STALBRANDEN. Faunawatch Maart Abstract

Transcriptie

1 Abstract Het aantal stalbranden neemt de afgelopen jaren toe. In de afgelopen tien jaar zijn zo n anderhalf miljoen dieren in Nederland omgekomen bij stalbranden. Even een vergelijking die natuurlijk mank gaat, maar bedoeld om zaken in perspectief te zetten. Als we dat aantal van omgekomen dieren zouden uitzetten op de Nederlandse bevolking van mensen, dan zou dat betekenen dat bijna 8,8% van de bevolking zou doodgaan aan brand. Als we bijvoorbeeld kijken naar het aantal verkeersdoden, dan ging dat in 2017 om 637 mensen. Om dit aantal nog lager te maken, worden er miljoenen gestoken in het veiliger maken van het verkeer en voor verbrande dieren (gemiddeld per jaar) dieren, wordt er bijna niets gedaan. STALBRANDEN Faunawatch Maart 2019 Zoals blijkt uit de cijfers heeft het Actieplan niet direct geleid tot afname van het aantal stalbranden. Weliswaar zijn stallen van ná 2014 een stuk meer brandveilig, maar het overgrote deel van de stallen stamt van vóór dit jaar. En aangezien de levensduur van stallen tussen de 25 en de 40 jaar is, zal het decennia duren voor het aangepaste bouwbesluit in het actieplan grootschalig verschil gaat maken. Als we uitgaan van 25 tot 40 jaar en de cijfers van de afgelopen 10 jaar extrapoleren, zullen er nog tussen de en dieren sterven door stalbranden. Als we weten dat er zoveel dieren nog gaan sterven, waarom nemen we dan niet op kortetermijnmaatregelen. Daar zouden miljoenen levens mee gered kunnen worden.

2 Inhoudsopgave Algemeen... 2 Aantallen... 3 Feiten... 4 Toelichting feiten... 4 Gedrag dieren... 6 Concurrentiepositie... 7 Veiligheid... 8 Maatregelen Reacties: Stalbranden in het buitenland Ondersteunende tabellen

3 Algemeen Stalbranden komen vaak voor, met als gevolg zeer veel dierlijke slachtoffers. Vaak verbranden ze levend, omdat ze niet kunnen vluchten, of ze sterven de verstikkingsdood. Soms raken ze (zwaar)gewond. De regels betreffende de brandveiligheid in stallen laten te wensen over. Brandveiligheidsmaatregelen zijn vaak nog heel basaal. Het aantal stalbranden neemt de afgelopen jaren toe. Aangezien er meestal enorme hoeveelheden dieren in een stal worden gehuisvest, zijn de gevolgen van brand ook enorm. Regelmatig worden stallen voor meerdere doeleinden gebruikt, wat de risico s verder verhoogt (bijvoorbeeld stalling van caravans met gasflessen in de caravans). 2

4 Aantallen Stalbranden komen het hele jaar voor, maar kennen een duidelijke piek in de zomermaanden. In de afgelopen tien jaar zijn zo n anderhalf miljoen dieren in Nederland omgekomen bij stalbranden. Er zijn tot nu toe geen aanwijzingen dat dit aantal de komende jaren gaat afnemen. Dit is natuurlijk een enorm aantal. Even een vergelijking die natuurlijk mank gaat, maar bedoeld om zaken in perspectief te zetten. Als we dat aantal van omgekomen dieren zouden uitzetten op de Nederlandse bevolking van mensen, dan zou dat betekenen dat bijna 8,8% van de bevolking zou doodgaan aan brand. Als we bijvoorbeeld kijken naar het aantal verkeersdoden, dan ging dat in 2017 om 637 mensen. Om dit aantal nog lager te maken, worden er miljoenen gestoken in het veiliger maken van het verkeer en voor verbrande dieren (gemiddeld per jaar) dieren, wordt er bijna niets gedaan. Is dit niet heel vreemd? 3

5 Feiten De feiten op een rij: De drie belangrijkste oorzaken van een stalbrand zijn: 1) Technische oorzaken in het bijzonder kortsluiting, oververhitting, zelfontbranding werktuigen; 2) Menselijk handelen (klussen in de stal); 3) Blikseminslag. Toelichting feiten Belangrijkste oorzaken van stalbranden bij de intensieve sectoren: in de periode komen elektriciteit/kortsluiting het meest frequent voor als veroorzakers van stalbranden. Bij houders van kalveren gelden werkzaamheden eveneens als belangrijkste oorzaak. Belangrijkste oorzaken bij overig rundvee (m.n. melkveehouderij): in de periode komen hooi/strobrand (al dan niet in combinatie met zelfontbranding van werktuigen) en werkzaamheden het meest frequent voor als veroorzakers van stalbrand, gevolgd door elektriciteit/kortsluiting. Feit is dat er in de veehouderij veel overlast van ratten en muizen is. Van deze knaagdieren is bekend dat ze graag aan elektriciteitskabels knagen. Daarin wordt vismeel verwerkt, waardoor muizen en ratten graag aan deze kabels knagen. Knaagdieren die aan elektra knagen kunnen kortsluiting veroorzaken met brand als gevolg. Zoiets lijkt eigenlijk vrij gemakkelijk verholpen te kunnen worden als de kabels in metalen geleiders worden gelegd. Werkzaamheden zijn nog steeds belangrijke oorzaken van stalbrand. Voorlichting over brandveilig werken dient zich niet alleen te richten op veehouders, maar ook op professionele bedrijven die (brandgevaarlijke) werkzaamheden in en aan stallen uitvoeren (installateurs, dakdekkers, enz.). Deze maand is vastgesteld dat mestkelders met vloeren die emissie van gassen uit mest tegengaan, de kans vergroten op een gasexplosie. Dat constateren experts, mede naar aanleiding van een ontploffing in een koeienstal. Luchtwassers Een bestuurder van LTO (Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland), Alfred Jansen ziet een verband tussen de stalbranden en de invoering van luchtwassers. Luchtwassers zijn een soort wasstraten voor lucht. Globaal gezien zijn er drie types: chemische, biologische en gecombineerde luchtwassers. Die laatste zou het beste van beide werelden moeten hebben. In de gecombineerde luchtwasser wordt lucht van de varkensstal naar buiten geventileerd. De lucht gaat in eerste instantie door een watergordijn heen, dan wordt het stof uit de lucht gefilterd en vervolgens gaat de lucht door een filterpakket, dat continu wordt bevochtigd met waswater. Daarin zitten ook bacteriën en die breken ammoniak en geurdeeltjes af. Vervolgens gaat de 'gewassen' lucht naar buiten toe. Een luchtwasser verhoogt de kans op een stalbrand. Het is een elektrische installatie en één van de belangrijkste oorzaken van brand is kortsluiting in een elektrische installatie. Om een luchtwasser goed te laten werken is er een centraal luchtkanaal nodig die de hele stal verbindt. Hierdoor 4

6 verspreidt vuur en rook zich razendsnel door de gehele stal. Brandwerende muren hebben dan geen zin meer. Vaak is zo n stal ook nog eens geïsoleerd met brandbaar materiaal als purschuim. Als het misgaat, is er geen redden meer aan. Een ander gevaar is dat bij een brand luchtwassers het vuur door de stal heen kunnen trekken, zodat het zich snel kan verspreiden. Bovendien ontstaan branden vaak bij luchtwassers waarvan de elektra ondeugdelijk is aangelegd. Bij het televisieprogramma Nieuwsuur kwam in juli 2018 naar buiten dat veel luchtwassers die de overlast van varkensstallen moeten beperken, zijn nagemaakt. Staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat kondigde daarom direct nieuwe milieuregels voor varkenshouders aan. Die strikte milieugrenzen maken uitbreiding of nieuwbouw voor varkensboeren nu bijna onmogelijk en dat leidt tot onrust. Het rapport van de Wageningen Universiteit geeft geen antwoord op de vraag waarom de luchtwassers niet goed werken. Eén van de suggesties is dat het te maken heeft met het onderhoud van de apparaten. Maar een rondgang door Nieuwsuur langs leveranciers en (oud)fabrikanten levert nog een inzicht op: er zijn veel slechte versies van luchtwassers in omloop. Producent Uniqfill ontwikkelde in 2009 de combi-geurwasser met de grootste prestatie: 85 procent geur- en ammoniakreductie. Het apparaat kreeg goedkeuring van de overheid middels een BWLnummer. Boeren die het apparaat kochten, kregen op basis van het BWL-nummer een vergunning. Een systeembeschrijving van het product kwam in omloop en nu kan iedereen de luchtwasser namaken. De vraag is dan ook: waarom is er geen goed certificeringssysteem voor deze producten? En waarom kan iedereen de BWL-nummers vrij gebruiken? Op die vragen geeft het ministerie van Landbouw aan Nieuwsuur geen antwoord. 5

7 Gedrag dieren Kippen, varkens en in mindere mate runderen vertonen geen vluchtgedrag, zegt boer Jansen van LTO. Ze zitten in hun habitat en willen daar niet uit. De woordvoerder van de Dierenbescherming kent een verhaal van een boer die zijn geredde varkens in paniek terug de brandende stal in zag rennen. Kippen maken sowieso geen schijn van kans, zegt Roelf Knoop van Brandweer Nederland. Die verbranden zo snel, het zijn net fakkels. Koeien maken de meeste kans, omdat die vaker gewend zijn naar buiten te gaan. Faunawatch betwijfelt bovenstaande. Ze kunnen niet vluchten in een stal. Als de stal open zou zijn, dan lijkt ons dat de dieren wel zouden vluchten. Een dier heeft warmte- en koudesensoren. Als het te warm wordt, sturen die sensoren een signaal naar de hersenen en gaat het dier weg van de warmte. Als de stal open zou zijn, zouden ze dus wegrennen van de brand. Als ze in een stal zitten opgesloten, is het onmogelijk om vluchtgedrag te vertonen. 6

8 Concurrentiepositie Volgens de Rabobank is er voldoende perspectief voor de varkenshouderij. Als gevolg van de stijging van de kostprijs is de Nederlandse concurrentiekracht ten opzichte van de Europese concurrenten afgenomen. De varkensvleesconsumptie binnen de EU is stabiel. Wereldwijd neemt de vraag naar varkensvlees toe, waarbij China en Japan de belangrijkste afzetmarkten zijn. De Nederlandse varkenssector is sterk export georiënteerd. In 2016 werden 6,6 miljoen biggen en 3 miljoen vleesvarkens geëxporteerd. In 2016 werden 14,7 miljoen varkens in Nederland geslacht. Van het in Nederland geproduceerde varkensvlees wordt 55% geëxporteerd. De binnenlandse consumptie bedraagt 615 miljoen ton. Nederland kent een zelfvoorzieningsgraad van 240%. Vraag en aanbod van varkensvlees stabiliseert in de EU. De afhankelijkheid van export buiten de EU blijft daarmee groot. Wereldwijd neemt de vraag sneller toe dan het aanbod. Er is een toenemende concurrentie op kostprijsniveau, waarbij het kostprijsvoordeel van Nederland is verdampt. De verwachting is dat de consumptie in Nederland afneemt. Conclusie: In het Besluit houders van dieren staat dat dieren zodanig gehuisvest moeten worden dat hen geen onnodig lijden of letsel wordt toegebracht, maar de sector en politiek wijzen naar maatregelen zoals die zijn vastgelegd in het Actieplan Stalbranden en stellen hiermee het nodige te doen om de veiligheid van de dieren te waarborgen. Helaas blijkt uit het grote aantal stalbranden dat dit niet het geval is. 7

9 Veiligheid Zoals blijkt uit de cijfers heeft het Actieplan niet direct geleid tot afname van het aantal stalbranden. Weliswaar zijn stallen van ná 2014 een stuk meer brandveilig, maar het overgrote deel van de stallen stamt van vóór dit jaar. En aangezien de levensduur van stallen tussen de 25 en de 40 jaar is, zal het decennia duren voor het aangepaste bouwbesluit in het actieplan grootschalig verschil gaat maken. Dit is een heel belangrijk gegeven. Een actieplan zonder verandering op korte termijn gaat nog vele levens kosten. Als we uitgaan van 25 tot 40 jaar en de cijfers van de afgelopen 10 jaar extrapoleren, zullen er nog tussen de en dieren sterven door stalbranden. Als we weten dat er zoveel dieren nog gaan sterven, waarom nemen we dan niet op kortetermijnmaatregelen. Daar zouden miljoenen levens mee gered kunnen worden. Een evaluatierapport (op verzoek van het ministerie van Economische Zaken en LTO Nederland) betreffende het Actieplan Stalbranden ( pdf) meldt o.a.: Het bewustzijn van bepaalde typen veehouders en vooral van schaalvergroters met betrekking tot brandveiligheid lijkt te zijn toegenomen in de looptijd van het Actieplan (interviews, internetenquête). Activiteiten op het gebied van voorlichting over brandveiligheid van veestallen en de dieren daarin verdienen continue voortzetting. Brandveiligheid van stallen zal sterk onder druk blijven staan door: De relatief geringe kans op stalbrand (ondanks de grote impact); De kostprijs gedreven afwegingen; De regeldruk op o.a. milieugebied Uit het Evaluatierapport Actieplan Brandveilige Veestallen kan worden geconcludeerd: De kans op brand met dierlijke slachtoffers is in nieuwbouwstallen (en stallen die een grote verbouwing hebben ondergaan) afgenomen. Dit komt o.a. door nieuwe bouwvoorschriften in het Bouwbesluit (sinds april 2014), extra eisen van de verzekeraars en een groter bewustzijn bij veehouders. Ook bij bestaande bouw is een verbetering van de brandveiligheid in stallen te zien; zij het in geringe mate. Dit komt onder meer omdat verzekeraars steeds meer elektrakeuringen eisen. Brandveiligheid is hoger op de agenda komen te staan, zegt de heer Hugo Bens, namens LTO/NOP lid van de werkgroep Programma Brandveilige Veestallen en woordvoerder van LTO. Dat geldt zowel voor de veehouders als voor aanverwante adviseurs en industrie die op de erven van de bedrijven komen (erfbetreders). In hoeverre het aangescherpte beleid en het verhoogde bewustzijn de afgelopen jaren heeft geleid tot minder stalbranden en minder dierlijke slachtoffers, is vanwege de korte tijdspanne nog niet te zeggen. Sinds 2014 houden Brandweer Nederland en het Verbond van Verzekeraars het aantal branden, het aantal omgekomen dieren en de oorzaken van stalbranden op systematische wijze bij. Daarmee is het inzicht in de verschillende oorzaken van stalbranden toegenomen. Gemeenten geven aan dat er nog steeds landelijke handvaten ontbreken voor het aantonen van gelijkwaardigheid van grotere brandcompartimenten (gedeelte van een of meer gebouwen, bestemd als maximaal uitbreidingsgebied van de brand). Gemeenten geven nog steeds uiteenlopend invulling aan de eisen voor gelijkwaardigheid. Sommige gemeenten accepteren vanwege het ontbreken van handvaten voor gelijkwaardigheid op dit moment helemaal geen bouwaanvragen voor stallen > m2. In de betrokkenheid van verzekeraars is weinig veranderd ten opzichte van 4-5 jaren geleden. Sommige zijn nog steeds betrokken bij de ontwerpfase van grote projecten; er wordt gekeken naar elektra, regels voor brandveiligheid en omvang. Verzekeraars benadrukken dat het bij de (grote) bouwprojecten niet gaat om aantal dieren of dierenleed, maar om het economisch belang: de 8

10 bedrijfscontinuïteit en de financiële borging. Maximale bedrijfsomvang is voor verzekeraars niet het maximale aantal dieren of vierkante meters, maar afgestemd op de maximale kosten van herbouw, inrichting en ingebruikname na brand. Men vindt het aan de politiek om aan te geven hoeveel dierlijke slachtoffers per stalbrand maximaal toelaatbaar zijn. Vee wordt niet meegenomen in vuurlastberekening van grote stallen (gelijkwaardigheid). Een grote verzekeraar geeft aan dat dit wel gewenst is. De grote verzekeraars en sommige gemeenten eisen bij oplevering van een nieuwe stal een opleverings-elektrakeuring (AgroElektrakeuring of NEN1010). Installatiefouten bij oplevering moeten worden hersteld voordat de stal in gebruik wordt genomen. 9

11 Maatregelen 1. Lessen over brandveiligheid voor dieren in veestallen in het reguliere agrarische onderwijs is belangrijk om toekomstige veehouders en dierverzorgers bewust te maken van het belang ervan en te voorzien van de benodigde kennis en tools. 2. Voor bestaande stallen is er vanuit de grote verzekeraars een ontwikkeling in gang gezet om een periodieke elektrakeuring als voorwaarde in de polis op te nemen (AgroElektrakeuring of NEN3140). 3. De in ontwikkeling zijnde bijlage voor veestallen bij de bestaande NEN-normen moet verandering brengen in de landelijke handvaten voor het aantonen van gelijkwaardigheid van grotere brandcompartimenten. 4. Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. 5. Carola Schouten wil extra brandveiligheidseisen aan bestaande stallen opleggen. Een extern bureau onderzoekt de praktische- en financiële haalbaarheid van deze eisen. Ook de betrijding van knaagdieren zou in deze eisen aan de orde komen. 6. LTO wil overigens niet dat de overheid boeren zomaar allerlei maatregelen oplegt. In de zoektocht naar geschikte aanpassingen in bestaande stallen hebben 82 leden van ZLTO (een vereniging van boeren en tuinders in Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Gelderland) zich hierover uitgesproken. Het betreft maatregelen met betrekking tot periodieke elektrakeuringen, detectiesystemen in technische ruimtes en bliksemafleiders. 7. Faunawatch is van mening dat de boeren in z n algemeenheid veel geldproblemen hebben, o.a. door de fosfaatregelgeving. De overheid zou een substantiële financiële bijdrage kunnen leveren om de maatregelen te treffen ter voorkoming van stalbranden. Volgens universiteit Antwerpen zijn er bijvoorbeeld in België controles op het dierenwelzijn, het gebruik van verboden middelen (hormonen en medicijnen) e.d. bij de veebedrijven. Als de overheid dergelijke controles uitvoert, zouden ze ook een controle van de elektra moeten uitvoeren op alle bedrijven die voor 2014 zijn gebouwd. Op deze manier zouden de gevaarlijke systemen er al uit kunnen worden gehaald. In samenwerking met andere betrokken partijen zoals de Dierenbescherming, Brandweer Nederland, het Verbond van Verzekeraars en de POV (Producenten Organisatie Varkenshouderij) is het nieuwe Actieplan Brandveilige Veestallen opgesteld, waarin elektrakeuring niet alleen in nieuwe, maar ook in bestaande stallen verplicht is gesteld. Volgens critici is het vernieuwde actieplan ontoereikend, omdat sprinklerinstallaties niet verplicht zijn en er geen vluchtwegen zijn als er een stalbrand ontstaat. Evenals in het vorige actieplan worden hierin wel kleine stappen gezet, maar blijven belangrijke maatregelen uit. Zo is ervoor gekozen om de sector zelf controles te laten organiseren. 10

12 Doelstelling van het nieuwe Actieplan Brandveilige Veestallen : Er moet meer aandacht komen voor brandveiligheid in bestaande stallen. De deelnemende partijen aan het Actieplan Stalbranden hebben de conclusies van het evaluatierapport onderschreven. Zij vinden dat de afgelopen jaren resultaten zijn geboekt, maar beseffen dat er de komende jaren nog meer moet gebeuren. Daarom blijven zij samenwerken in dit nieuwe Actieplan Brandveilige Veestallen om de brandveiligheid in de veehouderij verder te verbeteren. Ook wordt in het nieuwe Actieplan gesteld dat men zich moet realiseren dat een stalbrand nooit volledig is te voorkomen. Omdat het accent bij dit tweede actieplan sterker ligt op brandveiligheid in bestaande stallen is de hoop en verwachting dat met deze acties en aanvullende bewustwording in 2022 een dalende lijn kan worden gezien in het aantal stalbranden en dierlijke slachtoffers, in vergelijking met de afgelopen jaren. De grotere veehouderijsectoren zijn ieder apart vertegenwoordigd in de werkgroep; de varkenshouderij, de melkveehouderij, de pluimveehouderij en de kalverhouderij. Een van de nieuwe maatregelen is het periodiek keuren (1x per 5 jaar) van bestaande stallen voor kalveren, varkens en kippen. Het gaat hierbij om een keuring van de elektra. Aan deze maatregel is al uitvoering gegeven via verzekeraars en private kwaliteitssystemen in de veehouderij. Inmiddels zijn enkele duizenden stallen gekeurd. Ook een gunstig punt in het plan is dat nieuwbouwstallen aan strengere regels moeten voldoen, al staat nergens te lezen wat de consequenties zijn voor het niet naleven van die regel. Indien een stal een aparte technische ruimte heeft, dient deze verplicht 60 minuten brandwerend afgescheiden te zijn (een technische ruimte is een ruimte waarin apparatuur staat die noodzakelijk is voor het functioneren van een stal); constructie- en isolatiemateriaal dient minimaal van brandklasse B te zijn (bij brandklasse B gaat het om een brand van vloeibare stoffen zoals benzine, dieselolie, aceton en was. Brandveiligere materialen helpen tegen de verspreiding van brand). Voor grotere stallen ( > 2500 m2) gelden hogere eisen aan brandveiligheid. Er is een NEN-norm vastgesteld voor de gelijkwaardigheid van brandveiligheid bij grotere bouwcompartimenten. Tevens is een aparte categorie brandveiligheid opgenomen in de Maatlat Duurzame Veehouderij (certificatiesysteem voor integraal duurzamere veestallen). Als veehouders, bij een nieuw te bouwen stal of grote verbouwing, voldoen aan deze maatlat kunnen ze profiteren van fiscale voordelen. Als ze investeren in een duurzame stal moeten ze daarbij bovenwettelijk investeren in brandveiligheid. Ten aanzien van brandveiligheid zijn de maatregelen in de Maatlat gebaseerd op drie uitgangspunten: preventie dat stalbrand ontstaat; het bestrijden van een stalbrand; de impact van een ontstane brand beperken. Ook hier geldt weer: wordt er door de overheid gecontroleerd op correcte uitvoering en wat zijn de consequenties indien er onrechtmatigheden worden vastgesteld. 11

13 Reacties: Brandweer Nederland: Roelf Knoop, namens Brandweer Nederland lid van de stuurgroep Actieplan Stalbranden: De brandweer staat bij een stalbrand voor een lastige opgave en de impact op de collega s die de brand bestrijden is enorm. We zien daarom de noodzaak om de brandveiligheid van stallen verder te verbeteren. Het is belangrijk dat er nu ook concrete stappen worden gezet voor bestaande stallen. Brandweer Nederland levert daar graag met expertise een bijdrage aan. Wij zetten ons in voor minder branden, minder (dierlijke) slachtoffers en minder schade. Frank Futselaar van de SP over het Actieplan Brandveilige Veestallen : Hoewel er een aantal kleine stappen worden gezet om het probleem van stalbranden te beperken, worden veel te veel maatregelen uitgesteld voor overleg of onderzoek. Op het gebied van de aanpak van verouderde, brandonveilige stallen wordt bijna niets concreets gedaan. Futselaar ziet als enige grote winst in het plan dat er verplichte elektrakeuringen gaan plaatsvinden in een groot deel van de veehouderij: 'Maar deze zijn slechts een keer in de vijf jaar verplicht, terwijl een jaarlijkse controle veel veiliger zou zijn. Bovendien is onduidelijk wat de straf is voor bedrijven waar problemen worden geconstateerd, mede omdat de controle wordt overgelaten aan de veeboeren zelf.' De SP kwam met een alternatief actieplan, waarin onder andere genoemd wordt: Een tweejaarlijkse controle op brandveiligheid van stallen door de brandweer - specifiek gericht op elektra - is een goede manier om brandgevaar te minimaliseren. Dit mag niet beperkt blijven tot vrijblijvend advies, maar moet ook kunnen leiden tot bestuursrechtelijke sancties als boetes en verlies van vergunningen bij herhaaldelijk falen. Om te voorkomen dat de brandweer in landbouwregio s overbelast raakt, is hiervoor wel een financiële investering nodig. Moderne brandmelders in alle stallen vanaf Er zijn nog steeds stallen zonder moderne brandmelders, ondanks het feit dat dit relatief goedkope ingrepen zijn. Vanaf 2020 zou dit verplicht moeten zijn. Indien het juridisch gezien lastig is, is een alternatief om het verplicht te laten zijn voor het krijgen van het IKB-keurmerk. Alle bestaande stallen aanpakken met ofwel moderne brandwerende muren ofwel sprinklerinstallaties ofwel ontsnappingsmogelijkheden voor dieren, in uiterlijk Bliksemafleiders op stallen vanaf 2020, omdat ook bliksem een voorkomende oorzaak is van stalbranden. Bluswater aanwezig op elke locatie, ook bij bestaande stallen vanaf Elektrische apparaten in afgesloten ruimte vanaf 2020, omdat kortsluiting een van de belangrijkste oorzaken van stalbranden is. Dit komt meestal door overbelasting van de installatie, in sommige gevallen zijn er andere oorzaken zoals vervuiling, bekabeling en knaagdieren. Het volledige Alternatieve Actieplan van de SP: Het zou veehouders volgens velen verplicht moeten worden om in (bestaande) veestallen kostbare brandveiligheidsinstallaties te bouwen, maar het is voor boeren een te grote investering. Een dergelijke investering is alleen mogelijk in samenwerking met het bedrijf waar de boer zijn producten aan levert. Denk hierbij aan een groot bedrijf in de melkindustrie. Een medewerker van een bedrijf in brandblusapparatuur: Oorzaken van een stalbrand zijn bijvoorbeeld de oververhitting van een melkrobot; smelten van de bedrading van elektrische apparatuur; brand in schakelkasten; knaagdieren die aan elektrische bedrading knagen; luchtwassers. 12

14 Er zou in de stallen een detectie aanwezig moeten zijn, een soort vooralarm, waarna een sprinklerinstallatie in gang kan worden gezet. Daarbij zullen dieren dus worden natgespoten en het is de vraag of de dieren in paniek raken. Volgens Faunawatch worden in bepaalde slachthuizen dieren nat gespoten om ze rustig te houden. Voorlopig is het nog zo dat verzekeringsmaatschappijen geen eisende partij zijn ten aanzien van brandveiligheidseisen in veestallen; 3-4% van de omzet wordt zonder problemen uitgekeerd. Marktonderzoeksbureau AgriDirect: dankzij de toegenomen verdiensten in de varkenshouderij leeft de bouwlust op. Verleende vergunningen die in de bureaulade waren beland, worden nu gebruikt om de bouwplannen daadwerkelijk te realiseren. Uit een telefonische enquête blijkt dat het percentage varkenshouders met bouwplannen is verdubbeld. In 2017 zijn de percentages van varkenshouders die investeringsplannen hebben in nieuwbouw of renovatie gestegen naar respectievelijk 15,9 en 18,2 procent. Een bouwbedrijf in de provincie Noord-Brabant profiteert van de opleving. Enkele jaren geleden was de stallenbouwspecialist vooral actief in de melkveehouderij, nu komt de meeste vraag uit de varkenshouderij. Op de website van deze stalbouwer valt te lezen: Als gespecialiseerd agrarisch bouwbedrijf kunnen wij uw stal snel én goed bouwen door gebruik te maken van prefab materialen en energiezuinige technieken. Het is aan u om te kiezen voor een traditionele bouw of prefab bouw. Welke weg u ook kiest, wij stemmen de bouw en inrichting van uw stal af met uw leveranciers en installateurs van de stalinrichting, voerinstallatie, voeropslag, het klimaatsysteem, de luchtwasser en een eventuele mestverwerkingsinstallatie. Niets over brandpreventie. 13

15 Stalbranden in het buitenland Hoe staan de zaken met betrekking tot stalbranden in België? Kamerlid Yoleen Van Camp stelde op 17 mei 2018 Kamervragen aan de bevoegde minister van Landbouw Denis Ducarme, over cijfers van stalbranden in België. Hert antwoord kwam onlangs van minister Jan Jambon, vicepremier en minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken: 1. De FOD (Federale Overheids Dienst) van Binnenlandse Zaken verzamelt geen gegevens over het aantal actieve veestallen in België. 2. De brandweer registreert gegevens van elke tussenkomst in interventie. Verslagen worden doorgestuurd worden naar het Federaal Kenniscentrum van de Civiele Veiligheid (KCCE). In deze indelingslijst zijn veestallen echter niet als afzonderlijke onderwerp opgenomen, waardoor het niet mogelijk is om de branden in stallen uit deze cijfers te filteren. Ze beschikken dan ook niet over gegevens over het aantal stalbranden in de laatste vijf jaar noch over het aantal dieren dat daarbij is omgekomen, omdat dit niet in deze interventieverslagen geregistreerd wordt. 3. De voorschriften van bijlage 6 bij het koninklijk besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan de nieuwe gebouwen moeten voldoen zijn van toepassing op industriegebouwen. Ook het bedrijfsmatig houden van dieren wordt daarbij als industriële activiteit beschouwd, waardoor deze voorschriften ook gelden voor stallen en andere gebouwen in de landbouwsector. In functie van de oppervlakten en de brandbelasting worden diverse brandveiligheidsmaatregelen opgelegd. Deze reglementering is alleen van toepassing op nieuwe gebouwen maar kan door de brandweer gehanteerd worden in het kader van een advies voor een exploitatievergunning als regel van goed vakmanschap om een gelijkwaardige brandbeveiliging op te leggen. Benadrukt dient te worden dat het hier niet gaat om specifieke voorschriften voor stallen, maar over algemene voorschriften die gelden voor alle industriegebouwen, zonder rekening te houden met de specifieke bestemming van deze gebouwen. Deze voorschriften zullen ook de brandveiligheid van de dieren in de stallen ten goede komen, ook al zijn sommige van deze algemene voorschriften niet altijd makkelijk toe te passen in stallen. De minister heeft geen intentie om specifieke brandveiligheidsvoorschriften voor stallen uit te werken omdat dit zijn bevoegdheid niet is. Het Grondwettelijke Hof heeft in het verleden immers geoordeeld dat het beleid met betrekking tot de brandbeveiliging, geen zuiver federale aangelegenheid is, maar een bijkomstige zaak. De federale overheid is bevoegd om basisnormen uit te vaardigen, dit wil zeggen normen die gemeen zijn aan een categorie van constructies zonder dat daarbij in acht wordt genomen welke de bestemming ervan is. Tegelijkertijd zijn de gemeenschappen en gewesten bevoegd tot het regelen van de specifieke veiligheidsaspecten (bv. voor ouderenvoorzieningen, maar eventueel ook voor veestallen), vooral door de federale basisnormen aan te passen en aan te vullen, zonder die aan te tasten. 14

16 Het antwoord van minister Jambon samengevat: in België wordt niet bijgehouden wat een specifieke stalbrand is, zodat ook niet bekend is hoeveel er zijn en wat de oorzaak is. Hoe staan de zaken met betrekking tot het voorkomen van stalbranden in het Verenigd Koninkrijk? Overheidsregels aangaande dierverblijven en stallen (een document dat 150 pagina s telt) zijn terug te brengen tot een paar zinnen: Behalve voor de hand liggende checklists en handleidingen hoe bepaalde materialen en andere zaken op te slaan, valt m.b.t. mogelijke brand te lezen: Voor onderkomens van dieren dient er een of andere vorm van brandmelding aanwezig te zijn die in alle delen van de stal en bijgebouwen gehoord kan worden. Hoorbare waarschuwingsfuncties kunnen echter nadelige effecten op het gedrag van de dieren hebben. In grote en meer complexe gebouwen waarin dieren gehuisvest zijn, moet misschien overwogen worden om tot een vorm van vaste brandbestrijdingsapparatuur over te gaan. Men dient ervoor te zorgen dat mensen veilig kunnen ontsnappen en dieren snel en gemakkelijk het pand kunnen verlaten. Evacuatie van zowel mensen als dieren moet voorrang hebben boven procedures voor het beperken van materiële schade en inhoud. In een noodplan dient opgenomen te zijn: Het belang van branddeuren en andere elementaire brandpreventiemaatregelen; Waar relevant, juist en veilig gebruik van de brandblusapparatuur in het onderkomen van de dieren. /14895/fsra-animals.pdf Hoe staat het in Duitsland met stalbranden? In Duitsland zijn er, ruw geschat, ongeveer 100 branden per jaar in veehouderijen. Tienduizenden dieren, runderen, varkens, kippen en andere dieren verbranden levend of stikken pijnlijk. De grootste stalbrand in 2018 in Duitsland was op 16 juli: mestvarkens kwamen om in Rheine in het Münsterland. In Duitsland verschillen de brandveiligheidsregels m.b.t. stalbranden per regio. Er worden door officiële instanties geen statistieken bijgehouden van stalbranden. Dierenorganisatie PETA Duitsland is de enige instelling die sinds medio 2013 de stalbranden in kaart brengt en aanklachten indient tegen veehouders. Er blijken nog veel veehouderijen te kort te schieten in brandbeveiliging en er bestaan gebrekkige technische apparatuur. Tot nu toe zijn ongeveer 25 rechtszaken bij verschillende openbare aanklagers terechtgekomen. Ondanks dat verbetert er niets, alle publiciteitsprocedures in de afgelopen jaren ten spijt. Wel heeft PETA de vereisten voor brandbeveiliging weten te behalen in een bouwvergunningsprocedure, maar dit heeft in de praktijk nauwelijks positieve effecten, omdat de nalatigheid en onvoorzichtigheid van de boeren voortduren. Evenals in Nederland, worden de meeste branden veroorzaakt door technische gebreken. Deze gebreken zijn echter vaak het gevolg van problemen in de schuren. Zelfs brandweerlieden die als eerste werden geconfronteerd met het afschuwelijke lijden van de dieren hebben zich tot PETA gewend om de ernstige tekortkomingen in de stallen en de gebrekkige blusmaterialen te benadrukken. Een kennisgeving van de Duitse regering aan de Commissie van de Europese Unie van 4 juni Richtlijn 98/58 / EG van de Raad van 20 juli 1998 op het gebied van de bescherming van landbouwproducten bevat een lijst van ernstige tekortkomingen met betrekking tot intensieve veehouderij in Duitsland: Geen dierenarts geraadpleegd voor de behandeling van zieke dieren Tekorten in voeding, watervoorziening en verzorging van de dieren 15

17 Tekortkomingen in de voorzieningen voor het houden van dieren Overtreding van andere voorschriften Als hoofdoorzaak vermeldt het rapport Gebrek aan kennis en/of vaardigheden m.b.t. het houden van dieren en onvoldoende financiële en ruimtelijke uitrusting van landbouwbedrijven. Geregeld vallen in dit soort bedrijven haperende elektrische systemen op zagen undercover medewerkers zoals open elektriciteitsleidingen in het strooisel van dieren of slecht geïsoleerde of gebroken leidingen. De bevoegde autoriteiten vinden ook herhaaldelijk tekortkomingen in de brandbeveiliging, wat valt onder schending van vergunningsvoorwaarden. Als branden uitbreken als gevolg van tekortkomingen, wordt meestal uitgelegd: brand is veroorzaakt door een technisch defect. Het feit dat deze technische gebreken in feite vaak grove nalatigheid betreffen en geaccepteerd worden in de wetenschap dat de ondeugdelijke technische voorzieningen zijn goedgekeurd door de veehouders. Een evaluatie door PETA, die alleen kijkt naar de gevallen die bekend worden en waarvoor klachten werden ingediend, toonde aan dat ongeveer dieren (kippen, koeien, varkens) in één jaar tijd in branden werden gedood - om nog maar te zwijgen over de vele gewonde dieren waar nauwelijks bekendheid aan wordt gegeven. PETA schat dat er elke maand 5 tot 10 stalbranden in Duitsland plaatsvinden. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is het niet zo dat de eisen voor brandveiligheid voor dieren in kennisgevingen als vanzelfsprekend worden beschouwd. Keer op keer achterhaalt PETA Duitsland in goedkeuringsdocumenten dat er nog steeds tekorten zijn. Het is echter in toenemende mate mogelijk - ook door de gevoelszin van de autoriteiten - om brandpreventiemaatregelen in vergunningen af te dwingen. Een verzoek van PETA om het redden van dieren op te nemen in het rapport over brandveiligheid werd ingewilligd. Het rapport over brandbeveiliging is sindsdien in die zin aangevuld. Polen In maart van dit jaar doodde een grote brand in Poćwiardów, Polen, nog biggen en 300 zeugen. Europa Europese regelgeving zou een hoop kunnen opleveren. 16

18 Ondersteunende tabellen Bron onderstaande tabellen: Evaluatie Actieplan Stalbranden , onderzoek Universiteit Wageningen, M. Bokma-Bakker, Mevrouw Bokma refereert in haar onderzoek op haar beurt aan andere bronnen. Aantal omgekomen dieren per oorzaak van brand Aantal dierlijke slachtoffers Oorzaken 2014 (27 branden) 2015 (26 branden) 2016 (35 branden) Onbekend varkens varkens 34 runderen 23 runderen 7 runderen 298 kalveren pluimvee 51 kalveren varkens pluimvee pluimvee Technisch varkens pluimvee 7 runderen pluimvee 35 kalveren 108 kalveren 1 rund pluimvee Broei/zelfontbranding runderen 12 kalveren Menselijk handen/ werkzaamheden varkens Bliksem pluimvee 1 rund pluimvee biggen Totaal Aantal stalbranden en omgekomen dieren in de periode en de kansen op stalbrand (bron: Brandweer Nederland i.s.m. Verbond van Verzekeraars en CBS Landbouwtelling) Periode Rundveehouderij Varkenshouderij Pluimveehouderij aantal (gem/jaar) aantal (gem/jaar) aantal (gem/jaar) Totaal aantal stalbranden 54 (18) 18 (6) 16 (5) Aantal stalbranden waarbij dieren 19 (6) 12 (4) 12 (4) omkwamen Totaal aantal omgekomen dieren 587 (196) (6.956) ( ) Gemiddeld aantal omgekomen dieren per bedrijf Aantal bedrijven in 2014 (CBS) Aantal dieren in 2014 (CBS) Kans op stalbrand P = * P = P = Kans op stalbrand met dierlijke P = P = P = slachtoffers * d.i. frequentie van 5 op de bedrijven 17

19 Aantal omgekomen dieren naar oorzaak van stalbrand in de periode Aantal dierlijke slachtoffers Oorzaken 2014 (27 branden) 2015 (26 branden) 2016 (35 branden) Onbekend varkens 2105 varkens 34 runderen 23 runderen 7 runderen 298 kalveren pluimvee 51 kalveren varkens pluimvee pluimvee Technisch varkens pluimvee 7 runderen pluimvee 35 kalveren 108 kalveren 1 rund pluimvee Menselijk handen/ werkzaamheden varkens Broei/zelfontbranding runderen 12 kalveren Blikseminslag pluimvee 1 rund pluimvee biggen Totaal aantal omgekomen dieren Brandveilige stallen voor mens en dier (bron: initiatiefnemers Actieplan Stalbranden) Voorgenomen activiteit Stand van zaken Verbetering samenwerking dierenarts-brandweer Handreiking van KNMvD/brandweer voor snel dierenarts Doel: zorgen voor snelle diergeneeskundige hulp bij ter plaatse en wat partijen van elkaar verwachten in geval brand in geval van vaste dierenarts op afstand van bv. euthanasie is nagenoeg afgerond Kennisniveau bij stallenbouwer, gemeente en veehouder Communicatie over regelgeving via LTOover wet- en regelgeving vergroten ledenbijeenkomsten, artikelen in vakbladen en via Doel: Kennisniveaus vergroten helpdesk ministerie BZK. Onderzoek Europees recht naar mogelijkheid om open Verbod is in strijd met EU-regelgeving. Gekozen voor verwarmingssystemen te verbieden voorlichting over risico s aan veehouders via vakbladen. Doel: Risico gebruik open-vuur heaters verminderen Wordt nog gerealiseerd. Gelijkwaardigheid van brandveiligheid bij grotere Rapport IFV Risicovergelijking van stallen > m 2. brandcompartiment > m 2 Grotere brandcompartimenten mogelijk bij toepassen Doel: Handvatten voor beoordeling gelijkwaardigheid gelijkwaardigheid NEN voor veestallen (in ontwikkeling). Stimuleren van brandveilige stallen (bron: initiatiefnemers Actieplan Stalbranden) Voorgenomen activiteit Aparte categorie brandveiligheid in Maatlat Duurzame Veehouderij Doel: Via fiscale voordelen investering in bovenwettelijke maatregelen op gebied van brandveiligheid stimuleren Periodieke elektrakeuringen regelen via kwaliteitssystemen Doel: Risico van kortsluiting/zelfontbranding door elektra verminderen Brandveiligheid onderdeel maken van integrale handhavingsstrategie Doel: Handhaven op brandveiligheid Stimuleren van innovatie van detectiesystemen Doel: Praktijkrijpe detectiesystemen in stal krijgen Eenduidiger beleid bij gemeenten Doel: Verschillen in beoordeling gelijkwaardigheid grote brandcompartimenten wegnemen Aanpassen en implementeren regelgeving Doel: Brandveiligheid veestallen versterken Stand van zaken Gerealiseerd sinds MDV-certificaat wordt tevens beloond in Brabantse Zorgvuldigheidsscore Veehouderij, en daarmee keuzemaatregelen brandveiligheid. Periodieke keuring opgenomen in Beter Leven-keurmerk Dierenbescherming. Opname in IKB s staat nog als actiepunt. Niet mogelijk. Omgevingsdiensten gevraagd om bij handhaven ook te letten op brandveiligheid. Hiervoor wordt leaflet ontwikkeld. Werkgroep Actieplan is aanspreekpunt voor bedrijven met innovaties. Al minder verschillen in beleid door vorming brandweer Nederland en 25 veiligheidsregio s. Bij realisatie landelijke NEN-norm is probleem opgelost. Aanpassing Bouwbesluit per met dierverblijven als aparte subcategorie, technische ruimte 60 min brandwerend en isolatie-/aankledingsmateriaal minimaal brandklasse B. Via IFV naleving in bouwpraktijk onderzocht. 18

20 Overzicht van totaal aantal stalbranden in en aantal dierlijke slachtoffers (bron: initiatiefnemers Actieplan Stalbranden) Rundveehouderij Varkenshouderij Pluimveehouderij Totaal Kalveren Overig rundvee 2012 Aantal stallen Aantal dieren Aantal stallen Aantal dieren Aantal stallen Aantal dieren Aantal stallen Aantal dieren Aantal stallen Aantal dieren Totaal Aantal stallen 2016 Aantal dieren Aantal stalbranden en omgekomen dieren in de periode (bron: Rapport Brand in veestallen) en periode (bron: Brandweer Nederland en CBS Landbouwtelling) Rundveehouderij Varkenshouderij Pluimveehouderij (gem/jaar) (gem/jaar) (gem/jaar) (gem/jaar) (gem/jaar) (gem/jaar) Totaal aantal 410 (82) 68 (14) 242 (48) 34 (7) 111 (22) 25 (5) stalbranden Aantal stalbranden 57 (11) ( 14-16) 64 (13) ( 14-16) 30 (6) ( 14-16) waarbij dieren 19 (6) 13 (4) 12 (4) omkwamen Totaal aantal (284) (222) omgekomen dieren (4.745) (7.168) ( ) (89.806) Gemiddeld aantal 25 ( 14-16) 365 ( 14-16) ( 14-16) omgekomen dieren per bedrijf 2007: 2014: 2007: 2014: 2007: 2014: Aantal bedrijven in referentiejaar Aantal dieren in referentiejaar 0 Gemiddeld aantal dieren per bedrijf in referentiejaar 19

21 Meest voorkomende brandoorzaken bij pluimvee, varkens en rundvee Brandoorzaken pluimvee, varkens, rundvee Onderzoek Totaal stalbranden (Looije & Smit, (28 branden) (26 branden) (35 branden) (89 branden = 2010) 100%) Elektriciteit/ Technische Technische Werkzaamheden Technische kortsluiting oorzaak/kortsluiting oorzaak/kortsluiting (5) oorzaak/kortsluiting (7) (5) (13 = 15%) 2 Zelfontbranding Werkzaamheden Blikseminslag (3) Technische Werkzaamheden / oververhitting (4) Broei of brand in oorzaak/kortsluiting (11 = 12%) 3 Werkzaamheden Blikseminslag (3) stro of hooi (3) (1) Blikseminslag (7 = Broei of brand in 8%) stro of hooi (1) Zelfontbranding Werkzaamheden Blikseminslag (1) Broei of brand in nabij hooiopslag (2) Brandstichting (1) stro of hooi (5 = (1) 6%) Brandstichting (1) Brandstichting (2 = 2%) Onbekend (12) Onbekend (13) Onbekend (26) Onbekend (50 = 57%) Oorzaken van stalbranden bij pluimvee (bron: Cijfers Actieplan Stalbranden) 2014 (5) 2015 (3) 2016 (8) Totaal Technische Technische Blikseminslag (1) Technische oorzaak/kortsluiting oorzaak/kortsluiting oorzaak/kortsluiting (2) (2) Werkzaamheden (1) (4) 2 Blikseminslag (2) Blikseminslag (3) 3 Werkzaamheden (1) Onbekend (1) Onbekend (1) Onbekend (6) Onbekend (8) Oorzaken van stalbranden bij varkens (bron: Cijfers Actieplan Stalbranden) 2014 (6) 2015 (5) 2016 (8) Totaal Technische Technische Werkzaamheden (2) Technische oorzaak/kortsluiting oorzaak/kortsluiting oorzaak/kortsluiting (3) (1) (4) 2 Blikseminslag (1) Brandstichting (1) Werkzaamheden (2) 3 Blikseminslag (1) Brandstichting (1) Onbekend (3) Onbekend (3) Onbekend (5) Onbekend (11) 20

22 Oorzaken van stalbranden bij kalveren (bron: Cijfers Actieplan Stalbranden) 2014 (3) 2015 (7) (10) Technische Werkzaamheden (2) Technische Werkzaamheden (4) oorzaak/kortsluiting oorzaak/kortsluiting (1) (2) Technische 2 Brandstichting (1) Blikseminslag (1) Werkzaamheden (2) oorzaak/kortsluiting Technische (4) 3 oorzaak/kortsluiting Broei of brand in stro Blikseminslag (1) (1) of hooi (1) Brandstichting (1) Broei of brand in stro of hooi (1) Onbekend (1) Onbekend (3) Onbekend (5) Onbekend (9) Oorzaken van stalbranden bij overig rundvee (bron: Cijfers Actieplan Stalbranden) 2014 (14) 2015 (11) 2016 (9) Werkzaamheden (4) Broei of brand in stro Werkzaamheden (3) Werkzaamheden (7) of hooi (3) 2 Technische Blikseminslag (1) Broei of brand in stro Broei of brand in stro oorzaak/kortsluiting of hooi (3) of hooi (6) (1) Technische 3 Blikseminslag (1) oorzaak/kortsluiting Technische Technische Zelfontbranding nabij (1) oorzaak/kortsluiting oorzaak/kortsluiting hooiopslag (1) (2) (4) Blikseminslag (2) Zelfontbranding (1) Onbekend (7) Onbekend (6) Onbekend (1) Onbekend (14) 21