Barsten en weerbarstigheid
|
|
- Robert van den Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Barsten en weerbarstigheid Over de invloed van het denken van de jaren zestig op de breuk in de Gereformeerde Kerken in Nederland (vrijgemaakt) in Jac de Groot ( ) Godsdienstige veranderingen in Nederland in de 20 e eeuw (GG-DK ) Dr. H. Tieleman 28 februari
2 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Het denken van de jaren zestig... 4 Het begin van de jaren zestig... 4 Veranderingen... 4 Tussenconclusie... 6 De rol van de kerk in de samenleving... 7 Tot de jaren zestig... 7 Vanaf de jaren zestig... 7 Betekenis van de kerk voor de gewone mens... 8 Tussenconclusie... 8 Buiten-verbandkwestie Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) tot Nederlands Gereformeerde Kerken Het denken van de jaren zestig Slotconclusie
3 Inleiding In dit researchpaper wil ik ingaan op de invloed van het denken van de jaren zestig op de buitenverbandkwestie, die zich in de jaren heeft afgespeeld in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). De Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) staan bekend als een orthodox kerkverband met een strakke synodale leiding en een eigen kleine zuil. De onderzoeksvraag is dan ook welke invloed het denken van de jaren zestig op de breuk heeft gehad. Hiervoor wil ik eerst het denken van de jaren zestig onderzoeken. Vervolgens de rol van de kerk in de samenleving. Tenslotte wil ik kort ingaan op de breuk van Tevens is deze researchpaper een voorbereiding op het schrijven van mijn bachelorwerkstuk, waarin ik wil ingaan op de zieleslaap als oorzaak voor de buiten-verbandkwestie. 3
4 Het denken van de jaren zestig Dit hoofdstuk vormt het belangrijkste gedeelte van de kern van dit researchpaper. De factor die hier beschreven wordt (het denken van de mensen in de jaren zestig) is cruciaal voor mijn onderzoeksvraag. Het begin van de jaren zestig In deze tijd was de verzuiling schijnbaar op haar hoogtepunt. Ongeveer 60% van de Nederlandse bevolking leefde in een religieuze zuil (katholiek dan wel protestant) en 40% leefde in de socialistische zuil of neutrale zuil. Door deze verzuiling leek het religieuze leven eenvormig 1 Het tegendeel was ook al in het begin van de jaren zestig waar: de katholieken waren intern verdeeld, maar nog meer waren de protestanten verdeeld. Immers, sinds eeuwen was Nederland min of meer een toevluchtsoord geweest voor onderdrukte protestanten. Zodoende bestonden er naast de Hervormde en de (behoudende) Gereformeerde Kerken ook nog de minder conservatieve stromingen zoals het remonstrantisme, lutheranisme, doopsgezinden, apostolischen en baptisten. Later in de jaren zestig kwamen daar ook charismatische groepen bij, van bijvoorbeeld de Amerikaanse opwekkingsprediker Bill Graham. 2 Opvallend is het hoge cijfer van mensen zonder formele binding met een religie. Rond 1960 lag dit op 18%. Naar hedendaagse maatstaven lijkt dit ontzettend weinig, maar in de jaren zestig, toen kerkgang in Europa nog een normaal verschijnsel was, was dit hoog. De reden hiervoor moet gezocht worden in het feit dat Nederland nooit een echte staatskerk/volkskerk heeft gekend, zoals de landen rondom ons. Daar was de bevolking op papier lid van een kerk, ging misschien nooit en hadden dus ook geen binding met die kerk, waardoor men niet de moeite nam zich uit te schrijven. 3 Veranderingen De jaren zestig staan synoniem met grote welvaart en veranderingen in de maatschappij. De televisie was in opkomst, kranten publiceerden naast zwart-wit foto s ook kleurenfoto s, mensen kregen meer geld te besteden. De mensen konden zich door het ontstaan van het massamedium bij uitstek: de televisie, zich meer en gemakkelijker (en zeker ook onzichtbaarder) buiten de muren van de eigen zuil begeven. De televisie is immers anoniem, en je geloofsgenoten kijken niet mee bij jou thuis. Net als tegenwoordig spreken nieuwe uitvindingen en snufjes de jongere generatie het meest aan. De jongeren van de jaren zestig waren geïnteresseerd in alles wat de markt te bieden had. Doordat er genoeg geld was, kon men ook kopen wat men wilde en de mensen werden consumenten en de jongeren liepen voorop. Ook op het gebied van religie en politiek bleek er ineens meer te zijn, dan datgene wat pa en ma altijd voorschreven en deden. De jongeren van de jaren zestig zijn (velen zijn immers nog in leven) de mensen die vanaf zeg maar 1944 geboren zijn, de zogenaamde babyboomers. Na de Tweede Wereldoorlog werden er in Nederland ineens vele kinderen geboren. Deze generatie had de oorlog niet aan den lijve ondervonden, maar werden er van huis uit wel mee opgevoed, want vader en moeder die hadden alle verschrikkingen meegemaakt. Hierin zit ook een duidelijk zichtbare generatiekloof. Daar waar de ouders vaker voorzichtig proberen te leven zonder al te veel op te vallen (wellicht om conflicten te voorkomen), willen de jongeren, die de oorlog niet kennen en opgroeien met de welvaart, hier ook dankbaar gebruik van maken. 1 Kennedy, J. Gelovige Nederlanders vanaf de jaren zestig, Deel 1 van de serie Geloof in Nederland, Waanders Uitgevers/Museum Catharijneconvent, 2008, p Idem, p Idem, p. 16 en 18 4
5 Het is onmogelijk om zulke veranderingen alleen binnenshuis te laten, dus er moest een moment komen, dat de veranderingen in de gedachten naar buiten zouden komen. Dit gebeurde ook al in verschillende programma s op televisie of in artikelen in tijdschriften en kranten. Men zou verwachten, dat in een tijd waarin de spanningen tussen het kapitalisme en het communisme op het hoogst waren en waar de geïnstitutionaliseerde religie terrein moest inleveren aan het atheïsme en secularisme, dat mensen met dit gedachtegoed eenmaal in opstand zouden komen tegen de gevestigde orde, om alles eens anders te maken en meer vrijheid te eisen. Echter, het tegendeel bleek waar: niet zij die verandering wilden, kwamen in opstand, maar zij die de veranderingen minder goedgezind waren kwamen als eerste in opstand. Dit gebeurde naar aanleiding van een satirisch televisieprogramma Zo is het toevallig ook nog s een keer. Dit werd op 4 januari 1964 door de VARA uitgezonden, op zaterdagavond om 5 over 10. In dit programma werd in bijbelse termen een nieuwe religie aangekondigd: die van de televisie. Peter Lohr sprak onder andere over: in den beginne was het beeld en het beeld was goed en het beeld is goed. Komt allen tot het beeld, die belast en beladen zijt, want het beeld zal u rust geven. 4 Of: Gij zult geen ander tijdverdrijf kennen dat het kijkbedrijf, gij zult u geen afgodsbeelden maken dan de beelden van het beeld, gij zult niet naar uwen naasten kijken gelijk uw naaste niet kijkt naar u, maar bovenal: gij zult de knop geenszins omdraaien, want dit is het beeld een gruwel. 5 Deze uitzending riep veel verontwaardigde reacties op van kijkers. Eén van de VARA-aanhangers noemde dit de aanval van bekrompen christelijk Nederland. 6 Ook de toenmalige centrum-rechtse regering gaf op zondag! 5 januari 1964 al een reactie. De VARA werd door de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (Theo Bot van de KVP) berispt op grond van artikel 20 van het Televisie accoord. Het programma zou ondermijnend werken voor de goede zeden en openbare orde, immers de VARA had de ongeschreven regel overtreden, die stelde dat een andere subcultuur niet beledigd mocht worden. Echter, om de autonomie van de omroepen te waarborgen werden geen verdere stappen ondernomen tegen de VARA. 7 Na deze gebeurtenis werd de rol van de jongere generatie snel groter. In Nederland hadden zij bestaansrecht en konden ideeën makkelijker in de samenleving ingevoerd worden, mede doordat het politieke bestel van Nederland erop gericht was minderheden ook plaats te gunnen. Waar in het buitenland de jongeren protesteerden wegens een onrechtvaardige oorlog (VS over Vietnam) of een onaangenaam verleden (Duitsland over het nazi-regime), was er in Nederland niet zoiets. In plaats daarvan werd in Nederland maar geprotesteerd tegen de kleinburgerlijkheid van de oudere generatie. De jongeren zochten een bepaalde speelruimte op, waar ze hun ideeën kwijt konden. De straat bleek hiervoor uitermate geschikt te zijn. De bekendste jeugdcultuur is die van de provo s in Amsterdam. Zij streefden naar volledige vrijheid. Vrijheid van lichaam en van geest. Leven is meer dan werken en moraal is meer dan wetten. 8 4 Kennedy, J.C., Nieuw Babylon in aanbouw. Nederland in de jaren zestig. Boom, Amsterdam/Meppel 1995, p Idem 6 Idem, p Idem, p Idem, p
6 Tussenconclusie Concluderend over de jaren zestig kan gesteld worden dat er een kloof is ontstaan tussen de voor- en naoorlogse generatie. Vooral de naoorlogse generatie kent de welvaart van de jaren zestig, zonder herinneringen aan tijden waarin het minder voor de wind ging. De naoorlogse generatie (de jongeren van de jaren zestig) leren meer van de wereld kennen en willen hun leven inrichten aan de hand van wat zij zien op televisie en lezen in tijdschriften. Ook zien zij bekrompenheid bij de oudere generatie, die veel zaken liever laat zoals het is, zonder daarmee conflicten aan te wakkeren. Jongeren willen hun eigen leven inrichten en wakkeren een strijd aan voor volledige vrijheid, waarin zij zelf beschikking hebben over wat zij willen. Het begin van de ontzuiling. Immers, in de zuil staat vast wat er in je leven gebeurt. Zelfbeschikking en independentisme lijken de sleutelwoorden voor de jaren zestig. 6
7 De rol van de kerk in de samenleving Wat is de rol van de kerk in de samenleving geweest tot aan de jaren zestig en hoe is deze veranderd door de gedachtenveranderingen in diezelfde tijd? Heeft de kerk haar rol in het publieke leven verloren aan de secularisatie? Tot de jaren zestig Zoals ik in het vorige hoofdstuk al stelde was de verzuiling van de Nederlandse samenleving in het begin van de jaren zestig op haar hoogtepunt. Elke grote ideologische stroming had een eigen zuil in het Nederlandse publieke leven: een katholieke zuil, een protestantse zuil, een sociaaldemocratische zuil, een liberale zuil. Het leven van de mensen speelde zich van de wieg tot het graf af in de zuil waarin men geboren was. Vanzelfsprekend lag het hoogtepunt van de kerkelijke macht in Nederland in de tijd van de verzuiling. Eindelijk was er in Nederland toch sprake van een christelijke samenleving. Immers de bevrijding van de Spanjaarden in 1648 bracht een koopliedenrepubliek (tot 1795), een Franse Rebubliek, een Frans Koninkrijk, een Frans keizerrijk, een absoluut vorst tot 1848 en liberalen aan de macht tot 1888 toen de eerste christelijke regering aantrad onder Mackay. In die zin is de kerkelijke hegemonie slechts van korte duur: (dit laatste maar als keerpunt te noemen in de samenleving). Het christelijke vrederijk heeft een kleine 100 jaar bestaan. In de tijd van verzuiling zorgde de kerk binnen de eigen zuil voor alle mogelijke voorzieningen voor haar leden. In principe hoefde niemand buiten de eigen zuil te treden om in zijn/haar behoeften te voorzien. Vanaf de jaren zestig De ontkerkelijking van Nederland heeft zich vanaf de jaren zestig in hoog tempo voorgedaan. Dr. G. Dekker noemt ontkerkelijking een complex verschijnsel. 9 Er zijn verschillende manieren van ontkerkelijking te onderscheiden. Het gaat er in principe om, dat iemand een lossere band krijgt met de kerk. Dit is mogelijk door opzegging van het lidmaatschap, maar ook verminderd participeren in het kerkelijk leven: kerkgang, financiële bijdragen, deelname activiteiten, lezen van kerkelijke lectuur, maar ook het minder navolgen van de kerkelijke boodschap (en toch op andere terreinen veel participeren) kan tot ontkerkelijking gerekend worden. 10 Waar in 1960 ongeveer 60% van de Nederlandse bevolking tot een kerkelijke groepering geteld werd, is tegenwoordig ongeveer 20% van de samenleving kerkelijk actief 11. In relatieve aantallen is de ontkerkelijking dus met 300% gestegen. In 1960 telde Nederland ongeveer mensen, mensen werden tot een kerkelijke gemeenschap gerekend. In 2005 telde Nederland inwoners, waarvan tot een kerkelijke gemeenschap gerekend werd. De kerk is dus in die 45 jaar gehalveerd van ruim 6 miljoen kerkgangers naar 3 miljoen kerkgangers. Reken ik in het laatste cijfer de niet-actieve en randkerkelijke leden mee, dan kom ik op ruim 9 miljoen mensen, die (nog) aan een kerkelijke gemeenschap verbonden zijn. Met de ontkerkelijking is ook de rol van de kerk in de samenleving als machtsfactor geminimaliseerd, met als hoogtepunt de eerste regering zonder confessionele partij in de historie van de Nederlandse democratie vanaf 1919: het eerste kabinet Kok in In dat jaar is de grootste christelijke partij (het CDA) 20 van de 48 zetels in het 150 zetels tellende Nederlandse parlement kwijtgeraakt. 9 Dekker, dr. G., Godsdienst en samenleving, Kok, Kampen 1997, p Idem, p. 157 en Ongeveer 20% v/d bevolking is gelovig en actief, ongeveer 20% gaat gewoon naar de kerk, ongeveer 20% is randkerkelijk, ongeveer 20% is wel christelijk opgevoed, maar doet er niks mee en ongeveer 20% heeft er nooit bij gehoord (college Actualiteit en Context op 13 mei 2005, door dr. H. Tieleman). 7
8 Voor de niet-kerkelijke Nederlanders heeft dit tot gevolg dat de morele wetgeving veranderd kon worden. Voor de kerkelijke Nederlanders heeft dit tot gevolg dat Nederland ineens tot het Sodom en Gomorra van de wereld kon verworden, waardoor in eigen kring nog meer vastgehouden werd aan de oude normen en waarden. Doordat de kerk haar politieke macht is kwijtgeraakt, bestond de mogelijkheid voor alle anderen om ook een duit in het zakje te doen, wanneer het gaat om wetgeving. Opeens moesten christenen in de wetenschap, op het werk, de omroepen en andere publieke zaken rekening houden met andersdenkenden. Voor niet-gelovigen werd leven en laten leven een motto om iedereen met andere denkwijzen als zij ook een plekje te gunnen. Tolerantie en gedogen werden kernzaken voor politiek en samenleving vanaf de jaren zestig tot halverwege de jaren nul van de 21 e eeuw. Betekenis van de kerk voor de gewone mens De kerk cq. godsdienst verschaft mensen een bepaalde identiteit. 12 Voor de jaren zestig werd die identiteit min of meer bepaald door geboorte. Waren je ouders Gereformeerd, dan was jij ook Gereformeerd. Gereformeerd-zijn was geen keuze, maar een bepaling in de voorzienigheid van de Almachtige God. Het denken van de jaren zestig op het gebied van vrijheid en zelfbeschikking hebben dit gegeven een einde gemaakt. Niet je afkomst bepaalt meer hoe jouw leven ingericht wordt, maar uit alle religieuze aanbod bepaal je zelf je keuze. Als jouw gevoel meegeeft dat je een Katholieke Boeddhist wilt worden, dan is dat zo. De mensen leefden onafhankelijker van de kerkelijke regels. Een voorbeeld hiervan zijn de Nederlandse Rooms-Katholieken. Tot de jaren zestig stonden zij bekend als loyaal aan Rome, maar vanaf ongeveer 1965 maakten zij zich meer en meer los van Rome en maakten een eigenzinnig Katholiek geloof. 13 Een ander punt dat Dekker stelt, is dat men zich door godsdienst onderscheidt van anderen. Het onderscheidt mensen echter niet geheel van anderen, omdat iedereen naast de godsdienstige identiteit ook nog iets anders is. 14 Een 35 jarige, mannelijke, Hervormde, taxichauffeur in Utrecht, die postzegels verzamelt is niet alleen Hervormd, maar ook nog man, taxichauffeur, Utrechter en filatelist. Elk onderdeel van iemands leven heeft invloed op de identiteit van die persoon. Deze identiteit kan veranderen, doordat iemand van beroep verandert, of een hobby afstoot etc. Alles bepaalt hoe een mens in het leven staat. Hoewel de kerk een sterkere morele invloed heeft op het leven dan een filatelievereniging. Tussenconclusie Heeft de kerk haar invloed op het publieke leven verloren? Het antwoord hierop is ja en nee. De vraag moet positief beantwoord worden als het gaat om politieke macht. De kerk heeft haar politieke macht vanaf de jaren zestig snel zien afbrokkelen. Dat dit geen kwalijke zaak is, blijkt uit het tweede antwoord op de vraag, die ik met nee kan beantwoorden. Doordat de kerk haar politieke macht is kwijtgeraakt, kan zij zich eindelijk richten op datgene waarvoor zij noodzakelijk wordt geacht: de gelovigen voorzien in een vorm van aanbidding voor God en morele regels vanuit de religie verklaren aan deze gelovigen. Het is niet de zaak van de kerk om over het geweten van mensen te heersen, die niet tot de kerk behoren. In welk opzicht is de rol van de kerk in het publieke leven nog niet uitgespeeld? Namelijk in de rol van aanbieder van religie. De kerkelijke gemeenschappen hebben hier een plaats gekregen naast de andere religies. Zij die ervoor kiezen deze gemeenschap te bezoeken en lidmaat ervan te worden, 12 Dekker, dr. G., Godsdienst en samenleving, Kok, Kampen 1997, p Kennedy, J. Gelovige Nederlanders vanaf de jaren zestig, Deel 1 van de serie Geloof in Nederland, Waanders Uitgevers/Museum Catharijneconvent, 2008, p Dekker, dr. G. Godsdienst en samenleving, Kok, Kampen, 1997, p. 85 8
9 kiezen ook voor de bijbehorende regels. De kerk bestaat niet meer uit leden, die er nou eenmaal zijn, omdat het altijd zo was, maar meer uit leden, die er willen zijn. In plaats van een verplichte community is de kerk ineens een vrijblijvende community. Je bent niet meer religieus omdat anderen dit willen. Een goede zaak. 9
10 Buiten-verbandkwestie 1967 In dit hoofdstuk wil ik ingaan op de buiten-verbandkwestie in de Gereformeerde Kerken in Nederland (vrijgemaakt) in Een substantiële groep mensen kwam buiten deze kerkelijke gemeenschap te staan, wegens een enkele synodeuitspraak. De gevolgen waren groot: de breuk liep door dorpen en door families. Hoe is deze breuk ontstaan en heeft het gedachtegoed van de jaren zestig invloed gehad op deze breuk? Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) tot 1967 Op 11 augustus 1944 vond in s-gravenhage de Vrijmaking plaats in de Lutherse Kerk. Omwille van een bindende synode-uitspraak aangaande de Heilige Doop werd de Kampense hoogleraar prof. dr. Klaas Schilder afgezet. Op 11 augustus werd door Schilder de Acte van Vrijmaking of Wederkeer voorgedragen aan alle bezwaarde aanwezigen. Hierin werd gesteld dat de kerk zich moest bevrijden van het juk van de synode. 15 Deze Vrijmaking vond plaats op grond van Artikel 31 van de Dordtse Kerkorde, zoals die in gebruik was bij de Gereformeerde Kerken in Nederland. 16 In de jaren volgend op 1944 is getracht de breuk te helen, onder andere tijdens de Oosterbeekconferenties in 1949 en 1950 onder leiding van ds. B.A. Bos. Pas aan het einde van de jaren vijftig werd duidelijk dat de breuk tussen de beide kerken definitief was. Vanaf de jaren zestig kwam binnen de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) de discussie over de zieleslaap op. De vraag was waar de menselijke ziel zich bevond na het sterven? In een slapende tussentoestand of reeds in het paradijs? De synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland (vrijgemaakt) stelde in 1962/1963 dat er geen sprake kon zijn van een onderbreking van het eeuwige leven door middel van een zieleslaap. In 1967 werd dit op de Generale Synode van Amersfoort-West nog eens bekrachtigd. 17 De zieleslaap was echter niet het enige punt van de breuk. Het was slechts een opzetje naar wat uiteindelijk tot een breuk zou leiden. Op 31 oktober 1966 verscheen een Open Brief ondertekend door een 25-tal predikanten en kerkleden, waarin zij steun betuigden aan de Tehuis-Gemeente in Groningen, die met samensprekingen begonnen was met de Gereformeerde Kerken (synodaal) in Groningen. 18 Op de synode in 1967 zijn de schrijvers van deze Open Brief uit de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) geplaatst, wederom wegens een bindende uitspraak van een synode. Nederlands Gereformeerde Kerken Na de synode van 1967, waarin een aantal predikanten buiten het verband van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) is geplaatst, is een nieuw kerkverband ontstaan. Aanvankelijk werden zij buitenverbanders genoemd. Later hebben zij de naam Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) aangenomen. Door slechte ervaringen met synodes, die leerstellingen bindend kunnen opleggen, is er binnen de NGK geen sprake van een echte synodale structuur. Wel zijn er landelijke en regionale vergaderingen van meerdere kerken tegelijk, maar deze kunnen minder strak een uitspraak opleggen aan een 15 Staalduine, Th.J.S. van, Om de lijn der Afscheiding, Groen Heerenveen, 2004, p Dit artikel luidt: Als iemand van oordeel is dat hem door een uitspraak van een mindere vergadering onrecht is aangedaan, kan hij zich beroepen op de meerdere vergadering. De uitspraak die bij meerderheid van stemmen gedaan is, zal als bindend worden aanvaard, tenzij bewezen wordt dat zij in strijd is met het Woord van God of met de kerkorde. (uit: Gereformeerd Kerkboek van de Gereformeerde Kerken in Nederland, Jongbloed 2006, p Acta van de Generale Synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland, Uitgeverij De Vuurbaak Groningen, 1968, p (pagina 4) 10
11 plaatselijke gemeente. Hierdoor ontstaan tussen gemeentes verschillen in leerstellingen en liturgie. Sinds 2007 zijn de kerkelijke ambten van ouderling, diaken en predikant voor vrouwen vrijgegeven binnen de Nederlands Gereformeerde Kerken. Sommige gemeenten gaan hier in mee, andere gemeenten niet. Het denken van de jaren zestig Hoewel de kernwoorden van de jaren zestig niet aanwezig zijn in de synode-uitspraken van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) in 1967, lijken deze jaren toch haar tol te eisen in dit kerkverband. Waar tot halverwege de jaren zestig meerdere stromingen hun plek hadden binnen dit kerkgenootschap komt er vanaf 1964 een strijd tussen rekkelijken en preciezen, welke ook hier weer door preciezen beslecht wordt. Er is geen ruimte voor een andere visie op het sterven of met plaatselijke samensprekingen met andere gemeenten. Vanaf 1967 werden de vrijgemaakten een gesloten kerkgenootschap, dat zichzelf als de enige ware kerk in Nederland zag. De weerbarstigheid van het oude denken had tot diep in de jaren negentig invloed op de leden en organisaties van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Later (in 2002) heeft dit wederom tot een breuk geleid. De Nederlands Gereformeerden werden beschuldigd van independentisme, doordat er geen overkoepelende synode was. In de huidige samensprekingen tussen de Vrijgemaakt Gereformeerden en de Nederlands Gereformeerden is de binding aan de belijdenis nog altijd een punt van discussie. In 1967 was het door de weerbarstigheid van het oude denken barsten. Zo lijken de Nederlands Gereformeerden inderdaad een product van het denken van de jaren zestig, waarin het recht op een eigen mening, zelfbeschikking en vrijheid (zonder te beknottende regels) een plaats hebben gekregen. 11
12 Slotconclusie Aan de hand van de tussenconclusies van elk afzonderlijk hoofdstuk kunnen de volgende conclusies getrokken worden uit dit onderzoek. In de jaren zestig is door toenemende welvaart bij de naoorlogse generatie een verlangen ontstaan naar meer vrijheid en zelfbeschikking, waarbij men niet noodzakelijkerwijs de weg van de vaderen wil bewandelen. Het leven wordt door iedereen zelf ingevuld en niet meer aan de hand van wat de ouders of de kerk erover zeggen. Dit heeft ontkerkelijking tot gevolg gehad, waardoor de politieke macht van de kerk afbrokkelde, echter het heeft niet het verdwijnen van de religie tot gevolg gehad. Eerder is het gevolg dat mensen hun eigen religiositeit samenstellen. Kerken verdwijnen niet, maar worden anders van karakter en zij die de diensten bezoeken doen dit uit eigen overtuiging en minder uit traditie. Het vrijheidsdenken van de zestiger jaren heeft ook in de kerk ruimte gegeven tot andere gedachten. Het denken los van de bestaande dogma s is vanaf die tijd ook sterk opgekomen. Het bekendste voorbeeld van deze stroming is H. Kuitert. Ook in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt), dat bekend staat als orthodox heeft dit denken invloed gehad. Echter, door synodale uitspraken zijn leden die voor meer vrijheid waren buiten de kerk geplaatst en zijn als Nederlands Gereformeerde Kerken verder gegaan. Dat deze kerken door de jaren zestig beïnvloed zijn, is duidelijk zichtbaar in de autonomie die elke gemeente heeft. Uitspraken van een Landelijke of Regionale Vergadering zijn niet bindend voor een plaatselijke gemeente. 12
13 Bronnenlijst Acta van de Generale Synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland, Uitgeverij De Vuurbaak Groningen, 1968 Dekker, dr. G., Godsdienst en samenleving, Kok, Kampen 1997 Gereformeerd Kerkboek van de Gereformeerde Kerken in Nederland, Jongbloed 2006 Kennedy, J. Gelovige Nederlanders vanaf de jaren zestig, Deel 1 van de serie Geloof in Nederland, Waanders Uitgevers/Museum Catharijneconvent, 2008 Kennedy, J.C., Nieuw Babylon in aanbouw. Nederland in de jaren zestig. Boom, Amsterdam/Meppel 1995 Staalduine, Th.J.S. van, Om de lijn der Afscheiding, Groen Heerenveen, 2004 Website Nederlands Gereformeerde Kerken ( 13
Praktische opdracht Levensbeschouwing PKN Godsdienst
Praktische opdracht Levensbeschouwing PKN G Praktische-opdracht door een scholier 2195 woorden 21 januari 2005 7,4 73 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 2. Probleemstelling en de deelvragen We hebben
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatieGod bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest
Basiscursus Christelijk geloof Module 1 Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Les 6: Les 7: Les 8: God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus:
Nadere informatie4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1
4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1 4.1 Het prestige van de kerken De kerken zijn niet meer de gezaghebbende instanties van vroeger. Dat is niet alleen zo in Nederland. Zelfs in uitgesproken godsdienstige
Nadere informatieverzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen
Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst
Nadere informatieleren omgaan met Diversiteit In je gemeente
Bijbelstudie 1 Korintiërs Diversiteit in de kerk is van alle tijden. En nu onze cultuur en de kerk minder goed op elkaar aansluiten dan wel eens gedacht, worden we vaker bepaald bij de verschillen tussen
Nadere informatieRESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding. Resultaten. 1. Kerklidmaatschap en kerkbezoek
RESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding De enquête waarvan de resultaten hier gepresenteerd worden, is georganiseerd door de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Vrije
Nadere informatieDe gelijkenis van het huis op de rots en op het zand.
De gelijkenis van het huis op de rots en op het zand. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel
Nadere informatieDe Bijbel open 2013 24 (22-06)
1 De Bijbel open 2013 24 (22-06) In Mattheus 16 komen we een bijzondere uitdrukking tegen. Jezus zegt daar tegen Petrus en de andere discipelen dat zij zullen binden en ontbinden. Dat roept bij iemand
Nadere informatieLiederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk
Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieHC zd. 6 nr. 32. dia 1
HC zd. 6 nr. 32 wie Jezus wil kennen moet de verhalen over hem lezen beschreven door Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes terecht worden ze evangelisten genoemd ze beschrijven het evangelie ze vertellen
Nadere informatieTekst: Lucas 24: 46-53 Thema: Grote vreugde Hemelvaartsdag
Tekst: Lucas 24: 46-53 Thema: Grote vreugde Hemelvaartsdag Liturgie: Welkom EL 142: Majesteit, groot is zijn majesteit Begroeting Psalm 47: 2,3 Gedicht Luisterlied Gebed Lezen: Lucas 24: 36-53 Psalm 93:
Nadere informatieDoor onze keuze is er een breuk tussen God en mens.
Probleem: breuk tussen en mens Door onze keuze is er een breuk tussen en mens. maakte de mens omdat Hij een vriend wilde. Hij wilde aanhoudend contact met de mens. Hij gaf de mens een verrassend mooi leven.
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatieVoorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn
Nadere informatieKERK EN CHRISTENVERVOLGING christenvervolging
KERK EN CHRISTENVERVOLGING christenvervolging Een onderzoek naar de betrokkenheid van predikanten en voorgangers bij de vervolgde kerk November 2013 Inleiding Hoe 'leeft' het onderwerp christenvervolging
Nadere informatieDe gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten
De gelijkenis van de twee zonen Lees : Mattheüs 21:28-32 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel
Nadere informatieOntmoetingskerk Laren NH 1 mei Johannes 14
Ontmoetingskerk Laren NH 1 mei 2016 Johannes 14 Als iemand in deze tijd zou zeggen: Ik ben de weg, de waarheid en het leven, zouden we hem al snel fundamentalistisch noemen. We leven in een multiculturele
Nadere informatieThema: Aanvaard elkaar Tekst: Romeinen 15: 7. Liturgie: Paulus, wat doe je nou? Ik kan je nu even niet meer volgen. Je spreekt jezelf gewoon tegen.
Thema: Tekst: Romeinen 15: 7 Liturgie: Lied voor de dienst: EL 212: 1,2: Heer, wat een voorrecht Welkom Lied 971: 1,2,3: Zing een nieuw lied Stilte en begroeting Klein gloria Gebed Kinderkerk Zingen: Samen
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2009 - I
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Staatsinrichting van Nederland Gebruik bron 1 en 2. 1p 1 De twee bronnen hebben te maken met de constitutionele monarchie. Welke
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieDe Bijbel open 2013 47 (30-11)
1 De Bijbel open 2013 47 (30-11) Zie, hij bidt. Dat lezen we in Hand. 9 over Paulus. Zie hij bidt., het wordt verteld na zijn bekering op de weg naar Damascus. En het wordt gezegd alsof het iets heel bijzonders
Nadere informatieHC zd. 22 nr. 32. dia 1
HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste
Nadere informatieHandreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool
Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool NAAM September 2009 In september en oktober 2009 was de Levend evangelie Gemeente bezig met het onderwerp 40 DAGEN GEBED. Om gemeente breed
Nadere informatieSYNODE DER SCHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND LEEUWARDEN 2001
Pagina 1 van 7 SYNODE DER SCHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND LEEUWARDEN 2001 Aan de Landelijke Vergadering van de Nederlands Gereformeerde Kerken Amersfoort 2001 ds. K. Muller, eerste scriba
Nadere informatieGeloven in Jezus Christus
Geloven in Jezus Christus Zoon van God Jezus krijgt God een menselijk gezicht. Immanuel wordt Hij genoemd: God met ons. Het is de naam die Hij bij zijn geboorte krijgt. ZIn Daar begint zijn bijzondere
Nadere informatieEfeziërs 4 en NGB 27 Leerpreek: Wat is de kerk?
Efeziërs 4 en NGB 27 Leerpreek: Wat is de kerk? Voor preeklezers: ik hoor graag als mijn preek ergens gelezen wordt. Neem dan even contact met mij op: hmveurink@gmail.com. Dan stuur ik ook de bijbehorende
Nadere informatieDoop van kinderen Orde I
Indien mogelijk verzamelen allen zich rond de doopvont De doopvont is of wordt nu gevuld met water onderwijzing Niemand leeft voor zichzelf en niemand sterft voor zichzelf; wij leven en sterven voor God
Nadere informatiePizza Verdi. Opdrachtenblad. Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten
Pizza Verdi Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten Opdrachtenblad Lesuurpakket Pizza Verdi (thema s: sociale verschillen, stereotyperingen/vooroordelen; verdiepingsopdracht Amerikaanse burgerrechten)
Nadere informatie5,6. Werkstuk door een scholier 1133 woorden 12 oktober keer beoordeeld. Levensbeschouwing. Inhoudsopgave:
Werkstuk door een scholier 1133 woorden 12 oktober 2004 5,6 36 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Inhoudsopgave: Voorwoord Het Christendom Het ontstaan van het Christendom Christelijke stromingen Video
Nadere informatie6,6. De katholieke zuil. De protestantse zuil. Werkstuk door een scholier 1340 woorden 20 februari keer beoordeeld. Geschiedenis.
Werkstuk door een scholier 1340 woorden 20 februari 2003 6,6 87 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Een belangrijk kenmerk in de Nederlandse samenleving was de verzuiling. Op grond van verschillen
Nadere informatieDoop van een kind vanaf zes jaar Orde I
Indien mogelijk verzamelen allen zich rond de doopvont De doopvont is of wordt nu gevuld met water onderwijzing Niemand leeft voor zichzelf en niemand sterft voor zichzelf; wij leven en sterven voor God
Nadere informatiePreek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I
Preek Gemeente van Christus, De mooiste dingen in het leven kun je niet als erfernis wegschenken Let er maar eens op. De belangrijkste dingen zijn geen erfstuk. Zeker, je kunt mooie spulletjes erven. Of
Nadere informatieVanwaar Hij komen zal. Geschreven door D. J. Steensma zaterdag, 09 april 2016 08:19
Velen hebben moeite met de tekenen en wonderen die in de Bijbel staan beschreven, ook met de opstanding van Christus uit de doden en met zijn hemelvaart. Maar als we daarmee moeite hebben, dan kunnen we
Nadere informatieKijktip: Nieuwsuur in de Klas
Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren
Nadere informatieVraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk daarvan zijn?
Voor 16 jaar en ouder! Zondag 24 Zondag 24 gaat over de goede werken. Zondag 24 vraag en antwoord 62, 63 en 64. Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk
Nadere informatieResultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid)
Resultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid) Hieronder volgen de resultaten van het Israël onderzoek wat de EO in de afgelopen weken heeft laten uitvoeren. Veel stellingen zijn in een 5- puntsschaal
Nadere informatieNadieh Jolyn Siekmans
Vlinder, fladderend in de lucht doe je hen de groeten in jouw vlucht als je ze boven de hoogste bomen wellicht zult tegenkomen Samenkomst voor het afscheid van Nadieh Jolyn Siekmans * 9 mei 1994 17 januari
Nadere informatieGeloof tegenover gevoelens
Kenneth Hagins Geloofsles nr. 7 Geloof tegenover gevoelens Centrale waarheid: Een formule voor geloof is: 1) Zoek in Gods Woord naar een belofte die betrekking heeft op wat u nodig heeft, 2) Geloof Gods
Nadere informatieHoe zagen de omringende volken David, en waar was de tabernakel op dat moment?
Het erfelijk koningschap aan David toegezegd. Hoe zagen de omringende volken David, en waar was de tabernakel op dat moment? Zie 2 Samuel 7 Veel van de omringende volken, die de voorspoed van Israël zagen,
Nadere informatieOnderzoek: 27 maart 2019 Auteur: Jeroen Kester. Religieus onderwijs
Onderzoek: 27 maart 2019 Auteur: Jeroen Kester Religieus onderwijs Samenvatting Meerderheid wil religieus onderwijs afscha!en Een meerderheid (60 procent) is voor de afscha!ng van het onderwijs met religieuze
Nadere informatieDoop van kinderen Orde II
Doop van kinderen Orde II Indien mogelijk verzamelen allen zich rond de doopvont De doopvont is of wordt nu gevuld met water onderwijzing Niemand leeft voor zichzelf en niemand sterft voor zichzelf; wij
Nadere informatieKatholiek anno 2005. Religiositeit, identiteit en houding ten aanzien van de KRO. Rapport nr. 544 december 2005. drs. Joris Kregting dr.
Katholiek anno 5 Religiositeit, identiteit en houding ten aanzien van de KRO Rapport nr. 544 december 5 drs. Joris Kregting dr. Ton Bernts KASKI onderzoek en advies over religie en samenleving Toernooiveld
Nadere informatieVoor de dienst zingen we:
Voor de dienst zingen we: Looft de Here, alle gij volken, prijst Hem, alle gij natiën, want zijn goedertierenheid is machtig over ons, en des Heren trouw is tot in eeuwigheid. Halleluja (8x) Ben je groot
Nadere informatieNiveau 3 - Les 8: Het juiste gebruik van Gods wet Don Krow
Niveau 3 - Les 8: Het juiste gebruik van Gods wet Don Krow Op een dag spraken Joe en ik met Bill en Steve bij het meer. De vraag werd gesteld: Hoe kunnen mensen bij God ter verantwoording worden geroepen
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de
Nadere informatieZondag 19 januari 2014. Viering in de Week van Gebed. voor de eenheid van de christenen. Paulusgemeenschap en. Protestantse Gemeente de Eshof
Zondag 19 januari 2014 Viering in de Week van Gebed voor de eenheid van de christenen Paulusgemeenschap en Protestantse Gemeente de Eshof Hoevelaken Thema: Is Christus dan verdeeld? (1 Kor. 1,13) 1 / 7
Nadere informatieIk ben blij dat ik nu voor u lijd Ik ben blij dat ik voor mijn geloof mag lijden Ik ben blij dat ik mag lijden voor de Kerk van Jezus Christus
AVONDMAALSVIERING KONINGSKERK 13-09 - 2009 door ds. L. Krüger Schriftlezing: Koloss. 1: 24-29 (NBV) Ik ben blij dat ik nu voor u lijd Ik ben blij dat ik voor mijn geloof mag lijden Ik ben blij dat ik mag
Nadere informatieHC Zondag 16 - Het goede nieuws voor een ouderling en voor ieder ander
HC Zondag 16 - Het goede nieuws voor een ouderling en voor ieder ander Bevestiging Chris Smits als ouderling Liturgie Voorzang Opw 462 = EL 261 Stil gebed Votum Zegengroet Zingen: Ps 18,1.8.9 Gebed Lezen:
Nadere informatieWie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 22-9-2015
Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 1 Inleiding (1) Schrijver: Johannes, discipel en apostel (noemt zichzelf: de discipel van wie Jezus hield) Doel (Joh 20:31): dat je gelooft dat Jezus
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God, We zijn vandaag bij elkaar om onze doden te herdenken. Vier namen zullen worden genoemd, vier mensen uit onze gemeente, die in het afgelopen
Nadere informatieWaarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en
1 De Bijbel open 2013 5 (02-02) Vandaag bespreken we een vraag over de betekenis van de Wet die God aan Israel gaf voor de christelijke gemeente van het Nieuwe Testament en dus voor ons. Is het zo dat
Nadere informatieTOEN GOD ALLES MAAKTE
Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: Bob Davies en Tammy S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieWaarom zou ik geloven?
Waarom zou ik geloven? Een uitnodiging om na te denken over je geloof Philip Nunn - De Bron Deel #1: 1 nov 2015 Deel #2: 22 nov 2015 Mijn doel met de 2 toespraken Ik probeer je te laten zien dat het christelijke
Nadere informatieEén ding is nodig. Deze geschiedenis kun je lezen in Lukas 10 : 38 42.
Eén ding is nodig Deze geschiedenis kun je lezen in Lukas 10 : 38 42. We hebben met elkaar nagedacht over de wonderen die de Heere Jezus heeft gedaan toen Hij op de aarde was. Grote wonderen! Weet je t
Nadere informatiedoor in zijn brief aan de Galaten te spreken over Jezus geboren uit een vrouw en niet uit een maagd.
Ze wordt afgebeeld op schilderijen. Ogen verwachtingsvol opgeslagen, gebedenboek uit haar hand gevallen, want daar staat een engel met een boodschap voor haar. Op sommige schilderijen schrikt ze, maar
Nadere informatieONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN
STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een
Nadere informatieSecularisatie Nederland
Secularisatie Nederland 1966-2015 Drs. Joris Kregting Werkgezelschap Godsdienstsociologie en Godsdienstantropologie, 3 februari 2017 Utrecht Media aandacht NOS: Hoe God (bijna) verdween uit Nederland
Nadere informatieBespreken Zondag 26 en 27
C2 1 De Heilige Doop 25 Bespreken Handelingen 2: 37-41 Wat was de uitwerking van de prediking van Petrus? (vers 37) Welke oproep en welke belofte wordt verbonden met de doop? (vers38) Voor wie is deze
Nadere informatieEen weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom. Naam:
Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom Naam: Het Christendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden
Nadere informatieDe gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen
Nadere informatie1 De zuil in diskrediet
1 De zuil in diskrediet Reformatorisch onderwijs is niet voor iedereen in onze achterban vanzelfsprekend meer, zo stelde de Apeldoornse Jacobus Fruytier scholengemeenschap begin 2012 in een brief aan de
Nadere informatieSamenvattingen Geloof ABC
Samenvattingen Geloof ABC Info 1ABC: Wat is geloof? Het gaat in dit project om de belangrijkste wereldgodsdiensten: jodendom, christendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme. Deze godsdiensten geven antwoorden
Nadere informatieZending wereldwijd. Najaarsactiviteiten GZB. Concerten Psalm Project. GZB-jongerenevent. Driebergen, september 2015
Najaarsactiviteiten GZB Concerten Psalm Project De GZB organiseert samen met The Psalm Project twee concerten: op 3 oktober in Nijkerk en 10 oktober in Waddinxveen. De avonden staan in het teken van het
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieGeboortejaar werkzame predikanten Gereformeerde gemeenten
Het predikantenkorps in Nederland vergrijst snel. Twee van de drie voorgangers bereiken uiterlijk in 22 de 6-jarige leeftijd. Het is een probleem dat zich zo n beetje in alle kerken voor doet. Opmerkelijk
Nadere informatieDe klassieke tijdlijn
De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom
Nadere informatieDE RIJKE MAN, DE ARME MAN
Bijbel voor Kinderen presenteert DE RIJKE MAN, DE ARME MAN Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieLiturgie voor de scholendienst 2015
Liturgie voor de scholendienst 2015 Kerk van de Nazarener & Christelijke Basisschool De Vliet Klaaswaal Zondag 1 februari Thema: Bestaat God (eigenlijk wel)? Welkomstwoord Uitleg over de kerk Kinderopwekking
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?
Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van
Nadere informatieEr is toch niemand die jou aardig vindt. SUKKEL.
Liefde Ik laat je nooit in de steek. Ik zal je helpen. Jij bent mijn beste vriendin. Het mooiste wat ik heb, geef ik aan jou. Ik ben verliefd... Ik heb alles voor je over. IK HOU VAN JOU! Ik bid voor je.
Nadere informatieNeem nu even tijd om de Heilige Geest te vragen je te helpen bij deze studie en inzicht te geven in zowel het Woord als in je eigen leven.
Doel B: Relatie met Jezus de Koning : studenten ontwikkelen zich, vanuit een persoonlijke overtuiging, als leerling, vertrouweling en toegewijde volgeling van Jezus op elk terrein van hun leven. Doel van
Nadere informatieDordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 12 t/m 14
Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 12 t/m 14 Werkboek 10 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 12 t/m 14 Boven artikel 12 t/m 14 schrijven we : wedergeboorte en geloof In dit werkboek gaat
Nadere informatieJezus zoekt ruzie. en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder
Jezus zoekt ruzie Inleiding Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard. Want ik kom een wig drijven tussen een man en zijn vader,
Nadere informatieGeloven is vertrouwen. Ik geloof het wel. de waarheid omtrent iets of iemand aannemen. Over het
Geloven Geloven is vertrouwen GGeloven is ten diepste je vertrouwen hechten aan iets of iemand, de waarheid omtrent iets of iemand aannemen. Over het geloven in God zegt de Bijbel: Het geloof is de vaste
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatieRelatie <> Religie. Beste Galsem,
RelatieReligie BesteGalsem, Hetfeitdatjouwpatientnuopeenchristelijkevenementisisnietongevaarlijk.Hetgeestelijke levenvanjouwpatientzalgrotesprongenmakennaarhetkampvandevijandtoe.watikjou aanraadisomditnietafteremmen,maaromdittebederven.brengjouwpatientincontactmet
Nadere informatiePreek Johannes 3 : 16
Preek Johannes 3 : 16 Liturgie 21 november 2010 Houten - dienst door jeugd - D.Vonck Voor de dienst: http://www.youtube.com/watch?v=eshqcoeit4w&feature=fvsr Beamer: Psalm 13:6 Ik vertrouw op uw liefde:
Nadere informatieGeloven binnen en buiten verband
Geloven binnen en buiten verband Joep de Hart Bijlagen Bijlage bij hoofdstuk 2... 1 Bijlage bij hoofdstuk 3...2 Bijlage bij hoofdstuk 4... 8 Bijlage bij hoofdstuk 2 Tabel B2.1 Deelname aan seculier vrijwilligerswerk,
Nadere informatieMenze Fernandus van Houten
Liturgieboekje bij het afscheid van Menze Fernandus van Houten * Groningen, 10 februari 1931 Tolbert, 21 februari 2016 in een samenkomst op donderdag 25 februari 2016, om 11.00u in de Gereformeerde Kerk
Nadere informatieZondag 11 januari - een verhaal om moed te houden
Zondag 11 januari - een verhaal om moed te houden Bij Marcus 1 - de doop van Jezus Ik weet niet hoe goed u al de zondagsbrief hebt gelezen. Maar wellicht is u opgevallen dat er helemaal bovenin staat dat
Nadere informatieInhoud. Inleiding. Wegwezen hier 7. Wat is een kerk? 10. Maar die schandalen dan? 17. In je eentje geloven? 24. Wat doet een kerk?
Inhoud Inleiding. Wegwezen hier 7 Wat is een kerk? 10 Maar die schandalen dan? 17 In je eentje geloven? 24 Wat doet een kerk? 30 Is het niet saai daar? 37 Hoe vind je een geschikte kerk? 45 Bijlage. Om
Nadere informatieModule 7 Staatsinrichting en rechtsstaat
Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat 7.1 Onze democratie Tekst 1: Wie is de baas in Nederland? Nederland is een democratie. Dat betekent: de bevolking is de baas. Maar je kunt niet 16,7 miljoen bazen
Nadere informatieLes 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het voorspellen?
Les 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vorige week zijn we begonnen met voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het
Nadere informatieJEZUS IS MIJN SUPERHELD
JEZUS IS MIJN SUPERHELD NAAM Studielessen voor 8-12 jarigen Lessen zijn geschreven door Beryl Voorhoeve, Ilja Witte en Judith Maarsen Mei 2007Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling HET BOEK
Nadere informatieexplore the big questions of life Een introductie
explore the big questions of life Een introductie www.youthalpha.nl Youth Alpha is een programma van Youth for Christ Nederland en stichting Alpha-cursus Nederland. 2 Youth for Christ Nederland www.yfc.nl
Nadere informatieZondag 16 februari 2014. Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help!
Zondag 16 februari 2014 Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help! Voorganger: ds. Bram Bregman Organist: dhr. Klaas Keimpema Pianist en dirigent schoolkoor: dir. Adriaan Stuij Welkom -
Nadere informatieKingdom Faith Cursus. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Het geschenk van God
Kingdom Faith Cursus KF02 ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Het geschenk van God Colin Urquhart ----------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieMc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015. Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus,
Mc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015 Ds. A.J.Wouda Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus, Het weer is onrustig De wereld is onrustig En veel mensen, sommigen
Nadere informatieDs. Arjan van Groos ( ) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen. Broeders en zusters,
Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: 1 Korinthiërs 7, 14 Middagdienst Dopen Broeders en zusters, 1. Zingen : Gezang 25 : 1 en 3 2. Gebed voor de opening van het Woord 3. Bediening van de Heilige Doop
Nadere informatieDeze handreiking is van:
9 lessen over het volgen van Jezus Deze handreiking is van: Deze lessen zijn geschreven Beryl Voorhoeve en opgemaakt door Judith Maarsen. Ten behoeve van de kinderstudiegroepen voor de bovenbouw Gebruikte
Nadere informatieKennismakingsvragen:
Kennismakingsvragen: 1. Als je op een onbewoond eiland belandde, welke 3 dingen zou je dan in ieder geval bij je willen hebben? 2. Wat is je vroegste jeugdherinnering? 3. Wat heeft je doen besluiten om
Nadere informatieTijd van pruiken en revoluties 1700 1800
Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities
Nadere informatieVoor de dienst: "Laat Het Zien" van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23
Voor de dienst: "Laat Het Zien" van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23 1 Een psalm van David. De HEER is mijn herder, het
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatieJagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten
Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat
Nadere informatieMaarten Luther 1483-1546
Maarten Luther 1483-1546 Eén van de belangrijkste ontdekkingen van Maarten Luther - (1483-1546) is het onderscheid tussen wet en evangelie. Voor Luther is de onderscheiding van wet en evangelie
Nadere informatie