Bijlage 5. Omgaan met sociale media op school. Preventief

Transcriptie

1 Bijlage 5 Omgaan met sociale media op school Sociale veiligheid gaat ook over de online veiligheid. Grensoverschrijdend gedrag en misbruik van sociale media vormt een bedreiging voor de veiligheid van leerlingen en medewerkers. Waar krijgen scholen mee te maken? En wat kunt u doen om incidenten op sociale media te voorkomen en op welke wijze kan de school ongewenst online gedrag aanpakken? Preventief Voorkomen is nog altijd beter dan genezen. Door te werken aan preventie kan het aantal incidenten rond misbruik van sociale media verminderd worden, is de kans op escalatie van een incident kleiner, zijn leerlingen zich bewuster van grensoverschrijdend gedrag en de gevolgen ervan en wordt één duidelijke lijn gevolgd in het optreden tegen ongewenst online gedrag. Preventieve maatregelen omvatten drie onderdelen: 1. Het hebben en naleven van regels, gedragscodes en/of afspraken over omgaan op sociale media en internet en optreden (sancties) bij overtreding van de regels. 2. Voorlichting geven over sociale media, de risico s, grensoverschrijdend en strafbaar gedrag en hoe ga je respectvol met elkaar om (online burgerschap). 3. Professionalisering personeel. Pedagogisch vakmanschap omvat ook beschikken over kennis en vaardigheden rond internet en sociale media. Regels en afspraken Social media zijn niet meer weg te denken in onze maatschappij en dus ook niet uit scholen. Social media kunnen een goede bijdrage leveren aan de professionaliteit van onderwijspersoneel en de kwaliteit van het onderwijs. Net zoals bij de introductie van internet en eind vorige eeuw levert het gebruik van social media vragen op over het gebruik van deze individuele en meestal openbare communicatiekanalen. Uitgangspunt is dat professionals zelf weten hoe zij hiermee verstandig omgaan. Het digitale gedrag op social media wijkt niet af van het real life gedrag binnen de school. De gedragscode voor personeel gaat dus ook op voor sociale media Onder social media verstaat Innoord Twitter, Hyves, Facebook, Instagram, LinkedIn en Youtube en de wat minder bekende varianten daarop. Wij hanteren de volgende richtlijnen voor gebruik van social media. 1. Medewerkers van de school delen kennis en andere waardevolle informatie over en zo nodig ook via social media. 2. Bij onderwijs-onderwerpen maken medewerkers duidelijk of zij op persoonlijke titel of namens de school publiceren. 3. Medewerkers van de school publiceren geen vertrouwelijke informatie op social media. 4. Ga niet in discussie met een leerling of ouder op social media. 5. Schoolbestuurders, schoolleiders en leidinggevenden zijn altijd vertegenwoordiger van de school, ook als zij een privémening verkondigen. Bij twijfel niet publiceren. 6. Medewerkers van de school zijn persoonlijk verantwoordelijk voor wat zij publiceren. 7. Medewerkers van de school weten dat publicaties op social media altijd vindbaar zijn. 8. Bij twijfel over een publicatie of over de raakvlakken met de school zoeken medewerkers contact met hun leidinggevende. 9. De school zorgt ook digitaal voor een veilig klimaat en communiceert met medewerkers, leerlingen en ouders hoe zij dit doet. 10. De school legt vast welke maatregelen zij neemt bij digitale overtredingen van medewerkers, leerlingen en ouders en communiceert dit met deze doelgroepen.

2 Voorlichting aan leerlingen Praat over het onderwerp misbruik van sociale media in de klas. In het primair onderwijs kun je met kinderen voorvallen uit de praktijk bespreken en oefenen met fictieve praktijksituaties zoals buitengesloten worden via Whatsapp, het ontvangen van een haatbericht of een blootfoto van iemand. Stel leerlingen de vraag: Hoe is dat voor jou? En hoe is dat voor diegene die het overkomt? Verspreid jij het bericht verder? Wat kun je doen? Wie kun je om hulp vragen? Organiseer lessen over sociale media. Er zijn vele lessen gratis beschikbaar via internet, onder andere bij Kennisnet, Mediarakkers of Mediawijzer. Of bekijk een interactief toneelspel of film en bespreek het na met leerlingen. Geef voorlichting aan ouders over het onderwerp sociale media. Organiseer bijvoorbeeld een thema avond of informeer ouders via een (nieuws)brief. Geef uitleg over online trends en populaire apps, vormen van misbruik, gevolgen voor slachtoffers en daders en geef ze tips over hoe ze met hun kind het onderwerp thuis kunnen bespreken en hoe ze hun kind bij problemen kunnen helpen. Competenties leerkrachten Leerkrachten moeten weten wat er speelt en niet handelingsverlegen zijn om in te grijpen bij grensoverschrijdend gedrag op social media. Leerkrachten moeten in staat zijn: Leerlingen kennis en vaardigheden bij te brengen over het omgaan met elkaar op sociale media en internet. Leerlingen voorlichting te geven over de gevaren en risico s van sociale media en internet. Leerlingen weerbaar te maken tegen grensoverschrijdend gedrag en misbruik. Grensoverschrijdend gedrag te signaleren. Te interveniëren bij grensoverschrijdend gedrag. Gesprekken te voeren met leerlingen én ouders over ongewenst online gedrag. Om dit te kunnen doen hebben onderwijsmedewerkers kennis en vaardigheden nodig. Het is de taak van de schoolleiding systematisch en periodiek aandacht te besteden aan de kwaliteit van het pedagogisch handelen van medewerkers. Ongewenst online gedrag van leerlingen Bij grensoverschrijdend gedrag via internet en sociale media gaat het om bijvoorbeeld: ruzies (of het filmen daarvan), bedreigen, pesten en buitensluiten; het verspreiden via ongewenst beeldmateriaal zoals naaktfoto s; het schaden van de reputatie van leerlingen door plaatsen en verspreiden van ongewenste informatie (bijvoorbeeld Bangalijsten, bezemen); hacken van accounts van leerlingen; cyberbaiting, online pesten, bedreigen en voor schut zetten van onderwijspersoneel. De gouden regel voor scholen is: onderneem altijd actie naar aanleiding van online ongewenst gedrag. Te vaak wordt er niets gedaan en voelen scholen zich onvoldoende verantwoordelijk voor iets dat zich afspeelt buiten de poort van school. Maar de praktijk laat zien dat voorvallen op sociale media die zijn ontstaan buiten schooltijd een grote impact hebben onder schooltijd. Het zorgt voor spanningen tussen leerlingen, ruzies en onrust in de klas. Daarmee is het wel een zaak van school. Niets doen tast het veiligheidsgevoel van leerlingen aan en vergroot de kans op klachten en escalatie van een incident. Reageer als leerkracht en/of schoolleiding altijd op een voorval. Hiermee maak je ook aan alle leerlingen duidelijk dat online ongewenst gedrag niet wordt geaccepteerd op school. Bespreek incidenten met leerlingen in de klas. Neem (straf)maatregelen in de richting van de dader(s). Bespreek het incident binnen het team en informeer over de te nemen/genomen maatregelen. Informeer de betrokken ouders en betrek ze bij de verdere gang van zaken rond het incident. Afhankelijk van de aard van het incident worden overige leerlingen en ouders geïnformeerd. Biedt hulp aan het slachtoffer en neem maatregelen om ervoor te zorgen dat het slachtoffer weer veilig naar school durft en kan. Wijs (ouders van) het slachtoffer op de vertrouwenspersoon en de mogelijkheid een klacht in te dienen.

3 Schakel afhankelijk van de aard en ernst van het incident de politie in. Ook voor advies kan contact worden gezocht met de wijkagent, bijvoorbeeld als een naaktfoto van een leerling circuleert via sociale media. Ongewenst online gedrag van personeel Niet alleen leerlingen maken zich schuldig aan ongewenst online gedrag. Onderwijsmedewerkers gaan soms ook over de grens van toelaatbaar gedrag. Het gaat dan om (seksueel) grensoverschrijdend digitaal contact met leerlingen of om ongewenste uitlatingen en profilering via privé accounts op sociale media. Door het volgen of vrienden worden met leerlingen op sociale media wordt de scheidslijn tussen werk en privé dunner. Het gevaar bestaat dat communicatie geleidelijk verloopt van school-gerelateerd tot berichten over hele andere zaken. Wat begint met onschuldig en vriendschappelijk contact met leerlingen eindigt in sommige gevallen in grensoverschrijdend gedrag. Verregaand online contact tussen de leerkracht en een leerling kan het gevoel van veiligheid aantasten. Met name starters in het onderwijs zijn vatbaar voor uitglijders. Ze zijn zelf opgegroeid met internet en zien vaak geen kwaad in omgang met leerlingen op sociale media. Het leeftijdsverschil tussen leerkracht en leerling is kleiner. Al te amicale omgangsvormen liggen dan op de loer, ook op de sociale media. Dergelijke contacten gaan sneller over de grens van wat pedagogisch toelaatbaar is. De veiligheid van leerlingen loopt hiermee gevaar. Scholen kunnen ook rekenen op klachten van ouders als online contact tussen docent en leerkracht te ver gaat. Ga in gesprek met het personeelslid over een voorval/melding/klacht/signaal/gerucht. Maak afspraken met het personeelslid over professioneel online gedrag en correcte online communicatie met leerlingen en ouders. Afhankelijk van de aard van het ongewenst gedrag wordt coaching op gedrag aangeboden/verplicht. Informeer overige teamleden over het voorval en de genomen of te nemen maatregelen. Informeer ouders van leerlingen afhankelijk van de aard en grootte van het incident. Leg sancties op. Afhankelijk van de ernst van het incident worden strafmaatregelen getroffen Neem contact op met de politie in geval van strafbaar online gedrag. Het schoolbestuur is wettelijk verplicht aangifte te doen, na overleg met de vertrouwensinspectie, in geval dat een vermoeden bestaat dat een medewerker seksueel online contact heeft met een minderjarige leerling. (Meld- en aangifteplicht). Onderwijsmedewerkers die weet hebben of een vermoeden hebben dat een collega s online seksueel contact heeft met een minderjarige leerling zijn wettelijk verplicht dit te melden bij het bestuur. (Meld- en aangifteplicht) Strafbaar online gedrag Veel vormen van online ongewenst gedrag zijn strafbaar. De meeste leerlingen zijn zich hier niet van bewust. Een op de zeven jongeren verstuurt seksueel beeldmateriaal via sociale media en vind dat normaal. Ze weten niet dat het bezitten, verspreiden of ongevraagd openbaar maken van naaktfoto s van een minderjarige leerling strafbaar is. Ook stiekem opnames maken van iemand, een ander online bedreigen, chanteren of belachelijk maken kan als strafbaar worden aangemerkt. Strafbare feiten via sociale media zijn bijvoorbeeld belediging, belaging, stalking, bedreiging, discriminatie, grooming, hacken, identiteitsmisbruik, laster / smaad, oplichting, chantage en het uitlokken van een minderjarige tot ontuchtige handelingen. Gevolgen Leerlingen moeten weten dat strafbaar online ernstige gevolgen heeft voor zowel het slachtoffer als de dader(s). Slachtoffers voelen zich niet meer veilig, online en offline, zijn bang om naar school te gaan, schamen zich, zijn onzeker, worden buitengesloten of gepest. Voor daders gelden straffen. Niet alleen de school treft strafmaatregelen maar bij strafbaar gedrag wordt ook de politie ingeschakeld. Leerlingen onder de 12 jaar kunnen niet strafrechtelijk vervolgd worden, maar wel een taakstraf krijgen of de verplichting krijgen om deel te nemen aan een op de overtreding gericht programma.

4 Wijs (de ouders van) het slachtoffer op het doen van aangifte. Neem passende maatregelen gericht op het herstellen van de veiligheidsgevoel van het slachtoffer (en overige leerlingen). Wijs het slachtoffer op de interne vertrouwenspersoon / contactpersoon of het aanspreekpunt voor pesten van school. Biedt het slachtoffer hulp aan of verwijs naar externe hulpverlening. Neem strafmaatregelen naar de daders. Neem maatregelen naar andere leerlingen / meelopers. Verbiedt bijvoorbeeld het delen van belastend beeldmateriaal en wijs ze op de consequenties indien ze dit wel doen. Geef voorlichting aan leerlingen én personeel over ongewenst gedrag en misbruik van sociale media. Strafbaar gedrag personeel Ook onderwijsmedewerkers kunnen zich schuldig maken aan strafbaar online gedrag. bijvoorbeeld als er sprake is van grooming; het doen van een voorstel met seksuele bedoelingen aan een minderjarige. Heeft een medewerker seksueel of erotisch getint online contact met een minderjarige leerling dan gelden voor scholen dezelfde verplichtingen als die omschreven zijn in het protocol Omgaan met seksuele intimidatie of seksueel misbruik in de school en geldt de wettelijke verplichting om aangifte te doen bij de politie. Treedt bij strafbaar online gedrag van personeel altijd in overleg met de politie. Informeer en overleg met de ouders van het slachtoffer. Tref strafmaatregelen. Medewerkers van school die weet hebben of slechts een vermoeden hebben van een zedenmisdrijf tussen een personeelslid en een minderjarige leerling zijn wettelijk verplicht dit te melden bij het bevoegd gezag. Het bevoegd gezag is in geval van een melding van een (vermoeden van een) zedenmisdrijf verplicht om, na overleg met de vertrouwensinspectie, aangifte te doen bij de politie. Informeer overige leerlingen en ouders. Verder kan iedereen die te maken krijgt met ongewenst gedrag op sociale media een beroep doen op de interne vertrouwenspersoon / contactpersoon om de klacht te bespreken en af te handelen via de regels van de Klachtenregeling. Achtergrondinformatie Kinderen op de basisschool willen graag met de meester of juf op WhatsApp, Facebook, Instagram. Leerkrachten maken om die reden weleens een speciaal account of Facebookpagina aan voor de klas. Vanaf groep 7 wanneer de meeste leerlingen een mobiel hebben heeft de klas vaak een groepsapp op WhatsApp. Daarin zit soms ook de meester of juf. Valkuil Door het volgen of vrienden worden met leerlingen op sociale media wordt de scheidslijn tussen werk en privé dunner. Het gevaar bestaat dat communicatie geleidelijk verloopt van school-gerelateerd tot berichten over hele andere zaken. Wat begint met onschuldig en vriendschappelijk contact met leerlingen eindigt in sommige gevallen in grensoverschrijdend gedrag. Verregaand online contact tussen de docent en een leerling kan het gevoel van veiligheid aantasten. De vertrouwensinspecteurs van de Onderwijsinspectie formuleren als uitgangspunten voor online contact tussen personeel en leerlingen dat deze functioneel en school gerelateerd is. De AOb geeft de richtlijn: 'Kun je wat je online schrijft aan een leerling, ook aan je collega s laten lezen?' Profilering op sociale media Niet alleen grensoverschrijdend online contact met leerlingen ook de manier waarop een leerkracht zich online profileert kan klachten veroorzaken. Zowel bij de klachtencommissies als bij de vertrouwensinspecteurs van de Onderwijsinspectie, komen elk jaar klachten van ouders binnen. Het gezag van een

5 leerkracht verdwijnt op het moment dat deze te kijk staat op internet of uitspraken doet via sociale media die slecht vallen. Compromitterende beelden of extreme uitspraken maken personeelsleden zelf kwetsbaar maar beschadigen ook het imago van de school. Gewenst online gedrag Scholen die werk maken van de sociale veiligheid nemen ook maatregelen om misbruik en grensover-schrijdend gedrag op sociale media tegen te gaan. Het belangrijkste advies is: ga met elkaar in gesprek over hoe je met leerlingen, ouders en met elkaar omgaat op sociale media. Praat regelmatig met het team over wat acceptabel is en wat niet in de online omgang met leerlingen en ouders. Dit helpt om de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Wat voor de een de normaalste zaak van de wereld is kan voor de ander juist not done zijn. Bespreek samen situaties waar leerkrachten tegenaan lopen in de praktijk zoals accepteer jij vrienden verzoeken van ouders?.