Over het inventariseren, beheren en beleid maken rondom erfgoed in en onder water

Transcriptie

1 NATIONAAL CONGRES IN NIEUW LAND ERFGOED IN WATERBODEMS Over het inventariseren, beheren en beleid maken rondom erfgoed in en onder water

2 WAAROVER GAAT DEZE CONFERENTIE? De geschiedenis van Nederland is vervlochten met water. We zijn een amfibisch land, op de grens van land en water. De interactie met water, komt tot uitdrukking in het gebruik van water als vaarwater, drinkwater en industrieel water, maar ook in het verweer de continue strijd - tegen water. Over de Zuiderzee en de Waddenzee voeren vanaf de zestiende eeuw dagelijks tienduizenden schepen af en aan met hun vrachten en passagiers. Resten van dit varende verleden en de daarbij horende infrastructuur zijn te vinden op, in en langs de randen van waterbodems. Gemiddeld mag het wateroppervlak in Nederland 18% uitmaken van het totale oppervlak, voor sommige gemeenten ligt die verhouding andersom: Harlingen spant de kroon met een oppervlak dat voor 93% uit water bestaat, maar andere eilanden kustgemeenten zoals Urk, Terschelling, Schiermonnikoog, Lelystad en Eemsmond doen daar niet veel voor onder. Waterbodems vormen cultuurhistorisch gezien een terra incognita voor vele gemeenten; er zit niets, de cultuurhistorische waarden zijn onbekend. Als waterbodems al deel uitmaken van archeologisch beleid van gemeenten, dan hebben ze vaak een lage verwachting. Met als gevolg dat geen adequate (of in het De eerste stap die gezet moet worden is het inventariseren van erfgoed in waterbodems. geheel geen) vertaling in bestemmingsplannen plaatsvindt. Het merendeel van waterbodems is dan ook in archeologisch opzicht vogelvrij. De potentie van waterbodems met betrekking tot hoogwaardig archeologisch maritiem erfgoed is echter groot. Hier en daar zijn er initiatieven om waterbodems op de kaart te zetten. De RCE en RWS hebben het boekje Herkennen van archeologische vondsten uit waterbodems uitgegeven en werken samen aan een IKAW Uiterwaarden Rivierengebied. Bij de RCE lopen daarnaast de projecten IKAW 4D Waddenzee en Bewustwording kustgemeenten. Net gestart is het project Buitendijks erfgoed in de oostelijke Waddenzee van de Rijksuniversiteit van Groningen in samenwerking met de provincies Friesland en Groningen en de RCE.

3 De eerste stap die gezet moet worden is het inventariseren van erfgoed in waterbodems. Vervolgens moet beleid worden ontwikkeld om dat erfgoed voor de toekomst te behouden, of in ieder geval zorgvuldig met dit erfgoed om te gaan en het mee te nemen in ruimtelijke plannen. Dat betekent dat het opgenomen moet worden in bestemmingsplannen. De volgende stap is het beheer. Hoe zorgen we er voor dat erfgoed onderwater als het eenmaal planologisch is beschermd ook fysiek Erosie, biologische en chemische degradatie, maar ook visserij en schatgraven zijn desastreus. de tand des tijds doorstaat? Er zijn namelijk nogal wat bedreigingen voor het erfgoed onder water: natuurlijke factoren zoals erosie, biologische en chemische degradatie, maar ook culturele factoren als visserij en schatgraven zijn desastreus. VOOR WIE IS DEZE CONFERENTIE BEDOELD? Deze conferentie is bedoeld voor bestuurders en beleidsmedewerkers monumenten en erfgoed bij gemeentes, provincies en rijk en eenieder die anderszins professioneel bij maritiem erfgoed is betrokken.

4 PROGRAMMA Ontvangst en registratie Opening door de dagvoorzitter Boudewijn Goudswaard, directeur The Missing Link Welke archeologische, cultuurhistorische en cultuurlandschappelijke waarden treffen we aan in waterbodems. Hoe ontdekken we wat er precies ligt en wat bescherming verdient? Seger van den Brenk, senior prospector waterbodems Periplus Archeomare BV VER programma Eigenheid en Veiligheid: zee, kust en rivieren Hoe krijgen we cultuurhistorie geborgd in de watergerelateerde opgave? Ellen Vreenegoor, programmaleider Eigenheid en Veiligheid RCE Koffie/thee Discussie over het thema Kansen & mogelijkheden om het behoud en beheer van erfgoed onder water te organiseren en financieren: samenwerking professionals, sportduikers, gemeenten en rijk? Panelleden: - Gerard Alders, adviseur en senior archeoloog Cultuurcompagnie Noord-Holland - Eli Gehasse, senior adviseur cultuurhistorie Rijkswaterstaat - Marie-Catherine Houkes, beleidsmedewerker maritiem RCE - Fred de Haan, projectleider realisatie Waternet - John Sminia, projectleider aannemingsmaatschappij de Vries & Van de Wiel - Jan Venema, voorzitter LWAOW Lunch Het Hoornse Hop: Hollands Atlantis terug op de kaart? Tot 1980 zorgden aanleg van polders, uitvoeren van ruilverkavelingen en aanleg van steden en industriegebieden voor een grote aanslag op het bodemarchief. De bodem van de voormalige Zuiderzee,

5 bleef daarna redelijk gespaard. Sinds enkele jaren doemen echter nieuwe risico s op die het bodemarchief bedreigen. Voorgenomen ontgrondingen (zandwinning), natuurontwikkeling (Marker Wadden) en aanleg van eilanden (slibvang) vooral in het Markermeer kunnen voor het onbekende bodemarchief tot onomkeerbare situaties leiden. In het Hoornse Hop, een deel van de Westfriese wateren, zijn inmiddels vergevorderde plannen voor grote ingrepen in de waterbodem. Een structureel gebrek aan gedegen kennis over de archeologie in de waterbodem maakt het doen van keuzes in de voortvarende initiatieven complex. Michiel Bartels, archeoloog gemeente Hoorn Maritiem erfgoed in bestemmingsplannen; eerste voorzichtige stappen In de Walcherse gemeenten Vlissingen en Veere beslaat water een groot deel van het gemeentelijk grondgebied. Bij het opstellen van nieuwe bestemmingsplannen voor het buitengebied zijn ook maritiem archeologische vindplaatsen opgenomen met de daarbij behorende regels. Het zijn de eerste stappen van regelingen met betrekking tot het maritiem erfgoed in bestemmingsplannen. Men staat nu op het punt een meer volledig maritiem archeologiebeleid te formuleren en komt al meteen met de vragen: Wat hebben we allemaal, wat is de moeite waard te beschermen en hoe gaan we dat dan doen? En vooral de vraag: Is het wel reëel?, doet zich gelden. Bernard Meijlink, beleidsarcheoloog Walcherse Archeologische Dienst Koffie/thee Baggerarcheologie, ervaringen met archeologisch onderzoek in de Nederlandse rivieren Wouter Waldus, senior archeoloog waterbodems Archeologisch Dienstencentrum Amersfoort Verdronken geschiedenis op de Groninger wadden Inleiding door Egge Knol, conservator Groninger Museum en lid coördinatiegroep Stichting Verdronken Geschiedenis aansluitend discussie o.l.v. de dagvoorzitter over: Draagvlak: hoe maken we de omgeving i.e. bewoners, bedrijven, gebruikers enthousiast voor dit vaak onzichtbare erfgoed? Afsluiting en borrel

6 ç AANMELDEN U kunt zich tot 21 nov aanmelden door een mail te sturen naar aanmelding@nieuwlanderfgoed.nl o.v.v. Waterbodems. LOCATIE Nieuw Land - Oostvaardersdijk 113, Lelystad (naast Bataviastad) Route: Hoe beschermen we waterbodems in het gemeentelijke bestemmingsplan? TOEGANGSBEWIJS Graag ter controle van uw adresgegevens onderstaande strook invullen en meenemen op 28 nov. INSTELLING: ADRES: NAAM: PC + PLAATS: O DHR / O MVR ADRES: