Waterkwaliteitsbepaling aan de hand van fytoplankton
|
|
- Melanie Pieters
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Waterkwaliteitsbepaling aan de hand van fytoplankton Algen in het voedselweb Algen staan aan het begin van de voedselketen in het water (zie onderstaande figuur). Het fytoplankton vormt het voedsel voor het dierlijke plankton, waaronder watervlooien en roeipootkreeftjes. Deze diertjes worden zelf weer gegeten door vis als Spiering, jonge Brasem en Blankvoorn. Deze vissen kunnen op hun beurt een prooi worden van Baars, Snoek, Snoekbaars, Fuut en Aalscholver. Baars Snoek Snoekbaars Fuut Aalscholver Spiering Jonge brasem Zoöplankton (dierlijk plankton) Blankvoorn Fytoplankton Fytoplanktonsoorten verschillen in begraasbaarheid en verteerbaarheid. Zoöplanktonsoorten verschillen in voorkeur voor de grootte van hun voedseldeeltjes. Begrazing door zoöplankton leidt daardoor al gauw tot een verandering in de soortensamenstelling van het fytoplankton. Sommige algensoorten zijn te groot om te kunnen worden begraasd. Deze algen profiteren van de begrazing van andere soorten en blijven zo uiteindelijk als enige algensoort in het plankton over. Een voorbeeld is de blauwalg Aphanizomenon flos-aquae, die in voedselrijke meren en boezemwateren gevonden kan worden. Bij een hoge graasdruk van watervlooien kan deze soort in de zomermaanden grote kolonies vormen, die als kleine grassprietjes in het water te zien zijn.
2 Algen en eutrofiëring Van de belangrijkste voedingsstoffen voor fototrofe algen is fosfaat van nature het schaarst in de meeste watersystemen. Dit komt omdat de toevoer van fosfaat afhankelijk is van langzame processen: verwering en erosie (Reynolds 1978). Door menselijke activiteiten is het gehalte van fosfaat, maar ook van stikstof, in het oppervlaktewater sterk gestegen. Dit proces heet eutrofiëring. Omdat de voedingsstoffen hierdoor niet langer groeibeperkend zijn, kan het fytoplankton doorgroeien tot het water zo troebel is, dat de factor licht beperkend wordt. Niet alleen de biomassa, maar ook de soortensamenstelling van fytoplankton verandert als gevolg van eutrofiëring. Algensoorten die aangepast zijn aan minder licht hebben een voordeel in het troebele water. Dit geldt bijvoorbeeld voor de blauwalgen Limnothrix redekei en Planktothrix agardhii. En verder, door eutrofiëring neemt wel fosfaat toe, maar niet silicium, dat een essentiële voedingsstof is voor kiezelalgen. Wanneer de verhouding silicium:fosfaat door eutrofiëring daalt, kunnen soorten met een lagere siliciumbehoefte (zoals groenalgen, blauwalgen en dinoflagellaten) in het voordeel zijn boven soorten met een hogere siliciumbehoefte (zoals kiezelwieren en goudalgen). De belangrijkste eutrofiëringseffecten via het fytoplankton zijn samengevat: troebelheid door een hogere biomassa van planktonalgen (hierdoor verdwijnen waterplanten en verandert de soortensamenstelling van macrofauna en vis) bloei van blauwalgen in de zomer (in ondiepe meren van bijvoorbeeld Planktothrix agardhii, in diepere meren van bijvoorbeeld Microcystis). Enkele belangrijke milieufactoren De soortensamenstelling van fytoplankton wordt bepaald door een aantal factoren, die hieronder genoemd worden. 1) Het zoutgehalte en de alkaliniteit van het water (bufferend vermogen). In ongebufferde, zure vennen vinden we heel andere soorten dan in onze grote, matig tot sterk gebufferde plassen en meren, of in brakke wateren. 2) Het lichtklimaat onder water, in relatie tot turbulentie (waterbeweging). In troebele en turbulente rivieren overheersen het gehele jaar kiezelalgen (Stephanodiscus, Skeletonema). In heldere, matig voedselrijke meren overheersen in het voorjaar kiezelalgen (Asterionella, Cyclotella) en goudalgen (Dinobryon) en in de zomer dinoflagellaten (Ceratium), sieralgen en kleine chroococcale blauwalgen (Cyanodictyon, Snowella, Woronichinia). Wanneer deze meren voedselrijker en daarmee troebeler worden, gaan in het voorjaar andere kiezelalgen domineren (Stephanodiscus, Diatoma) en in de zomer andere blauwalgen (Aphanizomenon, Limnothrix, Microcystis, Planktothrix). 3) De watertemperatuur. Kiezelalgen uit de voorjaarspiek zijn aangepast aan lagere temperaturen. Wanneer de hoeveelheid licht in het vroege voorjaar geleidelijk toeneemt beginnen ze te groeien. Veel blauwalgen daarentegen zijn aangepast aan hogere temperaturen en ontwikkelen zich pas later in het seizoen. 4) Begrazing door zoöplankton. Deze is in meer of mindere mate selectief. Hierdoor verschuift de soortensamenstelling in de richting van soorten die moeilijker begraasbaar zijn, zoals kolonievormende blauwalgen (bijvoorbeeld Anabaena lemmermannii, Aphanizomenon flos-aquae), grotere sieralgen (Closterium aciculare, Staurastrum planctonicum), grotere kiezelalgen (Actinocyclus normanii, Fragilaria crotonensis) en grotere, of met een slijmmantel omgeven groenalgen (Oocystis, Sphaerocystis).
3 5) De voedselrijkdom (trofiegraad). Er is een duidelijke relatie tussen de alkaliniteit en het fosfaatgehalte (Vighi & Chiaudani 1985): hoe hoger de alkaliniteit, hoe hoger van nature het fosfaatgehalte. Het verband tussen soortensamenstelling en voedselrijkdom berust daarom deels op de bovengenoemde invloed van de alkaliniteit: laag-alkaliene, van nature voedselarme plassen herbergen oligotrafente soorten, hoog-alkaliene, van nature voedselrijke plassen zijn gekenmerkt door eutrafente soorten. In wateren die van nature voedselarm zijn (niet tot zwakgebufferde wateren) verschuift de soortensamenstelling bij toename van de voedselrijkdom (eutrofiëring). In plaats van langzaamgroeiende soorten (o.a. sieralgen) en mixotrofe soorten (o.a. goudalgen) treden sneller groeiende groenalgen (o.a. flagellaten en Chlorococcales) en cryptophyceeën in de zomer op de voorgrond. Samenvattend kunnen we dus stellen dat plankton een verzamelnaam is voor microscopisch kleine organismen die voornamelijk drijvend in het water leven. Plankton staat aan de basis van de voedselketen van een aquatisch milieu. Plankton wordt als volgt ingedeeld: Zoöplankton: dierlijk plankton Fytoplankton: plantaardig plankton, dit plankton maakt gebruik van fotosynthese voor hun energievoorziening waardoor ze behalve een belangrijke voedselbron ook van essentieel belang zijn voor het zuurstofgehalte in het water. Bemonstering van plankton Neem een planktonmonster door vanaf de kant een emmer water te vullen. Haal de grote delen (plantjes, takjes) uit het monster en homogeniseer de inhoud van de emmer. Vul nu vanuit de emmer een monsterpot of fles (inhoud: 700 ml tot 1 liter) met vlakke bodem. Dit monster kan maximaal 24 uur koel en donker bewaard worden. Neem het planktonmonster mee naar school. Filtreer op school het planktonmonster over planktongaas om verontreinigingen uit het monster te verwijderen. Conserveer het planktonmonster met lugol (een fixatiemiddel met jodiumbestanddelen). Voeg hiervoor 1ml lugol per 500 ml monster toe. Zet het geconserveerde planktonmonster op een rustige plaats. Al het plankton is nu gedood en zal in de pot of fles bezinken. Aangezien plankton zeer licht is duurt het geruime tijd tot al het plankton op de bodem van de pot of fles ligt. Neem voor de bezinktijd minimaal drie uur per cm waterkolomhoogte. Verwerking planktonmonster Behandel het bezonken planktonmonster voorzichtig. Zorg ervoor dat het plankton op de bodem blijft liggen. Hevel de bovenstaande vloeistof tot twee cm boven de bodem af. Maak hiervoor gebruik van een dun siliconen slangetje. Neem nu met een pipetje een beetje monster van de bodem. Leg een druppel hiervan op een objectglas en dek af met een dekglaasje. Bekijk het preparaat onder de microscoop bij een vergroting van 100 of 400 maal. Als het preparaat te vol is, door detritus of plankton, kan een verdunning worden gemaakt. Doe dit door wat materiaal van de bodem op te zuigen met een pipetje en dit in een bekerglaasje te mengen met wat van de bovenstaande vloeistof. Maak hiervan weer een preparaat en beoordeel de dichtheid van het preparaat onder de microscoop.
4 Beoordeling van het plankton Beoordeel de waterkwaliteit met behulp van de methode van Desscher & van der Mark. Hiervoor moet je de waargenomen organismen kunnen indelen in vier groepen. Deze groepen zijn sterk aan een bepaalde hoeveelheid organische stoffen gebonden. De volgende groepen worden onderscheiden: W O G S Wimperdiertjes (Ciliata) Oogflagellaten (Euglenophyta) Groenalgen (Chlorophyta) en diatomeeën of kiezelalgen (Bacillariophyta) Sieralgen (Desmidiales) en goudalgen (Chrysophyta). Hoe herken je ze? W O G S Zijn kleurloze, snel ronddraaiende of voortbewegende diertjes. Zijn groene organismen met een duidelijke rode oogvlek en een zweephaar. Groenalgen zijn groen en NIET in twee gelijke delen verdeeld. Diatomeeën zijn geelbruin en met fijne streepjes/puntjes op het oppervlak. Diatomeeën zijn sigaarvormig of rond, en ze bewegen soms traag uit zichzelf. Sieralgen zijn groen, en in twee identieke helften verdeeld. Goudalgen zijn goudgeel.. Enkele voorbeelden van de vier onder te verdelen organismen: Groep Voorbeelden Verontreinigingsgraad W Wimperdiertjes Zeer grote hoeveelheden organische stof
5 O Oogflagellaten Grote hoeveelheden organische stof G Groenalgen Matige hoeveelheden organische stof
6 en diatomeeën S Weinig organische stof Sieralgen en goudalgen
7
8 In bovenstaand overzicht zijn de meest voorkomende soorten per groep weergegeven. In de groepen komen nog veel meer soorten voor. Raadpleeg een determinatieboekje voor aangetroffen soorten die niet in het overzicht staan of vraag hulp van een expert. Noteer het aantal verschillende soorten die je gevonden hebt per groep in de onderstaande tabel. Let op het gaat hier om het aantal soorten niet het aantal individuen. 1. Aantal soorten wimperdiertjes. = W 2. Aantal soorten oogflagellaten. = O 3a. Aantal soorten groenalgen. 3b. Aantal soorten diatomeeën De som van 3a + 3b = G 4a. Aantal soorten sieralgen. 4b. Aantal soorten goudalgen. De som van 4a + 4b = S Bereken de verontreinigingsgraad (Saprobie index) van het te beoordelen water volgens Desscher & van der Mark met onderstaande formule: Saprobie index = 3*S + G O 3*W (W+O+G+S) De groepen S en W worden met 3 vermenigvuldigd, omdat zij als indicatoren van uiterste klassen erg belangrijk zijn. Vergelijk je berekende Saprobie index met de waarden in onderstaande tabel. Saprobie index Verontreinigingsgraad van het water -3 < S < -1,5 Zeer sterk verontreinigd (polysaproob) -1,5 < S < 0 Sterk verontreinigd ( -mesosaproob) 0 < S < 1,5 Matig verontreinigd ( - mesosaproob) 1,5 S < 3 Nauwelijks verontreinigd (oligosaproob) Verwerking Welke conclusie kun je trekken over de verontreinigingsgraad van het water op grond van het plankton? Vergelijk deze conclusie met de verontreinigingsgraad die gevonden is bij de biologische beoordeling van het water op grond van de kleine waterdieren (zoetwaterinvertebraten) en met de beoordeling van het water op grond van de abiotische metingen die gedaan zijn.
THEORIE 1. Onder deze omstandigheden kunnen bacteriën voorkomen die goed tegen zuurstofarme
THEORIE 1 Zelfreinigend vermogen van zoet water Inleiding Elk water wat door organische stoffen (afkomstig van planten, dieren of mensen) verontreinigd wordt, wordt na enige tijd weer schoon, vooropgesteld
Nadere informatieHANDBOEK HYDROBIOLOGIE Biologisch onderzoek voor de ecologische beoordeling van Nederlandse zoete en brakke oppervlaktewateren
HANDBOEK HYDROBIOLOGIE Biologisch onderzoek voor de ecologische beoordeling van Nederlandse zoete en brakke oppervlaktewateren Inhoudsopgave handboek hydrobiologie I Informatie Micro 7: Fytoplankton Achtergrondinformatie
Nadere informatieHandboek Hydrobiologie
Handboek Hydrobiologie II Versie september 00 7: Fytoplankton: Achtergrondinformatie - ii Handboek Hydrobiologie Hoofdstuk 7 Fytoplankton Dit hoofdstuk geeft het werkvoorschrift voor de bemonstering en
Nadere informatieErnst de Bokx Brachion-Idee
De waarde van verwerking en rapportage van biologische gegevens, bij het begrijpen van het ecosysteem, en de meerwaarde die plankton hierbij kan hebben. Ernst de Bokx Brachion-Idee Algemeen Verwerking
Nadere informatieONDERZOEK NAAR DE WATERKWALITEIT
ONDERZOEK NAAR DE WATERKWALITEIT Naam: Klas: Datum: 1 Situering van het biotoop Plaats: Type water: vijver / meer / ven / moeras/ rivier / kanaal / poel / beek / sloot / bron Omgeving: woonkern / landbouwgebied
Nadere informatie5,6. Verslag door een scholier 1688 woorden 30 mei keer beoordeeld. Biologie voor jou. Plankton als indicator voor waterkwaliteit
Verslag door een scholier 1688 woorden 30 mei 2017 5,6 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Plankton als indicator voor waterkwaliteit Namen: Rosa van den Hoeven, Laila Vogel en Aryanne
Nadere informatieWaterkwaliteitsbepaling m.b.v. Macrofauna
Inhoud Waterkwaliteitsbepaling m.b.v. Macrofauna Inleiding Proef 1. Algemene bepalingen. Proef 2. Bepaling waterkwaliteit met behulp van kleine waterdieren (makrofauna). Verzameltabel voor alle resultaten.
Nadere informatie4 HAVO thema 7 Ecologie EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN
Examentrainer Vragen Microscopisch ecosysteem in de Maarsseveense Plassen Er is een ingewikkelde wapenwedloop aan de gang in de Maarsseveense Plassen. Op microscopische schaal wel te verstaan. Kiezelalgen
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 3
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1018 woorden 18 januari 2017 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie samenvatting H3 3.1 Ecosysteem: afgebakend gebied met
Nadere informatieFunctioneren van het voedselweb in het Eems estuarium onder gemiddelde en extreme omstandigheden
Functioneren van het voedselweb in het Eems estuarium onder gemiddelde en extreme omstandigheden Victor N. de Jonge, november 2013 Het Eems estuarium vormt ecologisch gezien één groot geheel, maar dat
Nadere informatieBewoners. Noordzee. Introductie. Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien:
Gemiddelde: diepte 94 meter Oppervlak: 572.000 km2 Bodem: hoofdzakelijk zand Bewoners van de Noordzee Introductie Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien: De Noordzee is natuurlijk
Nadere informatieBiologisch wateronderzoek van de Dinkel bij het Singraven voor het N-profiel biologie
Biologisch wateronderzoek van de Dinkel bij het Singraven voor het N-profiel biologie Inhoudsopgave: Pag. 2. 1. Inleiding Pag. 3 2. Bespreking ecologie voedselrelaties Pag. 7 3. Inleiding praktische gedeelte
Nadere informatieBlauwalgenbestrijding met waterstofperoxide Resultaten experimenten 2009. Bart Reeze (ARCADIS) Hans Matthijs en Petra Visser (UvA)
Blauwalgenbestrijding met waterstofperoxide Resultaten experimenten 2009 Bart Reeze (ARCADIS) Hans Matthijs en Petra Visser (UvA) 1 Inhoud presentatie Waar komt dit idee vandaan? Ontwikkelingsgeschiedenis
Nadere informatieWATERKWALITEIT IN HET BEATRIXPARK
Klas: Groep: Vijver: namen van de groepsleden 1 2 3 4 5 Opdracht: WATERKWALITEIT IN HET BEATRIXPARK Je gaat in het Beatrixpark de waterkwaliteit bepalen van 1 of meerdere vijvers. Die kwaliteit zal niet
Nadere informatieAnalyse potentieel hinderlijke algen
Analyse potentieel hinderlijke algen Specificatie Analyse potentieel hinderlijke algen Specificatie Auteurs C.A. Bultstra R. Bijkerk M.J. van Herk Versienr 4 Datum 16 januari 2008 Specificatie analyse
Nadere informatieRapportage gebaggerde kreken binnen het beheersgebied van waterschap Zeeuws- Vlaanderen.
Rapportage gebaggerde kreken binnen het beheersgebied van waterschap Zeeuws- Vlaanderen. Inleiding: In de jaren negentig zijn er in het beheersgebied van waterschap Zeeuws-Vlaanderen een aantal kreken
Nadere informatieWerkblad Waterrapport 1 - Kleur van het water
Werkblad Waterrapport - Kleur van het water Water in sloten, plassen, meren en rivieren kan allerlei verschillende kleuren hebben door de stoffen die erin opgelost zijn. Meestal betekent helder en lichtgekleurd
Nadere informatieBepaling van het Biochemisch Zuurstofverbruik (BZV) in oppervlaktewater
Bepaling van het Biochemisch Zuurstofverbruik (BZV) in oppervlaktewater april 2005 One Cue Systems Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming
Nadere informatieWaterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen
MEMO Waterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen Proces: Ontwikkelen Watersysteem Aan : Jos van Hoeij (Gemeente Geldrop-Mierlo) Van : Maarten
Nadere informatieVoedselweb van strand en zee
Spel Doel: Materialen: Groepsgrootte: Duur: De leerlingen leren dat verschillende zeedieren en planten van elkaar afhankelijk zijn, doordat ze elkaar eten. Alle dieren en planten zijn met elkaar verbonden,
Nadere informatieVermesting in meren en plassen
Indicator 16 december 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en
Nadere informatieVogelbevolking heideveld 10 ha
Les 3 Ecologie 1. Terugblik opgaven les 2: Habitat en niche vogelsoorten in verschillende ecosystemen 2. Beheer cultuurlandschap heide en N- (stikstof) kringloop 3. Koolstofkringloop (Met aandacht voor
Nadere informatieVermesting in meren en plassen,
Indicator 18 mei 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en plassen
Nadere informatieKennismagazine Wetenschap Aanmelden Inloggen
Kennismagazine Wetenschap Aanmelden Inloggen Algen in het wild Eén zomerse duik in het buitenwater en je zwemt ze geheid tegen het lijf: algen. Het water zit er vol mee. In één theelepel water kunnen tot
Nadere informatieACTUALISATIE ZWEMWATERPROFIEL. Westeinderplassen Archimedesweg 1 CORSA nummer: zie postadres: versie: 0
ACTUALISATIE ZWEMWATERPROFIEL Westeinderplassen - Archimedesweg CORSA nummer: zie. postadres: versie: postbus auteur: Piet van der Wee AD Leiden oplage: telefoon () datum: i telefax () projectnummer: Hoogheemraadschap
Nadere informatiebron van leven en ontwikkeling
Water bron van leven en ontwikkeling Water, evenwicht en diversiteit Nederland is een waterland. We hebben er veel van, zowel in de lucht (neerslag), aan de oppervlakte (meren en rivieren) als in de bodem
Nadere informatieChemisch wateronderzoek 1. klimaatstad. water leeft 2. Abio. klimaatstad
Chemisch wateronderzoek 1 water leeft 2 Abio Chemisch wateronderzoek 2 Chemisch wateronderzoek 3 WATER LEEFT Chemisch wateronderzoek Een goede waterkwaliteit is van groot belang voor het leven van waterdieren
Nadere informatieEvaluatie herstelproject Goese Vesten
Evaluatie herstelproject Goese Vesten 2 Evaluatie herstelproject Goese Vesten in opdracht van Waterschap Zeeuwse Eilanden Uitvoering door Dr. C. Bruning, Dr. H van Dam, Ir. A. Derksen, ing. C. Dijkers,
Nadere informatieANTWOORDBLADEN WATEREXCURSIE. 1 Tekenblad bij Opdracht 1. Naam van de school: Naam van de sloot of de straat langs de sloot: Jullie namen:
ANTWOORDBLADEN WATEREXCURSIE 1 Tekenblad bij Opdracht 1 Naam van de school: Naam van de sloot of de straat langs de sloot: Jullie namen: Water antwoord- en rapportbladen 2015 1 2 VERONTREINIGING 2a Zet
Nadere informatieNatuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater,
Natuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater, 1990 2010 Indicator 14 mei 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt
Nadere informatieVermesting in meren en plassen,
Indicator 14 september 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren
Nadere informatieAquatische microflora en fauna
Aquatische microflora en fauna van de Bennekomse Meent,2011 Willem van Raamsdonk Aquatische microflora en fauna van de Bennekomse Meent Willem van Raamsdonk Brinkstraat 42 6721 WV Bennekom wvraams1@xs4all.nl
Nadere informatieWATER LEEFT Chemisch wateronderzoek
Chemisch wateronderzoek 1 WATER LEEFT Chemisch wateronderzoek Een goede waterkwaliteit is van groot belang voor het leven van waterdieren en waterplanten. Biologisch leven in het water is afhankelijk van
Nadere informatieVoorschrift quick scan telmethode versie 2 (19 maart 2009)
Voorschrift quick scan telmethode versie 2 (19 maart 2009) Dit voorschrift is samengesteld in opdracht van de Rijkswaterstaat Waterdienst door Edwin Kardinaal (DHV) met medewerking van Ronald Bijkerk (Koeman
Nadere informatieWerkvoorschrift 7B Analyse van fytoplankton in oppervlaktewater 7B.1 Doel en toepassingsgebied
Handboek Hydrobiologie II Werkvoorschrift 7B Analyse van fytoplankton in oppervlaktewater 7B.1 Doel en toepassingsgebied Dit werkvoorschrift heeft betrekking op fytoplankton uit zoete tot brakke, stilstaande
Nadere informatieLees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 52. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken.
De Waddenzee Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 52. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken. 2p 40 In de informatie worden biotische en
Nadere informatieklimaatstad water leeft 1 Bio
water leeft 1 Bio Biologisch wateronderzoek 2 werkbundel voor 2 de en 3 de graad secundair onderwijs Biologisch wateronderzoek 3 WATER LEEFT Biologisch wateronderzoek Om een uitspraak te doen over de kwaliteit
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Bijlage met informatie.
Bijlage VMBO-KB 2009 tijdvak 1 biologie CSE KB Bijlage met informatie. 913-0191-a-KB-1-b De Waddenzee - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 5 en beantwoord dan vraag 37 tot en met 46. Bij het
Nadere informatieIn de ecologie bestudeert men de relatie tussen de organismen en het milieu waar ze voorkomen.
Samenvatting Thema 3: Ecologie Basisstof 1 In de ecologie bestudeert men de relatie tussen de organismen en het milieu waar ze voorkomen. Waarom leeft het ene dier hier en het andere dier daar? Alle organismen
Nadere informatieWATER LEEFT Biologisch wateronderzoek
Biologisch wateronderzoek 1 WATER LEEFT Biologisch wateronderzoek Om een uitspraak te doen over de kwaliteit van het water kan je naast een chemisch wateronderzoek ook een biologische methode toepassen.
Nadere informatie1976-90 Bbw april 1976
W E R K D O C U M E N T HET BEPALEN VAN DE SAMENSTELLING VAN HET GAS DAT ONTSTAAT ALS GEVOLG VAN BIOLOGISCHE ACTIVITEIT IN HET WATER VAN HET VELUWEMEER door., P.R.J. Ceelen 1976-90 Bbw april 1976 I,,.
Nadere informatieScheikunde Gemaakt door:
Scheikunde Gemaakt door: Lieke Breukers Jamie Hoeben Mareille Engbers Datum: 03-10-2007 Klas: 3H3 Docent: Mevr. Hesselink-Kloppers Proef op het Singraven Op woensdag 2 oktober zijn we naar het Singraven
Nadere informatieAlgen Buitenspel! Onderzoek naar algenproblematiek in kunstgrasvelden vanuit ecologisch perspectief. Jaap de Wit Edwin Verduin
Algen Buitenspel! Onderzoek naar algenproblematiek in kunstgrasvelden vanuit ecologisch perspectief Jaap de Wit Edwin Verduin Nationaal Sportvelden Congres, 21 november 2013, Tilburg Onze organisatie en
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieBlauwalgen: biologie en toxines
Blauwalgen: biologie en toxines Petra M. Visser Aquatic Microbiology IBED-Universiteit van Amsterdam Blauw- algen = cyanobacteriën Microcystis spp. Anabaena spp. Planktothrix spp. Verdeling op basis van
Nadere informatieProject toepassing edna-techniek voor toestandsbepaling en systeembegrip
Project toepassing edna-techniek voor toestandsbepaling en systeembegrip Marloes van der Kamp (Witteveen +Bos), Sebastiaan Schep (Witteveen+Bos) en Kees van Bochove (Datura) 20 april 2017 Inhoud teaser
Nadere informatie1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden
Ecologie De wetenschap die bestudeert waarom bepaalde planten en dieren ergens in een bepaalde leefomgeving (milieu) voorkomen en wat de relaties zijn tussen organisme en hun milieu 1. Biotische factoren
Nadere informatieNatuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater,
Natuurkwaliteit van macrofauna in oppervlaktewater, 1991 2010 Indicator 27 november 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens
Nadere informatieHydrochip: monitoren van de waterkwaliteit met
Hydrochip: monitoren van de waterkwaliteit met behulp van DNA 2017 23 A Het project Van 2012 tot 2017 is de Hydrochip verder ontwikkeld (een belangrijke basis was al gelegd in eerdere projecten) binnen
Nadere informatie1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:.
1e klas BiNaSch slootwateronderzoek Deze reader is van: Klas:. Docent: Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas Waterkwaliteit In deze lessencyclus ga je naar de kwaliteit van het water van
Nadere informatieEcologisch onderzoek Zuidlaardermeer, meetjaar 2005
Biologische monitoring Waterschap Hunze en Aa s Ecologisch onderzoek Zuidlaardermeer, meetjaar 2005 Rapport 2006-004 M.K. van Hoorn R. Bijkerk C.A. Bultstra S.M.J. van Veldhuizen Biologische monitoring
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2009 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Bijlage met informatie. 913-0191-a-GT-1-b De Waddenzee - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 40 tot en met
Nadere informatieDe Waddenzee - Informatie
De Waddenzee - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 52. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken. Informatie 1 De Waddenzee R
Nadere informatieErvaringen met de bestrijding van overlast door blauwalgen. Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta 10 april 2008
Ervaringen met de bestrijding van overlast door blauwalgen Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta 10 april 2008 Inhoud Inleiding op waterschap Gerstestro Actief biologisch beheer Mengen Combinatie van
Nadere informatie3 Voedselweb van het wad
Spel Doel: De leerlingen leren dat verschillende waddieren en planten van elkaar afhankelijk zijn, doordat ze elkaar eten. Alle dieren en planten zijn met elkaar verbonden, in een voedselweb. Materialen:
Nadere informatieDiatomeeën en ander fytoplankton op het strand en in de zee. Aquatische Ecologie en Protistologie Sara Denayer
Diatomeeën en ander fytoplankton op het strand en in de zee. Aquatische Ecologie en Protistologie Sara Denayer 1. Inleiding Micro-algen: Epifytisch: op bomen, planten, wieren Epilytisch: op steen Op sediment:
Nadere informatieBemonstering van brak en zout oppervlaktewater B070 ten behoeve van de analyse van fytoplankton
Pagina 1 van 11 datum vrijgave : 14-11-2016 913.00.B070 Versiebeheer versie datum nummer vrijgave 1 18-12-2013 2 14-11-2016 versie nummer datum vrijgave versie nummer datum vrijgave versie nummer datum
Nadere informatieWaterleven. Doel: Aan de hand van het determineren van de beestjes die in de sloot voorkomen conclusies trekken over de waterkwaliteit.
Waterleven Doel: Aan de hand van het determineren van de beestjes die in de sloot voorkomen conclusies trekken over de waterkwaliteit. Tijd: In het veld : 60 minuten Uitwerking : 30 minuten Benodigdheden:
Nadere informatiePACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters
PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal
Nadere informatieHet voedselweb van. Levende Natuur. Eddy Lammens
Eddy Lammens De voedselwebben van IJsselmeer en Markermeer zijn onderling sierk verschillend en tonen ook binnen de meren grote ruimtelijke verschillen. De verschillen hebben vooral betrekking op de hoeveelheid
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel De Grote speelweide Amsterdamse Bos 2017
Actualisatie zwemwaterprofiel De Grote speelweide Amsterdamse Bos 2017 Archimedesweg 1 CORSA nummer: 18.077462 postadres: versie: 01 postbus 156 auteurs: P. v.d. Wee / D. Slot 2300 AD Leiden oplage: 1
Nadere informatieVoorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 7-8
Voorbereiding post 2 Hap, ik heb je! Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hap, ik heb je! voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel Opruimen
Nadere informatieFysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015
Vlaanderen is milieu Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015 VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ www.vmm.be DOCUMENTBESCHRIJVING Titel Fysisch-chemische kwaliteit oppervlaktewater 2015 Samenstellers Afdeling
Nadere informatieBIOLOGIE Bovenbouw P.O. Fris viswater
BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Fris viswater x www.dlwbiologie.wordpress.com Oriëntatiefase Het voorkomen van organismen in het oppervlaktewater heeft een directe relatie met de kwaliteit van water. Elk ecosysteem
Nadere informatieMonsterneming van zoet oppervlaktewater ten behoeve van de bepaling van chlorofyl, fytoplankton en zoöplankton
Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Monsterneming van zoet oppervlaktewater ten behoeve van de bepaling van chlorofyl, fytoplankton en zoöplankton Nr. 913.00.W003 versie 3.1 Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat
Nadere informatieProject toepassing edna-techniek voor toestandsbepaling en systeembegrip
Project toepassing edna-techniek voor toestandsbepaling en systeembegrip Kees van Bochove (Datura), Sebastiaan Schep en Marloes van der Kamp (Witteveen+Bos) 13 juni 2017 Inhoud teaser Aanleiding voor het
Nadere informatieAquatische microflora en fauna
Aquatische microflora en fauna van de Hel (Veenendaal,2011) Willem van Raamsdonk Aquatische microflora en fauna van de Hel (Veenendaal, 2011) Willem van Raamsdonk Brinkstraat 42 6721 WV Bennekom wvraams1@xs4all.nl
Nadere informatie5. KWALITEIT VAN DE VISWATEREN
1.Inleiding 5. KWALITEIT VAN DE VISWATEREN Waterorganismen zijn afhankelijk van de kwaliteit van hun leefmilieu. Deze kwaliteit wordt niet alleen bepaald door abiotische parameters, (ph, zoutgehalte, zuurstofgehalte,
Nadere informatieSoortensamenstelling van fytoplankton, sieralgen en kiezelalgen met een ecologische beoordeling
Soortensamenstelling van fytoplankton, sieralgen en kiezelalgen met een ecologische beoordeling Biologische monitoring Waterschap Noorderzijlvest 2005 Rapport 2006-001 R. Bijkerk C.A. Bultstra Biologische
Nadere informatieHelder water door quaggamossel
Helder water door quaggamossel Kansen en risico s Een nieuwe mosselsoort, de quaggamossel, heeft zich in een deel van de Rijnlandse wateren kunnen vestigen. De mossel filtert algen en zwevend stof uit
Nadere informatieExamentrainer. Vragen. De iep. De medicinale bloedzuiger
Examentrainer Vragen De iep De iep is een boomsoort die goed tegen luchtverontreiniging kan. De iep is dan ook in veel steden aangeplant. De boom komt ook veel in de kuststreken voor, omdat hij goed bestand
Nadere informatieMicro-organismen kweken en bekijken. Zelf bacteriën kweken. Benodigdheden. Werkwijze. Ziek van virussen?
Micro-organismen kweken en bekijken Zelf bacteriën kweken Je gaat zelf bacteriën kweken. Benodigdheden twee lege petrischaaltjes met daarop je naam, klas en datum brander en lucifers vloeibare voedingsbodem
Nadere informatieKwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool
Kwantitatieve analyse effecten zonnepark Model en analysetool Rick Wortelboer, Sibren Loos Workshop STOWA 23 mei 2019 Directe effecten Conceptueel schema Ook indirecte effecten zijn van belang Hoe? - welke
Nadere informatieBewoners van de Noordzee
Bewoners van de Noordzee Doel Materialen Vak Niveau Duur Werkwijze De leerlingen kunnen: verschillende groepen dieren noemen die in de Noordzee leven (vissen, anemonen, kwallen,kreeftachtigen); uitleggen
Nadere informatieDe termijn tussen monsterneming (direct gevolgd door conservering) en het moment van zekerstellen van het gehalte.
Notitie Datum: 3 november 2014 Onderwerp: Watermonsters nemen en conserveren Algemeen Dit document beschrijft de flessen, conservering en de werkwijze voor het vullen van watermonsters. De conservering
Nadere informatiepantoffeldiertje onder de microscoop
Havo/Vwo 60 minuten pantoffeldiertje 1 kloppende vacuole 2 celkern 3 celmond 4 celanus 5 trilharen pantoffeldiertje Pantoffeldiertjes leven in slootwater. Pantoffeldiertjes bestaan slechts uit één cel.
Nadere informatieBiomassaschatting van de pelagische visstand in een haven van de Antwerpse Linkerscheldeoever
Biomassaschatting van de pelagische visstand in een haven van de Antwerpse Linkerscheldeoever Mei 2007 Versie 1 door: Kemper, Jan H. Statuspagina Statuspagina Titel Biomassaschatting van de pelagische
Nadere informatieDe Noordzee HET ONTSTAAN
De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met
Nadere informatiePut van Schoonhoven (Amerongse Bovenpolder)
Put van Schoonhoven (Amerongse Bovenpolder) Vastlegging situatie september 2011 Glanzend fonteinkruid, kaalgevreten door meerkoeten (september 2011) V astleggi ng si tuatie september 2011 Alexander Klink
Nadere informatieInleiding tot de zuurstofcyclus
Inleiding tot de zuurstofcyclus Mieke Sterken (VLIZ) Inhoud Waarneming: zuurstofprofiel in de oceaan Verklaringen: Abiotisch: gaswisseling & mixing Abiotisch: temperatuur & druk Biotisch: oorsprong Biotisch:
Nadere informatieDiatomededelingen 31
Diatomededelingen 31 2007 Nederlands-Vlaamse Kring van Diatomisten Nederlands Vlaamse Kring van Diatomisten Bestuur: Bart Van de Vijver Gert van Ee Peter Vos Hein de Wolf Christine Cocquyt Holger Cremer
Nadere informatieDe Kaderrichtlijn Water; Biotamonitoring in vis. Michiel Kotterman en Edwin Foekema
De Kaderrichtlijn Water; Biotamonitoring in vis Michiel Kotterman en Edwin Foekema Inhoud Ontwikkeling protocol biota monitoring KRW Test monitoring 2014 2015 (ijking protocollen) Rijnstroomgebied (ICBR)
Nadere informatieVoedselweb en voedselketen
Informatie: Moeilijkheid:**** Tijdsduur: *** Een plant groeit, dieren eten die plant op, die dieren worden weer opgegeten door andere dieren, die dieren gaan weer dood, het dier wordt weer opgeruimd door
Nadere informatieParameter Monsterfles Conservering Bemonstering Zwevende stof Petrischaal + filter ml monster filtreren.
Parameter Monsterfles Conservering Bemonstering Zwevende stof Petrischaal + filter. 1000 ml monster filtreren. Faag Plastic fles, 250 ATP Plastic fles, 250 Microbiologisch algemeen Plastic fles, 500 Wijdhals,
Nadere informatieVoorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 4-5-6
Voorbereiding post 2 Hap, ik heb je! Groep 4-5-6 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hap, ik heb je! voor groep 4, 5 en 6. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 2016
Actualisatie zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 2016 Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 01 postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum:
Nadere informatieDocentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit
Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit #VOS-039 versie 1.0 Inhoud kit: 2 x 15 Dye profielen 2 x Daderprofiel 3 g agarose 20 ml TAE 100x Benodigdheden: Electroforese opstelling inclusief voeding
Nadere informatieSieralgenonderzoek van de petgaten in de Onlanden bij Peize en 2015
Sieralgenonderzoek van de petgaten in de Onlanden bij Peize 2014 en 2015 Cosmarium pseudoreniforme M.C. van Westen Podzolhamel 26 9403XC Assen desmids@science4all.nl Inhoud Algemene introductie... 3 Natuurwaarde...
Nadere informatieSamenvatting Biologie Ecologie Thema 3
Samenvatting Biologie Ecologie Thema 3 Samenvatting door P. 1299 woorden 7 januari 2013 6,4 15 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 3 Ecologie Basisstof 1 Invloeden uit het milieu:
Nadere informatieDuurzame landbouw door bodemschimmels
Duurzame landbouw door bodemschimmels Omdat er in natuurgebieden over het algemeen veel bodemschimmels leven, wordt vaak gedacht dat de aanwezigheid van schimmels in een akker of in grasland een kenmerk
Nadere informatieToestandsevaluatie Natuur 2015 (T2015)
Toestandsevaluatie Natuur 2015 (T2015) Belangrijkste toestand en trend resultaten thema s waterkwaliteit, leefomgeving, fauna en flora Opzet Evaluatie natuurlijkheid hoofdlijnen Thema waterkwaliteit Thema
Nadere informatieDocentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit
Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit #VOS-038A versie 2.0 Inhoud kit: 6 x 5 DNA profielen 6 x Dader profiel 6 x 200µl loading dye (kleurloze vloeistof) 4 g agarose 400µl gel dye (1000x) 100ml elektroforese
Nadere informatieDe visstand in vaarten en kanalen
De visstand in vaarten en kanalen Jochem Hop Bijeenkomst Vissennetwerk 6 juni 2013, Bilthoven Inhoudsopgave Inleiding Materiaal en Methode Analyse Trends Inleiding KRW-watertypen M3, M10, M6 en M7 M3 gebufferde
Nadere informatieIn de troebele sloot kunnen daarentegen geen boten varen en deze zal dus, volgens ons, veel minder vervuild zijn.
Verslag door een scholier 1793 woorden 30 mei 2017 7,4 7 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Helderheid en waterdieren Namen: Rosa van den Hoeven, Laila Vogel en Aryanne Abma Klas: G3A
Nadere informatieMinisterie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en Zee/RIKZ. L. Peperzak (31) (0)
Werkdocument Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en Zee/RIKZ Aan Veerse Meer projectgroep Contactpersoon Doorkiesnummer L. Peperzak (31) (0)
Nadere informatieGebruiksaanwijzing van de testkits in de chemische wateranalysekoffer
Gebruiksaanwijzing van de testkits in de chemische wateranalysekoffer Meting zuurstofgehalte (mg/l O ² ) 1. Spoel de BOD-fles uit met het te onderzoeken water. 2. Laat de BOD-fles voorzichtig vol lopen
Nadere informatieDe aanpassing van de maatlatten. Eddy Lammens, RWS WVL Roelf Pot. De evaluatie van de maatlatten in 2010
RWS Water, Verkeer en Leefomgeving De aanpassing van de maatlatten Eddy Lammens, RWS WVL Roelf Pot 1 van Verkeer en van 9-5-201212-4-20128-9 Infrastructuur 12-4-20128-9 en Milieu De evaluatie van de maatlatten
Nadere informatieWaterplanten en Waterkwaliteit
Waterplanten en Waterkwaliteit Leon van den Berg Moni Poelen Monique van Kempen Laury Loeffen Sarah Faye Harpenslager Jeroen Geurts Fons Smolders Leon Lamers Platform Ecologisch Herstel Meren Vrijdag 11
Nadere informatieVissen in het IJsselmeer. Romke Kats
Vissen in het IJsselmeer Romke Kats Functies IJsselmeer Water Transport Recreatie Visserij Natuur Vissen in het IJsselmeer Historie Ecologie Voedselketen IJsselmeer algen, vissen, mosselen, waterplanten,
Nadere informatieDocentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit
Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit #VOS-038 versie 2.1 Inhoud kit: 2 x 15 DNA profielen 2 x Dader profiel 2 x 1 ml loading dye (kleurloze vloeistof) 3 g agarose 400 µl blauwe gel dye (1000x)
Nadere informatie