Staatsexamen VWO 2015

Transcriptie

1 Staatsexamen VWO 2015 Nederl Nederlandse taal schrijfvaardigheid Tijdvak 1 Woensdag 27 mei uur College-examen schriftelijk Opgavenboekje VF-1001-s-15-1-o 1 lees verder

2 Vwo Nederlandse taal Schrijfvaardigheid Algemene instructie bij onderwerp 1 en 2 Als onderdeel van het college-examen maakt u een schrijfopdracht. De toets duurt 150 minuten. U kiest onderwerp 1 of 2. Het is de bedoeling dat u aan de hand van de aangeboden teksten een artikel schrijft. U kiest daartoe slechts één opdracht en maakt in geen geval meerdere opdrachten. Geef bovenaan uw tekst duidelijk aan voor welke opdracht u gekozen hebt door de letter A, B, C of D te noteren. Gebruik de volgende richtlijnen: Ga uit van de tekstsoort en het publiek, zoals in de opdracht is aangegeven. Zorg voor een duidelijke alinea-indeling. Bedenk een pakkende titel. Bedenk minstens drie tussenkopjes van maximaal zes woorden. Het is niet de bedoeling dat u de inleiding bij onderwerp 1 of 2 overneemt in uw eigen schrijfproduct. Let op zinsbouw, stijl en spelling. Gebruik minimaal 600 woorden en niet meer dan 750 woorden. Vermeld het aantal woorden onder uw tekst. Veel succes. 2 lees verder

3 Onderwerp 1 Inleiding De Anne Frankmusical In 2015 herdenken we het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, precies 75 jaar geleden. De EO had daarom het plan opgevat om vanaf dat jaar direct na de Nationale Herdenking een liveprogramma op televisie te brengen, waarin acteurs al zingend het verhaal van een oorlogsslachtoffer zouden uitbeelden. Als eerste was gekozen voor Anne Frank, niet verwonderlijk gezien de voortdurende hype rond haar persoon. Vorig jaar al is de musical 'Anne' in première gegaan en er zijn minstens twee nieuwe films rond haar persoon in de maak. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei zette vraagtekens bij het plan van de EO: "Op 4 mei herdenken we de Nederlandse oorlogsslachtoffers. Daarbij past respect en ingetogenheid." De EO hoopte het project samen met de producent van 'The Passion' rond te krijgen. Het project was bepaald niet onomstreden. De EO heeft uiteindelijk de plannen voor een herdenkingsprogramma flink bijgeschaafd. Er komt geen grootse Anne Frank-show, maar een ingetogen oorlogsverhaal dat live door acteurs in Rotterdam wordt nagespeeld. Opdracht A Schrijf voor de lezers van een regionale krant een betoog waarin u uw mening geeft over het oorspronkelijke plan van de EO. U neemt in ieder geval de volgende informatie-elementen op: 1. Een inleiding waarmee u de aandacht van de lezers trekt en waarin u uw standpunt aan de orde stelt door middel van een stelling. 2. Drie argumenten die pleiten voor uw standpunt. Gebruik een relevant citaat uit onderstaande bronnen. Zet dit citaat tussen aanhalingstekens. 3. Twee tegenargumenten, waarvan u er een weerlegt. Gebruik een relevant citaat uit onderstaande bronnen. Zet dit citaat tussen aanhalingstekens. 4. Een slot met een conclusie die aansluit bij uw stelling. Opdracht B Schrijf voor de lezers van een regionale krant een beschouwing over het oorspronkelijke plan van de EO. U neemt in ieder geval de volgende informatieelementen op: 1. Een inleiding waarmee u de aandacht van de lezers trekt en waarin u het verschijnsel beschrijft. Besluit de inleiding met de hoofdvraag. 2. Een visie van voorstanders onderbouwd met drie argumenten. Gebruik een relevant citaat uit onderstaande bronnen. Zet dit citaat tussen aanhalingstekens. 3 lees verder

4 3. Een visie van tegenstanders onderbouwd met drie argumenten. Gebruik een relevant citaat uit onderstaande bronnen. Zet dit citaat tussen aanhalingstekens. 4. Een samenvattend slot waarin u uw eigen visie opneemt. De teksten die u kunt gebruiken, zijn: De Nationale Herdenkingstocht presenteert 'Anne Frank, een gezicht uit miljoenen' (2014). Geraadpleegd op Berg, Joris van den. (2014, 27 juni). Anne is slachtoffer, geen boegbeeld. Dagblad van het Noorden. Huiskamp, Frank. (2014, 25 juni). De EO wil een musicaloptocht op 4 mei en de verwarring was en blijft groot. Geraadpleegd op Vergeet niet de richtlijnen uit de algemene instructie in acht te nemen! 4 lees verder

5 Tekst 1 De Nationale Herdenkingstocht presenteert 'Anne Frank, een gezicht uit miljoenen' Omschrijving De Nationale Herdenkingstocht is een jaarlijks terugkerende traditie waarin Nederland zich na de Nationale Dodenherdenking massaal verenigt tegen antisemitisme, rassenhaat en onverdraagzaamheid. Ieder jaar staat hierin een ander vervolgingsslachtoffer centraal. De tocht vormt het podium voor de muzikale en filmische (her)vertelling van een indringend verhaal van een vervolgingsslachtoffer uit de periode dat we niet mogen vergeten. Als eerste in 2015 is dat de aangrijpende geschiedenis van Anne Frank, het beroemde Joodse meisje, geboren in Frankfurt, dat als gevolg van fanatieke rassenwaan de dood vond in het concentratiekamp Bergen-Belsen. De tocht en de 'livespeelfilm' komen in deze eerste editie samen bij het Anne Frank Huis aan de Amsterdamse Prinsengracht. De Nationale Herdenkingstocht wordt ondersteund door het Nederlands Auschwitz Comité, het Centraal Joods Overleg, en burgemeester en wethouders van de stad Amsterdam. Motivatie De ontwikkelingen in Europa geven vrijwel dagelijks de noodzaak aan dat we de lessen van onze geschiedenis levend en nabij houden. Uit recente cijfers (mei 2014) van de Amerikaanse Anti-Defamation League (ADL) blijkt dat 37 procent van de Fransen antisemitische denkbeelden koestert. Ook België (27 procent) staat met stip genoteerd. En al blijft Nederland in de cijfers nog achter, de gesignaleerde 5 procent laat zich vertalen naar een kleine miljoen personen met antisemitische opvattingen. Bovendien blijkt het voor sommige middelbare scholen in de praktijk steeds moeilijker te worden om lessen te geven over het antisemitisme en de gevolgen. Met de jaarlijkse Nationale Herdenkingstocht en de geïntegreerde vertelling van een indringend en persoonlijk verhaal van een vervolgde, plaatsen we de lessen uit het verleden midden in onze wereld: in een hedendaagse vorm die is toegesneden op een brede en ook jonge doelgroep. Concept In 2015 gaat de Nationale Dodenherdenking in een bijzondere, indringende vorm verder. Na het televisiejournaal van 20:00 uur via de nationale zender NPO 1 begint in Amsterdam een nieuwe, jaarlijkse traditie: de Nationale Herdenkingstocht. Hierin kan iedere Nederlander meelopen om vervolgingsslachtoffers uit de periode te herdenken, maar bovendien om zo kleur te bekennen tegen antisemitisme, rassenhaat en onverdraagzaamheid in het heden. In deze tocht komen Nederlanders samen in beweging. Alle leeftijden, culturen en sociale achtergronden verenigen zich in een collectieve tocht met duizenden fakkels die op symbolische wijze de waakzaamheid wakker houden. Tijdens de Nationale Herdenkingstocht wordt een muzikale 'livespeelfilm' vertoond die het indringende verhaal vertolkt van een Joods oorlogsslachtoffer. Voor Amsterdam is dat de wereldberoemde, persoonlijke geschiedenis van Anne Frank. Haar 5 lees verder

6 verhaal wordt na de Nationale Dodenherdenking live gespeeld op de authentieke locaties waar het verhaal zich voltrok. De rollen van Anne, haar vader Otto, zus Margot, maar ook helpster Miep Gies worden vertolkt door bekende acteurs. Zij spelen de iconische scènes uit het dagboek live op locatie en zingen bekende Nederlandstalige nummers die binnen deze context ineens een nieuwe en schrijnende lading krijgen. Hierbij worden zij begeleid door een groot filharmonisch orkest dat de livesoundtrack van de 'livespeelfilm' verzorgt. Tijdens de uitzending wordt regelmatig geschakeld tussen deze speelfilm en de Nationale Herdenkingstocht. Bij deze tocht bevindt zich de verteller die de iconische scènes uit het verhaal van Anne Frank verbindt. Op vaste momenten spreekt hij met deelnemers aan de herdenkingstocht over hun motivaties om mee te lopen. De Nationale Herdenkingstocht trekt tijdens de uitzending richting het Anne Frank Huis. Hier komen de speelfilm en de tocht samen voor de dramatische afloop van het wereldberoemde levensverhaal van een meisje dat het symbool werd van de Jodenvervolging en een gezin dat uiteengereten werd door de extreme gevolgen van intolerantie. Het einde van de Nationale Herdenkingstocht is het begin van een nationaal statement dat in de weken erna nog zal worden gecontinueerd. Dit is een statement waarin Nederland zich verbindt met een voornemen. De verteller, en de duizenden deelnemers, nemen hiertoe het voortouw door individueel maar samen hun op zichzelf simpele, maar daardoor des te krachtiger verbintenis uit te spreken: "Ik kijk niet naar het verschil, maar zoek de overeenkomst." Kijkers kunnen dit virtueel doen via de app van de Herdenkingstocht. Via dezelfde app worden in de weken erna bijzondere ervaringen gedeeld, die voortkomen uit deze elementaire (nieuwe) levenshouding. Jaarlijkse nationale ceremonie De Nationale Herdenkingstocht wordt vanaf 2015 jaarlijks gehouden in telkens andere steden door heel Nederland, met een jaarlijks wisselende vertelling waarin wordt ingezoomd op een van de vele vervolgingsslachtoffers die in de periode te betreuren waren. Dit jaar is dat het verhaal van Anne Frank. Volgend jaar kan bijvoorbeeld worden ingezoomd op de 16-jarige Jonas Silberstein uit Rotterdam, het jaar daarop staat Fransje Weisz uit Kerkrade centraal: jonge Nederlanders die doelbewust om hun afkomst werden omgebracht en via de Nationale Herdenkingstocht aan de anonimiteit en de vergetelheid worden ontrukt. De herdenkingstocht is vrij toegankelijk voor iedereen. Kijkers kunnen de ceremonie volgen via NPO 1 en virtueel meelopen via een applicatie voor het zogeheten 'tweede scherm'. Zo kan heel Nederland zich verenigen, kleur bekennen en in beweging komen. Bron: De Nationale Herdenkingstocht presenteert 'Anne Frank, een gezicht uit miljoenen'. (2014). Geraadpleegd op 6 lees verder

7 Tekst 2 Anne is slachtoffer, geen boegbeeld De EO wil een Anne Frankmusical produceren. "Of het gebeurt of niet, laten we ophouden van Anne een soort postergirl van de oorlog te maken", zegt regisseur Joris van den Berg. Een tv-spektakel rond het verhaal van Anne Frank, waarbij bekende Nederlanders scènes naspelen uit het dagboek en bekende Nederlandstalige nummers zingen. Dat is kortweg het programma-idee van de EO dat onlangs naar buiten kwam. Hoewel de omschrijving suggereert dat het hier een satirisch programmaformat betreft dat de 'musicalificatie' van historische figuren op de hak wil nemen, is dit volgens de omroep oprecht een project dat ze wil realiseren. De kritiek die op het idee volgde, heeft die ambitie vooralsnog niet geremd. Het is goed dat er wordt nagedacht over manieren waarop de Nationale Dodenherdenking voor nieuwe generaties levendig kan worden gehouden. Maar je kunt je afvragen of je wilt dat mensen de Tweede Wereldoorlog gaan verbinden aan Guus Meeuwis die 'Anne' van Herman van Veen zingt, terwijl een stoet door Amsterdam trekt met fakkels in de hand. Het lijkt zo langzamerhand alsof Anne een 'postergirl' van de oorlog moet zijn. Alsof zij behalve slachtoffer, schrijfster van een dagboek en bewoonster van het Achterhuis, vooral ook opperambassadrice van de oorlog en van verdraagzaamheid is, zoals andere bekende Nederlanders vaak hét gezicht zijn van een goed doel. Anne Frank wordt het merk voor alles wat met de Tweede Wereldoorlog te maken heeft. Eerst was er voor het publiek het dagboek en het Achterhuis, inmiddels is er een groots theaterstuk dat in de Houthavens speelt, straks misschien een tv-show of wie weet wat, met het risico dat iedereen vanwege de overdaad geïrriteerd en 'Annemoe' raakt. Dat zal toch niet de bedoeling zijn van deze initiatieven 'approved by Anne'. Ondertussen willen zowel de makers van de EO als het theaterstuk 'Anne' duidelijk maken dat hun doelstellingen zeer integer en respectvol zijn. Weinig mensen zullen echter bij de woorden 'respectvol en 'integer' denken aan een muziekfeest met zingende BN'ers en een fakkeloptocht, laat staan aan het bouwen van een nieuw theater of een champagnearrangement. Het is logisch dat deze makers de illusie van totale integriteit proberen te wekken, maar ze willen ook gewoon geld verdienen, een programmaformat gerealiseerd krijgen en zo veel mogelijk bezoekers of kijkers trekken. En daar kunnen zij Anne dankzij haar internationale bekendheid goed voor gebruiken. Niet dat het per definitie verkeerd is om door middel van Anne mensen te inspireren of over de oorlog te vertellen, maar het zou krachtiger zijn om haar naam met mate te gebruiken. Het zou zonde zijn als generaties die nu nog geboren moeten worden, bij Anne Frank en de Tweede Wereldoorlog vooral nog denken aan een herdenkingsspektakel met Hollandse hits of een theaterstuk met luxe pauzehapjes, waarbij de verschrikkingen van de oorlog slechts een bijzaak zijn geworden. 7 lees verder

8 Bron: Berg, Joris van den. (2014, 27 juni). Anne is slachtoffer, geen boegbeeld. Dagblad van het Noorden. 8 lees verder

9 Tekst 3 De EO wil een musicaloptocht op 4 mei en de verwarring was en blijft groot De EO en de Joodse Omroep hebben plannen voor een optocht in de trant van The Passion op 4 mei volgend jaar. Het zou een jaarlijkse traditie moeten worden met in 2015 het verhaal van Anne Frank als vervolgingsthema. Meteen was er kritiek, ongeloof en een enorme verwarring. Direct meldde de NOS dat de optocht al weer van de baan zou zijn, iets wat de EO op zijn beurt weer ontkende. Wat was er toch allemaal aan de hand? GeenStijl liet een intern document uitlekken, waarin het idee van de musicaloptocht werd vormgegeven. Vanaf 4 mei volgend jaar zou er na uur een Nationale Herdenkingstocht moeten komen, waarin elk jaar zowel een ander vervolgingsslachtoffer als een andere stad in Nederland centraal zou staan. Volgend jaar zijn dat Anne Frank en Amsterdam. De EO, de Joodse Omroep en productiemaatschappij Eye2Eye Media geven in het document een voorbeeld van een scenario. Zo is er een scène aan het Merwedeplein waar toen het woonhuis van Anne Frank was. De aanwezigen horen daar dat de oorlog daadwerkelijk is begonnen. Vervolgens zingt Anne '15 miljoen mensen' van Fluitsma en Van Tijn. "Geen contact gehad" Toen kwam de kritiek. Betrokken partijen meldden dat het nieuws hen overviel en dat over dit plan nauwelijks iets bij hen bekend was. Zo staat er in het plan dat het evenement "volledig wordt ondersteund door burgemeester en wethouders van de stad Amsterdam". Volgens een woordvoerster van de burgemeester is er echter met het college geen contact geweest. Het Auschwitz Comité was wel op de hoogte en vond het een goed idee. De Anne Frank Stichting reageerde daarentegen verrast: er was twee jaar geleden contact geweest, maar sindsdien had ze niets meer gehoord. "Kritiek veel te voorbarig" De organisatoren, Doornbos van de EO en Baas van Eye2Eye Media, willen niet echt ingaan op alle kritiek die het plan ondervond. Doornbos benadrukt nogmaals dat wat GeenStijl heeft laten lekken niet het uiteindelijke plan is: "Er kan nog van alles veranderen, er kunnen zaken wel of niet uitgevoerd worden of de voorstelling gaat wellicht helemaal niet door." Baas benoemt de kritiek als het "oordelen over een plan dat nog niet definitief is". Voor een inhoudelijke reactie is het dan ook nog veel te vroeg. Later kwam er nog meer kritiek. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei vroeg de makers zichzelf de vraag te stellen of een live uitgezonden musical wel past bij het respect en de ingetogenheid die bij Dodenherdenking hoort. Marcel Peek, de netcoördinator van NPO 1, zei dat het plan in deze vorm nog niet op zijn bureau was beland en dat de kans dat het op deze manier op tv te zien zal zijn, dan ook klein is. "Wij zullen 9 lees verder

10 nooit een evenement uitzenden waar het Nationaal Comité 4 en 5 mei niet achter staat." Zo bleef de verwarring in stand. Bron: Huiskamp, Frank (2014, 25 juni). De EO wil een musicaloptocht op 4 mei en de verwarring was en blijft groot. Geraadpleegd op 10 lees verder

11 Onderwerp 2 Inleiding Het oude leenstelsel gaat op de schop. Studenten krijgen geen basisbeurs meer. Om te kunnen studeren, moeten zij geld lenen. Het nieuwe leenstelsel heet dan ook 'studievoorschot'. De meningen over het nieuwe leenstelsel zijn verdeeld. Sommigen vinden dat studenten extra zwaar worden belast, terwijl anderen van mening zijn dat investeren in je toekomst een normale zaak is. Opdracht C Schrijf voor de lezers van een regionale krant een betoog waarin u uw mening geeft over het nieuwe leenstelsel. U neemt in ieder geval de volgende informatieelementen op: 1. Een inleiding waarmee u de aandacht van de lezers trekt en waarin u uw standpunt aan de orde stelt door middel van een stelling. 2. Drie argumenten die pleiten voor uw standpunt. Gebruik een relevant citaat uit onderstaande bronnen. Zet dit citaat tussen aanhalingstekens. 3. Twee tegenargumenten waarvan u er een weerlegt. Gebruik een relevant citaat uit onderstaande bronnen. Zet dit citaat tussen aanhalingstekens. 4. Een slot met een conclusie die aansluit bij uw stelling. Opdracht D Schrijf voor de lezers van een regionale krant een beschouwing over het nieuwe leenstelsel. U neemt in ieder geval de volgende informatie-elementen op: 1. Een inleiding waarmee u de aandacht van de lezers trekt en waarin u het verschijnsel beschrijft. Besluit de inleiding met de hoofdvraag. 2. Een visie van voorstanders onderbouwd met drie argumenten. Gebruik een relevant citaat uit onderstaande bronnen. Zet dit citaat tussen aanhalingstekens. 3. Een visie van tegenstanders onderbouwd met drie argumenten. Gebruik een relevant citaat uit onderstaande bronnen. Zet dit citaat tussen aanhalingstekens. 4. Een samenvattend slot waarin u uw eigen visie opneemt. De teksten die u kunt gebruiken, zijn: Zantingh, P. (2014, 28 mei). Wat verandert er voor studenten? Drie vragen over het nieuwe leenstelsel. NRC Handelsblad. 11 lees verder

12 Wijnberg, R. (2014, 4 juni). Leren lenen. De Groene Amsterdammer. Dungen, N. van den. (2014, 23 juni). Leenstelsel werkt de verschillen juist weg. Trouw. Vergeet niet de richtlijnen uit de algemene instructie in acht te nemen! 12 lees verder

13 Tekst 1 Wat verandert er voor studenten? Drie vragen over het nieuwe leenstelsel Het leenstelsel voor studenten gaat op de schop. Vanaf 1 september 2015 verandert het leenstelsel voor studenten. Het is volgens de minister "de belangrijkste onderwijshervorming in dertig jaar". Maar wat verandert er precies en waarom? De drie belangrijkste vragen en het antwoord daarop volgen hieronder. Wat is de grootste verandering? In het kort: er is niet langer een basisbeurs voor alle studenten. Een maandelijks bedrag op je rekening krijgen dat bij afstuderen een gift wordt? Weg. Studenten moeten geld lenen. Als hun ouders niet veel verdienen, krijgen studenten een aanvullende beurs, dat wel. Twee dingen blijven precies zoals ze nu zijn: studenten krijgen een ovstudentenkaart om gratis met het openbaar vervoer te kunnen reizen en het collegegeld blijft gelijk. Wie ging studeren, kreeg altijd een basisbeurs: een voorlopige lening van de overheid die werd omgezet in een gift als het diploma binnen tien jaar behaald werd (daarom heette het ook wel de 'prestatiebeurs'). Het was (in de meest recente situatie) een maandelijks bedrag van 100,25 euro per maand voor thuiswonenden en 279,14 euro per maand voor uitwonenden, vier jaar lang. Als een student meer geld nodig had, dan kon hij bijlenen. Maar dat verandert. Als ouders minder dan euro per jaar verdienen, krijgt de student nog wel een aanvullende beurs. Onder de euro kan dat tot 365 euro per maand zijn dus tot zelfs 100 euro méér dan nu met de basisbeurs zou kunnen. Dat bedrag loopt terug naarmate het inkomen van ouders oploopt. De beurs is er ook voor studenten van wie de ouders weigeren te betalen of onvindbaar zijn. Als ouders meer dan euro per jaar verdienen, heeft de student geen recht op een aanvullende beurs. Dat betekent dat de student geld leent om zijn studie te betalen. De voorwaarden waaronder die lening later terugbetaald moet worden, versoepelen wel: de student mag er veel langer over doen (35 in plaats van 15 jaar) en betaalt daardoor minder hoge maandbedragen. Waarom verandert dit? De overheid wil geld besparen en dat in andere dingen stoppen. In het regeerakkoord spraken VVD en PvdA af dat ze de basisbeurs wilden afschaffen en wat daarmee bespaard werd, wilden uitgeven aan verbetering van het onderwijs. Volgens het persbericht van het ministerie wordt er zo tussen de 800 miljoen en 1 miljard euro vrijgemaakt. Dat ging niet zonder slag of stoot, omdat de twee regeringspartijen geen meerderheid hebben in de Eerste Kamer. Er was steun nodig van D66 en GroenLinks, voordat de partijen het eens waren. Zo waren de regeringspartijen van 13 lees verder

14 plan om de ov-studentenkaart ook te schrappen, maar daar wilde GroenLinks niet aan. Wat verandert er nog meer? Het hele systeem heet nu het 'studievoorschot'. Ook minderjarige mbo-studenten hebben vanaf 1 september 2017 recht op een ov-studentenkaart, waarmee ze gratis met het openbaar vervoer kunnen. Dat was in de oude situatie alleen zo bij mbo- en vo-studenten van boven de 18 jaar. De maandelijkse aflossing gaat omlaag: tot een maximum van 4 procent van het inkomen. In het huidige systeem kan tot 12 procent aflossing worden gevraagd. Wanneer moet je beginnen met aflossen? In de huidige situatie als de student een inkomen heeft op minimaal bijstandsniveau (dat is 948,18 euro per maand voor een alleenstaande onder de 65 jaar). Straks geldt dat pas als de student in ieder geval een inkomen heeft op minimumloonniveau (dat is euro per maand boven de 23 jaar). Bron: Zantingh, P. (2014, 28 mei). Wat verandert er voor studenten? Drie vragen over het nieuwe leenstelsel. NRC Handelsblad. 14 lees verder

15 Tekst 2 Leren lenen De afgelopen jaren hebben we in de politiek heel wat knappe staaltjes 'orwelliaanse framing' de revue zien passeren: bezuinigingen die 'hervormingen' of 'ombuigingen' worden genoemd, oorlogen die plots doorgaan voor wederopbouw- of vredesmissies, het afbouwen van de verzorgingsstaat onder het motto 'participatiesamenleving'. Aan dit rijtje mag een nieuwe, meesterlijke omdraaiing van betekenissen worden toegevoegd: het sociale leenstelsel. Zeven jaar lang is schuld de bron van alle ellende in de wereld geweest. Amerikaanse huizenbezitters die zichzelf massaal met hun nek in de hypotheekstrop legden en zo de bankensector naar de rand van de afgrond duwden. Overheden die de begrotingstekorten tot ongekende hoogten opstuwden om de financiële sector overeind te houden. Zuid-Europese landen die op het randje van faillissement balanceerden door bloedrode cijfers in de huishoudboekjes. Op de pof gebouwde vastgoedprojecten die als zeepbellen uit elkaar klapten. Consumenten die zichzelf de schuldhulpverlening in hielpen door op kosten van Dirk Scheringa & Co te dure keukens en vakanties voor te financieren. Als er, kortom, één les te trekken is uit zeven jaar crisis, dan is het wel: na schuld volgt boete. Sterker nog, schulden zijn zo gevaarlijk gebleken dat sinds 2009 op iedere lening verplicht van overheidswege een waarschuwing dient te worden afgegeven, zoals op ieder sigarettenpakje ook moet worden vermeld hoe dodelijk tabak is: Let op! Geld lenen kost geld. Het uitroepteken staat er niet voor niets, zou je zeggen, en ook het logo dat naast deze waarschuwing prijkt, is weinig dubbelzinnig: een mannetje met een euroteken geketend aan zijn enkel. Laat er geen misverstand over bestaan, wil de overheid er maar mee zeggen: schulden zijn een moderne vorm van slavernij, de voetboei van het 21ste-eeuwse kapitalisme. Flashforward naar juni 2014: dag, schuld is slavernij; hallo, sociaal leenstelsel. Let op! Geld lenen, je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen. Bijvoorbeeld als je net achttien bent, je brein nog niet voluit ontwikkeld is en je langetermijnplanning ongeveer zover strekt als die van een eendagsvlieg. Laten deze brave burgers in de dop, die zichzelf over een jaar of tien ook al massaal in de schulden zullen steken voor een dak boven hun hoofd, alvast wennen aan het idee: de komende dertig jaar zal je leven in het teken staan van het afbetalen van je verleden. Niet dat je daar met je puberbrein de implicaties al van doorgrondt, maar toch Bovendien zul je wel moeten als je straks nog enige kans wilt maken op de arbeidsmarkt. Leren is leren lenen. Voortaan zit er rente op onze toekomst. Nu zullen voorstanders zeggen: overdrijf niet zo, de voorwaarden van de lening zijn uiterst coulant. Als je te weinig verdient, hoef je niets af te betalen; de rente is hartstikke laag en de afbetalingstermijn ontzettend lang. Dat is allemaal waar. Toch is mijn antwoord daarop: bespaar me de details. Het gaat hier niet om de voorwaarden, het gaat hier om het principe dat je leven, nog voor dat goed en wel begonnen is, al gepaard gaat met het opbouwen van een schuld. Dat het onderwijs, het meest fundamentele onderdeel van een beschaafde samenleving, datgene wat 15 lees verder

16 de criminaliteit bestrijdt, de economie draaiende houdt en de vooruitgang waarborgt, voortaan op afbetaling komt. Dat er rente zit op onze toekomst. Onbegrijpelijk is het, en vooral hypocriet. "Onderwijs als motor van de kenniseconomie", oreert de PvdA in haar partijprogramma. "Nederland moet uitmunten in wetenschap en beroepsonderwijs", vindt D66. En: "Schulden maken mag nooit lonen!" orakelde de VVD onlangs nog in een persbericht. Behalve als het om de toekomst der natie gaat, kennelijk. Dan wordt het maken van schulden zelfs aangemoedigd. En voor wie uit een niet al te bevoordeeld milieu komt, wordt het lenen van geld min of meer verplicht gesteld. Dat het onderwijs er substantieel ontoegankelijker door wordt, dat doorstuderen enorm wordt ontmoedigd, dat de kloof tussen de haves en havenots zo alleen maar groter wordt, nemen we maar op de koop toe. Geld lenen, wie is er niet groot mee geworden? Zo begint de werkelijke droom van dit kabinet zich langzaam maar zeker te ontvouwen. Een land vol gehoorzame, hardwerkende, belastingbetalende burgers die hun hele werkzame leven geketend zijn aan een overheid bij wie ze al vanaf hun achttiende levensjaar in het krijt staan. De schuld kan, als je een beetje ambitieuze leerling bent, zelfs oplopen tot wel dertigduizend euro. Voor de toekomstige advocaten en accountants is dat al geen pretje, laat staan voor de loodgieters en lassers in spe. Noem dat maar sociaal. Bron: Wijnberg, R. (2014, 4 juni). Leren lenen. De Groene Amsterdammer. 16 lees verder

17 Tekst 3 Leenstelsel werkt de verschillen juist weg Wie tegen maatschappelijke tweedeling is, is vóór dit leenstelsel. Waarom zou de stratenmaker indirect de studie van de tandheelkundestudent moeten bekostigen? Als ik de onheilspellende opinieartikelen moet geloven, zal het aankomende sociaal leenstelsel de maatschappelijke tweedeling vergroten. Studeren zal weer voor de rijken worden. Voor de armen wordt het onbetaalbaar. Volgens mij werkt het leenstelsel juist bijzonder nivellerend. Het eerste argument voor deze stelling is dat hoogopgeleiden (wo/hbo) na afstuderen meer verdienen dan de laagopgeleiden. Volgens een CBS-publicatie (2011) was het inkomen van hoogopgeleiden bijna twee keer zo hoog als dat van laagopgeleiden. Een andere CBS-publicatie (2012) toont iets vergelijkbaars: "Wo'ers hebben een twee keer zo hoog verzamelinkomen als mbo'ers." Hiermee zijn hoogopgeleiden een stuk draagkrachtiger om een lening te kunnen afbetalen. Het feit dat laagopgeleiden geen studieschuld hebben, is in dit opzicht op te vatten als een forse nivellering. Het besteedbaar inkomen van de hoogopgeleiden zal namelijk dankzij het aflossen van de studieschuld dalen. Uitbreiding aanvullende beurs Wanneer deze hoogopgeleiden na een studie zoveel meer verdienen, waarom zou de rest van de bevolking dan deze studiefinanciering moeten ophoesten via belastingen? Waarom zou de elektricien indirect de studie van de geneeskundestudent moeten bekostigen? Is een studiefinanciering in dit opzicht juist geen cadeautje van euro voor de toekomstige rijken? Dat is lastig uit te leggen in het licht van maatschappelijke tweedeling. Het is niet meer dan redelijk om de financieel zwakkere student tegemoet te komen. De aanvullende beurs wordt uitgebreid, de ov-studentenkaart blijft (voor mbo'ers zelfs uitgebreid) bestaan en voor studenten met onvindbare of weigerachtige ouders is er blijvende steun. Vergeleken met de harde lastenverzwaring van het kabinet-rutte in de vorm van een langstudeerboete (die destijds ook voor elke huidige student en deeltijder gold), valt dit bezuinigingsbeleid op in zijn matigheid. Diplomademocratie Over de grens kijken biedt relativering. Vraag eens aan een Engelsman, Ier en Amerikaan wat zij betalen aan collegegeld en wat voor studieschulden zij hebben. Ook moet worden gezegd dat de echte maatschappelijke tweedeling in de huidige tijd niet meer in rijk of arm zit, maar in laag- en hoogopgeleid. Dit is de kern van de boodschap van het prachtige boekje 'Diplomademocratie' (2010). Hoogopgeleiden winnen het op elk terrein van laagopgeleiden: positie op de arbeidsmarkt, invloed op politieke besluitvorming, vertegenwoordiging in openbaar bestuur enzovoort. Daardoor kan van hen meer gevraagd worden. Wie tegen maatschappelijke tweedeling is, is voor dit leenstelsel. 17 lees verder

18 Het enige bezwaar dat ik tegen het leenstelsel heb, is dat het toekomstige wostudenten dwingt een rendabele studiekeuze te maken. Voor hbo-studenten is dit minder een probleem, aangezien een beroepsopleiding zonder gevraagd beroep absurd zou zijn. Deze economische logica kan voor toekomstige wo-studenten mogelijk betekenen dat opleidingen met een slechter arbeidsmarktperspectief vermeden zullen worden, denk aan alfastudies. De ultieme consequentie is het verdwijnen van minder rendabele studies van een universiteit. Men kan vraagtekens plaatsen bij deze economisering van het wetenschappelijk onderwijs, aangezien deze economisering de positie die een universiteit binnen de samenleving heeft, onder druk zet. Zodra universiteiten speelbal worden van de economie, lijkt het algemeen vormende en onderzoekende ideaal zijn beste tijd gehad te hebben. Of dat wenselijk is? Ik betwijfel het. Bron: Dungen, N. van den. (2014, 23 juni). Leenstelsel werkt de verschillen juist weg. Trouw. De bovenstaande teksten zijn bewerkt om ze geschikt te maken voor dit examen. Dit is gebeurd met respect voor de opvattingen van de auteur(s). Voor de oorspronkelijke tekst(en) kunt u terecht in de vermelde bronnen. De Dienst Uitvoering Onderwijs is verantwoordelijk voor vorm en inhoud van dit examen. 18 einde