Stof buiten de omhulling: wanneer in control?

Transcriptie

1 Stof buiten de omhulling: wanneer in control? Hoe bepaal je de risico s, welke stoflaagdikte is nog aanvaardbaar? Rolf van Dijk Hoger Veiligheidskundige, Process Safety & ATEX Specialist Tata Steel IJmuiden

2 Waar ging het mis: Imperial Sugar 2

3 Kan dat ook bij Tata gebeuren? Fijn stof buiten stofomhulling (binnen gebouwen) Kolenstof Kooksstof Grafietstof Aluminiumpoeder Houtstof etc. Volgens MSDS / labtesten brandbaar: maatregelen m.b.t. explosieveiligheid nodig Stofexplosies binnen stofomhulling/installaties (met schade buiten installaties): aluminiumpoeder (DSF) kolenpoeder (KMG HOO)

4 Situatieschets Bij Tata geen incidenten met stofexplosies buiten stofomhulling/installatie bekend Huidige bronmaatregelen uit EVD s m.b.t. stof buiten stofomhulling (binnen gebouwen) gericht op: Voorkom vrijkomen (dichte installatie) Gerichte afzuiging (bij potentiële bronnen) Schoon huishouden gevaarlijke dikte van stoflaag voorkomen En nóg lukt het niet overal al het stof voldoende te beheersen (schoon huishouden < 0,1 mm)

5 Te beantwoorden vragen Hoe schoon is schoon? Is brandbaar fijnstof per definitie altijd gevaarlijk m.b.t. explosieveiligheid buiten stofomhulling? Welke omstandigheden bepalen het risico van aanwezigheid van stoflagen? Hoe veilig is ons schoonmaakregiem van industrieel reinigen? Kan ons regiem ook op een veilige manier efficiënter? Dus: veilige stoflaagdikte voor gebieden bij Tata Steel zelf definiëren uitdaging: is (voor zover na te gaan) nog nergens anders gedaan!

6 Enkele definities verwaarloosbaar niveau van stoflaag : Nederland: NPR (stof): generieke veilige laagdikte max. 0,1 mm NFPA-654: kleur van de vloer juist te onderscheiden onder de stoflaag veilige laagdikte : NEN-EN-IEC : veilige laagdikte zelf definiëren ( 8.2) NFPA-654: bij dikte tot 1/32 inch (0,8 mm) geen classificatie van bestaand elektrisch materieel nodig, omhulling moet wel stofdicht (IP)

7 Afbakening Stoflagen Fijn stof Brandbaar Buiten de stofomhulling (installatie) Binnen gebouwen

8 voorwaarden stofexplosie 8 Explosie Brand Acceleratie (als katalyserend effect) Opsluiten van Stof/luchtmengsel

9 Voldoende stof aanwezig om in een groter gebied > LEL te komen Kolenstof: stoflaag 0,2 mm voldoende om op 1 m hoogte > LEL (LEL = 250 g/m 3, ρ = 1,3 g/cm 3 ) Of gehele inhoud van de ruimte (hoogte)? Turbulente menging nodig om vlamfront snel genoeg door gehele mengsel te laten gaan Korrelgrootteverdeling heeft o.a. invloed op gevoeligheid voor dispersie: kleinere stofdeeltjes gevoeliger voor dispersie en betere ontbranding Van stoflaag op grond naar turbulente dispersie aanvullende energiebron nodig (bijv. initiële explosie of krachtige luchtstoot) Gevoeligheid voor dispersie te testen? 9

10 Geschiedenis: 1 e testopstelling brandbaarheid: melkpoeder Melkpoeder: LEL 60 g/m3 MIE > 30 mj MIT 450 C ST 320 C Kst 90 bar m/s (St 1)

11 1 e testopstelling brandbaarheid kolenstof 11 Kolenstof: LEL 60 g/m3 MIE 300 mj MIT 430 C ST 230 C Kst 122 bar m/s (St 1) Kolenstof

12 1 e testopstelling brandbaarheid: kooksstof 12 Kooksstof: LEL 80 g/m3 MIE > 1000 mj MIT >700 C ST >450 C Kst 53 bar m/s (St 1) Kooksstof

13 1 e testopstelling brandbaarheid: aluminiumpoeder (niet geoxideerd) 13 Aluminiumpoeder: LEL 60 g/m3 MIE mj MIT 560 C ST 360 C Kst 415 bar m/s (St 3)

14 Wat zien we? 14 Ondanks relatief gelijke parameters zoals LEL, MIE, MIT, Kst-waarde (in lab bepaald) zijn brandeigenschappen verschillend Parameters t.b.v. de explosieve eigenschappen van stofwolk kunnen niet 1 op 1 worden vertaald naar risico s van stoflaag Andere eigenschappen dan dispersie die wellicht meer maatgevend zijn voor risico s Dus: In hoeverre zijn de explosierisico s op het MSDS relevant voor de risico s van de stoflaag?

15 15 Opsluiten van stof/luchtmengsel Om brand/flashfire over te laten gaan in explosie is drukverhoging nodig Hiervoor moet brandbare mengsel van stof en lucht (dat wordt ontstoken) opgesloten zijn Opsluiting zorgt voor grote drukverhoging, draagt weer bij aan verdere explosie (temperatuurverhoging door adiabatische compressie) ΔP ΔT >MIT explosie

16 16 Opsluiten van stof/luchtmengsel Voorzichtige conclusie: Wanneer stof niet opgesloten is kan misschien wel brand ontstaan, maar zal niet in alle gevallen een flashfire/explosie optreden na opwerveling Vraag: Wanneer is er sprake van het opsluiten van stof?

17 Snelheid branduitbreiding bepaalt risico s 17 smeulen brand Geen ontploffing Uitbreiding van brand via convectie / warmtestraling, niet alles ontbrandt tegelijkertijd Mate van drukopbouw flashfire deflagratie detonatie Mate van opsluiting Ontploffing Wolkbrand, uitbreiding van brand (subsonisch) door gehele mengsel via warmtestraling naar volgend deeltje; geen drukopbouw Uitbreiding Ontploffing van brand (subsonisch) door gehele mengsel via warmtestraling naar volgend deeltje; drukopbouw Verbranding supersonisch door gehele mengsel via schokgolf

18 Dus: wanneer geeft een stoflaag een risico van explosie? 18 wanneer deze kan worden opgewerveld én op het moment van ontsteking (nog) turbulent gemengd is én er genoeg ontstekingsenergie aanwezig is én de plaats van opwerveling + ontsteking voldoende omsloten is de stoflaag moet voldoende dik zijn (concentratie > LFL/MEC) stuifgevoeligheid (stuifgetal/korrelgrootteverdeling) MIE, MIT omsloten ruimte Zonder omsluiting is altijd risico van flashfire/brand aanwezig (grootste risico overlijden a.g.v. inademen hete rookgassen) Overige parameters: vochtgehalte, specifieke vorm/oppervlakte, agglomeratie, korrelgrootteverdeling in wolk, verdeling van initiële opwerveling, etc.

19 Uitvoeren labtesten LEL MIE MIT Pmax Kst ST5 (gemodificeerd) Hartmannapparaat of 20 liter bol Aanvullend t.b.v. bepalen gevaarzetting stoflaag: Zoveel opwervelen dat ik het materiaal in brand kan krijgen? Stuifgetal / korrelgrootteverdeling Vochtgehalte / plakkerigheid 19

20 Hoe breng ik de risico s van een stoflaag in kaart Brandbaar? Is de stof brandbaar Hoe reactief zijn de brandverschijnselen Opwerveling? Onder welke omstandigheden brandbaar / explosief mengsel (voldoende opwervelen mogelijk?) Ontsteking? Hoe gemakkelijk ontsteekt de stof na opwerveling Uitvoeren van proeven Brandtesten in het veld (geen opsluiting)

21 (brand)reactiviteit: hoe gevoelig is verzameld stof voor ontbranding Niet Vervangen lab parameters (LEL, MIE, MIT, ST5, Kst) Wel Quick scan van reactiviteit stof op/in verschillende plaatsen 1) en omstandigheden 2) buiten stofomhulling in de praktijk 1) Deeltjesgrootte wordt gedurende het proces steeds kleiner (slijtage) 2) Invloed van vocht (bijv. grotere agglomeratie) of menging met ander materiaal

22 Testopstelling valproef blaasproef stoflaagproef Te zien als quick scan Later differentiatie Beeld van reactiviteit in praktijk, verschillende omstandigheden Voorlichtingsmateriaal

23 Introductie NGSL niet gevaarlijke stoflaag 23 Indeling zonering stof: NGSL geen zone explosiegevaar brandgevaar niet brandbaar binnen omhulling buiten omhulling buiten omhulling Voorwaarde: insluiting of primaire explosie is uitgesloten Acceptabele dikte stoflaag (buiten stofomhulling/installatie) relateren aan brandrisico (smeulen of brand; zonder propagatie) Laagdikte maximaal 0,1 mm in veruit meeste gevallen niet relevant!

24 PAS OP: gevolgen van secundaire explosies 24 Grotere laagdikte leidt tot grotere risico s Wat initieert explosieve verbranding van aanwezige stoflaag? Uit geschiedenis blijkt dat met name een primaire explosies een secundaire explosie (van een stoflaag) kan veroorzaken Primaire explosie a.g.v. falen procesveiligheid: Stof/gas/damp in de installaties Gas/damp buiten de installaties

25 secundaire explosie initiële initiële explosie explosie stofwolk drukgolf acceleratie stoflaag

26 LoD s uit de normen geven onvoldoende houvast Oplossing: definieer extra een zone 22 IE Indeling zonering stoflaag buiten stofomhulling: zone 22 IE NGSL geen zone, mits. Extra LOD: zone 22 IE; gevoelig voor een secondaire brand / (of zelfs) explosie gebied, waar als gevolg van een primaire explosie (vaak uit een installatie) zoveel stof kan worden opgewerveld dat het stof/luchtmengsel a.g.v. de energie-inhoud van de primaire explosie direct tot ontbranding komt

27 zone 22 IE; gebied gevoelig voor secondaire brand / (of zelfs) explosie in praktijk dus voetafdruk zichtbaar behandelen als AG (aanpak ontstekingsbronnen is schijnveiligheid, altijd <LEL houden) schoonmaakregiem om risico op (secundaire) explosies beheersbaar te houden hoe groot moet schoonmaakgebied zijn? risicoanalyse

28 Zone 22 IE 28 smeulen Geen ontploffing brand Het smeulen of de brand kan fungeren als ontstekingsbron nog opwerveling van stof nodig Mate van drukopbouw flashfire deflagratie detonatie Mate van opsluiting Ontploffing De drukgolf (steekvlam) zorgt voor opwerveling secundaire explosie Zone 22 IE Zone 22 IE: bufferzone; vergelijkbaar met een brandgang in het bos

29 Stroomschema GG/NGG Zone 20, 21, 22: kijk naar risico explosie binnen de omhulling en bij overstorten (procesveiligheid) op basis daarvan kans op steekvlam (initiële explosie) Zone 22 IE: Gebieden binnen invloedsgebied van steekvlam schoonmaken (< 0,1 mm) NGSL: dikte van stoflaag afstemmen op risico s van brand risico van opwerveling moet zijn voorkomen, anders zone 22 gevaarlijk gebied niet gevaarlijk gebied NGG) Uitgangspunten Mogelijke zones Installatie Gebied Binnen de omhulling buiten de omhulling, binnen het gebouw procesveiligheid stofwolk stofwolk stoflaag opwerveling van de stoflaag < LEL < LEL dikte van de stoflaag < LEL inert gas verwaarloosbaar < 0,1 mm > LEL explosiegevaar > LEL flashfire/explosie gevaar dikte van de stoflaag niet verwaarloosbaar geen opwerveling van de stoflaag toegestaan > max. vuurlast brandgevaar > 0,1 mm gevaar secundaire explosies zone 20 zone 20 NGSL NGSL > LEL flashfire/explosie gevaar zone 21 zone 21 zone 22 IE zone 22 zone 22 zone 22 ontstekingsbronnen te voorkomen overdruk/explosieontlasting aanwezig uitstroom naar veilig gebied explosieonderdrukking aanwezig NGSL zone 22 IE zone 22 IE geen externe factoren aanwezig die voor een opwerveling kunnen zorgen (openen van deuren, drukhoudende onderdelen, etc. ) opwerveling door externe factoren wordt voorkomen door het treffen van maatregelen rekening houden met opwerveling door drukstoot: indeling in zone 22 geen sprake van een zone, geen aanpak van ontstekingsbronnen nodig indeling in zone, dus schoonmaakregiem evt. i.c.m. aanpak ontstekingsbronnen aanpak van ontstekingsbronnen is niet zinvol, strikt schoonmaakregiem zodat concentraties < LEL = ja = nee Zone 20, 21, 22 = voorkom ontstekingsbronnen NGG, NGSL en 22 IE = aanpak ontstekingsbronnen niet nodig of niet zinvol

30 Volgorde in maatregelen belangrijk Start met binnenzijde stofomhulling/installatie Zorg dat het mengsel niet brandbaar is (bevochtigen, mengen met niet-brandbaar stof) Inertiseren (bijv. stikstof) Voorkom ontstekingsbronnen Onderdruk explosie of leidt steekvlam / overdruk af naar veilig gebied (buiten) Sluit primaire explosie uit Leid steekvlam af buiten werkplek In eerste instantie bij Risico-Inventarisatie / maatregelen focus leggen op binnenzijde installatie = procesveiligheid

31 Volgorde in maatregelen belangrijk Vervolgens buiten stofomhulling / installatie Voorkom vrijkomen van stof Voorkom verspreiding van stof Voorkom ophoping van stof (vlakke oppervlakken, constructiedelen, kabelgoten, etc.) Voorkom opwerveling van stof (bijv. a.g.v. drukstoot uit de installatie) Schoon huishouden Fixeren (nat maken) Inertiseren (mengen met nietbrandbaar stof) Voorkom (ophoping van) stof buiten omhulling soms al i.v.m. hygiëne Voorkom brandbare stofwolk Voorkom het actief worden van ontstekingsbronnen = zoneren

32 Waar staat dat ik mag afwijken? NPR : : (zoneringsrichtlijn) Deze praktijkrichtlijn. geeft daartoe een gemakkelijk uitvoerbare methode die is gebaseerd op een aantal aannamen die een sterke vereenvoudiging inhouden van in werkelijkheid veelal zeer gecompliceerde situaties. Door het in die aannamen inbouwen van aanzienlijke veiligheidsmarges is ervoor gezorgd dat het eindresultaat een voldoende mate van veiligheid waarborgt. In situaties waarin de vereenvoudigende aannamen niet verantwoord zijn of de verkregen resultaten tot onaanvaardbare consequenties zouden leiden behoort op andere wijze, bijv. door het uitvoeren van op de specifieke situatie toegesneden proeven en berekeningen, een voldoende mate van veiligheid te worden gewaarborgd.

33 Brandbaar? Hoe bepaal ik de gevaren Bepaal brandbaarheid/reactiviteit van de stof brandgetal (BZ) glimtemperatuur (ST 5mm) 33 Opwerveling? Ontsteking? Reactiviteit? Bepaal of stof lang genoeg kan worden opgewerveld om te worden ontstoken LEL / blaasproef / stoflaagproef / valproef stuifgetal turbulentie (bijv. a.g.v. openen deur, losschieten slang, etc.) Bepaal of er ontstekingsbronnen aanwezig zijn met voldoende energie-inhoud om het stof/luchtmengsel te ontsteken MIT MIE blaasproef / stoflaagproef / valproef Nagaan verschillen in parameters binnen/buiten installatie Hoe heftig reageert stof wanneer ontsteken lukt Kst blaasproef / stoflaagproef / valproef

34 Voorbeelden proefopstelling

35 Voorbeeld valproef: filterstof

36 Voorbeeld blaastest: filterstof

37 Voorbeeld stoflaagproef: houtmeel 7 mm

38 Parameters risico stof Brand Buiten stofomhulling Binnen omhulling / installatie (procesveiligheid) Steekvlam Explosie Branden van stoflaag Branden van opgewerveld stof Explosie van opgewerveld stof ST 5mm BZ brandgetal (BZ1 t/m BZ6) Glimmen Smeulen valproef = storten stoflaagproef = stof van leiding blaasproef = opwerveling REL brandreactiviteit (REL1 t/m REL6) Flashfire Deflagratie Detonatie LEL/UEL MIT/MIE Kst

39 Conclusies Vraag 1: Hoe bepaal je de risico s van een stoflaag? Gebruik MSDS voor de grote lijnen Wanneer MSDS niet brandbaar aangeeft dan mag je daar in principe van uitgaan Bij twijfel (en indien relevant): test brandreactiviteit REL-waarde geeft classificatie m.b.t. gevoeligheid ontsteking buiten omhulling (1 t/m 6) REL-waarde ook te bepalen voor verschillende (typen van) ontstekingsbronnen, bijv. t.b.v. maatregelen heet-werk vergunning

40 Conclusies Vraag 2: Welke stoflaagdikte (brandbaar stof) is aanvaardbaar? Met name bepaald door (kans op) opwerveling Zone 22 IE bij risico van initiële explosie < 0,1 mm NGSL geen opwerveling (qua omgeving niet mogelijk of o.a. onderhoud drukhoudende delen) Dikte van stoflaag afstemmen op brandlast (bijv. 5 kg EV/m 2 ) Bijv. kolenstof 2 mm, kooksstof 4 mm NGG/ zone 22 / zone 21 opwerveling kan niet worden voorkomen volg schoonmaakregiem NPR

41 Anders kijken: oude wijn in nieuwe zakken? Geen wetenschappelijk onderzoek Kijken wat er gebeurt in de praktijk Wat willen/moeten we weten voor juiste risico inschatting Is vaak al uitgezocht! Bestaande kennis in nieuw perspectief Oude ideeën en concepten als basis voor innovatie Nu praktijktesten protocolleren

42 Vragen?