-aan-horizon-(2030) doelen-progr.-rijke-waddenzee '3.3 Recreatieentoerisme Toerisme'en'recreatie'is'aanjager'sociaalAeconomisch' voorzieningenniveau'en'draagt'bij'aan'economische' vitaliteit'regio kwalitatieve'groei'marktconforme'recreatiefatoeristische' voorzieningen,'in'balans'met'aanwezige'natuura'en' landschappelijke'waarden:'seizoensverlenging'(eilanden)' en'versterking'routenetwerken'voor'wandelen,'fietsen' en'toervaart.'aan'het'vasteland'ontwikkeling'van' samenhangend'voorzieningenaanbod'met'enkele' concentratiepunten'voor'daga'en'verblijfstoerisme' (poorten)'met'fijnmazig'netwerk'van'kleinschalige' bestemmingen,'attracties'en'accommodaties'die' aansluiten'bij'identiteit'van'gebied'(parels) Groei'bezoekersaantallen'en'bijbehorende'voorzieningen' (met'allure)'verloopt'duurzaam;'natuurwaarden'komen' niet'onder'druk'te'staan Waddengebied'gastvrij'en'gemakkelijk'bereikbaar Steden,'dorpen,'eilanden'en'waddenkust'elk'met'eigen' identiteit'en'profiel'met'goede'samenwerking'in' waddengebied'als'eenheid Verhaal'van'de'wadden'is'zichtbaar'en'beleefbaar'in'het' landschap Recreatieve'poorten'(met'grote'bezoekersaantallen)'zetten' waddenkust'op'de'kaart'en'zorgen'voor'economische' impuls'die'verder'reikt'dan'de'poorten Als'contramal'zijn'de'parels'van'natuur,'identiteit' landschap,'dorpen'en'cultuurhistorie'versterkt Stimulering'duurzaam'recreatief'medegebruik' natuurgebieden'met'voorlichting,'gastheerschap,' educatie,'begeleiding'recreanten'(met'bewustwording' kernwaarden'gebied) Promotie'en'marketing'waddengebied'met'doelen: a.'waddengebied'als'eenheid'met'waddenzee'als' UNESCO'werelderfgoed'met'ruimte'voor'eigen' profilering'regio's,'steden'of'dorpen'en'eilanden b.'unesco'werelderfgoed'benutten'als'verbindend' element'en'smeerolie'voor'recreatiefatoeristische' ontwikkeling'waddenkustgebied c.'focus'op'waddeneilanden'op'verlenging'seizoen'en' vergroting'bestedingen,'in'kustgebied'focus'op'groei' (bezoekersaantallen'en'voorzieningen'op'basis'van' concept'poorten'en'parels d.'stimuleren'coalitievorming'lokale'initiatiefnemers'en' ondernemers'die'elkaar'inspirerend'tot'aanbod' aantrekkelijke'attracties'en'arrangementen'(combi' natuura'en'landschapsbeleving,'sportieve'en'culturele' activiteiten,'horeca,'musea'en' overnachtingsaccommodaties) schema'doelenvoorontwerpwaddenvisie'waddenvanallure''d.d.'7'mei'2013 5'/'7

54 hoofddoelen doelen: stip-aan-horizon-(2030) doelen-progr.-rijke-waddenzee '3.4 Havenontwikkeling Waddenzeehavens'elk'eigen'profiel'en'door'samenwerking' steviger'concurrentiepositie Economische'ontwikkeling'waddenzeehavens'en'havenA' en'industrieterreinen'in'balans'met'ecologische' belangen. Havens'specialiseren'op'offshore'(wind)energie'(Den' Helder'en'Eemshaven),'biobased'economy'(Eemshaven' en'delfzijl),'jachta'en'scheepsbouw'(harlingen).'met' samenwerking,'specialisatie'en'duurzaamheid'profileren' havens'zich'in'concurrerende'nwaeuropese'markt. Havens'op'eilanden'houden'toeristische'functie'en' spelen'in'op'vraag'naar'kwaliteit'en'gastheerschap.' Bereikbaarheid'havens'is'aandachtspunt. Havens'verbonden'met'kwaliteiten'UNESCO'werelderfgoed' en'duurzame'ontwikkeling'gebaseerd'op'specifieke'ligging' en'fysieke'kwaliteit'waddengebied Bescherming'en'ontwikkeling'natuurwaarden,'landschap' en'cultuurhistorische'identiteit'havens'en'vissersdorpen'is' integraal'onderdeel''van'gebiedsontwikkeling'rond'havens Ontwikkeling'tot'UNESCOAwaardige'havens'met' verduurzaming,'terugbrengen'ecologische'footprint'naar' nul'en'building'with'nature;'aandachtspunten: a.'koppelen'havenontwikkeling'met'natuurwaarden,' landschap'en'cultuurhistorische'identiteit'havens'en' vissersdorpen b.'stimuleren'vergroenen'bedrijvigheid'(slim'en'efficiënt' benutten'(afval)stromen,'gebruik'walstroom'en' overschakelen'op'schonere'brandstoffen'zoals'vloeibaar' gas c.'voldoen'aan'ecoportacertificering schema'doelenvoorontwerpwaddenvisie'waddenvanallure''d.d.'7'mei'2013 6'/'7

55 schema'doelenvoorontwerpwaddenvisie'waddenvanallure''d.d.'7'mei'2013 7'/'7 hoofddoelen doelen: stip-aan-horizon-(2030) doelen-progr.-rijke-waddenzee '3.5 Verduurzaming energievoorziening Grote'stappen'in'transitie'naar'duurzame' energievoorziening'en'energiebesparing Offshore'windenergie'op'Noordzee'en'Duitse'wateren' voor'economische'impulsen'waddenhavens,'bouw'en' onderhoud'en'innovatieve'ontwikkelingen Waddeneilanden'zijn'zelfvoorzienend Versterken'zelfvoorzieningsprincipe'Waddeneilanden' door'combinatie'van'energiebesparing'en'verschillende' vormen'van'duurzame'energieopwekking. Veerdiensten,'koopvaardijvloot'en'visserijvloot'vaart'op' LNG'(vloeibaar'gas)'of'liefst'op'bioALNG Implementatie'van'(bioA)LNG'als'brandstof'voor'alle' veerdiensten,'koopvaardijvloot'en'mogelijk'ook'de' visserijvloot Bedrijvigheid'vergroent,'met'name'het'chemisch'cluster Met'duurzame'energie'en'kennisontwikkeling'versterking' economische'structuur'en'werkgelegenheid;'investeringen' hebben'hoge'toegevoegde'waarde'en' werkgelegenheidseffect Achter'grote'marktpartijen'staan'vele'toeleveranciers' (MKB) Meedoen'in'wereldmarkt'door/van'ontwikkeling'en' toepassing'hooggekwalificeerde'technologieën'voor' energieaefficiency,'zelfvoorzienendheid'en'biobased' economy. Ontwikkeling'biomassa'en'agrobusinesscluster'met'breed' scala'voor'biomassagrondstoffen'en'halffabricaten:' accent'op'groen'gas'en'productie'biodiesel'en'aquatische' biomassa.'haalbaarheidsstudies'en'toegepast'onderzoek' en'daarna'opschalen'naar'haalbare'business'cases Gebundelde'kennis'en'opleidingsaanbod'in'Energy' Academy'Europe'en'Energy'College'waar'theoretische'en' praktijkkennis'wordt'ontwikkeld'en'benut Kennisontwikkeling'en'innovatie'om'leidende'positie' Waddengebied'op'het'gebied'van'kennis'over'duurzame' energie'te'behouden Verduurzaming'gebouwde'omgeving Verduurzaming/vergroening'(proces)industrie Energiebesparing'en'decentrale'opwekking'duurzame' energie'en'ontwikkeling'smart'grids'en'slimme' toepassingen'in'energieainfrastructuur'waardoor'nieuwe' duurzame'energieproducten'makkelijk'benut'kunnen' worden