MEER DIVERSITEIT IN LANDBOUW EN VOEDING

Transcriptie

1 MEER DIVERSITEIT IN LANDBOUW EN VOEDING OPPORTUNITEITEN VOOR ALTERNATIEVE GRANEN EN PSEUDOGRANEN IN VLAANDEREN Linssen S., Aerts H., Brusselle J., Christiaens A., Dierickx I., Latré J., Van Boxstael F., Haesaert G., De Keyzer W. 2019, Linssen S., Aerts H., Brusselle J., Christiaens A., Dierickx I., Latré J., Van Boxstael F., Haesaert G., De Keyzer W., HOGENT. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. U mag uw verzoek hiervoor richten naar joos.latre@hogent.be. U hebt wel het recht de informatie van deze teeltfi che te gebruiken voor privédoeleinden

2 Inhoud Introductie Willem De Keyzer Teelttechniek Joos Latré Technologisch Sarah Linssen & Lori Daelemans Voedingswaarde Frank Van Boxstael & Hanna Aerts Economisch Joeri Brusselle & Isabelle Dierickx Getuigenis Pieter Bijlsma Slotbeschouwing Geert Haesaert

3 Teelttechniek Joos Latré

4 Inhoud teelttechniek Onderzoeksvraag Uitgevoerde proeven : een overzicht Verschillende teelttechnische stappen ontleed Rendabiliteitsaspecten teelt

5 Onderzoeksvraag teelt Op welke manier kunnen de alternatieve gewassen Teff, Eenkoorn, Emmertarwe, Khorasantarwe als alternatieve granen, en de glutenvrije pseudogranen Boekweit, Quinoa en Amarant, rendabel geteeld worden in Vlaanderen en voorwerp uitmaken van de uitbouw van een korte keten?

6 potproeven selectiviteit herbiciden 1 ste jaar potproeven en 3 jaar veldproeven oude granen of alternatieve granen pseudogranen jaar veldproeven ras + soort + zaaidichtheid + N + (groeiregulator) (3 locaties) (1) ras+soort +1 loc. Ras LI loc. soort + ras HI-LI zomer ( 3 loc.) (1) loc. bio (soort+ras) + 1 bio (soort + ras) winter - rassen soort + ras + N (3 loc.) (1) Quinoa onkruidbeh. (1 loc.) (1) onkruidbeh. (1 loc.) onkruidbeh. (1 loc.) Teff ras (3 loc.) (1) ras (1 loc.) (2) loc.) (ras) + onkruidbeh. (1 Boekweit ras (1+2 loc.) (1) (1 loc.) ras + onkruidbeh.(1 loc.) ras + onkruidbeh. Amarant ras (1+2 loc.) (1) (1 loc.) - ras + onkruidbeh. (1) i.s.m. LCG - Landbouwcentrum Granen (2) in rood weergegeven, niet weerhouden

7 Proefhoeve Bottelare En 4 locaties in Vlaanderen 7

8 Bevraging publiek (77 deelnemers)

9 Zaaitijdstip en zaaizaadhoeveelheid van tarwes Eenkoorn Winter- en zomeruitbating 1 korrel/kafje z/m² Ongepeld zaaien Khorasan Zomeruitbating z/m² Naakt graan Emmer Winter- en zomeruitbating 2 korrels/kafje z/m² Ongepeld zaaien Opmerking : Zwaardere bodems : hoogste en onder bioteelt hogere zaaidichtheid : zie teeltfiches

10 Zaai bioproef Deftinge bij Guy Depraetere, april 2018

11 11 Eenkoorn : tragere ontwikkeling,langer, minder ziektegevoelig Bottelare 6/07/16 Ebner s einkorn Koksijde 25/08/16 Prime einkorn, CA Bottelare 1/08/16

12 12 Emmertarwe : ontwikkeling gelijkend op gewone tarwe maar langer Bottelare 6/07/16 Bottelare 1/08/16 Koksijde 25/08/16

13 Eenkoorn naast tarwe 12/06/2017 Emmertarwe versus conventioneel 13

14 14 Khorasan : snellere ontwikkeling maar meer ziekten, legering Khorasan, Bottelare 1/08/16

15 Alternatieve tarwes (alsook pseudogranen) zijn ideale low-input gewassen - Geen hoge bodemvereisten - Lage N-bemesting (legering) - Eenkoorn: kgn/ha (resp. zomer- en winteruitbating) - Emmer: kgn/ha (resp. zomer- en winteruitbating) - Khorasan: 50 kgn/ha - Teff : 80 kg N/ha - Quinoa : 130 kg N/ha - Boekweit : 40 kg N/ha - Amarant : 80 kg N/ha Hier geen bemestingsproeven, basis literatuur Zomertarwe : kgn/ha Wintertarwe : kgn/ha

16 Yield (tons/ha) Zomergranen 2016 : opbrengst intensieve uitbating (100 kg N/ha) toch lager versus normale zomertarwe..de toon gezet 9,0 8,0 1K=Einkorn Zomertarwe 7,0 EMM 6,0 5,0 4,0 KHOR 3,0 2,0 1,0 0,0 Terzino Einkorn Ebner's Einkorn Prime Einkorn Cruydth oeck - Einkorn Bijlsma Emmer Landgou d Emmer Farvento Emmer Bruinkaf summer emmer Witte emmer Kamut Khorasa n 2 Koksijde 16 5,3 4,4 3,9 4,6 4,5 4,7 4,6 2,2 2,1 7,9 Tongeren 16 2,0 2,0 2,1 2,5 2,8 2,5 2,6 1,4 1,1 6,6 Bottelare 16 4,5 4,1 3,3 4,6 4,0 4,7 3,1 4,5 4,3 2,6 2,4 5,6 Tybalt 16

17 18 LCG-project : Bottelare 2017 Yield (tons/ha) 9,00 8,00 7,00 2 N-niveau s 2 zaaidichtheden Met of zonder groeiregulator G Zomertarwe 6,00 5,00 1K EMM 4,00 3,00 KHOR 2,00 1,00 G G G G G G G G G G G G 0, Terzino einkorn Ebner's Einkorn Landgoud emmer White emmer Kamut Tybalt 120N 2,67 3,29 3,03 3,25 2,68 3,08 3,33 3,43 3,43 3,79 3,75 3,91 3,62 3,77 3,62 4,11 1,87 2,42 1,71 2,26 6,73 6,89 6,76 6,82 80N 3,61 3,86 3,43 3,93 3,20 3,42 3,03 3,73 3,82 4,29 3,68 4,08 3,82 4,38 3,77 4,17 1,97 2,51 1,71 1,91 6,70 6,87 6,62 6,57

18 Opbrengst (tons/ha) 8,00 7,00 6,00 2 N-niveau s N1=hoog, N2=laag 2 zaaidichtheden Z1=hoog, Z2=laag 5,00 Don t forget : yield hulled kernels for 1K and EMM 4,00 Koksijde 3,00 Tongeren Bottelare 2,00 Mean 1,00 1K EMM KHOR Zomer tarwe LCG ,00 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 Z1 Z2 N1 N2 N1 N2 N1 N2 N1 N2 N1 N2 N1 N2 Terzino einkorn Ebner's Einkorn Landgoud emmer White emmer Kamut Tybalt

19 Lodging (1-9) 20 1K EMM KHOR MW Lodging Tongeren AG1702 (26/07/17) 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 Minder legering bij minder N! 3,00 2,00 1,00 0, Terzino eenkoorn Ebner's Einkorn Landgoud emmer White emmer Kamut Tybalt 140N 8,00 7,25 9,00 8,50 4,25 4,25 5,00 5,25 6,50 6,75 1,00 1,00 100N 8,67 8,00 9,00 8,75 3,50 3,00 4,25 4,00 7,00 6,25 1,00 1,00

20 21 KOKSIJDE : 11/08/2017 Koksijde 23/08/2017

21 22 Tongeren 2017 Khorasan : Onmogelijk om te oogsten 26/07/2017

22 Intensiteit legering Bij een teveel aan N in emmer en eenkoorn treedt legering op, winterteelt gelegerde eenkoorn 0 Terzino eenkoorn Ebner's einkorn Mentor N1 N2 Farvento emmer N1 = lage N-fractie, N2 = hoge N-fractie Winteremmer Spähts Albjuwel emmer gelegerde khorasan

23 Biologische teelt 2017 Biologische teelt 2018 Verschillen teelttechniek : dierlijke mest, 400 zaden/m² wiedeggen + manuele opkuis 24

24 Opbrengst (ton/ha 15% vocht) 2017 en 2018 Bio-uitbating Deftinge (bioperceel) : lagere opbrengsten versus LI (=low input) Bottelare 7 6 AG (LI) AG Bio AG17.04 (LI) AG17.05 Bio EMM Zomer tarwe 5 4 1K KHOR 3! Kamut niet geoogst in 2018 Bio door teveel onkruid Terzino eenkoornebner s eenkoornlandgoud emmer Witte emmer Bruinkafemmer Kamut Tybalt

25 Eenkoorn en emmer zijn algemeen ziekteresistenter, khorasan ziektegevoeliger dan gewone tarwe - Eenkoorn bladseptoria, virusaantasting (BYDV), beperkt gele roest en wat bruine roest - Emmer : ziektegevoeligheid i.f.v. ras voor gele roest,, bladseptoria, witziekte + biologische bescherming aantasting door graanhaantje door behaarde bladeren, virusaantasting (BYDV) - Khorasan witziekte, gele roest, virus (BYDV) bladseptoria, bruine roest, aarziekten

26

27 Toepassingen van fungiciden en herbiciden in een conventionele teelt - Eenkoorn en emmer: enkelvoudige toepassing in aarstadium met fungiciden -! Bij vroege aantasting gele roest bij emmer: 2 e vroege toepassing noodzakelijk - Khorasan: ondanks tweevoudige toepassing van fungiciden (vaak praktijk conventionele tarwe), toch nog sterke aantasting door blad- en aarziekten - Herbiciden: gelijkwaardig aan teelt moderne tarwe! Gewasbeschermingsmiddelen niet erkend! Erkenningsaanvraag lopend

28 Moeilijkere oogst en lagere opbrengst voor alternatieve tarwes - Zomeruitbating afrijping verschilt voor eenkoorn en emmer versus conventionele tarwe, khorsan rijpt voldoende af - Winteruitbating oude granen rijpen steeds voldoende af - Oogst verloopt trager door de legering - Emmer en eenkoorn pellen zorgt voor 30 40% massaverlies op bruto-opbrengst/ha

29

30 Potentieel winterteelt Melle 27/07/2017; 21u : juist voor oogst 31

31 Yield (tons/ha) 32 Winteruitbating heeft potentieel 12,00 Wintertarwe 10,00 8,00 1K EMM 6,00 4,00 2,00 0,00 Terzino einkorn Ebner's einkorn Farvento emmer Winter emmer Mentor Winter harvest 17 2,60 1,89 5,50 5,76 10,49 Summer harvest 16 4,49 4,06 3,13 0,00 0,00 Summer harvest 17 3,07 2,62 2,73 0,00 0,00

32 [ton/ha] (15% vocht) Oude tarwes: winteruitbating levert fraaie bruto-opbrengst (groot effect van bodem, ras én jaar ; waarden voor conventionele teelttechniek; oogst 2018) Eenkoorn: 2,6 7,4 ton/ha Mentor (ref.) Emmer: 4,1 7,8 ton/ha (ongepeld) 6,6 10,7 ton/ha (ongepeld) Bottelare Koksijde Tongeren Bottelare Koksijde Tongeren Bottelare Koksijde Tongeren Bottelare Koksijde Tongeren Bottelare Tongeren Bottelare Koksijde Tongeren Bottelare Koksijde Terzino eenkoorn Ebner's eenkoorn Mentor Farvento emmer Winteremmer Spähts Albjuwel emmer Roter Heidfekder emmer N1 3,81 7,34 2,61 3,75 6,77 2,64 8,43 9,90 6,64 5,43 6,17 5,27 4,68 4,13 5,31 7,26 4,69 5,98 7,64 N2 4,45 7,44 4,27 4,63 6,95 2,96 9,19 10,74 8,13 5,85 6,16 5,88 4,82 4,54 6,10 7,73 6,92 6,67 7,81

33 2018 : winteruitbating Koksijde Goede ontwikkeling én droogte verklaring hoge opbrengsten

34 Oude tarwes brengen maximaal de helft op van gewone tarwe (verwerkbare korrel) (oogst 2018) winteruitbating (ton/ha) zomeruitbating (ton/ha) relatieve opbrengst van zomeruitbating tegenover winteruitbating (%) min max min max min max eenkoorn - ongepeld 2,6 7,4 2, % 41% emmer - ongepeld 4,1 7,8 2,7 5,5 66% 71% referentietarwe 6,6 10,7 6,3 6,8 95% 64% (steeds naakt) eenkoorn - gepeld 26% 45% 27% 29% 1,7 4,8 1,7 2,0 100% 41% emmer - gepeld 40% 47% 28% 53% 2,7 5,1 1,8 3,6 66% 71% GROEN: relatieve opbrengst (verwerkbare korrel) tegenover referentietarwe

35 Zaaitijdstip en zaaizaadhoeveelheid van glutenvrije gewassen - pseudogranen Teff Thermofiel Zaai vanaf half mei 0,2 0,4 g DKG 1500 kiemk. zaden/m² bv. 4,2-5,6 kg/ha Boekweit Thermofiel Zaai vanaf half mei g DKG (ongepeld) 150 kiemk. z/m² Bv. 37,5 kg/ha Amarant Thermofiel Zaai vanaf half mei 0,5 1 g DKG 190 kiemk. z/m², bv. 1,8 kg/ha Quinoa Kan vorst verdragen Zaai eind maart-april 2 4g DKG 400 kiemk. z/m², bv. 12,6 kg/ha (10 kg/ha praktijk)

36 Teff (Bottelare, 2016) Geen ziekten en plagen opgemerkt

37 Aandachtspunten oogst bij teff, amarant en boekweit - Ongelijke afrijping van aar/pluim en stengel/blad - Boekweit en teff: eerst maaien en vervolgens drogen op veld - Amarant: zeer late afrijping, veel problemen met hoge vochtigheid - Boekweit pellen/ teff opschonen zorgt voor 30% verlies op bruto-opbrengst

38 Twee fasen oogst Teff

39 Amaranten, grote diversiteit (23/08/2016)

40 Oogst amarant : 14/10/2016 en 19/10/2017 nog geen afrijping, vereist drogen?!

41 Tweefasenoogst boekweit

42 Wanneer het onkruid wint

43 Groot verschil in afrijping tussen verschillende quinoarassen - Jessie quinoa (Quinobel, Bel): oogst augustus 18 - Dutchess quinoa (Quinobel, Bel): oogst september 18 - Opschonen zaad na oogst: 30% verlies op bruto-opbrengst

44 Veelbelovende resultaten in onkruidbestrijding bij quinoa - Quinoa > Chenopodiaceae > Uitstaande melde > Melganzevoet Selectiviteit?? - Ontheffing aangevraagd bij Vlaamse overheid - Chemische onkruidbestrijding : potproeven selectiviteit en veldproeven, - Mechanische onkruidbestrijding (wiedeg) - Erkenningsaanvraag nog uit te voeren (residuanalyses?)

45 Veldproef herbiciden 2017 en 2018

46 Herbicidenonderzoek bij quinoa levert veelbelovende resultaten (2018) Object VO NO STEME CHEAL SENVU SOLNI MERAN Totaal 1 Controle 100% 100% 100% 100% 100% 100% 2 Isoxaben + clomazon 0% 37% 67% 22% 0% 37% 3 Chloridazon + quinmerac 33% 37% 33% 22% 100% 38% 4 Chloridazon + ethofumesaat 17% 53% 0% 56% 120% 52% 5 Chloorprofam + ethofumesaat 8% 68% 83% 67% 160% 70% 6 Clomazon + ethofumesaat 0% 53% 33% 56% 40% 43% 7 Fluazifop-p-butyl 17% 26% 17% 0% 40% 22% 8 Clomazon 0% 37% 100% 67% 0% 32% 9 Cycloxydime 17% 26% 17% 33% 40% 27% 10 Chloridazon + ethofumesaat Triflusulfuron 0% 37% 0% 11% 60% 20% 11 Propyzamide 0% 32% 17% 11% 20% 15% 12 Dimethenamide 0% 26% 33% 33% 20% 20% 13 Clethodim 0% 42% 17% 78% 80% 37% 14 Fluazifop-p-butyl 0% 58% 50% 78% 80% 55% 15 Cycloxydime 0% 89% 67% 33% 20% 55% 16 Triflusulfuron 0% 63% 17% 56% 40% 38% Isoxaben + clomazon 17 Propyzamide 0% 53% 17% 22% 60% 30% 18 Dimethenamide 0% 32% 33% 67% 80% 35% 19 Clethodim 0% 37% 67% 44% 20% 35% 20 Fluazifop-p-butyl 0% 32% 67% 33% 40% 28% 21 Cycloxydime 0% 84% 0% 22% 60% 42% 22 Triflusulfuron 0% 95% 50% 33% 140% 57% Clomazon + ethofumesaat 23 Propyzamide 0% 42% 50% 78% 20% 37% 24 Dimethenamide 0% 79% 50% 67% 20% 43% 25 Clethodim 0% 37% 83% 44% 20% 32% Controle (planten/m²) 6 9,5 3 4,5 2, CHEAL = melganzevoet; ECHCG = hanenpoot; SENVU = kruiskruid; POLPE = perzikkruid; MATCH = kamille; STEME = muur; POLCO = zwaluwtong

47 Bij quinoa stimuleren een tijdige zaai en goede bodemstructuur een uniforme opkomst Dit komt de opbrengst ten goede

48 Valse meeldauw aangetroffen bij de teelt van quinoa - Ook gekend bij spinazie, waaraan quinoa verwant is - Verder onderzoek noodzakelijk

49 Onkruidbestrijding bij teff : - Hoge onkruiddruk door late zaai - Hanenpoot (melganzevoet) grootste probleem late zaai - Focus op proeven met pyroxsulam (Norberg, 2012) met beloftevolle eerste resultaten, verder onderzoek nodig

50 De teelt van alternatieve gewassen wordt slechts interessant voor de landbouwer als het saldo/ha evenwaardig is aan de teelt van moderne tarwe

51 Minimum break-even verkoopprijs [eurocent/kg graan] Minimum break-even verkoopprijs [eurocent/kg graan] Oude granen: rendabel telen kan mits verzekerde afzet en aangepaste prijs Zomeruitbating oude granen Met en zonder betalingsrecht Met en zonder betalingsrecht Eenkoorn Emmer Khorasan Moderne tarwe Hoogste veldopbrengst Laagste veldopbrengst Hoogste veldopbrengst Laagste veldopbrengst Winteruitbating oude granen Eenkoorn Emmer Moderne tarwe Hoogste veldopbrengst Hoogste veldopbrengst Laagste veldopbrengst Laagste veldopbrengst Kost zaaigoed en pellen (eenkoorn en emmer) wordt niet gecompenseerd door lagere kosten voor gewasbescherming en bemesting

52 Arbeidsinkomen [ /ha] Arbeidsinkomen bij minimale opbrengst(/ha) - gangbare uitbating Arbeidsinkomen bij minimale opbrengst(/ha) - biologische uitbating Arbeidsinkomen bij maximale opbrengst(/ha) - gangbare uitbating Arbeidsinkomen bij maximale opbrengst(/ha) - biologische uitbating Quinoa Vandaag al teelt in Vlaanderen en prijs + praktijkgeg. (Quinobel-Gilbel) Uitgangspunt opbrengst : Minimaal : 700 kg /ha Maximaal : 2100 kg/ha (overschatting in bio?) Afzetcontracten niet gemakkelijk verkrijgbaar (door hoog aanbod Latijns Amerika)

53 Meer informatie is terug te vinden in de teeltfiches - Straks verkrijgbaar tijdens de receptie (uitzondering quinoa (zie teeltgids quinoa quinoa werkgroep) en amarant) - Online terug te vinden op

54 Hartelijk dank voor uw aandacht!