dat deze COASTAR-oplossingen zover zijn uitgewerkt dat besluitvorming plaats kan vinden voor het toetsen van de maatregelen in de praktijk;

Transcriptie

1 Biilaqe A. ProiectPlan TKt COASTAR Het uiteindelijke doel van COASTAR, op iangere termijn, is het opiossen van (zoet)water en waterbeheer vraagstukken in de Nederlandse delta, die tevens als referenties dienen voor toepassing in delta- en kustgebieden wereldwijd. Na validatie van de ontwikkelde maatregelen en positieve besluitvorming moeten COASTAR-oplossingen worden meegenomen in het Regeringsbesluit Uitvoeringsprogramma Deltaplan Zoetwater in het voorjaar van Daarmee worde de maatregelen opgenomen en ingebed in nationale uitvoeringsprogramma's. De doelen van dit TKI-project zijn dat deze COASTAR-oplossingen zover zijn uitgewerkt dat besluitvorming plaats kan vinden voor het toetsen van de maatregelen in de praktijk; dat, bij positieve resultaten en besluitvorming, de COASTAR maatregelen daadwerkelijk in het Uitvoeringsprogramma kunnen worden opgenomen; dat zicht is op de totale bijdrage die COASTAR kan bieden aan een robuuste watervoorziening en bij het tegengaan van verzilting, wateroverlast en droogtebestrijding in Nederland; en dat internatlonale kansen zijn geidentificeerd voor verdere ontwikkeling van COASTAR. Het TKI projea is opgebouwd aan de hand van drie onderdelen (A - C), die elk zijn onderverdeeld in afzonderlijke werkpakketten. Zie organogram (Figuur 1). Centraal staan vier concrete cases. Uniek aan elk van deze cases is dat meerdere watervraagstukken in gezamenlijkheid worden aangepakt, cross-sectoraal. Als voorbeeld: de Westland casus vormt een mogelijke opiossing voor wateroverlast tijdens piekbuien, verzilting van het grondwater kn voorziet in duurzame en continue levering van voldoende gietwater voor de glastuinbouw. Een beschrijving van de onderdelen en de cases staat weergegeven in de volgende pagina s. A. COASTAR Cases Al. A2. A3. A4. Brakwaterwinning polders Brakwaterwinning kust(duinen) Westland: droge voeten, voldoende petwater Rotterdam: enabling urban groundwater recharge 6. Instrumenten COASTAR uitrol Bl. COASTAR nationaal B2. Kennisdisseminatie Figuur 1: Organogram COASTAR programma.

2 A. COASTAR cases Al.Case Brakwaterwinning polders In veel diepe polders in West-Nederland kwelt zout, nutrientrijk grondwater op. Voorbeelden zijn Polder de Noordplas en de MT-polder in het beheersgebied van Hoogheemraadschap Rijnland. Door de lage ligging van de polder, de toenemende bodemdaling en de hiermee samenhangende toename van zoute kwel, wordt de waterkwaliteit in de polders en boezems steeds kritlscher voor gebruik en is er vaker en meer zoet (oppervlakte) water nodig voor doorspoeting. Dit externe zoete water is niet altijd voldoende aanwezig, zeker niet in droge tijden. Naast bufferen van zoetwater, alternatieve aanvoer en verbeteren van de operationele afspraken is Hoogheemraadschap Rijnland op zoek naar aanvullende, alternatieve opiossingen voor de verdere toekomst. Drinkwaterbedrijven Dunea en Oasen verwachten een sterke toename van de drinkwatervraag vanwege de snel groeiende bevolking in Zuid-Hotland. [>e huidige bronnen (oevergrondwater, Maas- en Lekwater na duinfiltratie) kunnen deze toename deels opvangen, maar staan ook onder druk; antropogene verontreinigingen (organische micro's) en verzilting vormen een bedreiging voor de kwaliteit. Beide bedrijven zijn op zoek naar alternatieve drinkwaterbronnen, zoals brak grondwater. Het afvangen van zoute kwel onder een diepere polder voor de produaie van drinkwater (na zuivering via omgekeerde osmose, RO) biedt mogelijk perspectief voor de verdere toekomst, zoals bleek uit een verkennende COASTAR studie voor Polder de Noordplas en studies van Waternet voor Polder Croot-Mijdrecht. Een interessante case om te verkennen, als opmaat naar een mogelijke pilot, is de MT Polder (Polder Middelburg en Tempelpolder) ten noorden van Gouda. Door het afvangen van de zoute kwel zal een zekere verzoeting optreden en zal ook de kwaliteit van het uitgemalen water uit deze polder, dat voor de boomkwekers in de Creenport Boskoop weer van belang is. verbeteren. Brak grondwater in combinatie met zoet grondwater uit de Oude Rijn zou ook onttrokken kunnen worden in het gebied rond de Oude Rijn. Doel: dit onderzoek moet deelnemende partners (Hoogheemraadschap van Rijnland, Oasen, Dunea en de Provincie Zuld-Holland) de benodigde informatie en inzichten verschaffen waarop beslissingen kunnen worden genomen over te nemen maatregelen voor het veiligstellen van de zoetwatervoorziening (drinkwater, tuinbouw, veeteelt) en afname van de verzilting in de MT polder. Specifiek gaat het daarbij om: Kwantificering van mogetijkheden om brakke kwel duurzaam te winnen voor de produaie van drinkwater en tegelijkertijd de zoutvracht naar het oppervlaktewatersysteem te verkleinen. Kwantificering van de effeaen van deze maatregel op de ontwikkeling van zoete en brakke grondwatervoorkomens, grondwaterstanden, bodemdaling en opbarsting van de deklaag. Kwantitatieve en/of kwalitatieve vertaling naar kosten en de verschillende baten Overzicht van juridische randvoorwaarden en mogelijkheden van de afvoer van het concentraat. Overzicht van synergie en mogelijke concurrentie met andere belangen door in gesprek te gaan met de omgevingspartners. Daarnaast zal voor het gebied rond de Oude Rijn een eerste kwantificering van winbaar water en effecten op de ontwikkeling van zoete en brakke grondwatervoorkomens, grondwaterstanden en zoute kwel worden uitgevoerd.

3 A2. Case Brakwaterwinning kust(duinen) Wereldwijd staan waterwinningen aan de kust onder druk van verzilting. Met technisch hoogwaardige, uitgekiende diepe afvangputten voor brak/zout grondwater (zgn. Freshkeepers) kan verzilting worden tegengegaan en zelfs een zoetwatervoorraad worden opgebouwd. Het onttrokken brakwater is een ideale bron voor drinkwater na omgekeerde osmose (hoge kwaliteit en constant beschikbaar). Op grote schaal (i.e. puttenveld) en met name in kustduinsystemen waar kunstmatige aanvulling plaatsvindt moet deze techniek nog worden ontwikkeld. De potentie is echter enorm omdat hiermee voorkomen kan worden dat kwetsbare winningen voor veel geld verplaatst moeten worden of verzilten en geen water meer kunnen leveren. Door middel van deze aanpak wil Waterbedrijf Dunea zijn strategische grondwatervoorraad in haar duinwinning vergroten en een extra bron van drinkwater creeren. De strategische voorraad is nodig vanwege de kans op calamiteiten op de Maas en de Lek, de huidige twee 'ankers' voor Dunea. Ook is extra drinkwater nodig in verband met de groeiprognose in de regio Den Haag. In de vorige fase van COASTAR is de potentie verkend voor het toepassen van de Freshkeeper-techniek op kleine schaal (winning Solleveld). Op basis van de resuitaten van het COASTAR-project heeft Dunea besloten deze optie verder te willen ontwikkelen. Er ligt echter geen proced^ voor deze toepassing op grote schaal met in acht name van de volledige hydrogeologische complexiteit in een dergelijk kustsysteem. Ontwerp, vergunningaanvraag, aanleg, aansturing en exploitatie van een dergelijk omvangrijk systeem zijn uniek en vormen tegelijk de grote uitdaging. Ook is de duurzaamheid van de brakwaterwinning op de lange termijn niet bekend. Dit siaat vervolgstappen richting realisaties in de weg. Doel: dit onderzoek moet Dunea de benodigde informatie en inzichten verschaffen waarop een beslissing kan worden genomen (go, nogo) over start van een Freshkeeper-pilot op praktijkschaal. Specifiek gaat het hierbij om inzicht in de optimale inrichting, proced^ en duurzaamheid van een brakwaterwinning op grote schaal (Meijendel-Berkheide; 11 bij 3.S km duinwinning). Specifiek Is voor Dunea van belangikan voldoende brakwater (<7S00 mg/i chloride) duurzaam' worden gewonnen in Meijendel / Berkheide, over een periode van 50 jaar, voor de productie van 23 miljoen m zoet water per Jaar? Zo nee, welk volume is dan wel duurzaam haalbaar? Wat zijn de randvoorwaarden (plaatsing onttrekkingsputten, zuiveringstechnologie, lozing concentraat) voor het dienstbaar stellen van brakwater als derde bron voor het huidige winsysteem? Wat is de impact op het overbruggingsvermogen van het duin? ' Duunamt winning: zander dat dit leidt tot sterke verzilting in t»et diepe grondwater systeem woardoor de toepossing niet longer dan SO jaar kan phatsvinden

4 A3. Westland: droge voeten, voldoende gietwater. In het Westland komt een aantal watervraagstukken samen; hoe zorgen we voor voldoende gietwater voor tuinders ook op lange termijn en tijdens iangdurige droogte, hoe voorkomen we (verdere) verzilting van het grondwater, en hoe voorkomen we wateroverlast tijdens piekbuien? Ult de verkenning in het voorgaande COASTAR project blijkt dat een Vaterbank" als organisatiemodel een grote bijdrage kan leveren aan opiossen van al deze vraagstukken, in gezamenlijkheid. Voordat dit concept op praktijkschaal (~100 heaare) kan worden getoetst, moet een aantal kennisleemtes worden ingevuld (zie Stofberg en Zuurbier 2018). Dit wordt in COASTAR opgepakt samen met tuinders, Ciastuinbouw Nederland, Cemeente Westland, Delfland, Evides en provinde. Activiteiten omvanen onder een kwantitatieve uitwerking van de waterbank op polderschaal, modellehng van effeaen en risico's op lokale en regionale schaal, beantwoording van bestuurlijke, juridische en financiele vraagstukken, en analyse van meekoppelkansen in relatie tot andere trajeaen, zoals HTO, warmtenetten en gietwaterlevering vanuit RWZI's. Uiteindetijk doel is om - op basis van (maatschappelijke) kosten en baten, inzicht in kansen en risico's en bereidheid van tuinders halverwege 2020 een go/nogo beslissing te kunnennemen over de start van een pilot op praktijkschaal (-100 hectare). Doel: dit onderzoek moet deelnemende partners de benodigde informatie en inzichten verschaffen waarop beslissingen kunnen worden genomen over te nemen maatregelen voor veiligstellen zoetwatervoorziening en voorkomen van wateroverlast in het Westland, als voorbereiding een beslissing (go, nogo) over start pilot op praktijkschaal (-100 heaare). Specifiek gaat het daarbij om; Kwantificering van mogelijkheden om duurzame gietwatervoorziening en voorkomen wateroverlast in gezamenlijkheid middels een waterbank voor de regio Westland te realiseren. Hierbij gaat het om het kwantificeren van (geo)hydrologie, waterkwaliteit en kosten en baten (Euro's en m*), maar ook het doorrekenen van effecten en risico s op lokale en regionale schajd. Vergelijking van een waterbank met alternatieve (deel)oplossingen (Ratnieveir, gietwaterfabrieken), inclusief een ruimtelijke verkenning en koppelkansen. Overzicht van Juridische randvoorwaarden en mogelijke beleidsmatige keuzen die samenhangen met een waterbanksysteem. Inzicht in de bereidwilligheid van de tuinbouwseaor en individuele tuinders en overige stakeholders om waterbank op praktijkschaal te toetsen.

5 A4. Case Rotterdam: enabling urban groundwater recharge Rotterdam ziet grootschalige inzet van de ondergrond als belangrijke klimaatadaptatiestrategie. Het algemene doel is om de wateroverschotten in de stad af te voeren naar de diepere ondergrond met infiltratieputten om zo aanvulling van het grondwater tot stand te brengen en extra afvoermogeiijkheden te creeren. Met het systeem kan het water eventueel later omhoog worden gepompt om nuttig te gebruiken. Wei is een Hlterende voorziening noodzdcelijk die het relatief schone hemelwater filtert en ontdoet van vaste stoffen, zodat de infiltratievoorziening niet verstopt kan raken. Voor stedelijke toepassing is een project gerealiseerd bij het Sparta stadion in Rotterdam (Urban Waterbuffer). Initiatieven voor meerdere systemen worden reeds genomen in bestaande projecten (Locaties Museumpark Rotterdam; Stadsarchief Robert-Fruinstraat; theater De Doelen te Schouwburgplein; Beilamyplein; Hoekse Ujn). Om een en ander ook op grote schaal succesvol te laten zijn en blijven is zorgvuldig beheer en grip op de prestaties vereist. Dit is een aspect dat in huidige onderzoeksprojecten nog niet naar voren is gekomen, omdat dergelijke projeaen zich vooral gericht hebben op het ontwerp en de validatie van het concept, niet op het beheer. Het doel van het TKI-project is zorgvuldig beheer en grip op prestaties met meet- en regelapparatuur te faciliteren. Specifieke aandacht is er voor: Blijven de voorzieningen het water goed infiltreren zodat (1) voldoende zoetwater richting het grondwatersysteem loopt, en (2) de afvoer van water plaatsvindt en overlast/overstort wordt voorkomen? Kunnen we deze prestaties zo lenig en efficient mogelijk monitoren en mogelijk zelfs sturen (op afstand) zodat beheerskosten beperkt worden? Belangrijke onderzoeksvragen zijn: 1. Welke parameters moeten minimaal gemeten worden om funaioneren van diepinfiltratiesystemen in stedelijke omgeving voldoende te monitoren? Welke sensoren zijn hiervoor beschikbaar? Hoe breng je dit samen in 1 systeem? Op welke drempelwaarden moet worden gestuurd? 2. Hoe goed functioneert (de betaversie) van het monitoringssysteem in de praktijk? Door het valideren van het te realiseren generieke monitoringssysteem bij verschillende technische varianten voor verzameling en voorzuivering hemelwater (Locaties Museumpark Rotterdam, 2019; Stadsarchief Robert-Fruinstraat en theater De Doelen te Schouwburgplein, 2019; Beilamyplein; Hoekse Lijn, 2019) 3. Hoe verwerken we de uitkomsten van de validatie naar een definitief systeem? Onderhoud Data verbinding Beheerder f] Data analyse Dashboard

6 B. Instrumenten COASTAR uurol De COASTAR aanpak levert een belangrijke bijdrage aan het opiossen van zoetwatervraagstukken in Zuid- Holland, maar kan ook soelaas brengen in andere delen van laag-nederland en in delta- en kustgebieden wereldwijd. In dit werkpakket wordt deze bijdrage van COASTAR regionaal en nationaal gekwantificeerd en nationaai en internationaal getoetst. Een communicatieplan gericht op kennisdisseminatie en inbedding maakt onderdeel uit van het COASTAR programma. B1. COASTAR Nationaal en aansluiting bij Deltaprogramma De wens van de stakeholders is dat de COASTAR-oplossingen, bij positieve resultaten en positieve besluitvorming, worden meegenomen in het Regeringsbesluit Uitvoeringsprogramma Deltaplan Zoetwater (DPZW) in het voorjaar van Doe I van dit werkpakket is 1. de noodzakelijke verbinding te maken met DPZW en zijn uitvoeringsprogramma en 2. De potenties van COASTAR op nationale schaal te schetsen en toetsen. WiJ doen dit door het ontwikkelen en toepassen van instrumenten om de technische en economische kansrijkheid van deze maatregelen op regionale schaal te kunnen vast stellen. Specifiek gaat het om; I. Methodiekontwikkeling voor het aanleveren van de juiste kentallen (kosten, baten, watervraag) vanuit Zuid-Holland voor maatregelenverkenning DPZW in Deze informatie hangt sterk samen met de implementatie-reikwijdte van de maatregelen. De samenstelling van maatregelenpakketen is een belangrijke tussenstap in het proces naar de Regerlngsbeslissing. Van belang is het bepalen van de > ruimtelijk varierende -technische en economische kansrijkheid van de maatregelen. HierbiJ wordt zoveel mogeiijk aangesloten bij de methode zoais gehanteerd in de Regioscan Zoetwatermaatregelen. 8iJ het ontwikkelen van deze methode wordt gefocused op de cases A1. Brakwaterwinning Polders. A2. Brakwaterwinning kust(duinen), en A3. Westland. Droge voeten, voldoende gietwater. 2. Analyses kansrijkheid COASTAR toepassingen op nationale schaal. De onder (1) ontwikkelde methode wordt toegepast voor de gehele Nederlandse kustregio. Verder onderzoek is hierbij nodig om de methode op basis van landsdekkend beschikbare informatie uit te kunnen voeren. De resultaten van de methode worden getoetst in nieuw te starten case studies, in deze case studies wordt gekeken of de landsdekkende analyse voldoet voor een eerste haalbaarheidsanalyse voor toepassing van COASTAR maatregelen. De landsdekkende methode wordt vervolgens bijgesteld op basis van resultaten van de case studies. Landsdekkende resultaten worden eenvoudig beschikbaar gemaakt.

7 B2. Kennisdisseminatie COASTAR levert integrale opiossingen, die van belang 2ijn voor de Nederiandse delta en delta's en kustgebieden wereldwijd. Disseminatie van COASTAR kennis en ontwikkelingen en aansluiting bij andere trajecten is van groot belang. Kennisdisseminatie binnen het COASTAR programma bestaat uit 3 onderdelen: 1. Opsteilen en uitvoeren van het communicatieplan Communicatiedeskundigen van diverse consortiumpartners geven vorm aan het communicatieplan, gericht op verschillende doelgroepen. Aaiviteiten zijn (o.a.) het up-to-date houden van de website COASTAR.nl, het ontwikkelen van een brochure / leaflet en video, regelmatige nieuwsberichten en columns/blogs over de diverse cases en de organisatie van een eindsymposium. 2. Internationale kansen en opschating Onlangs Is het eerste Internationale COASTAR projea gegund: COASTAR Chili. COASTAR is onderdeel van de Internationale Water Ambitie (IWA) van de Nederiandse overheid, een belangrijke route voor Internationale disseminatie. Na verdere ontwikkeling en toetsing van de 4 COASTAR cases wordt een plan ontwikkeld voor Internationale opschaling van COASTAR. De eerste stappen in dit plan worden opgepakt door in gesprek te gaan met de juiste organisaties en personen. Regiocoordinatoren verbonden aan de IWA en de kaart 'COASTAR kansen wereldwijd uit de Internationale leaflet (coastar.nl, 2018) bieden hlerbij richting. 3. Aansluiting met andere trajecten COASTAR is niet los te zien van lopende (onderzoeks)trajeaen en ontwikkelingen op gebied van water, energietransitie en circulaire economie. Naast disseminatie van COASTAR kennis is ook disseminatie van andere programma's en projecten richting COASTAR van belang voor COASTAR. Kennisuitwisseling met belangrijke andere (onderzoeks)trajecten zoals WaterNexus, NextCen en ontwikkelingen in de Horstermeer, en maatschappelijke trajeaen als Kiimaatakkoord en de verschillende Deltaplannen worden in dit werkpakket belegd.

8 f C Programma organisatie Het COASTAR programma, de COASTAR cases (A) en de Instrumenten en COASTAR uitrol (B) worden In cocreatie ontwikkeld, uitgevoerd en gevalideerd. In dit proces wordt voldoende ruimte geboden voor (nieuwe) belangen en Inzichten en wordt goed gebruik te maken van alle kennis, ervaring en kunde die binnen maar ook buiten het consortium aanwezig is. Oit proces vergt een goede organisatie tussen de cases onderiing, tussen de cases en de (naiionaie) instrumenten en tussen de partijen binnen het consortium. Naast een goede afstemming binnen het programma-team (tussen de consortium-partners) en aanhaken van de eigen organisaties (inhoudeiijk, ambtelijk, bestuurlijk), wordt een heidere organisatie opgezet waarin ook een stuurgroep wordt benoemd. Taken voor de stuurgroep zijn o.a. beslissingen over prioritering, de overall scope in het vizier houden en betrokkenheid bestuurders faciiiteren. Tijdens het COASTAR programma zal toegewerkt worden naar go-nogo beslissingen voor vervolg van de cases binnen pilots. Hietvoor zal door de consortiumpartners op tijd aansiuiting worden gezocht binnen de eigen organisaties en met andere organisaties op inhoudeiijk, ambtelijk, bestuurlijk en directieniveau. labr - Internationale Architectuur Biennale Rotterdam Buiten TKI COASTAR wordt samen met het labr (Internationale Architeauur Biennale Rotterdam) en landschapsarchiteaenbureau Marco Vermeulen samenwerking gezocht met de Topseaor Creatieve Industrie voor het opzetten van ontwerpateliers en een ruimtelijk ontwerp COASTAR. De aanpak van COASTAR is initieei sterk gericht op kennisontwikkeling en maakt de komende jaren de slag naar pilots en implementatie, samen met betrokken partners. Van groot belang is dat alle betrokkenen - van professionele stakeholders tot lekenpubliek op zijn niveau inzicht heeft op de achtergrond en noodzaak van deze aanpak. labr-ateliers zijn gespeciallseerd in het inzichtelijk maken van technologische concepten en transities (denk aan de energietransitie) voor een breed publiek. Zie bijvoorbeeld httds7/iabr-n[/nl/droieaatelier/iabr2q] 82020ateliers De labr-ateliers kenmerken zich door de inzet op verknoping van kennis met lokale en regionale belangen tot een project, gericht op implementatie. Sleutel hiervoor is de inzet van (ruimtelijk) ontwerp en ontwerpend onderzoek, gericht op het vergroten van denkruimte en zicht op een nieuwe werkelljkheid. Een werkelijkheid die altijd de resultante is van een opteiling van verschillende belangen, voortkomend uit het denken in termen van maatschappelijke baten. De opgave waarbij de ondergrond en de bovengrond. techniek en maatschappelijke belangen, korte termijn lokale projecten en een lange termijn regionaal ontwikkelingsperspectief met elkaar moeten worden verbonden en zullen moeten optellen tot een projea met maatschappelijke meerwaarde, leent zich sterk voor een ontwerp-gedreven aanpak in een labr-ateiier.