FAUNAMONITORING IN DE PROVINCIE ZEELAND Provincie Zeeland & Rijkswaterstaat Zee en Delta 1 FEBRUARI 2019

Transcriptie

1 FAUNAMONITORING IN DE PROVINCIE ZEELAND Provincie Zeeland & Rijkswaterstaat Zee en Delta 1 FEBRUARI 2019

2 Contactpersoon BAS VAN DEN DRIES Arcadis Nederland B.V. Postbus AG Arnhem Nederland 2 van 21

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING Achtergrond Locaties 4 2 METHODE Monitoren met cameravallen 5 3 RESULTATEN MONITORING Waarnemingen Informatie belangrijkste aangetroffen soorten Ree Vos Steenmarter Wezel Inspectie en aanbevelingen faunapassages Faunapassage N253 Sluis Faunapassage N253 Draaibrug Faunapassage N253 Oostburg, De Lieter Faunapassage N676/N61 Schoondijke, Molenkreek Faunapassage N61, IJzendijke Passage Braakman Faunapassage Hoek Faunapassage N290 Terneuzen, Otheense kreek 18 4 CONCLUSIE FAUNAMONITORING Algemeen resultaat faunamonitoring Algemene aanbevelingen faunavoorzieningen 20 COLOFON 21 3 van 21

4 1 INLEIDING 1.1 Achtergrond De afgelopen jaren hebben de Provincie Zeeland en Rijkswaterstaat Zee en Delta veel geïnvesteerd in de aanleg van faunavoorzieningen zoals faunapassages in het kader van het Meerjaren Programma Ontsnippering (MJPO). Het doel van deze voorzieningen is het verhogen van de verkeersveiligheid, voorkomen van verkeersslachtoffers onder fauna en het ontsnipperen van natuurgebieden. Faunapassages zijn een middel om deze doelen te behalen. Om er zeker van te zijn dat deze middelen leiden tot het beoogde doel, dienen faunapassages geïnspecteerd en/of gemonitord te worden. In het najaar van 2018 heeft Arcadis in opdracht van de Provincie Zeeland en Rijkswaterstaat Zee en Delta een monitoring van acht faunapassages uitgevoerd. Hierbij legt Arcadis met behulp van cameravallen vast welke soorten de tunnels, loopbruggen en de passage gebruiken. Deze monitoring geeft niet alleen inzicht in de functionaliteit van de faunapassages, maar levert tegelijkertijd beelden op van de aanwezige fauna in Zeeland. 1.2 Locaties Voor de faunamonitoring in de provincie Zeeland zijn acht locaties gemonitord in Zeeuws-Vlaanderen. Per passage is in onderstaande tabel weergegeven om wat voor passage het gaat en wie de beheerder is. Tabel 1. De onderzochte faunavoorzieningen binnen de provincie Zeeland met per locatie de aangegeven beheerder. Weg Type passage Coördinaten Beheerder N253, Sluis Kleine faunatunnel, ronde buis , Provincie N253 Draaibrug Loopstrook in duiker , Provincie N253, Oostburg de Lieter Doorlopende oevers onder een brug , Provincie N676/N61 Schoondijke, Molenkreek Loopstrook in duiker , Rijkswaterstaat N61, IJzendijke Loopstrook in duiker , Rijkswaterstaat N61, Passage Braakman Passage , Rijkswaterstaat Hoek, Zevenaarsedijk Kleine faunatunnel, ronde buis , Waterschap N290. Terneuzen, Otheense kreek Loopstrook onder brug , Provincie De faunapassages zijn ruim twee maanden gemonitord. Elke drie á vier weken zijn de opgeslagen beelden uit het veld verzameld. Het doel van de faunamonitoring is het uitvoeren van een data-analyse van de faunapassages. Tegelijkertijd vindt ook een inspectie van de passage plaats of er factoren zijn die de functionaliteit mogelijk in de weg staan. Hierbij kan gedacht worden aan rasters die kapot zijn, overmatige vegetatiegroei voor de ingang van een passage, de aanwezigheid van exoten zoals Japanse duizendknoop etc. 1 De eerste drie weken is gemonitord langs de N676 iets noordelijker met coördinatie , Hier is met de monitoring in 2017 ook gemonitord. Daarna is de camera verplaatst naar een andere aftakking van de Molenkreek. 4 van 21

5 2 METHODE 2.1 Monitoren met cameravallen Arcadis voert de monitoring van de acht faunapassages uit met behulp van cameravallen. Cameravallen worden steeds meer ingezet, vanwege de betrouwbare en duidelijke data. Per locatie is minstens één camera geplaatst; behalve op passage Braakman daar zijn twee camera s geplaatst: één op de passage en één camera in een marterbox in de stobbenwal van de passage. Het type camera dat voor de monitoring van faunapassages is ingezet, is de Bushnell Trophy Cam HD 2014/2015 en latere edities hiervan. Daarnaast is ook gebruik gemaakt van de Browing 2018 SPEC OPS Advantage. Beide merken camera s zijn zeer geschikt voor de Nederlandse weersomstandigheden en de beoogde doelsoorten. De cameraspecificaties zijn te vinden op Werking cameravallen De cameraval is zo geplaatst dat fauna optimaal in beeld wordt gebracht ten behoeve van determinatie. Hierbij wordt rekening gehouden met hoogte, zijaanzicht, zicht ten opzichte van de zon, afstand tot faunawissels etc. De camera wordt geactiveerd door een bewegingssensor; zodra een dier binnen het bereik van de sensor komt zal de camera starten met de opname. Voor het optimaal in beeld brengen van passerende fauna wordt een video-opname gemaakt variërend tussen de 10 tot 30 seconden (locatieafhankelijk). De camera herstelt zich binnen drie seconden voor het maken van een nieuwe opname. Monitoringsperiode en lengte van monitoring De monitoring heeft plaatsgevonden in het najaar van 2018 (29 augustus tot 2 november). In de herfst gaan veel jonge dieren zwerven hierdoor is in deze periode de kans groot is dat dieren van de passages gebruik maken. Gebruik Mostella Marterbox Tijdens de monitoring is gebruik gemaakt van een marterbox met daarin een cameraval om zo de kans op het filmen van kleine marterachtigen te vergroten. De marterbox heeft gedurende twee maanden bij passage Braakman in een stobbenwal gestaan. Tijdens de monitoringsperiodes is een wezel in de marterbox veelvuldig waargenomen. Om de marters aan te trekken is gebruik gemaakt van visolie en vogelpindakaas. Wanneer marterachtigen in de omgeving aanwezig zijn is hiermee de kans vergroot dat aanwezigheid wordt vastgesteld met de camera s. 5 van 21

6 Vos Ree Steenmarter Wezel Egel Haas Kat Bruine Rat Muis Vogels 3 RESULTATEN MONITORING 3.1 Waarnemingen Op alle locaties is gebruik gemaakt van de voorziening door fauna. Toch zijn ook duidelijk verschillen te zien tussen de passage (Braakman) tegenover de overige veel kleinere faunapassages. Op passage de Braakman is de diversiteit aan soorten hoog, terwijl faunatunnels doorgaans door één tot drie soorten gebruikt worden. Voor de vogels geldt dat deze vaak geen gebruik maken van een passage maar het wel onderdeel kan zijn van het leefgebied van de soort. Doorlopende watergangen onder de weg worden echter wel gebruikt door watervogels zoals waterhoen, wilde eend en meerkoet. Locatie Sluis x x x x, ware muis Waterral Draaibrug x x x Oostburg x x x Schoondijke x x x, ware muis Blauwe reiger, winterkoning Waterhoen, wilde eend, blauwe reiger, meerkoet Wilde eend, waterhoen, IJzendijke x x x Braakman x x x x x x x x, ware muis, woelmuis Ekster, fazant Hoek x x Otheense Kreek x x x Voor de hierboven aangetroffen soorten van vos, ree, steenmarter, wezel, egel en haas geldt dat de waarnemingen hiervan via het provinciaal account van de provincie Zeeland aan de NDFF zijn toegevoegd. 3.2 Informatie belangrijkste aangetroffen soorten Ree De ree is enkel aangetroffen op locatie Braakman. Andere locaties zijn als passage voor de soort niet geschikt. In verband met diefstal van de camera s is bij Braakman niet de volledige monitoringstijd van twee maanden data beschikbaar. Uit de beschikbare gegevens blijkt dat reeën vrijwel dagelijks gebruik maken van passage de Braakman in de gemonitorde periode van 31 augustus tot 19 september. Hierbij zijn zeker drie verschillende reeën vastgesteld die gebruik maken van de passage Vos De vos is aangetroffen op drie locaties waarvan veel passeerbewegingen van deze soort waargenomen zijn bij de Braakman. In verband met diefstal van de camera s is bij Braakman niet de volledige monitoringstijd van twee maanden data beschikbaar. Uit de beschikbare gegevens van deze locatie blijkt dat de vos vrijwel dagelijks gebruik maakt van de Braakman in de periode van 31 augustus tot 19 september. Het is hierbij onduidelijk of het gaat om één individu of dat het mogelijk meerdere exemplaren zijn. 6 van 21

7 Voor de locatie Sluis geldt dat de vos is vastgesteld op twee dagen gedurende de monitoringsperiode. Op 11 september 2018 is de passage zowel heen als terug gebruikt door een vos. Op 11 november is de soort nog een keer waargenomen. Tenslotte geldt voor de passage bij Oostburg dat slechts één kant van de doorlopende oevers frequent gebruikt wordt door vossen. In dit geval gaat het om de westzijde waar de soort meerdere malen per week gebruik van maakt. Van de oostzijde geldt dat de vos enkel is waargenomen op één dag gedurende een monitoringsperiode van meer dan twee maanden. Hieronder kort het aantal waarnemingen en de datum van de waarneming: Naam locatie Aantal waarnemingen Datum waarneming Braakman 24 Vrijwel dagelijks van 31 augustus tot 19 september Sluis 4 11 september en 11 november 2018 Oostburg 18, waarvan 17 aan de westzijde. Westzijde: 9,12,13, 15,16, 21,24, 26,27,31 oktober en 1 november 2018 Oostzijde: 21 oktober Steenmarter Steenmarters zijn aangetroffen bij nagenoeg alle passages van West naar Oost Zeeuws-Vlaanderen. Enkel op de locatie Hoek en Braakman is de soort niet aangetroffen. Door de gestolen camera s bij de Braakman is hier niet uit te sluiten dat de soort mogelijk toch gebruik maakt van de passage. Het werken met visolie en vogelpindakaas heeft duidelijk effect gehad op het in beeld brengen van steenmarters. Zo was bij locatie Draaibrug te zien dat de soort zich enkel liet zien direct na het aanbrengen van deze lokmiddelen op 19 en 20 september Op andere locaties laat de soort zich onregelmatiger zien. Hieronder kort het aantal waarnemingen en de datum van de waarneming: Naam locatie Aantal waarnemingen Datum waarneming Sluis 3 16 september, 18 oktober, 2 november Draaibrug 2 19 en 20 september 2018 Oostburg 5 20, 21, 23, 24 en 28 oktober 2018 Schoondijke 4 1, 16, 19 september en 28 oktober 2018 IJzendijke 2 26 en 28 september 2018 Otheense Kreek 1 20 oktober Wezel De wezel is enkel aangetroffen op passage Braakman in de aangebrachte marterbox geplaatst in de stobbenwal van de passage. In vrijwel de gehele eerste drie weken van de monitoringsperiode is de wezel vrijwel dagelijks of zelfs meerdere malen per dag in de marterbox te vinden. Op één van de filmpjes is zelfs vastgelegd hoe de wezel een muis in de marterbox verschalkt. De soort is vervolgens een groot deel van de monitoring niet waargenomen echter aan het einde van de monitoringsperiode zijn op 31 oktober 2018 weer drie waarnemingen van de wezel. 7 van 21

8 3.3 Inspectie en aanbevelingen faunapassages Faunapassage N253 Sluis De voorziening betreft een grote ronde dichte faunabuis (diameter 0,8 meter) onder de weg door. Wat opvalt is dat de voorziening aan beide uiteinden (ten tijde van de monitoring) volledig overgroeid is met vegetatie van braam, riet, brandnetel etc. De buis was volledig in de vegetatie verdwenen en daardoor slecht vindbaar. Aan een zijde van de weg zit tussen de rasters een schouwhek wat niet goed aansluit op het raster. Aanbevelingen: Maai de openingen aan beide kanten van de buis tijdens het groeiseizoen minimaal twee keer vrij van vegetatie en zorg voor een loopstrook vrij van vegetatie van de watergang en directe omgeving naar de tunnel. Ten tijde van het veldbezoek was het schouwhek niet goed afgesloten. Dit sluit niet goed aan waardoor er een opening aanwezig is voor dieren om alsnog de weg over te steken. Het schouwhek dient opnieuw geplaatst te worden zodanig dat geen ruimte ontstaat tussen het hek en het aansluitende raster. De geleiding naar de passage zal hierdoor beter functioneren. Figuur 1. De gevonden faunabuis na het vrijmaken van de aanwezige vegetatie rond de buis. 8 van 21

9 Figuur 2. Openstaande schouwhek wat niet goed aansluit. Hierdoor kunnen dieren alsnog de weg oversteken Faunapassage N253 Draaibrug De voorziening betreft twee loopstroken van een halve meter breed aan beide zijden van een watergang onder de weg door. Wat opvalt is dat de voorziening aan beide uiteinden deels overgroeid is met vegetatie en de rasters niet goed aansluiten (Figuur 4). Aanbevelingen: De uiteinden van de loopstroken van de voorziening dienen jaarlijks te worden vrijgemaakt van belemmerende vegetatie, zodat een open strook van naar de passage ontstaat. Aanbevolen wordt om dit tenminste tweemaal jaarlijks uit te voeren in het groeiseizoen; De rasters zijn niet goed aangesloten op de constructie, waardoor er een opening aanwezig is voor dieren om alsnog de weg over te steken. Het raster dient straks tegen de betonnen constructie geplaatst te worden zodanig dat geen ruimte meer is tussen het raster en de zijkant van de faunapassage. De geleiding naar de passage zal hierdoor beter functioneren en er vallen minder snel verkeersslachtoffers. 9 van 21

10 Figuur 3. De loopstroken onder de weg door, de uiteinden van de loopstroken zijn behoorlijk begroeid. Figuur 4. Bovenaanzicht van de rasters richting de loopstrook. Hierbij is goed te zien dat het raster niet goed aansluit waardoor er een ruimte van 15 à 20 cm is voor dieren om alsnog om de passage heen de weg over te steken. 10 van 21

11 3.3.3 Faunapassage N253 Oostburg, De Lieter De aangelegde voorziening betreft een watergang met aan beide zijde doorlopende oevers van twee meter breed. Door de voedselrijke bodem is er risico op het dichtgroeien van de doorlopende oevers door vegetatie. De rasters sluiten aan de bovenzijde niet goed aan ten opzichte van de weg. Aanbevelingen: Het raster bovenaan de passage aangrenzend aan de weg sluit niet aan (zie Figuur 6). Door aansluiting hiervan op de betonnen constructie wordt voorkomen dat een deel van de zoogdieren alsnog via de weg oversteekt. Aan de uiteinden van de passage en op de tussenstukken van de doorlopende oevers (zie Figuur 7) staat veel opgaande begroeiing. Aanbevolen wordt jaarlijks een loopstrook van een halve meter tot een meter vrij te maaien in het groeiseizoen. Hiermee is de passage beter vindbaar en zal de functionaliteit verhoogd worden. Figuur 5. Overzicht van de faunapassage met in het midden de watergang en doorlopende oevers zowel direct rechts op de foto als aan de overkant. 11 van 21

12 Figuur 6. bovenkant van de faunapassage waarbij te zien is dat het raster niet aansluiten en er een gat aan beide zijden aanwezig is van circa één meter. Figuur 7. Spontane opslag van wilg, zwarte els, riet etc. op één van de doorlopende oevers van de passage. 12 van 21

13 3.3.4 Faunapassage N676/N61 Schoondijke, Molenkreek De voorziening betreft twee loopstroken van een halve meter breed aan beide zijden van een watergang (onderdeel van de Molenkreek) onder de weg door. Wat opvalt is dat de voorziening aan beide uiteinden deels overgroeid is met vegetatie. De rasters sluiten goed aan. Aanbevelingen: De uiteinden van de loopstroken van de voorzienig dienen jaarlijks te worden vrijgemaakt van belemmerende vegetatie, zodat een open strook van naar de passage ontstaat; Figuur 8. De doorlopende oevers van de faunapassage Schoondijke met in het midden een watergang onder de weg door Faunapassage N61, IJzendijke De voorziening betreft twee loopstroken van een halve meter breed aan beide zijden van een watergang onder de weg door. Wat opvalt is dat de voorziening aan beide uiteinden deels overgroeid is met vegetatie. De rasters sluiten goed aan en de voorziening is in goede staat. Aan beide uiteinde van de passage staat veel opgaande begroeiing in voorjaar- en zomerperiode. Dit geeft een risico op het dichtgroeien van de openingen. Aanbevelingen: Aanbevolen wordt om tweemaal jaarlijks in het groeiseizoen een loopstrook van een halve meter tot een meter aan beide kanten vrij te maaien tot aan de oevers. 13 van 21

14 Figuur 9. Faunapassage IJzendijke inclusief de doorlopende oevers aan beide zijden van de watergang Passage Braakman De passage is recent aangelegd en in goede staat. Het betreft de grootste passage met een lengte van 18 meter. Op de passage ligt een stobbenwal en een brede loopzone voor fauna (Figuur 10 en Figuur 11). Aan één zijde van de passage ligt aan één kant een amfibieënpoel en langs een rand aan de noordzijde is struweel aangeplant of sprake van spontane opslag. De rasters sluiten ter hoogte van de weg niet helemaal aan op het aanwezige viaduct. Aanbevelingen: Het raster bovenaan de passage sluit niet goed aan (zie Figuur 12). Door aansluiting hiervan op de betonnen constructie wordt voorkomen dat een deel van de kleine zoogdieren alsnog via de weg oversteekt. De aanwezige stobbenwal is niet aangesloten op lijnvormige elementen in de omgeving. Door deze verder aan te sluiten kan de functionaliteit hiervan vergroot worden. Alternatief is de stobbenwal ter plaatse te vergroten om hiermee het potentieel leefgebied, verblijfplaatsen of schuilmogelijkheden ter plaatse te vergroten voor diverse zoogdieren. Momenteel zijn er beperkte mogelijkheden om cameravallen vast te zetten bij passage Braakman. Wanneer een volgende of langdurigere monitoring gewenst is, is het advies om met een aannemer een aantal vaste punten te bevestigen aan de passage waar de camera s aan vastgezet kunnen worden. 14 van 21

15 Figuur 10. Overzichtsfoto van passage de Braakman. Door de passage is ook een stobbenwal aangelegd. Figuur 11. Detailfoto van de passage en de hier doorheen aangelegde stobbenwal. 15 van 21

16 Figuur 12. Aangetroffen rasters van de passage aangrenzend aan de bovenliggende weg. Deze sluiten niet goed aan Faunapassage Hoek De voorziening betreft een grote ronde dichte faunabuis onder de weg door (diameter 0,8 meter). Wat opvalt is dat de voorziening aan beide uiteinden volledig overgroeid is met riet. De buis was grotendeels in de vegetatie verdwenen en daardoor slecht vindbaar. Dit geldt voor de beide zijden. De rasters zijn intact en sluiten goed aan. Aanbevelingen: Maai de openingen aan beide kanten van de buis in het groeiseizoen tweemaal vrij van vegetatie en zorg voor een loopstrook vrij van vegetatie. 16 van 21

17 Figuur 13. De faunabuis bij Hoek waarbij voor de buis al een deel van het aanwezige riet is verwijderd voor het plaatsen van een camera voor de monitoring. Figuur 14. De rasters ter hoogte van de faunapassage. Deze waren ten tijde van de monitoring intact. 17 van 21

18 3.3.8 Faunapassage N290 Terneuzen, Otheense kreek De voorziening betreft een looprichel van 0,5 meter aangrenzend aan de Otheense kreek. De loopplanken zijn intact alhoewel de aansluiting van de oevers richting de looprichel/loopplank beperkt is. De rasters lopen niet ver genoeg door langs de oevers van de kreek. De functionaliteit van de passage is daarmee momenteel beperkt. Een deel van het substraat op de loopplank is verdwenen. Aanbevelingen: Rasters door laten lopen langs de gehele oever richting het oosten, parallel aan de provinciale weg. Zo is er een beter geleiding naar de passage en verhoogt dit de functionaliteit. Aan de westkant van de passage nieuw substraat aanbrengen op een deel van de loopplank. Figuur 15. De loopplank langs de Otheense kreek gezien vanaf de oostzijde. 18 van 21

19 Figuur 16. De loopplank gezien vanaf de westzijde. Een deel van het substraat is van de loopplank verdwenen. 19 van 21

20 4 CONCLUSIE FAUNAMONITORING 4.1 Algemeen resultaat faunamonitoring Op vrijwel alle locaties is door dieren gebruik gemaakt van de faunavoorzieningen. Enkel op de locatie Hoek zijn alleen één muizensoort en bruine rat waargenomen. Voor deze locatie geldt dat de voorziening voor andere soorten slecht bruikbaar en/of bereikbaar lijkt. Verassend is hoewel conform verspreidingsgegevens vanuit de NDFF dat de steenmarter binnen twee maanden op zes van de acht locaties is aangetroffen, zowel in West- als Oost Zeeuws-Vlaanderen. Verder is de vos op drie locaties aangetoond. Bij de Braakman zijn naast vos ook de aanwezigheid van enkele reeën en minimaal één wezel vastgesteld. Per voorziening zijn, wanneer aanleiding aanbevelingen gegeven ter verbetering. 4.2 Algemene aanbevelingen faunavoorzieningen Beheer en onderhoud is een belangrijk knelpunt voor het goed functioneren van vooral (kleine) faunapassages. Vooral het dichtgroeien van tunnelingangen en/of het overwoekeren van rasters is een veel voorkomend probleem. Het valt vaak op dat de buitenzijde (bermzijde) van rasters wel gemaaid worden, maar de binnenzijde niet. Hiermee verliezen rasters de begeleidende functie en zijn tunnelingangen slecht vindbaar voor fauna. Beheer en onderhoud dat wel plaatsvindt richt zich vooral op de voorziening zelf zoals de vraag of de rasters nog intact zijn. Hier is weinig oog voor het ecologisch functioneren van een passage. Aanbeveling is om regelmatig met collega s van Beheer en Onderhoud om tafel te gaan, voor afstemming, en een stuk kennisdeling en uitwisseling in het beheren van faunavoorzieningen. Aansluiting van faunpassages op de omgeving mist vaak. Dieren leggen vaak honderden meters tot kilometers af per nacht, waarbij ze gebruik moeten maken van voorzieningen van 30 cm tot enkele meters breed (uitzondering is passage Braakman). Om dit te kunnen vinden is het van groot belang dat de aansluiting naar deze voorzieningen goed zijn. Stobbenwallen die niet ver genoeg doorlopen of afwezig zijn, gebrek aan struweel, houtwallen etc. zorgen ervoor dat minder soorten gebruik maken van de passage dan in een optimale situatie. In andere gevallen kan het voorkomen dat rasters niet ver genoeg doorlopen. Hierdoor vinden dieren de passage minder goed en is er tevens een grotere kans dat ze op ongewenste locaties wegen oversteken. Binnen dit project is passage Braakman gemonitord met twee camera s gericht op de passage en nog een extra camera in een marterbox. Door de breedte van de passage en de hoeveelheid biotopen kan de monitoring gezien worden als een zogenaamde quickscan van soorten die deze passage gebruiken. Om een volledig beeld te krijgen van het gebruik adviseren wij circa vier camera s te plaatsen voor de locatie wanneer men volledig in beeld wil brengen welke diersoorten gebruik maken van de passage. Hetzelfde geldt voor brede doorlopende oevers. Ook daar zijn vaak meerdere camera s nodig voor een volledig beeld. 20 van 21

21 COLOFON PROVINCIE ZEELAND & RIJKSWATERSTAAT ZEE EN DELTA AUTEUR Bas van den Dries PROJECTNUMMER C ONZE REFERENTIE B DATUM 1 februari 2019 STATUS Definitief GECONTROLEERD DOOR VRIJGEGEVEN DOOR Arjen Goutbeek Adviseur & Projectmanager Natuur Arjen Goutbeek Projectleider & Senior Adviseur Natuur Arcadis Nederland B.V. Postbus AG Arnhem Nederland +31 (0) van 21