Zoals we al verteld hebben gaan we onderzoeken uit welk groente of fruit het meeste bio-ethanol te verkrijgen is. We

Transcriptie

1 Profielwerkstuk door een scholier 3748 woorden 16 mei ,7 22 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie Voorwoord Wij hebben voor het onderwerp bio-ethanol gekozen omdat het een actueel onderwerp is. Wij wisten beide nog niet zoveel over bio-ethanol, dus dat wilde we graag verder gaan onderzoeken. Wij wilde voor ons profielwerkstuk een experiment gaan uitvoeren dus dit leek ons een geschikt onderwerp hiervoor. Bij dit onderwerp hebben wij de vakken scheikunde en biologie gekoppeld. Zo konden wij met het vak scheikunde verschillende proeven uitvoeren en met biologie verklaren wat er tijdens deze proef is gebeurt en waarom. Inleiding Bio-ethanol is een milieuvriendelijke brandstof die wordt gemaakt door suikers te vergisten tot ethanol (de alcohol die ook in bier of wijn zit). Bij de verbranding van bio-ethanol komt minder CO₂ vrij en deze CO₂ maakt deel uit van de huidige koolstofcyclus, daarom wordt het dus gezien als een duurzame brandstof. Bio-ethanol wordt gebruikt omdat de fossiele brandstoffen een keer zullen gaan opraken, dit zal niet lang meer duren. Bio-ethanol wordt gebruikt door benzine voertuigen die hier speciaal voor zijn aangepast. Deze auto s rijden niet 100% op bio-ethanol, de bio-ethanol wordt vermengd met gewone benzine. De verhouding waarmee de ethanol gemengd is met benzine wordt uitgedrukt in een E getal. Dit getal geeft aan hoeveel procent bio-ethanol er aanwezig is. De meest voorkomende verhouding hiervan is 85% ethanol en 15% benzine, deze verhouding wordt E85 genoemd. (Bas, 2009) Met bio-ethanol is er wereldwijd al veel ervaring opgedaan. Vooral in de landen Brazilië en Zuid-Amerika, deze landen gebruiken voor de productie van bio-ethanol vooral suikerriet en maïs. In Brazilië wordt jaarlijks 16 miljard liter bio-ethanol geproduceerd, 18% van de getankte brandstof in Brazilië is bio-ethanol. (Bio-ethanol, 2010) Bio-ethanol kan gewonnen worden uit een groot aantal biologische grondstoffen zoals: suikerbieten, aardappels, cassave, gerst en tarwe. Bio-ethanol is ook te verkrijgen uit fruit, dit is wat wij gaan doen in ons onderzoek. Wij gaan kijken uit welk groente of je het meeste ethanol kunt verkrijgen. De meest voorkomende grondstoffen voor de productie van bio ethanol zijn maïs, koolzaad en suikerriet. De enige energievorm die nodig is om deze grondstoffen te verbouwen, is zonlicht. Aangezien zonlicht een onuitputbare en niet-vervuilende energiebron is, wordt bio-ethanol beschouwd als een duurzaam product. (Bio-ethanol, 2010) Zoals we al verteld hebben gaan we onderzoeken uit welk groente of fruit het meeste bio-ethanol te verkrijgen is. We Pagina 1 van 23

2 gaan dan verschillende groente en fruit hier voor gebruiken. Probleemstelling Hoofdvraag: Uit welk gekozen groente of fruit is het meeste bio-ethanol te verkrijgen? deelvragen: Is het mogelijk om zelf bio-ethanol te produceren? Is er een verschil tussen de te verkrijgen hoeveelheid bio-ethanol van het verschillende ras fruit dat wij getest hebben? Welke micro-organismen produceren de alcohol? Hypothese Wij veronderstellen dat er uit het groente of fruit waar de meeste suiker in zit ook de meeste bio-ethanol te verkrijgen is. Als we naar onze berekeningen kijken zal er uit druiven de meeste bio-ethanol te verkrijgen zijn. Maar als we naar de actualiteit kijken, zal er uit maïs het meeste ethanol te verkrijgen zijn. Nu wordt er in Amerika vooral maïs en suikerriet gebruikt om bio-ethanol te produceren. Zelf bio-ethanol maken Het zelf maken van bio-ethanol hebben we opgedeeld in 2 proeven. Het gereed maken van het fruit om het anaeroob te dissimileren. Het destilleren van de fruit prakjes na een aantal dagen. Pagina 2 van 23

3 Waterslot Wij hebben gebruik gemaakt van een waterslot. Het waterslot zorgt ervoor dat het gas in de erlenmeyer niet wordt gemengd met het gas van de buitenlucht. We gebruiken het dus als ventiel op de erlenmeyer. Zo blijft het gas in de erlenmeyer zuurstof arm voor een optimale anaerobe omgeving. Je kan het waterslot ook vervangen voor een kurk, maar in dit geval gaat dat niet. Bij de anaerobe dissimilatie komt er veel CO₂ vrij waardoor de kurk van de erlenmeyer af kan springen. Het waterslot hebben we gevuld met demi water zodat het CO₂ dat vrijkomt wel eruit kan maar er niet terug in. Glucose Glucose wordt ook wel druivensuiker of dextrose genoemd. Het is een enkelvoudig suiker, een monosacharide. Om de te verwachte ethanol opbrengst te berekenen, berekenen we het gewicht van glucose per 50 gram fruit om in mol en daarna naar milliliter ethanol. Hier is een voorbeeld van de berekening met de druiven, deze berekeningen hebben we met elk groente en fruit uitgevoerd: 3,6 / = 0,01999 mol glucose 00,01999 x 1000 = 19,98 millimol glucose 1 mol glucose : 2 mol ethanol 19,98 x 2= 39,96 millimol ethanol 39,96 / 1000 = 0,3996 mol ethanol 0,3996 x 46.07(molmassa ethanol)= 1,84 gram ethanol 1,84 g / (dichtheid ethanol)= 2,33 ml ethanol Destilleren Bij destilleren gaat het om het verschil in het kookpunt van 2 vloeistoffen. Alle vloeistoffen hebben een verschillend kookpunt, zo is het kookpunt van water 100 C en het kookpunt van ethanol 78,4 C. De vloeistof met het laagste kookpunt zal als eerst verdampen wanneer het mengsel wordt verwarmd. Het dampmengsel gaat door een dubbelwandige gekoelde buis, aan de buitenkant van de buis wordt koud water door gepompt. Zo wordt deze buis een warmte wisselaar. De damp dat door deze buis gaat wordt gecondenseerd wat vervolgens als vloeistof in de maatcilinder valt. Wij willen de ethanol uit het mengsel halen dus verwarmen wij het mengsel en proberen we de temperatuur constant te houden rond 80 C. We hebben proef 1, 9 of 10 dagen laten staan. We hebben een paar prakjes een dag later moeten destilleren omdat Pagina 3 van 23

4 we te weinig tijd hadden. De dagen dat de prakjes in de erlenmeyer zaten hebben we elke ochtend voor het eerste uur en na het laatste uur alle erlenmeyers gezwenkt. Alleen in het weekend hebben we niet kunnen zwenken. Zo voorkomen we dat het gist naar de bodem zakt. Proef 1 Op de dag dat we proef 1 zijn gaan uitvoeren zijn we eerst naar de supermarkt gegaan om zo vers mogelijk fruit te hebben. Voor proef 1 gebruiken we steeds 50 gram fruit. (Bijlage materiaallijst en stappenplan proef 1) Banaan We hebben de banaan in een bekerglas van 250 ml gedaan. Voordat we het fruit in de blender stopte wogen we het eerst, zodat we zo precies mogelijk de proef uit voeren. met de banaan hebben we ook demi water in de blender gedaan zodat de banaan sneller geprakt werd. Appel (Elstar en Granny h) De appel sneden we in vier stukken met schil en al stopte het in een bekerglas van 250 ml, wogen het af en maakte er kleine stukjes appel van zodat het snel werd geblend door de blender. Druiven Ook de druiven stopte we in een bekerglas van 250 ml. De druiven hebben we eerst door de helft gesneden en daarna in de blender gedaan. Ook hier hebben we demi water bij gedaan zodat het makkelijker kon blenden. Aardappel De aardappel hadden we geschild en in stukjes gesneden en toen in de blender gedaan, ook hierbij deden we demi water bij zodat het makkelijker was om te blenderen. Daarna hadden we de aardappel in een bekerglas gedaan van 250 ml. Tomaat De Tomaat hebben we omgespoeld met water en daarna is stukjes gesneden en in de blender gedaan met demi water. Ook hierna hebben we de tomaat in een bekerglas gedaan van 250 ml. Maïs Bij maïs hebben we eerst de maïskolf moeten pellen voordat we 50 gram konden wegen. Toen we dat gedaan hadden deden we het maïs in de blender met demi water. En ook hierna deden we het maïs in een bekerglas van 250 ml. Pagina 4 van 23

5 Alle vruchten klaar gemaakt Al het fruit is uit de blender gespoeld met demi water, dit hebben we gedaan zodat we wel de 50 gram fruit hebben die we in de erlenmeyer gaan doen. Toen al het fruit en groente geprakt was hebben we de prakjes in een erlenmeyer van 500 ml gedaan. Bij sommige erlenmeyers moest nog demi water toegevoegd worden zodat al het fruit onder water stond. Hierna hebben we alle watersloten gevuld met water en deze klaar gezet. Ook de gist hebben we afgewogen, de hoeveelheid die we hier voor gebruikt hebben is telkens 10% van de massa van het fruit. Nadat we het gist bij het fruit prakje in de erlenmeyer gedaan hebben, stopte we zo snel mogelijk het waterslot de erop. Zo voorkomen we dat het fruit aeroob gaat dissimileren. Als laatste hebben we de vensterbank vrij gemaakt en hebben we alle erlenmeyers bij elkaar neer gezet, zo zijn alle externe effecten van zonlicht en warmte bij elk fruit het zelfde. (Tabel 1 - Verwachtte ethanol opbrengst) Fruitsoort Suiker per 100 gram Suiker per 50 gram Verwachtte ethanol ml Aardappel 0,8 0,4 0,26 Banaan 5,0 2,5 1,62 druiven 7,2 3,6 2,33 Elstar 2,4 Pagina 5 van 23

6 1,2 0,78 Granny h 2,4 1,2 0,78 Maïs 6,26 3,13 2,03 Tomaat 2,9 1,45 0,939 Tabel 1 - Verwachtte ethanol opbrengst Proef 2 Met proef 2 hebben we de prakjes om de beurt gedestilleerd. Hierbij is wel iets fout gegaan. Tijdens het destilleren van de Granny h appel zijn we vergeten de water kraan aan te zetten, zo slaat de ethanol damp niet snel neer omdat het niet verkoeld wordt en is de uitkomst ook niet goed. De appels zijn een belangrijk onderdeel in ons Pagina 6 van 23

7 onderzoek. We hebben beide appels opnieuw gedaan vanaf proef 1, zo zijn de appels ook weer even vers en staan ze 9 dagen met de zelfde externe effecten. (Bijlage materiaallijst en stappenplan proef 2) In het gegiste fruit zaten ook brokjes en schilletjes, om te voorkomen dat dit niet mee in de destillatie kolf ging hebben we de prakjes door een zeefje gehaald. Zo zijn de meeste brokjes en schilletjes achter gebleven in het zeefje en hebben we alleen een vloeistof voor in de kolf. Bij het fruit in de destillatie kolf hebben we er ook nog kooksteentjes toegevoegd. Zo gaat de vloeistof regelmatig koken en zonder te spatten. De temperatuur moest rond de 78⁰C zijn tijdens het destilleren. Dit is het kookpunt van ethanol, het alcohol verdampt en dan slaat het neer in de koelbuis. Zo komen de druppels ethanol terecht in de maatcilinder. De opgevangen druppels ethanol hebben we opgemeten met een pipet, het eerste decimaal hebben we afgelezen en het tweede decimaal hebben we geschat. (Tabel 2 - ethanol opbrengst) (Figuur 1 - grafiek ethanol opbrengst) Ter controle hebben we de opgevangen druppels ethanol op het gaasje gedrupt en dit hebben we aangestoken. Wanneer dit zou blijven branden waren we er zeker van dat de opbrengst ethanol was. Bij al onze metingen was dit het geval. Fruitsoort Ml totaal Ethanol opbrengst Aardappel 102 1,03 milliliter Banaan 99 0,81 milliliter Druiven 102 0,91 milliliter Elstar 104 0,83 milliliter Granny h 97 Pagina 7 van 23

8 0,76 milliliter Maïs 103 1,69 milliliter Tomaat 98 0,91 milliliter Tabel 2 - ethanol opbrengst Figuur 1 - grafiek ethanol opbrengst Micro-organismen Welke micro-organismen produceren de alcohol? De micro-organismen die ervoor zorgen dat er alcohol ontstaat is gist. Er bestaan vele soorten gisten, de wetenschappelijke naam van de meest gebruikte gist is Saccharomyces cerevisiae. Deze gist wordt gebruikt bij het maken van brood en bier. Gist kun je vergelijken met een eencellige schimmel. In ons onderzoek maken wij gebruik van Saccharomyces cerevisiae. (Legebeke, 2015) Alcoholgisting Gist heeft altijd glucose nodig om te blijven groeien, uit glucose produceren de gistcellen alcohol en CO₂. Gist kan alleen opgeloste glucose opnemen uit de omgeving. Dit gebeurt met anaerobe dissimillatie, alle vormen van anaerobe dissimillatie van koolhydraten of glucose wordt gisting genoemd. Pagina 8 van 23

9 Het doel van dissimilatie is het vrijmaken van energie, in de vorm van ATP. Als er zuurstof is kan er geen ethanol ontstaan, hierbij ontstaat er meer energie waardoor er dus weinig of geen ethanol bij vrijkomt. Er ontstaat dan CO₂ en H₂O. Wanneer we het fruit met de gist in de erlenmeyer gedaan hebben tijdens onze proef zit er altijd een beetje zuurstof bij. Zo gaat het eerst een aeroob gaat dissimileren. Het aeroob dissimileren van het fruit gaat met de volgende reactie vergelijking: Glucose + zuurstof à koolstofdioxide + water + energie Pas als er weinig of geen zuurstof meer aanwezig is gaat de gist over in het anaeroob dissimileren. Nu gaat er wel ethanol en CO₂ ontstaan. De glucose wordt met glycolyse omgezet in pyrodruivenzuur. De omzetting van glucose in pyrodruivenzuur kost 2 ATP en er komt 4 ATP bij vrij. Een winst van 2 ATP, dit gebeurd ook bij aerobe dissimilatie. (Omzetting van suiker in alcohol, 2014) De totale reactie van glucose is als volgt: C₆H₁₂O₆ à 2 C₂H₅OH + 2 CO₂ + 2 ATP glucose à ethanol + koolstofdioxide + energie à + + (Wiersema, 2005) Zetmeel Zetmeel is een koolhydraat, de molecuulformule van zetmeel is (C6H10O5)n en valt onder de polysacharide. Dat wil zeggen dat het opgebouwd is uit meerdere glucose moleculen(c6h1206). Koolhydraten zijn een belangrijke bron van energie voor het lichaam. De mens haalt tussen de 40-70% van hun energie uit koolhydraten. Als je 1 gram koolhydraten eet dan komt er 17 kj energie vrij. Door koolhydraten te eten krijg je dus energie maar als je teveel koolhydraten eet, wordt het overtollige aan koolhydraten opgeslagen in het lichaam. Er wordt dat een klein deel omgezet in glycogeen, dit is een polysacharide. Het grootste gedeelte van de overtollige koolhydraten wordt omgezet in vet en opgeslagen onder de huid of rond de organen. Als het gaat over koolhydraten dan kan je spreken over verteerbare en niet- verteerbare koolhydraten. Zetmeel is een verteerbaar koolhydraat, dat wil zeggen dat je lichaam deze koolhydraat kan afbreken en opbouwen. Een niet-verteerbaar koolhydraat bestaat vaak uit vezels, die heb je nodig om je darmen goed te laten werken. Koolhydraten zijn ook op te verdelen in monosachariden, disachariden en polysacharide. (Zetmeel, 2015) Koolhydraat Wat bevat het Monosaccharide Glucose Pagina 9 van 23

10 Disaccharide Sacharose ( 2 aan elkaar gekoppelde glucose moleculen) Polysaccharide Veel zetmeel en monosaccharide moleculen Zetmeel bestaat uit lange ketens van glucose. Glucose komt voor in ringvormige structuur die steviger is dan de lineaire structuur (figuur 1). 1 gram zetmeel komt overheen met 0,9 gram glucose. Zetmeel komt onder andere voor in aardappelen, peulvruchten, granen en bindingsmiddelen. Zetmeel is een mengsel van twee polysacchariden: amylose en amylopectine. De moleculeformule van deze twee polysaccharide is (C6H10O5)n. Dit is het zelfde als zetmeel, een andere naam voor amylose en amylopectine is zetmeel. (Chemie, 2003) Verschil in rassen van één soort Is er een verschil tussen de te verkrijgen hoeveelheid bio-ethanol van het verschillende ras fruit die wij getest hebben? Ja, er is een verschil in produceren van ethanol bij verschillende rassen van fruit. Uit de Granny h appel hebben wij 0,76 ml ethanol verkregen en uit de Elstar appel hebben wij 0,83 ethanol verkregen. Theoretisch gezien zou dit niet moeten kloppen, want na onze verwachting berekeningen zouden de appels evenveel ethanol moeten produceren omdat de 2 appels even veel suikers bevatten. Het verschil tussen deze twee appels is de zure smaak van een de appel. De Granny h smaakt zuurder dan de Elstar. De Granny h wordt ook minder snel bruin als je hem in een salade doet of als je de appel op de fruitschaal legt vergeleken met andere appel soorten. De cellen van de Granny h zijn beter bestemd tegen indringende micro-organismes en daardoor produceert het minder ethanol. (Granny h, sd) ph-meten Om te onderzoeken waarom uit de Elstar appel meer ethanol verkregen is dan uit de Granny h hebben wij de ph waarde van beide appels gemeten. Zo kunnen we uit onze resultaten een conclusie trekken. De proef hebben wij in twee delen verdeeld, zodat de appel dan eerst rustig te tijd had om goed optelossen zodat we goed de ph konden meten. (Bijlage materiaallijst en stappenplan proef 3) Deel 1 In deel 1 van deze proef hebben we beide appels geblend en in water gelegd, dit hebben we een aantal uur laten Pagina 10 van 23

11 weken. Zo zorgen we ervoor dat de glucose moleculen goed konden oplossen in het water. Als de glucose moleculen opgelost zijn in het water kan e beter de ph waarde meten van de appels. Deel 2 In deel 2 van deze proef hebben we de geweekte appel door een zeefje gehaald. Zo zijn we er zeker van dat alle grote brokjes en schilletjes achterblijven in het zeefje en alleen de oplossing van de appels over houdt in het filtraat. Hierna hebben we een ph meet papier gebruikt om de ph waarde van het filtraat te bepalen. Conclusie We hebben de ph waarde van beide appels berekend en er was ook daadwerkelijk een verschil, zoals we al verwacht hadden. De ph waarde van de Granny h was 3,0 en die van de Elstar was 3,5. Hoe lager de ph waarde hoe zuurder de appel is. De Granny h is dus een zuurdere appel waardoor er minder ethanol te verkrijgen is uit deze appel in vergelijking met de Elstar appel. Conclusie Conclusie deel vragen: Is het mogelijk om zelf bio-ethanol te produceren? Het is zeker mogelijk om zelf bio-ethanol te produceren, een nadeel hiervan is dat je grote hoeveelheden groente of fruit nodig heb om dit te kunnen doen. Wij hebben steeds 50 gram van fruit of groente gebruikt en hier kwam maar een kleine hoeveelheid bio-ethanol uit. Is er een verschil tussen de te verkrijgen hoeveelheid bio-ethanol van het verschillende ras fruit dat wij getest hebben? Ja, er is een verschil want uit de Elstar hebben we 0,83 milliliter ethanol verkregen en uit de Granny h hebben we 0,76 milliliter verkregen. Aangezien de Granny h een ph had van 3,0 en de Elstar een ph heeft van 3,5 kunnen we zeggen dat de Granny h een zuurdere appel is. De Granny is een zure en stevige appel, de gist kan daardoor minder goed reageren met de glucose moleculen in de appel en daardoor heeft de Granny h minder ethanol geproduceerd dan de Elstar appel. Welke micro-organismen produceren de alcohol? Pagina 11 van 23

12 De micro-organismen die de alcohol produceren zijn de gisten. Gist wordt ook wel Saccharomyces cerevisiae genoemd. Met anaerobe dissimilatie kan gist de glucose omzetten in ethanol, hierbij ontstaat CO₂. De CO₂ die hierbij ontstaat tijdens onze proef kan via het waterslot weg. Conclusie hoofdvraag: Uit welk gekozen groente of fruit is het meeste bio-ethanol te verkrijgen? Het fruitsoort met de hoogste ethanol opbrengst is maïs, uit maïs hebben wij 1,69 ml ethanol verkregen. Dit klopte niet met onze berekeningen. Uit onze berekeningen kwam dat er uit de druiven de meeste ethanol te verkrijgen was. Wij hadden ook verwacht dat je uit het groente of fruit met de meeste suikers ook de meest ethanol kan halen. Het werd ons al snel duidelijk dat er in maïs de meeste suikers zaten. Met onze proef hebben wij dit bevestigd dat er uit maïs het meeste ethanol te verkrijgen is. Evaluatie De resultaten zijn lager uitgevallen dan wij hadden verwacht. Het kan zijn dat er in onze fruit prakjes minder suikers zaten dan op de bronnen op internet waar we de gegevens vandaan hebben gehaald. Waardoor de ethanol opbrengst minder is dan onze berekeningen. Er is ook wat ethanol damp in de destilleer buis blijven hangen waardoor dit ook voor verschillen in de ethanol opbrengst kan leiden. Proef 2 is bij ons ook niet meteen vlekkeloos verlopen, dit hebben wij wel opnieuw gedaan en bij de tweede keer verliep het wel goed. Omdat de resultaten zo verrassend waren hadden we een paar dingetjes anders kunnen doen zoals het destillaat nog een 2e keer destilleren om er zo nog zekerder van te zijn dat je de ethanol heb en niet ethanol met water. Ook hadden we bij het destillaat gebruik kunnen maken van kopersulfaat. Met kopersulfaat kun je water aantonen, wanneer er dus nog water in het destillaat zou zitten zou het water blauw kleuren. Bronnenlijst 10 voor biologie. (sd). Opgehaald van Bas. (2009, augustug 5). Alternatieve brandstof. Opgehaald van Bio-ethanol. (2010). Opgehaald van Chemie. (2003). Opgehaald van Granny h. (sd). Opgehaald van Legebeke, L. (2015, juli 9). Culy. Opgehaald van Omzetting van suiker in alcohol. (2014, augustus 19). Opgehaald van Pagina 12 van 23

13 Wiersema, I. (2005, november 2). Micro biologie. Opgehaald van Zetmeel. (2015, december 14). Opgehaald van Scheikunde boek 5havo, hoofdstuk 10 Voeding en gezondheid Biologie voor jou 5havo B, hoofdstuk 4 Voeding Binas voor havo en vwo Logboek Wie Wat Tijd Datum Onderwerp 3,5 uur Informatie opzoeken Informatie opzoeken 3 uur Hoofd en deelvragen Pagina 13 van 23

14 3 uur Inleiding en hypothese 3 uur Onderwerp doornemen Proef bespreken 3 uur Welk fruit/hoe we het gaan doen 1 uur Planning gemaakt Informatie opzoeken 1 uur Proef voorbereiden Pagina 14 van 23

15 Gist gekocht 0,5 uur Stappenplan gemaakt 1 uur Fruit gekocht 0,5 uur Proef 1 3,5 uur Schudden 3 t/m Stappenplan bewerkt 0,5 uur Inleiding aanpassen 1 uur Pagina 15 van 23

16 Tabel maken 1 uur Proef 1destilleren 1/2 3 uur Proef 1 destilleren 2/2 2,5 uur Fruit kopen 0,5 uur Proef 1 Appels Schudden 1,5 uur 17 t/m Deelvragen informatie Pagina 16 van 23

17 Stappenplan proef 2 1 uur Proef Deelvraag 2,5 uur Berekeningen Deelvragen 5 uur Deelvragen + opzet concept 5 uur Deelvragen Concept Pagina 17 van 23

18 3 uur Deelvragen informatie 3 uur Concept Deelvraag 4 uur PWS bespreken met begeleider 1 uur Deelvraag + opmaak 4 uur Deel vragen + opmaak 5 uur Deelvragen 4 uur Pagina 18 van 23

19 Stappenplan proef 3 1 uur Proef 3 deel 1 1 uur Proef 3 deel Deelvraag + inleiding 4 uur Logboek Bronnenlijst + opmaak 3 uur Opmaak + bronnen verwerken 8 uur Pagina 19 van 23

20 Conclusie deelvraag + zetmeel 6 uur Laatste puntjes op de i 1 uur Bijlage materiaallijst en stappenplan proef 1 Stappenplan proef 1 Snijd het fruit in kleine stukjes, 50 gram van elk fruit of groente. Zorg dat dit een prutje wordt. Doe de prakjes in een erlenmeyer. Voeg aan de prakjes demi water toe zodat het fruit onder water ligt. Vul de watersloten met water. Voeg 5 gram gist toe in elke erlenmeyer. Zorg dat de watersloten er snel opzitten zodat het prakje niet aeroob gaat dissimileren. Zet de erlenmeyers nu bij elkaar op de vensterbank zodat ze hun werk kunnen doen. Wacht 9 tot 10 dagen. Materiaallijst proef 1 6 erlenmeyers van 500ml 6 bekerglazen van 250ml Aardappel mesje Blender 6 watersloten demi water Pagina 20 van 23

21 weegschaal Bijlage materiaallijst en stappenplan proef 2 Stappenplan proef 2 Pak de klaar gezette destilleer opstelling. Pak de erlenmeyers met het fruit erin. Giet het fruitpap door een zeef in een bekerglas, zo krijg je alleen de vloeistof en blijven de grotere stukken fruit achter. Lees af hoeveel ml fruit je uit het zeven krijgt. Het gezeefde fruit giet je over in de kolf, doe hier kooksteentjes bij. En zet het terug op de destilleer opstelling. Het achtergebleven fruit in het zeefje gooi je weg. Doe de brander aan en zorg dat de temperatuur constant blijft, rond de 78⁰C. Na 15 minuten haal je de brander er onder vandaan. Nu is de destillatie klaar en pipetteer je met een pipet de ethanol opbrengst. Herhaal deze stappen met het andere fruit. Materiaallijst proef 2 Destilleer opstelling Brander Kooksteentjes Zeefje Pipet 1ml en 5 ml Bekerglas 200 ml Maatcilinder Lucifers Bijlage materiaallijst en stappenplan proef 3 Stappenplan deel 1 Pagina 21 van 23

22 Snijd de appels in kleine stukjes, 50 gram van elke appel. Zorg dat dit een papje wordt, met behulp van de blender. Doe de papjes in een bekerglas, elk prakje in een aparte bekerglas. Voeg aan de prakjes demi water toe zodat de appels onder water komen te liggen. Zet de bekerglazen op een plek, waar ze beide de zelfde externe effecten hebben. Stappenplan deel 2 Pak de bekerglazen met het appelprakje erin. Doe de trechter op de erlenmeyer, vouw een filtraat papiertje en zet deze in de erlenmeyer. Doe dit voor beiden appel soorten. Doe het prakje van de appel beetje voor beetje in het filtraatpapiertje, en doe dit ook voor de andere appel in het andere filtraatpapiertje. Laat dit rustig druppelen en doe er af en toe weer wat van het papje bij. Als er voldoende gefiltreerd is (rond de 2-3 cm) dan kan je de trechter eruit halen. Meet de ph waarde van het appelpapje. Haal het ph meet papiertje er weer uit en leg het op het ph universeel indicator papier. Kijk met welke rij het ph meet papiertje het beste overeenkomt en dat is dan de ph van de appel(de ph van de rij staat erboven). Gooi het residu in een overige bekerglas (de beide appelprutjes mogen hier in). Materiaallijst proef 3: Blender 2 Aardappelschilmesjes Weegschaal Demi water 2 Bekerglazen 250 ml Spatel Filtreerpapier 2 Erlenmeyer 300 ml ph meet papier Pagina 22 van 23

23 ph universeel indicator papier Niet opgegeven. Pagina 23 van 23