Zeven aanbevelingen. voor Minister van Justitie Annemie Turtelboom KURT, ZEVEN JAAR IN DE GEVANGENIS LEVENSLANG PAPA

Transcriptie

1 gevangenisactiebzn_a3-affiche_dd finaal.indd :55:11 KURT, ZEVEN JAAR IN DE GEVANGENIS LEVENSLANG PAPA Zeven aanbevelingen voor Minister van Justitie Annemie Turtelboom Wie achter tralies voelt dat hij nog toekomst heeft, hervalt minder na vrijlating. Kijk op bzn.be wat jij kan doen. 1 Maak de strafuitvoering geloofwaardig door van meet af aan zinvol en toekomstgericht te straffen, en een veel intensievere begeleiding en omkadering van gedetineerden en ex-gedetineerden te voorzien : detentieplanning, reclassering, (beroeps)opleiding, zorg op maat, vorming, begeleiding en coaching nà detentie We worden er allemaal beter van. Within-Without-Walls V.U.: Bond zonder Naam vzw, Sint-Jacobsmarkt 39, B-2000 Antwerpen Negenennegentig procent van de gedetineerden keert terug naar de samenleving. Deze terugkeer moet voorbereid worden, reeds in de gevangenis, maar ook begeleid na vrijlating. Professionals van de psychosociale diensten en van de hulp- en dienstverlening van de Vlaamse equipes in gevangenissen omkaderen de gedetineerden in gevangenissen. De professionals van de Justitiehuizen begeleiden de ex-gedetineerden buiten de gevangenissen. Besparen op deze beroepsgroepen hypothekeert een geloofwaardige strafuitvoering en vormt een groot veiligheidsrisico. De directeurs van justitiehuizen slaan alarm. In een open brief stellen ze: Voor veel gedetineerden en veroordeelden kan de noodzakelijke begeleiding niet opgenomen of de uitgesproken straf niet uitgevoerd worden. De vraag is niet of dit ooit gaat fout lopen, maar eerder wanneer. Het opvolgen van mensen die vervroegd vrij komen is een prioriteit voor de equipes van de Justitiehuizen, maar dit komt in het gedrang door tijdelijke contracten die niet verlengd worden, en afvloeiingen die aangekondigd worden. In 2005, niet zo lang geleden, werd een Basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden in het parlement goedgekeurd. Daarin werd gestipuleerd dat het strafkarakter van de vrijheidsstraf uitsluitend bestaat in het gedeeltelijk beperken van de vrijheid van komen en gaan. Daarnaast moest detentieschade bestreden worden, en werden de doelstellingen van de vrijheidsstraf als volgt geformuleerd: het herstel van het door het misdrijf aan de slachtoffers aangedane onrecht, de rehabilitatie van de veroordeelde en de geïndividualiseerde voorbereiding van zijn re-integratie in de vrije samenleving. Naast de noodzaak om de Basiswet te implementeren zijn er andere internationale en Europese normen die gehandhaafd dienen te worden: de uitvoering van de klachtprocedure, het recht op arbeid van gedetineerden, het recht op inspraak door gedetineerden, bepalingen inzake de maximale celbezetting, het aanbieden van een bed en privé sanitaire voorzieningen 1. Deze Basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden wordt nog steeds niet volledig geïmplementeerd. Om dit te realiseren (denk aan de geïndividualiseerde detentie- en reclasseringsplannen) is méér omkaderend personeel bij Psychosociale Diensten (PSD) en in justitiehuizen nodig. Ook de uitvoering van het Vlaams strategisch plan voor hulp- en dienstverlening aan gedetineerden houdt in: méér middelen voor de Vlaamse equipes in de gevangenissen, minstens voor de komende nieuwe gevangenissen. 1 Zie: Standard Minimum Rules for the Treatment of prisoners, Verenigde Naties, 1957 (amended 1977) en Recommendation No. R (2006)2 of the Committee of Ministers to Member States on the European Prison Rules, Raad van Europa.

2 De strafuitvoering geloofwaardiger maken is wel degelijk een nobele doelstelling, maar dit houdt NIET in eerste instantie in: méér en zwaarder straffen, scherper en langer controleren, dikkere muren en stalen netten spannen boven de wandelingen. WEL meer begeleiding en oriënterende omkadering. Besparen op de PSD s en de Justitiehuizen is heilloos. 2 Zorg voor de sociale zekerheid van gedetineerden! Dit is niet enkel een zaak voor Justitie, maar ook voor Gemeenschappen en Gewesten. De vakgroep Sociaal Recht van de Vrije Universiteit Brussel en het Centrum Droits fondamentaux & Lien social van de Facultés Universitaires Notre-Dame de la Paix de Namur onderzochten de situatie van gedetineerden en hun gezin op het vlak van sociale zekerheid 2. Hieruit blijkt dat de actuele regelgeving inzake sociale zekerheid onvoldoende rechtsbescherming, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid bieden aan gedetineerden en hun gezin. Partners en kinderen van gedetineerden worden ook wel eens de verborgen slachtoffers van de detentie genoemd: hoewel onschuldig dragen zij dikwijls mee de gevolgen van de detentie, o.a. op financieel vlak. In de Basiswet werd de verplichte gevangenisarbeid afgeschaft (art. 81), waardoor gedetineerden nu niet langer automatisch uitgesloten zijn van de sociale zekerheid. De discriminatie binnen het huidige systeem moet weggewerkt worden, als een eerste stap naar de volledige opname van gedetineerden en hun gezin in het sociale zekerheidssysteem waar elke burger recht op heeft. Dit houdt in dat alle overheden, zowel de Federale als die van Gemeenschappen en Gewesten, hun volle verantwoordelijkheid tegenover deze doelgroep moeten opnemen en de zorg voor de sociale rechten van gedetineerden en geïnterneerden niet mogen afschuiven op Justitie. 3 Investeer resoluut in het project De Huizen, om een perspectief te openen op een geloofwaardige strafuitvoering in de toekomst. Het huidige bouwproject van FOD Justitie om op korte termijn nieuwe grote tot zeer grote gevangenissen te bouwen, op basis van het Ducpétiaux-model, een centrum en vleugels met individuele cellen, is nu reeds uit de tijd. Het is het 19 de -eeuwse model: het stapelhuis van levende lichamen. Nu in de 21 ste eeuw moeten er Lieven Dupont-gevangenissen uitgevonden worden. De hedendaagse samenleving is zodanig veranderd dat de industriële oplossing uit de 19 de eeuw niet meer voldoet. Er moeten meerdere kleinere gevangenissen gebouwd worden, elk met een eigen regime voor een specifieke doelgroep. Het project De Huizen moet alle kansen krijgen. Een denk- en actiegroep, onder de vleugels van de Liga voor Mensenrechten, werkt aan een visie over gedifferentieerde strafuitvoering. Het detentiebeleid in België moet volgens deze groep hervormd worden op basis van drie principes: Kleinschaligheid: de 34 grote tot zeer grote gevangenissen worden geleidelijk aan vervangen door honderden kleine detentiehuizen. Zij zijn georganiseerd per streek. Binnen één streek worden alle penitentiaire programma s ontwikkeld (van gesloten tot open, van basisprogramma tot intensieve intramurale begeleiding). Elke gedetineerde krijgt een planbegeleider die zijn detentie- en reclasseringsplan opvolgt doorheen alle stadia. Dit vermijdt het stigma van de uniforme gevangenis en laat toe flexibeler en soepeler in te spelen op individuele noden. Motto: stoute jongens, kleine klassen. 2 VAN LIMBERGHEN, G. & VAN DER PLANCKE, V. Sociale zekerheid van (ex-) gedetineerden en hun verwanten, Brugge, die Keure, 2008, 438 p.

3 Differentiatie: de detentiehuizen verschillen van elkaar op vlak van beveiliging, detentie-invulling en begeleiding. Van bij de veroordeling wordt een plan (detentie- en reclasseringsplan) opgemaakt. Dit tekent onder meer een parcours uit, doorheen de verschillende types van detentiehuizen. En meteen wordt ook de reclassering voorbereid. De verantwoordelijkheid van de gedetineerden wordt aangesproken, onder meer het aspect t.a.v. herstel tegenover de slachtoffers. Zo sluit detentie beter aan op het leven van de gedetineerden. Nabijheid: de detentiehuizen sluiten aan op hun buurt. Zij spelen vanuit de herstelgedachte een economische, sociale of culturele rol in hun omgeving. Vanuit de normaliseringgedachte maken ze gebruik van hulp- en dienstverlening in de directe omgeving om de individuele plannen uit te voeren. Dit stimuleert de wederzijdse betrokkenheid en verantwoordelijkheid. Justitie bewaakt en controleert vooraf afgebakende risicodomeinen. Community detentie, waarbij detentie vervlochten is in het maatschappelijk weefsel, sluit beter aan bij de doelen die de Basiswet aan detentie geeft. 4 Professionaliseer het toezicht en de controle op gevangenissen (en huizen ). De Centrale Toezichtsraad en de lokale Commissies van Toezicht staan in voor een onafhankelijke controle op de gevangenissen. Zij hebben echter niet de middelen om hun taak op te nemen, en in sommige Penitentiaire Instellingen krijgen zij niet de nodige medewerking. Deze problemen werden formeel aangekaart door het Europees Comité ter Preventie van Foltering in zijn rapport van 2009 over België 3. Verschillende internationale organisaties hebben ook benadrukt dat België te kort schiet t.a.v. internationale normen voor wat de oprichting van een volledig onafhankelijk toezichtmechanisme voor penitentiaire instellingen betreft 4. Om deze situatie te verbeteren moet de wetgever zorgen voor de nodige uitvoeringsbesluiten voor de Centrale Toezichtsraad en de lokale Commissies van Toezicht, zoals voorzien in de basiswet van Daarenboven moeten zij de nodige financiële middelen krijgen en een professionele staf. De Centrale Toezichtsraad moet kunnen beschikken over een eigen onafhankelijk secretariaat met voldoende capaciteit om de activiteiten van de Raad effectief te ondersteunen, en over een permanente locatie. Zorg zo snel mogelijk voor een nieuwe voorzitter van de Centrale Toezichtsraad, en vervul de voorwaarden om dit in de Basiswet voorziene orgaan professioneel te laten functioneren. 5 Verbeter het statuut en de opleiding voor penitentiaire bewakingsassistenten (pba s). De penitentiaire bewakingsassistenten hebben een zeer belangrijke opdracht met een grote verantwoordelijkheid. Het is daarom nodig dat hun opleiding verder uitgebreid wordt om het niveau te halen van de ons omringende landen. Ook de status van de penitentiaire bewakingsassistent moet verhoogd worden. Hun beroep houdt het midden tussen ordehandhaving én zorgplicht ten aanzien van de mensen die aan hen toevertrouwd worden. Opleiding, verloning, en vereisten voor dit beroep moeten hierop afgestemd zijn. 3 Rapport au Gouvernement de la Belgique relatif à la visite effectuée en Belgique par le Comité européen pour la prévention de la torture et des peines ou traitements inhumains ou dégradants (CPT) du 28 septembre au 7 octobre Zie o.a; Consideration of Reports Submitted by States Parties under article 19 of the Convention. Concluding Observations of the Committee Against Torture, Belgium, CAT, Verenigde Naties, 2009 en Report by the Council of Europe Commissioner for Human Rights on his visit to Belgium December 2008, Raad van Europa, Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden (12 JANUARI 2005.), Art

4 De meerderheid van de penitentiaire bewakingsassistenten voert zijn taak correct en toegewijd uit. Een minderheid maakt misbruik van zijn positie. Dit wordt ook onder andere aangeklaagd in het rapport van het Europees Comité ter Preventie van Foltering van Deze minderheid maakt het voor de diensten van Gemeenschappen en Gewesten ook moeilijk hun opdracht uit te voeren. Een betere selectie en ook permanente vorming tijdens de job is cruciaal. De herhaalde stakingen schaden de rechten en de leefomstandigheden van de gedetineerden. Over de toepassing van het stakingsrecht en de mogelijkheid van een minimale dienstverlening tijdens de stakingen moet de discussie met de vakbonden gevoerd worden. Binnen de leden van de Europese Unie is België is het enige land waar het stakingsrecht in de penitentiaire sector zonder enige beperking geldt. 6 Ga de overbevolking van gevangenissen tegen door mensen die er niet thuis horen uit de gevangenissen te halen. De geïnterneerden De schrijnende situatie van de geïnterneerden is bekend. De schande dat deze toestand voortduurt is dan ook des te groter. Binnen de inrichtingen van Justitie zijn inspanningen gedaan om hieraan te verhelpen. Zorgteams doen wat ze kunnen. Helaas blijven deze inspanningen ver onder hetgeen nodig is. Het beleid moet sneller tot resultaten komen. De wet van 21 april 2007 wacht op haar volledige uitvoering. Deze wet legt echter zeer sterk de nadruk op de beveiliging van de samenleving. Zonder hieraan afbreuk te doen moet bekeken worden hoe de belangen van de geïnterneerde beter kunnen gewaarborgd worden. Het is ook nog altijd wachten op de bouw van de twee forensische ziekenhuizen. In de tussentijd moet de regering voorzien in nog meer psychiatrisch en verzorgend personeel in de gevangenis, de hygiënische en leefomstandigheden moeten verbeteren en de nodige infrastructuur moet voorzien worden om de therapeutische behandelingen voor geïnterneerden mogelijk te maken. Het gaat echter niet op alleen de steen naar Justitie te werpen. Beslissingen van de Commissies tot Bescherming van de Maatschappij tot overplaatsing naar de psychiatrie blijven jarenlang zonder gevolg. Mensen met een verstandelijke handicap komen in België nog steeds in de gevangenis terecht. Er is een gebrek aan wil van psychiatrische ziekenhuizen en andere zorgvormen om meer geïnterneerden op te nemen 6. De beklaagden België behoort bij de koplopers in Europa wat betreft het opsluiten van beklaagden in gevangenissen 7. Als er vluchtgevaar is, is een dergelijke maatregel begrijpelijk. Dit moet evenwel individueel beoordeeld worden. Al te dikwijls wordt dit vluchtgevaar bij niet-belgen of bij mensen zonder papieren verondersteld aanwezig te zijn, waardoor deze groepen sterk oververtegenwoordigd zijn in onze arresthuizen. In andere landen worden voor deze categorieën toch nog alternatieven toegepast, zoals bv. de verplichting zich regelmatig bij de politie aan te melden 8. Daarnaast wordt voorlopige hechtenis steeds meer toegepast als een voorafname van een eventuele straf 9. Dit is niet correct. 6 Ter illustratie, uit de website van De Morgen, 22 februari 2011:... De correctionele rechtbank heeft de zestiger nu veroordeeld tot een gevangenisstraf van 3 jaar en 3 maanden. De rechtbank meende immers dat een internering zinloos was aangezien geen enkele instelling bereid zou zijn een brandstichter op te vangen... (DM ) 7 Europese Commissie, sept van Kalmthout, A., Knapen, M. & Morgenstern, C. (eds) Pre-trial detention in the European Union, Nijmegen: Wolf Publ, Beyens, K.,, Françoise, C. & Scheirs, V., Les juges Belges face à l (in)exécution des peines, Déviance et Société, 2010:

5 7 Investeer in communicatie en duiding, ook in de media. Een vernieuwend straf- en gevangenisbeleid vergt een coherente visie-ontwikkeling en uitvoering. Dit vergt moedig lange termijn onderzoeks-, beleids- en veldwerk! Zonder breed maatschappelijk draagvlak is dit ondenkbaar. De media zijn daarbij een noodzakelijke partner om de foutieve en al te populistische opvattingen over misdaad en straf, schuld en boete te kunnen doorbreken en om te duiden waarom herstel en voorbereiding tot re-integratie belangrijk zijn voor iedereen. Deze nota is een gezamenlijk signaal van de volgende partners en ambassadeurs: Vrije Universiteit Brussel, De Rode Antraciet, Bond zonder Naam, VDAB, Liga voor Mensenrechten, vzw touché, Suggnomè, Within-Without-Walls, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk. Prof Sonja Snacken (VUB), Actrice Francesca Vanthielen, strafpleiter Jef Vermassen, Jan De Cock (Hotel Prison), Kristien Cloeck (ex-algemeen directeur Childfocus), Hans Claus (instellingshoofd gevangenis Oudenaarde), acteur Marc Van Eeghem en Guido Verschueren (instellingshoofd gevangenis Leuven-Centraal). Bond zonder Naam vzw Sint-Jacobsmarkt Antwerpen