1 Symposium Limburgs industrieel erfgoed in euregionale context 12 juni 2018 Kerkrade

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "1 Symposium Limburgs industrieel erfgoed in euregionale context 12 juni 2018 Kerkrade"

Franciscus Brabander
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 1 Symposium Limburgs industrieel erfgoed in euregionale context 12 juni 2018 Kerkrade Dames en heren, Laat mij beginnen u te feliciteren. U hier in Kerkrade te feliciteren met het zaadje dat hier 20 jaar succesvol geleden werd geplant en maakte dat ook Limburg haar eigen Museumplein kreeg. Een prachtig plein met maar liefst drie musea: Columbus, Cube en Continium. Maar u allen hier - dus ook u uit Duitsland en België - u allen hier ook gefeliciteerd met de net zo oude Vereniging van Industriemusea in de Euregio Maas-Rijn. De vereniging die kan claimen dat hier in deze euregio de wieg van de industrialisering heeft gestaan. In ieder geval de wieg van de industrialisering van Midden-Europa. Het staat inderdaad buiten kijf, dames en heren, dat wij ons industrieel verleden en dus ook het begin hiervan delen met onze buitenlandse buren. Buitenlandse buren die hier altijd zo veel dichterbij woonden en wonen - dan onze eigen landgenoten. Een industrieel verleden dat dus werd gevormd door onze geografische ligging, maar ook door de speling van ons lot. Ons historisch lot En tja dames en heren, dan kunt u er natuurlijk een beetje op rekenen dat nu de historicus in mij ontwaakt, dus gaat u er maar voor zitten. Want dan begin ik bij onze oudste industrieplaats in Nederlands Limburg, en dat is. Nee, dat is niet Maastricht, dat is Vaals Laat mij u daarvoor even mee terugnemen naar de 18e eeuw Naar de tijd dat het Nederland van nu zich al min of meer aan het vormen is in een Republiek der zeven Provinciën, en Limburg niet één van die zeven is

2 2 Sterker nog Limburg bestaat dan nog niet eens! Wij vormen dan op zijn best een staatkundige lappendeken, waarvan enkel een paar lapjes als een soort kolonies wel onder het gezag van de gereformeerde republiek vallen.. En één van die lapjes was Vaals en omgeving, dat daarmee een protestantvriendelijke enclave werd in een verder katholiek ommeland. En het was specifiek deze protestantvriendelijkheid die een grote aantrekkingskracht uitoefende op Lutheranen uit Aken. Vooral de gegoede Lutheraanse burgers vestigden zich maar wat graag in het voor hen vrijere Vaals. En zeker omdat ze hier óók geen last hadden van het strakke Akense Gildewezen, brachten ze ook graag hun textielnijverheid mee Zij waren het dus, die hier de naalden- en lakenfabrieken openden waarmee ze Vaals in heel Europa op de kaart zetten. Er was bij wijze van spreken geen hof te vinden, waar ze niet onder de lakens uit Vaals kropen. Peter de Grote - de tsaar van Rusland en later ook Napoleon toen hij eenmaal keizer was kwamen hier zelfs persoonlijk shoppen. Nou ja, ze zijn in ieder geval op bezoek geweest in het toen welvarende Vaals, de allereerste industrieplaats van Limburg. Dames en heren, de tweede industrieplaats in Limburg was dan inderdaad Maastricht. Ik spreek nu over de jaren dertig van de 19 e eeuw. En weer is het een staatkundig historisch lot dat de motor vormde voor de industriële ontwikkeling. Want ook Maastricht vormt in die jaren - net als Vaals eerder - een enclave. Een enclave die in 1830 ontstaat - en tot 1839 duurt - als de zuidelijke Nederlanden dus ook de Limburgers - nee zeggen tegen Koning Willem I en kiezen voor een eigen koninkrijk.

3 3 Alleen, Maastricht heeft dan niets te kiezen, want heeft als vestingstad het leger van de Hollandse generaal Dibbets binnen haar muren liggen De Limburgse hoofdstad blijft dus onder Nederlands gezag. Een Nederlands gezag dat verbiedt nog langer producten te importeren uit wat zich nu België noemde En wat doe je dan als groothandelaar in glas- en aardewerk uit Luik, waar de eerste zaadjes voor de industrialisering al zijn geplant? Ga je dan met je handen in het haar zitten; of ga je dan gewoon zelf produceren? Petrus Regout - want over hem heb ik het - besloot tot het laatste en opende in die jaren niet alleen de later zo bekend geworden aardewerkfabriek, maar ook een fabriek voor glas & kristal, voor spijkers, voor geweren, voor gas Zoveel fabrieken waarmee hij in een klap de eerste grootindustrieel van het land wordt, en Maastricht de allereerste Nederlandse stad die het tijdperk van de industrialisering betreedt En net zo uniek voor Nederland, ontwikkelde zich hier in Limburg de mijnindustrie. Al lag hier eerder onze geologie aan ten grondslag dan onze geschiedenis, want nergens in Nederland lag het zwarte goud zo voor het oprapen als hier Een geologisch lot dat we overigens ook weer delen met onze buren en dat zich dus ook niet zoveel aantrekt van door de mens getrokken grenzen. Zo haalt onze alleroudste steenkolenmijn - de Domaniale hier in Kerkrade - in 1815 (als ons koninkrijk het levenslicht ziet) weliswaar de kolen op Nederlands grondgebied naar boven, maar komen deze deels uit Duitse grond. Grote kans overigens dat ze ook door Duitse mijnwerkers gedolven zijn, want die werken hier met evenveel gemak als Nederlanders in Akense mijnen. En ook als aan het eind van die 19e eeuw de mijnindustrie een echte serieuze industrie wordt, vormen grenzen nog steeds geen serieuze obstakels Sterker nog: het is juist Duits, Frans en Belgisch kapitaal dat hier de eerste expansie in gang zet.

4 4 Het is zelfs om te voorkomen dat de buitenlandse belangen in de Nederlandse energievoorziening te groot worden, dat Nederland in 1902 besluit om een eigen mijnbedrijf te openen. Dames en heren, ik hoef hier denk ik niemand uit te leggen hoe groot de impact van die mijnindustrie is geweest in de hele euregio. Hoe bepalend en dominant deze is geweest; hoe deze in komen en gaan een samenleving bouwde en ontwrichtte; hoe deze welvaart bracht, maar ook weer nam We kunnen er allemaal over meepraten hier in deze Euregio Maas-Rijn; én laten zien in onze verschillende mijnmusea Dames en heren, de textielnijverheid in de 18e eeuw; de industrialisatie in de 19e eeuw; de mijnindustrie in de 20e eeuw allemaal waren ze uniek voor Nederland, terwijl we hun ontstaan en erfenis als vanzelfsprekend delen met onze buren Niet voor niets laten al die verschillende industriemusea in deze Euregio en de drie musea aan dit twintigjarig Museumplein nog zo veel meer zien van de bedrijvigheid die we in meer of mindere mate samen hebben ontwikkeld. Waarbij de collectie aan dit Museumplein niet alleen teruggrijpt naar het oudere maar ook het jongere industrieel verleden. Ofwel collectiestukken die ons ook een blik gunnen op de toekomst. Een toekomst waarin kennis het nieuwe zwarte goud is. Het nieuwe goud waarmee je hele slimme en duurzame producten kan ontwikkelen als kweekburgers, geprinte kaken en tapijten zonder einde In feite, dames en heren, laat de collectie hier zien dat erfgoed ook zaaigoed is

5 5 Want waren die mijnen niet gekomen en gegaan, dan waren wij hier in Limburg - als goedmakertje - ook geen universiteit rijker geworden. Overigens een universiteit met een Duitser - Martin Paul - aan het hoofd en tot voor twee jaar een Belg - Luc Soete - als rector. Om maar even aan te geven dat ook universiteit Maastricht een product is van grenzeloze samenwerking. Maar goed, zonder die universiteit hadden we vandaag ook geen vier Brightlands-campusssen gehad, die de collectie vast en zeker zullen aanvullen met spiksplinternieuw erfgoed op het gebied van gezondheid, materialen, voeding en slimme diensten Waarmee ik niet zeg dat we het als Limburg nu verder wel alleen gaan redden. We zouden wel gek zijn! Er bestaat immers geen beter kompas voor de toekomst dan het verleden. Een verleden waarbinnen we elkaar - hier in deze euregio - duidelijk als buren hebben geïnspireerd, gevormd en versterkt. Waarbij we ons apart allemaal aan de rand van ons eigen land bevinden, maar samen een hart vormen. Zelfs hét hart van Europa als je bedenkt dat onze regio ook de thuisbasis was van Karel de Grote, de vader van Europa. En waar 26 jaar geleden ook het Verdrag van Maastricht werd getekend Om maar te zeggen dat het ook geen toeval was dat juist hier de wieg van de industrialisatie heeft gestaan. En het ook geen toeval hoeft te zijn dan we ook in de toekomst nog veel modern industrieel erfgoed zullen delen We blijven elkaar immers op vele verschillende manieren begeesteren. En dat varieert dan van wetenschappers die elkaar opzoeken, zoals in Sittard-Geleen, waar op de Brightlands Chemelot Campus de universiteiten van Maastricht en Aken samen een instituut hebben opgericht waar ze de materialen voor de toekomst ontwikkelen; tot Belgische en Nederlandse wijnbouwers die samen - vrijwel letterlijk - een nieuwe wijnindustrie uit de grond stampen

6 6 Met als middelpunt een Maasvallei wijn die vorig jaar van Europa de beschermde status ontving. Net als eerder de Franse Champagne en de Elzasser zuurkool. Alleen heeft onze gezamenlijke Limburgse wijn de primeur van de eerste grensoverschrijdende erkenning ooit te zijn Ik voorzie dames en heren dus wel een uitbreiding van uw euregionale museumvereniging met een wijnmakersmuseum. Wellicht is dat museum over tig jaren dan ook wel de perfecte plek om het glas te heffen op de zoveelste verjaardag die vast in het verschiet ligt. En dan heffen we niet alleen glas omdat hier ooit de wieg stond van de industrialisering van West- Europa, maar ook omdat hier een kiem werd gelegd voor de kenniseconomie van de toekomst die de wereld naar duurzame wateren wist te dirigeren. Maar voor vandaag dames en heren, wens ik u een grenzeloos inspirerend symposium over industrieel erfgoed. Voor een twintigjarige vereniging op dit twintigjarige Museumplein. Nogmaals proficiat!

Vergelijkbare documenten

100 jaar Limburgse geschiedenis met de opkomst, neergang en revival van de mijnen.

100 jaar Steenkolenmijn Valkenburg 21 juli 2017 te Valkenburg Dames en heren, 100 jaar steenkolenmijn Valkenburg is óók 100 jaar Limburgse geschiedenis. 100 jaar Limburgse geschiedenis met de opkomst,