Argentijnse tango van Groningen tot Maastricht

Transcriptie

1 Argentijnse tango van Groningen tot Maastricht

2 Colofon ISBN: 1e druk , Johan Meijering Realisatie: Uitgeverij Elikser Omslag: schilderij Gerriet Postma Vormgeving omslag en binnenwerk: Evelien Veenstra Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op wat voor wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en de uitgeverij. This book may not be reproduced by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the author and the publisher.

3 Argentijnse tango van Groningen tot Maastricht JOHAN MEIJERING

4 4

5 5

6

7 Graag wil ik dit boek opdragen aan: -- De Argentijnse tangocultuur in het algemeen en die in Groningen in het bijzonder -- Mijn kleinzoon Christiaan-Carlos Meijering (2003) Christiaan-Carlos (2003) -Ana Buren, Annet Gabriëlse, Alexander Meijering, Bea Woldring, Bettie Bolks, drs. Benn Bergmann, Carolien van Leeuwen, Frouke Hut, Elzo Smid, Gerry Durville, Gerard Gosen, Gerda Hindriks, Guillaume Pool, Ina Hulshof, Iván & Petra Torres Concha, Joop Dagelet, Joop Kok, Karin Herrebout, Margreeth Letitre, Mien Tulp, Mirta Campos, Nelly Nava, Ricardo Klapwijk, Rob Doolaard & Inez van Beusekom, Siska Alkema, Tjarko Boelkens, Wouter Brave wil ik hartelijk bedanken voor hun medewerking. Ook de redactie van La Cadena, Tango maandblad voor Nederland, het team van uitgeverij Elikser, Stichting Tango Argentino Groningen en de vrienden van La Pasión, ben ik dankbaar en zeer erkentelijk voor hun support. Voor hun buitengewone inzet wil ik in het bijzonder graag noemen en bedanken Addy de Jong, Carla Durville, Fransina Ganzeveld, Malgorzata Marlinski en René Hubeler. 7

8 Eerder verschenen: Vuurwerk. Dagboek van een ruststoker 2008 ISBN: Johan Meijering Explosief vuurwerk. Feiten liegen niet 2008 ISBN: Johan Meijering Dromen en geheimen. De andere wereld van Arie Zuidersma 2011 ISBN: Samenstelling Johan Meijering en Carla Durville La Pasión ISBN: Salon de Tango y Cultura Johan Meijering 8

9 Inhoud Introductie 11 Deel I Argentijnse tango De oorsprong Dans van uitdaging en verleiding 26 Deel II Argentijnse tango In Nederland In vogelvlucht 43 Deel III Argentijnse tango In Groningen Hoe de tango Groningen veroverde Retourtje Amsterdam - Buenos Aires Ocho de Mayo Thuishonk van de tango Docenten In gesprek Milonga s De deejays In de arena Stichting Tango Argentino Groningen La Pasión Salon de Tango y Cultura Tango voor Máxima en Willem-Alexander Passie Jaarlijks terugkerend tangofestival Tot slot

10

11 Introductie De Argentijnse tango en Groningen lijkt een niet voor de hand liggende combinatie. Toch is er in de stad Groningen een buitengewoon actieve tangoscene. Er wordt les gegeven en wekelijks zijn er verschillende salons. Vooral tijdens de weekenden kunnen liefhebbers hun hart ophalen in de salons waar gedanst, gekeken, geluisterd en gepraat wordt. In 1996, om precies te zijn op 17 januari om uur, kwam de tango voor het eerst op mijn pad. Ik begon namelijk samen met een goede vriendin aan een danscursus Argentijnse Tango voor beginners bij de school van Rob & Inez in het danslokaal Ocho de Mayo in de Hoekstraat in Groningen. In de tango ontdekte ik de schoonheid van de beweging in relatie met bijzondere muziek. Overigens ben ik geen muziekkenner, maar de muziek raakte me en doet dat nog steeds. De tangomuziek en dans passen helemaal bij mij. Het voelt als een goedzittend maatpak. De tango zou mij veel gaan brengen. In 1999 opende ik het multiculturele centrum La Pasión aan de Nieuwe Boteringestraat 64 te Groningen, waar de tango een grote rol zou gaan vervullen. Op 19 september 2015 is, tijdens de reünie van La Pasión in de VRIJDAG Concertzaal in Groningen, mijn boek gepresenteerd: La Pasión, Salon de Tango y Cultura. Een bron van inspiratie. De stichting La Pasión was van 1999 tot en met 2002 een inspirerend multicultureel centrum aan de Nieuwe Boteringestraat in Groningen. Het was een boeiende periode en in de media kregen de uiteenlopende activiteiten veel aandacht en haalden regelmatig de (regionale) radio en televisie. La Pasión was een gastvrije ontmoetingsplaats. Rob & Inez en La Escuela van Bettie Bolks gaven er hun tangolessen. Veel van de leerlingen van toen zijn nu nog steeds actief op de dansvloer. 11

12 Er vonden kleurrijke en passievolle optredens van klankschaalconcert tot Oriëntaalse swingavonden plaats die een verrijking vormden voor de verschillende culturen in de stad. Iedereen, jong en oud, ongeacht zijn of haar religieuze achtergrond of huidskleur, was er meer dan welkom. In november 2014 werden de activiteiten van de stichting La Pasión door het Regionaal Historisch Centrum De Groninger Archieven erkend als Cultureel Erfgoed. Dit geldt ook voor alle overige projecten op cultureel gebied die ik heb mogen initiëren. De archieven van dansclub Kuifje 64, Kijkbungalow Minerva, kunsthuis De Permanente, La Pasión, Do, La Nueva Pasión, Oprechte kunst, Echt/Vals en Staakt het Vuren heb ik aan dit Historisch Centrum geschonken. Al deze projecten zullen worden overgedragen en ondergebracht in het Archief Johan Meijering. Op de valreep ontstond tijdens het schrijven, kort voor het uitbrengen van het boek over La Pasión, vanuit de tangowereld en met name van enkele nieuwkomers, het idee om een aanvullend informatief boek over tango uit te brengen. Deel I van dit boek beschrijft in grote lijnen de oorsprong van de tango. Ook wordt aandacht besteed aan de geschiedenis van de tangomuziek die tal van beroemdheden voortbracht en vele musici en dansers wereldwijd nog steeds inspireert. Ten slotte wordt de dans van de uitdaging en verleiding onder de loep genomen. Deel II en III van dit boek beschrijven in grote lijnen de geschiedenis, het ontstaan en bestaan van de tangocultuur in Nederland en in het bijzonder in Groningen. Wat heeft velen met mij bewogen om een eerste stap te zetten om zich de dans van uitdaging en verleiding eigen te maken? Hoe kon deze passievolle dans wortel schieten in Nederland en ook bij de nuchtere Groningers uitgroeien tot de huidige bloeiende tangocultuur? Dit boek is tevens een eerbetoon aan alle pioniers van destijds, de dansdocenten, de deejays en niet te vergeten de vele vrijwilligers die al dertig jaar lang 12

13 een positieve bijdrage hebben geleverd of nog steeds leveren aan het in stand houden van de Argentijnse tangocultuur. Vervolgens zal de start van het tangofestival La Pasión op 18 september 2015 een perspectief en een podium voor de toekomst bieden. Het is dan de bedoeling om de Groninger tangocultuur drie dagen lang in de schijnwerpers te zetten en het jaarlijks elk derde weekend van september te laten terugkeren. Tevens wordt in dit deel een uiteenzetting gegeven over het ontstaan van het festival en de voordelen die een dergelijk evenement kan bieden voor de Groninger tangocultuur. Bij de realisering van dit boek zijn veel mooie en ondersteunende contacten geweest. Een prachtig proces om tot een min of meer afgerond verhaal te komen. Tot slot heb ik ervoor gekozen om de volledige namen van alle in dit boek genoemde personen slechts eenmalig te vermelden. Daarna zal ik volstaan met de voornamen. Waar in dit boek wordt geschreven over tango wordt bedoeld de Argentijnse tango. Groningen, juli 2015 Johan Meijering 13

14 Annet Gabriëlse (l) en Gerriet Postma (r) bij het aanbrengen van de muurschildering in La Pasión 14

15 Horacio Ferrer Ballade voor mijn dood (Ik zal sterven in Buenos Aires) Tango voor Ernesto Sábato Ik zal sterven in Buenos Aires, bij het gloren van de dag. Ik zal stilletjes bewaren alles wat mij dierbaar was: mijn kleine poëzie, die van afscheid en van kogels sprak, mijn tabak, mijn tango en het vleugje treurnis dat ik had. Ik zal mijn schouders hullen in de dageraad, mijn voorlaatste glas whisky blijft onaangeraakt, mijn verliefde dood zal mij als een tango halen en ik zal weg zijn voor de klok van zessen slaat. Vandaag, nu God mij niet droomt, wil ik mijzelf vergeten bij onze straathoek van Santa Fe, waar ik weet dat jij, een en al droefheid, mij verbeidt. Omhels mij stevig, want in mij hoor ik de dood van velen die eerder stierven vreten aan wat ik heb bemind. Laat ons gaan, mijn ziel, de dag is daar en huil niet meer. 15

16 In Buenos Aires zal ik sterven, bij het gloren van de dag, op het tijdstip van allen die te sterven weten. Mijn stilte zal trillen van het droefgeestige vers dat ik nimmer voor jou wist uit te spreken. Al die straten zal ik lopen tot aan het Plaza Francia, waar als vluchtige schimmen van een vermoeid ballet, onder het gestadig roepen van jouw naam, mijn herinneringen geruisloos afscheid van mij nemen. Ik zal sterven in Buenos Aires, bij het gloren van de dag. Ik zal stilletjes bewaren alles wat mij dierbaar was: mijn kleine poëzie, die van afscheid en van kogels sprak, mijn tabak, mijn tango en het vleugje treurnis dat ik had. Ik zal mijn schouders hullen in de dageraad, mijn voorlaatste glas whisky blijft onaangeraakt, mijn verliefde dood zal mij als een tango halen en ik zal weg zijn als de klok van zessen slaat, als de klok van zessen, als de klok van zessen slaat! 16

17 Deel 1 Argentijnse tango 17

18 18

19 1. De oorsprong Het ontstaan van de Argentijnse tango kan niet worden toegeschreven aan één of meerdere personen. Integendeel, de door sommigen verguisde en door velen aanbeden dans kent vele vaders en moeders. De tango is ontstaan aan het eind van de negentiende eeuw aan de oevers van de Rio de la Plata in Buenos Aires in Argentinië en in Montevideo in Uruguay. Daar vermengde de muziek en de dans van de nakomelingen van zwarte slaven zich met die van seizoenarbeiders en immigranten uit Europa. In de tango zijn invloeden uit onder meer de zigeunermuziek, de Spaanse flamenco en de Italiaanse belcanto te horen. Opzwepende ritmes en gepassioneerde bezieling zijn kenmerkend voor deze vorm van dans. Duizenden mannen lieten destijds om economische redenen hun families in de steek om hun geluk te beproeven in een ver en vreemd land. Op zoek naar werk zijn destijds immigranten uit Europa en Zuid-Amerika massaal naar Buenos Aires en Montevideo getrokken. Muziek maken en dansen Er werd muziek gemaakt om de weemoed, de heimwee naar het vaderland, de ontevredenheid, de passie en de hunkering naar liefde uit te drukken. Dicht opeengepakt in sloppenwijken ontwikkelden de immigranten en de arme landarbeiders uit de pampa s muziek vol melancholie, heimwee en hoop. Met hartstochtelijke overgave werd er gedanst en gezongen en werden teksten geschreven. De muziek is melancholisch. Achter het opzwepende, dan weer behoedzame ritme, het viool- en bandoneonspel gingen grote verlangens schuil. Weemoed en nostalgie voerden de boventoon met passie tussen man en vrouw. De liefde voor het leven en de wanhoop over de eenzaamheid werden in één adem bezongen. De arrangementen zijn grillig, melodieus, dan weer bijtend en jankend. Het is alsof hemel en hel tot één geheel samensmelten. In de woonkazernes van de immigranten werden creatieve danspassen bedacht. Overdag moesten deze havenwerkers heel hard werken en s avonds, als de tangokoorts hen te pakken kreeg, speelden, zongen en dansten 19

20 zij op buurtfeesten, in danslokalen en in bordelen. De tango, ook wel de blues van Zuid-Amerika genoemd, is een samenvloeiing van verschillende culturen. Zowel de muziek, de poëtische teksten als de dans kunnen onderling van elkaar verschillen. Milonga s Deze bijeenkomsten groeiden uit tot nachtelijke feesten, milonga s genoemd. De bezoekers waren milongueros. De betekenis van milonga is tegenwoordig tweeledig. Het is de naam voor een Argentijnse danssalon en tevens die van een dansstijl binnen de tango. Tangomuziek De tango, zo zegt men in Buenos Aires, bezingt het leven in slechts drie minuten. Er zijn verschillende stromingen binnen de traditionele tangomuziek ontstaan. De allereerste tangomuziek is niet bedacht door beroepsmusici, maar werd uitgevonden door mensen die op hun gevoel afgingen en op de emoties die in hun ziel geworteld lagen. Vrij snel daarna werd de tangomuziek ook door beroepsmusici ontdekt. De oorspronkelijke trio s groeiden al snel uit tot grotere orkesten. Vanaf haar ontstaan heeft de tangomuziek woelige tijden meegemaakt. Door de verschillende afkomst van de vele immigranten is er een diversiteit aan muzikale invloeden in de tango verwerkt. Het ritmische van de Cubaanse habanera, de kenmerken van de Spaanse flamenco en de sfeer van de Argentijnse milonga s hebben de muziek gevormd. Maar ook de Afrikaanse candombe, een op percussie gebaseerde muziekstijl en de vioolmuziek uit de Oost-Europese klezmer, wals, polka, mazurka en de Zuid-Europese volksliederen hebben er hun steentje aan bijgedragen. De traditionele muziek was aanvankelijk vrolijk en feestelijk, soms zelfs wat obsceen maar toen het zich van de woonkazernes naar cafés en bordelen verplaatste werden de teksten emotioneler. De originele tango werd op viool, gitaar en fluit gespeeld. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw kwam de uit Duitsland af komstige bandoneon (trekzak) er als vast instrument bij en is inmiddels niet meer weg te denken in de tangomuziek. Door dit instrument, van oorsprong een draagbaar kerkorgel, ontstond de 20

21 weemoedige sensuele muziek. Weer wat later deed de piano zijn intrede en zorgde voor de ritmische begeleiding. In het begin van de twintigste eeuw beleefde de tangomuziek in Buenos Aires haar Gouden Eeuw. Grote orkesten speelden avond na avond in de vele theaters en clubs van deze wereldstad. De unieke combinatie van klankkleur vol verhalen, verlangen, weemoed en grenzeloze hartstocht deed de muziek wereldwijd schitteren en zo groeide de tango uit tot één van de meest originele, intense en meeslepende muzieksoorten die de wereld kent. Vernieuwing De tangomuziek dreigde in de loop der tijd kopje onder te gaan als gevolg van het wisselende cultureel economische klimaat in de wereld. Echter, de altijd aanwezige drang naar vernieuwing, naar integratie met andere stijlvormen zonder het eigen karakter los te laten, heeft ervoor gezorgd dat deze muziek niet aan populariteit heeft ingeboet en zich nog altijd blijft vernieuwen. Gecombineerd met en onder invloed van de jazz werd de tangomuziek lyrisch. Aan het eind van de twintigste eeuw werden elektronische vernuftigheden geïntroduceerd en gecombineerd met bestaande repertoires. De muziek van het Gotan Project is hier een goed voorbeeld van. Nuevo tango, de nieuwe tango, voegt invloeden van de jazz, reggae, jive en salsa toe aan de Argentijnse tango. Deze unieke muzieksoort heeft een niet meer weg te denken plaats in concert- en danszalen over de hele wereld veroverd. Tangoberoemdheden De tangocultuur heeft vele verdienstelijke musici voortgebracht. Carlos Gardel ( ) De zanger Carlos Gardel was tango s onomstreden ster. Hij werd in 1890 geboren, waarschijnlijk in Toulouse. Op zeer jonge leeftijd, hij was nog maar net twee jaar, ging hij met zijn moeder naar Buenos Aires. Hij bleek een geweldig talent te zijn. Zijn carrière begon met optredens in cafés en op privéfeesten. Hij had heel veel succes en nam gedu- 21

22 rende zijn carrière meer dan duizend songs op. Toen zijn populariteit groeide, acteerde hij in een aantal Franse en Amerikaanse films. Hij werd een idool en trad overal ter wereld op. Hij overleed door een tragisch vliegtuigongeluk tijdens een tournee in Colombia in Miljoenen fans in geheel Latijns- Amerika rouwden om zijn dood. (1) Osvaldo Pedro Pugliese ( ) Behalve als musicus, componist en orkestleider was Osvaldo Pedro Pugliese ook bekend als criticus van de machthebbers in zijn tijd, de militaire junta. Hij werd diverse keren voor korte tijd opgepakt. Zijn orkest speelde dan zonder hem, maar liet tijdens het concert als protest een rode anjer op het lege klavier van de piano leggen, een verwijzing naar de rode anjer die Pugliese altijd in zijn knoopsgat droeg. Pugliese ontwikkelde melancholische arrangementen, die de ritmes van de salontango behielden. Zijn bekendste werk is het meeslepende recuerdo. In Buenos Aires wordt zijn muziek vaak later in de avond ten gehore gebracht als de dansers langzamer en intiemer willen dansen. Sommige muzikale werken werden meestal gebruikt voor een theatrale dans. Osvaldo Pugliese kan worden gezien als een baanbreker voor de vernieuwingsdrift van de jongere Ástor Piazzolla. Pugliese bracht diens tangocomposities in de concertzalen ten gehore, zoals in het beroemde Teatro Colón in Buenos Aires, dat het walhalla van de klassieke muziek in Argentinië was. De kloof tussen het conservatieve gehoor van de Argentijnen en Piazzolla s nuevo tango werd hierdoor beduidend kleiner. (1) 22

23 Aníbal Carmelo Troilo ( ) Orkestleider, componist en bandoneonist Aníbal Carmelo Troilo had in zijn hoogtijdagen de status van een popster. Hij was de oprichter van het orkest Aníbal Troilo y su Orquesta Típica, één van de grootste tango-orkesten uit die tijd en werd als één van de beste bandoneonspelers ter wereld beschouwd. In 1938 werd ook de fameuze Ástor Piazzolla lid van dit orkest. (1) Ástor Piazzolla ( ) Deze bandoneon spelende musicus was in de twintigste eeuw de belangrijkste verspreider van de tangomuziek over de hele wereld. Als componist schreef hij zowel populaire als serieuze muziek en maakte deze muziekstroming voor een heel breed publiek toegankelijk. Piazzolla is geboren in Argentinië. Toen hij acht jaar oud werd kreeg hij zijn eerste bandoneon. Zijn docent leerde hem toen al om werken van Bach en Mozart te spelen. Hij bleek een natuurtalent. Op zijn dertiende begeleidde hij met zijn instrument de toen nog stomme bioscoopfilms. In die periode schreef hij ook zijn eerste composities. Hij ontmoette de beroemde tangozanger Carlos Gardel, die later een goede vriend van de familie werd. Een jaar later, in 1935, kreeg hij een rol als krantenjongen in de film El Dia Que me Quieras, met Carlos Gardel in de hoofdrol. Op zijn zeventiende besloot hij naar Buenos Aires te gaan. Daar speelde hij aanvankelijk in een aantal tweederangs tango-orkesten voordat hij naar het beroemde Aníbal Trolo y su Orquesta Típica ging, dat zijn composities in het repertoire had opgenomen. Zijn meest bekende werken waren Libertango, Oblivión en Adiós Nonino. Over dit laatste werk wordt wel gezegd dat het 23

24 werd geschreven toen hij in 1959 te horen kreeg dat zijn vader in Amerika was overleden. Piazzolla zou zich toen op zijn kamer hebben teruggetrokken en al improviserend dit lied ter nagedachtenis aan zijn vader hebben gecomponeerd. Door zijn composities ontstond er weer belangstelling voor de roots van deze muziek. Hij wordt ook wel de vader van de nuevo tango genoemd. Zijn opus met meer dan duizend werken, zijn karakteristieke veelbewogen carrière en zijn Argentijnse smaak beïnvloeden nog altijd vele musici in de wereld. (1) Bandoneon Carel Kraayenhof. (Aalst, 15 augustus 1958) Ook in ons land hebben we een tangospecialist waar we trots op mogen zijn. De in Aalst geboren bandoneonist Carel Kraayenhof werd in 1980 door zijn oudere broer Jaap gestimuleerd om een trekzak, een melodeon, te kopen. Toen hij het bespelen van dit instrument onder de knie begon te krijgen, richtte hij met zijn broer het duo Korte Metten op. Later werd hij lid van de Eerste Utrechtse Trekzak Sociëteit. Hij ontmoette een Argentijn van wie hij zijn eerste bandoneon kocht. Astor Piazzolla gaf Carel in 1988 een duwtje in de rug en zei: Speel eens wat voor me, jongen. Hij vond het duidelijk bijzonder dat een achtentwintigjarige Nederlandse punker bandoneon speelde. Drie maanden later riep een huisgenoot van Carel Er is ene Piazzolla voor je aan de lijn Kraayenhof speelde onder andere met André Hazes in Bloed, zweet 24

25 en tranen, met de Buena Vista Social Club op Cuba, bij het London Symphony Orchestra, bij Sting, in de film Soldaat van Oranje en nog veel meer. (2) Na de inzegening van het huwelijk van Willem-Alexander met de Argentijnse Máxima verwierf hij grote nationale bekendheid. Zij werd tot tranen toe geroerd door zijn indrukwekkende uitvoering van Adiós Nonino ( Dag vadertje ), van Ástor Piazzolla. Nadien vlogen de tangocd s letterlijk de Nederlandse winkels uit en kregen de tangoscholen een toestroom van nieuwe leerlingen te verwerken. Sindsdien waart het tangovirus rond en liet Máxima Nederland warm lopen voor de tango. Als eerbetoon aan Máxima schreef hij de Tango Máxima. Om zijn kennis over en passie voor de bandoneon en de tangomuziek over te dragen richtte Kraayenhof in 1993 met collega bandoneonist Leo Vervelde en onder leiding van Osvaldo Pedro Pugliese aan het Rotterdams Conservatorium de vakgroep Argentijnse tango op. Als orkestleider geeft hij met zijn orkest, het Sexteto Canyenque, overal ter wereld succesvolle concerten. (2) 25

26 2. Dans van uitdaging en verleiding Tango in taal de weg van de tango Nigeria Cuba Uruguay Buenos Aires in kroegen bordelen steegjes in het havengebied bij de zee versierd met lichtjes als golvende dansvloer dansers meegesleurd in de stroom van sensuele geuren in kroegen bordelen steegjes in het havengebied krassen instrumenten bij uitgelepelde stemmen dansers meegesleurd in de stroom van sensuele geuren in het slaafse gemak van steeds terugkerende ocho krassen instrumenten bij uitgelepelde stemmen de grond de lucht vervuld van hartstochten in het slaafse gemak van steeds terugkerende ocho alles verandert in kleuren van een verlepte regenboog de grond de lucht vervuld van harstochten gerichte ogen zoeken naar het andere verlangen alles verandert in kleuren van een verlepte regenboog in de schaarsverlichte bewegingen van de eerste cruzada gerichte ogen zoeken naar het andere verlangen met gestrekte gepaarde benen dichtbij de vuurrode lippen in de schaarsverlichte bewegingen van de eerste cruzada lonkt nu de giro vertraagd door intens genot met gestrekte gepaarde benen dichtbij de vuurrode lippen de afwisselende salto sandwich de sentada blijven sierlijk lonkt nu de giro vertraagd door intens genot de tango de salon laat in het bloed bijna alles toe 26

27 de afwisselende salto sandwich de sentada blijven sierlijk nog een draai van haar ingehaakte sierlijke benen de tango de salon laat in het bloed bijna alles toe de tanguera leunt achtergebleven tegen de schouder nog een draai van haar ingehaakte sierlijke benen rode zapato van de tanguera en zwartwitte van de tanguero de candombe golft door de stenen van de steeg vervlechtingen volgen regelmatig gevolgd door stilte rode zapato van de tanguera en zwartwitte van de tanguero dragen Sjango naar goddelijke hoogtepunten vervlechtingen volgen regelmatig gevolgd door stilte de ogen raken elkaar in een intens vreemd verlangen dragen Sjango naar goddelijke hoogtepunten culturen versmelten en de wereld danst in eenheid de ogen raken elkaar in een intens vreemd verlangen op te gaan in de oorsprong van muziek beweging samen culturen versmelten en de wereld danst in eenheid de nauwe straat laat steeds meer schoenen toe gepaard op te gaan in de oorsprong van muziek beweging samen de figuren worden korter warmer en vuriger de nauwe straat laat steeds meer schoenen toe gepaard het feest nadert het einde en smeekt om voortzetting de figuren worden korter warmer en vuriger de tango trekt zich terug naar de zee van de rimpelloze maan het feest nadert het einde en smeekt om voortzetting in de geborgenheid van het grote geheim van oorsprong de tango trekt zich terug naar de zee van de rimpelloze maan de weg van de tango Nigeria Cuba Uruguay Buenos Aires 27

28 Dit gedicht heeft de vorm van een pantoum, een Aziatische dichtvorm van liefde en passie. Ik heb geen rijm toegepast om dwang te voorkomen en dan de juiste woorden te moeten laten vallen. Ik wil geen rijmdwang. Bij deze vorm treedt er steeds een herhaling op van regels, die zorgt voor een zekere spanning. Het gedicht eindigt zoals het begonnen is en lijkt daarom op een rondeel. Er is gebruik gemaakt van termen die in de wereld van de tango bekend geacht worden. Het geheel is een zang op de geschiedenis en ook op de oorsprong van de tango. En is door mij geschreven om met de muziek te worden gepresenteerd, Oblivion van Piazzolla. Guillaume Pool vertelkunstenaar en dichter 28

29 It takes two to tango Er bestaat geen eenduidige definitie van de Argentijnse tango. Sinds het ontstaan van deze dans is er veel over geschreven. Het wordt wel de dans van de verdrukte klasse, van de verschillende sociale minderheden en een uiting van gemeenschappelijk leed genoemd. Het is een mengeling van Afrikaanse slavendansen met de ritmische habanera uit Cuba. Het is een levensgevoel, de weerspiegeling van het leven van de armen in de sloppenwijken van de grote Argentijnse steden. Op vele manieren is de tangodans in woorden uitgedrukt. Wereldwijd trekken vele duizenden tangueros en tangueras dagelijks hun nette pak of rok met split aan om zich over te geven aan de tango, de dans die algemeen beschouwd wordt als veruit de meest obscene vorm van alle dansen. In de kringen van de tango wordt er wel gezegd Hay que sufrir después amar, je moet geleden hebben. Dan pas kan je beminnen, dan pas kan je tango begrijpen! Wie een paar de Argentijnse tango ziet dansen, neemt twee mensen waar, veelal een man en een vrouw, die elkaar stevig vasthouden, de abrazo. De vrouw leunt met haar bovenlijf tegen de man aan en wacht af. De man beweegt een beetje en onderzoekt of zijn partner gereed is om hem te volgen. Het is een bestaand ritueel bij deze dans, de man leidt en de vrouw volgt. Tegenstand Voordat de tango in Europa werd gedanst was er veel tegenstand van de bisschoppen in Frankrijk en van veel artsen. Zelfs paus Pius X heeft in het begin van de twintigste eeuw geprobeerd de tango te verbieden. In bepaalde kringen werd de tango gezien als ordinair, vulgair en onkuis omdat de onderlijven tegen elkaar worden gedrukt. Ook in Nederland, in Amsterdam, werd in 1910 de tango als een wulpse dans gezien die veel weerstand opwekte. In 1912 werd zij daar voor het eerst gedanst. Dat gebeurde in een spiegeltent op het terrein van de scheepvaarttentoonstelling Entos. De dans werd langzamerhand meer geaccepteerd en er volgden tangodemonstraties in het Panopticum in de Amstelstraat. Ook in allerlei operettes was zij te zien en Heintje Davids danste de tango met Alex de Haas in 1914 in Een walsdroom. In haar felrode jurk leek de actrice volgens Het Nieuws van den Dag net een duivelin. 29

30 In Den Haag was men in tegenstelling tot Amsterdam van het begin af aan erg enthousiast. Er werden talrijke tangothee s en tangodiners georganiseerd. Café, restaurant en zaaleigenaren deden verwoede pogingen om onder het dansverbod uit te komen. Tevergeefs, want één voor één belandden hun aanvragen voor dansvergunningen in de prullenbak. Het gemeentebestuur volgde met argusogen de activiteiten van de verschillende etablissementen. In navolging van Max van Gelder, die s zomers het Scheveningse Kurhaus omtoverde in een danspaleis, had Chris Harig in 1914 in een voormalig theater in de Warmoesstraat, nu Galerie W139, het Palais de Danse opgericht. Dat ging echter niet zonder problemen. Weliswaar kreeg hij toestemming om een grote dansvloer aan te leggen, maar zijn verzoek om het publiek in de pauzes met de vrouwelijke artiesten te laten dansen, werd afgewezen. Dat viel onder animatie, zo luidde de verklaring en dat was verboden. Harig legde het verbod naast zich neer en liet de bezoekers toch dansen. Om agenten, die onverhoeds op bezoek kwamen om de tuin te leiden, werd een ingenieus waarschuwingssysteem aangelegd, zo blijkt uit een politierapport. Als er controle kwam, kon de portier op een knopje drukken waardoor er tegenover het orkest een rood lampje aanging. Dan stopte de muziek abrupt en stroomde de dansvloer in een mum van tijd leeg. Het mocht helaas niet baten. De politie kreeg lucht van zijn clandestiene dansavonden, waarna de burgemeester simpelweg Harigs muziekvergunning introk. In 1924 werd in Europa een gekuiste vorm van de Argentijnse tango gedanst, de ballroomtango. Deze is duidelijk anders dan de Argentijnse tango door de muziek en door het karakter ervan. De ballroomversie kent veel meer regeltjes, is minder melodramatisch en er zijn minder felle afwisselingen in de dans. Populariteit Het aantal dansliefhebbers is sinds het begin razendsnel toegenomen. De tango doet heel wat harten en libido s opleven. Ontstaan in de volks- en sloppenwijken mocht de tango zich steeds meer verheugen in de belangstelling van de betere, gegoede klassen. De vele films, musicals en concerten hebben een positieve invloed gehad op de verspreiding ervan en hebben die muziek en dans veel toegankelijker voor een breder publiek gemaakt. De originele Argentijnse tango 30

31 werd in de jaren zeventig pas echt populair toen de Argentijnse junta haar macht verloor en enkele Argentijnse orkesten voorstellingen in Europa gingen geven. Inmiddels dansen miljoenen mensen de tango, van Helsinki tot Kaapstad en van New York tot Tokio. Ook in Nederland is de dans populair. De stad Groningen bleef daarbij niet achter en werd ook besmet met het tangovirus. Was het aanvankelijk een machogebeuren, waarbij de man als onbetwiste leider met een dame danste, anno 2015 zie je ook paren waarbij de dame leidt. Zo beschrijft tangodichter Horace Ferrer deze dans als een droevige gedachte waarop men kan dansen. 31

32 Hieronder een aantal uitspraken die ik in de loop der tijd ben tegengekomen. Tango is: Het tweekoppige monster een beest met vier benen, zwoel of uitgelaten, dat net zolang leeft als de duur van lied, om te sneuvelen op de laatste noot. Een spannend en onnavolgbaar spel tussen de vier benen van een danspaar, uniek, zonder vaste danspatronen en ter plekke geïmproviseerd. Een spel waarin de ideeën die uit een omhelzing op de dansvloer voortkomen en tot uitvoering worden gebracht om op deze wijze andere dansparen te overtreffen in schoonheid en verbeeldingskracht Een dans voor iedereen, stijlvol, waarbij gevoel, improvisatie en interpretatie van de muziek een centrale rol spelen. De tango is waardig en ingehouden. Het is een verleidingsdans waarin tederheid en uitdaging elkaar afwisselen. De Argentijnse tango is een stijlvolle dans waarbij het draait om muzikaliteit en de connectie tussen leider en volger. Een dans waar je volkomen in kunt opgaan en gedurende het dansmoment even de buitenwereld vergeet. De eerste glimlach op je gezicht bij het bereiken van de andere oever, als je een zee van tranen hebt doorwaad. Een verstild moment waarop twee harmonisch met elkaar verbonden lichamen steeds verder in elkaar opgaan. Dans van het verdriet, tragiek, ingetogenheid, fantasie en intelligentie, raffinement en vrolijkheid. Een uitdrukking van passie, het verlangen naar passie of de herinnering eraan. 32

33 Een subtiel spel tussen twee personen in combinatie met intense muziek. Een afspiegeling van je eigen leven, de dans die je karakter laat zien. Een veelomvattende dans met ruimte voor variatie en improvisatie. Een gepassioneerde geïmproviseerde dans, spannend en sensueel. Een manier van zijn, van voelen en van te zeggen: Hou van mij. Vurige hartstocht, hopeloze liefde en bitterzoete herinnering. Een dans die werkt op je gevoel en dwingt tot communicatie. Een kunstvorm waarin altijd iets nieuws kan worden ervaren. Emotie, betovering, creatief, inventief en je overgeven. Beweging, theater, intimiteit, uitdagend en gewaagd. Een feestelijke uitdaging van de eigen creativiteit. Een heerlijke droomwereld waarin je ontwaakt. Combinatie van spanning en ontspanning. Uiten van gevoelens zonder woorden. Het subtiele spel van leiden en volgen. Liefde, de strijd, het heeft alles in zich. Levend, boeiend en leeftijdloos. Een uniek en kostbaar moment. 33

34 Een erg confronterende dans. Een sleutel die deuren opent. Een nooit eindigend verhaal. Een ode aan de zintuigen. Een spiegel van de passie. Onverklaarbare chemie. De passie van je leven. Synoniem voor leven. Een fenomeen. Inspiratiebron. Thuiskomen. Omhelzing. Vitaliteit. 34

35 De dans Elke dans heeft zijn eigen specifieke muziek, ritme en patronen. De Argentijnse tango is een langzame, niet eenvoudige dans met vele variaties. Als schouwspel is het mooi door de vele elegante bewegingen en door het samenspel tussen de partners. Het gaat vooral om de voeten of eigenlijk om het subtiele benenwerk. De basis van deze dans bestaat slechts uit acht passen. De milonga is de voorloper van de Argentijnse tango. Het is een aparte dansvorm met andere passen. De muziek is snel en vrolijk, de dansbewegingen zijn klein. Daardoor zijn bij de milonga niet alle bewegingen uit de Argentijnse tango toepasbaar. De tangovals, een muzieksoort in driekwartsmaat, lijkt veel op de val, een uitgesproken wals, die geleerd wordt op de stijldansscholen. De muziek is sneller dan die van de Argentijnse tango en iets vrolijker. De dansfiguren zijn wat minder uitbundig. De neo tango is vrolijke muziek, heeft een duidelijk ritme en is een nieuwe stroming in de tango. Deze moderne versie van de tango wordt door vele liefhebbers gewaardeerd. Op veel tangoscholen kan men dansles krijgen op deze muziek en in veel tangosalons wordt deze muziek gespeeld. Anno 2015 kan men via het internet genieten van demonstraties die bekende dansparen uit de Argentijnse tango laten zien. Ook zijn er veel instructiefilms om beginnende dansers behulpzaam te zijn en wegwijs te maken in deze gepassioneerde dansvorm. Tanda In de tangosalons, ook wel milonga s genoemd, is het gebruikelijk dat er muziek wordt gedraaid in blokken van drie à vier nummers. Zo n blok heet een tanda en de nummers binnen een tanda hebben ongeveer hetzelfde ritme. De wisseling van de tanda s wordt aangegeven doordat de deejays een kort stukje geheel afwijkende muziek, de cortina s, laten horen. 35

36 Danspasvariaties De Argentijnse tango, de eerste Latin dans in Europa, kent vele variaties in danspassen. Bekend zijn de baldosa, barrida of arrestre, basico con cruzada, caminada, colgada, cortes, cruzada, entrada, gancho, giro, media luna, molinette, mordida, ook wel sandwich genoemd, ocho, sacada, sanguchito, soltada, sacade, volcada, volleo, quebradas. Om de dans nog meer te verfraaien worden tijdens het dansen versieringen toegepast. Ganchos zijn de meest intieme passen, waarbij de dijen van beide danspartners elkaar op een sensuele manier raken. Naast de voorwaartse ocho s, zoals de ocho adelante en de ocho cortado, wordt de ocho atras ook achterwaarts gedanst. De passen van de leider zijn heel anders dan die van de volger en zijn daardoor niet symmetrisch zoals bij andere dansen. Performance op podia Professionele dansparen laten hun dansuitingen wereldwijd op vele podia zien. Deze gechoreografeerde tango onderscheidt zich van het dansen in de salons. De shows gaan vaak gepaard met supersnelle bewegingen. Als schouwspel is het fascinerend. De optredens missen in de regel echter wel de intimiteit die men in de tangosalons ziet en voelt. Betekenissen getal acht In de tango heeft het getal acht (ocho) een betekenis: het wordt gebruikt om de acht basisstappen aan te geven. Het getal acht kent echter meerdere betekenissen en is een oud woord voor aandacht. lemniscaat 36

37 Voor de oude Grieken was het getal acht dat van de rechtvaardigheid. In het boeddhisme speelt het getal acht ook een belangrijke rol. Deze levensfilosofie is gebaseerd op de achtvoudige weg. In China is het een geluksgetal en symboliseert het overvloed. Het cijfer staat in de getallenleer voor harmonie, totaliteit en volkomenheid. In het symbool, de lemniscaat, komt het getal acht ook voor als een liggend cijfer en betekent dan oneindigheid, eeuwige beweging. Aan het woord: Gerriet Postma, Ϯ , tanguero en medeoprichter van La Pasión: Tango is net als schilderen een gevoelskwestie. De muziek, de vormgeving van de dansers, de choreografie en het bij elkaar plaatsen van muziek, vorm en kleur. Dansen doe je met je hart, zelfs als je alleen maar de basispassen doet. Joop Dagelet, tanguero, choreograaf en voormalig balletdanser: De Argentijnse tango is een dansvorm, waarbij geen halsbrekende toeren worden uitgehaald om het spel van uitdaging en verleiding uit te beelden. Het is meer een ritueel van vertrouwen. De mens neigt naar harmonie en balans in het leven. Dat voelt goed en veilig. En dat gevoel krijg je bij deze dans. Het gaat om het dansen zelf, dat niet zozeer met erotiek te maken heeft, maar wel met sensualiteit, harmonie en passie. Het is een manier van dansen waar schoonheid en verbeeldingskracht elkaar aanvullen. Tangodansen is ook exhibitionisme, je laten zien en je geheel geven. Mirta Diaz, tangodocente afkomstig uit Argentinië en dansperformer in Amsterdam zegt het zo: Het geheim van de tango is dat iedereen die m een keer danst betoverd lijkt te zijn. De tango is een elegante ontmoeting tussen mannen en vrouwen. Het is non-verbale communicatie, een samenspel waarbij je omhelst, lief bent voor elkaar. Het is sensueel zonder erotisch te zijn. In Argentinië zeggen ze: Als je gezond wilt blijven ga je tango dansen. Rob Doolaard, tangodocent, dansperformer en beeldend kunstenaar: Voor een man is dansen eigenlijk heel bijzonder. Als je als jongen een voetballer een prachtige sliding ziet maken, denk je: dat wil ik ook. Toen ik voor de eerste keer tango zag, had ik diezelfde gedachte. Daar kwam bij dat het feit dat een jon- 37

38 gen zich daarmee bezig kon houden me fascineerde, want dansen staat eigenlijk heel ver van de jongenswereld af. Schilderen is een solistische aangelegenheid. Bij het dansen is de contactuele beleving heel sterk. Het overdondert je. Wat dansen zo aantrekkelijk voor mannen maakt, is dat je een vrouw dicht tegen je aan kunt houden. Aan de andere kant is dat ook heel lastig. Mannen beginnen heel aarzelend. Geef hem een boormachine en hij is volmaakt gelukkig. Geef je hem een vrouw in zijn armen dan wordt hij onhandig. Als mannen echter gegrepen worden door de tango, weten ze vaak van geen ophouden. Ritsaert Klapwijk, Ricardo El Holandés, bekend tangodocent en dansperformer uit Nederland: Alles draait bij de tango Argentino om improvisatie. De dans is sensueel en krijgt als het ware vorm als een dialoog tussen man en vrouw. Het is een volksdans die het karakter van het land in zich draagt. Er bestaan geen vaste passen. De man loopt met de dame die zijn lichaamstaal volgt. Zij merkt wat hij wil maar danst zelf ook. Er komt een gesprek zonder woorden tot stand doordat ook zij aangeeft hoe zij wil dansen. Elke keer is de dans anders. Er zijn geen gestandaardiseerde bewegingen, er zijn nauwelijks regels. Als je alleen aangeleerde pasjes uitvoert dan is dat levenloos. Het gaat om de persoonlijke expressie. Je moet in je dans je eigen karakter blootgeven. En dat gebeurt al snel want je staat heel dicht bij elkaar. Je raakt elkaar aan dus moet je je wel openstellen voor elkaar. Bij de tango Argentino communiceer je niet met je mond maar met je lichaam. Tot slot Bij het dansen legt degene die volgt vaak het hoofd tegen de borst of tegen het hoofd van degene die leidt. Met subtiele bewegingen geeft de leider aan wat hij of zij wil. De danshoudingen kunnen variëren en hangen af van de persoonlijke voorkeur en van de stijl van lesgeven door de dansdocenten, van de lichaamshouding en van de lengte van de dansers. Er kan gedanst worden in een gesloten of in een open danshouding. Belangrijk is dat de dansers zich prettig voelen tijdens de dans, respect jegens elkaar tonen en kunnen genieten van elkaars creatieve impulsen. De Argentijnse tango is een betoverende dans waaraan je jezelf helemaal kunt overgeven. Het is en blijft de dans van onbedwingbare hartstocht, verleiding en fantasie. Flirten en elkaar de loef afsteken, raffinement, intelligentie en vrolijkheid gaan er hand in hand. 38

39 Een deel van het spel tijdens deze dans is het aantrekken en afstoten. Dat kan soms zo broeierig zijn, dat het vuur van aardse gevoelens wel moet overslaan. Het is een creatief proces tussen twee mensen die onderling op de dansvloer uitmaken wat de afstand tot elkaar is. Tango is intimiteit, het is jezelf bloot durven geven. Dat kan therapeutisch werken en daar is behoefte aan in tijden van economische malaise, spanning en gejaagdheid. Tangodansen is even vergeten, je overgeven en je gevoelens de vrije loop laten. Je kunt een rotbaan hebben, onder druk staan of een zware dag hebben gehad, zodra je danst en opgaat in de muziek valt dat alles even van je af. Met een beetje gevoel voor dans kan een aankomende tangodanser(es) zich zonder woorden uitdrukken op het ritme van de vaak meeslepende muziek. Het is het proberen meer dan waard. 39

40

41 Deel II Argentijnse tango in Nederland 41

42 42

43 3. In vogelvlucht In de tweede helft van de jaren tachtig werden er in diverse plaatsen in Nederland tangoscholen opgericht en ontstonden er allerlei initiatieven. Zo programmeerde Flip Jansen, de eigenaar van het Danspaleis, in de spiegeltent op de Boulevard of Broken Dreams in Amsterdam vanaf de zomer 1983 jaarlijks tango in zijn tent en organiseerde hij workshops. Namen die in allerlei publicaties voorkomen zijn onder andere die van Mirta Campos uit Argentinië, Lalo Diaz uit Chili, Gustavo Arias uit Uruguay en Martine Berghuijs, Wouter Brave, Inez van Beusekom en Rob Doolaard uit Amsterdam. Hieronder vertelt een aantal van hen over de tijd van toen: Wouter Brave: Zonder twijfel is Tangoschool Amsterdam, opgericht in september 1986, de eerste en daarmee tevens de oudste tangoschool in Nederland. Daarvoor waren er weleens wekelijkse cursussen maar was er nog geen sprake van een school. Het eerste half jaar werden de lessen in centrum de Rainbow in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt gegeven. In 1989 heeft Marieke van Asperen zich in Rotterdam zeer verdienstelijk gemaakt, Erik Jørissen deed hetzelfde in Nijmegen. Een jaar later werd Tango Maastricht op initiatief van Viviane Wolfs en Henk Heelen opgericht. Zij waren jarenlang de spin in het web. Marjon Reinders en Rob Zwitserlood hebben in najaar 1988 Tangoschool El Gancho in Utrecht opgezet. Inez van Beusekom: Alles in Nederland wat de tango betrof begon ongeveer tussen 1985 en We hebben met ons allen met veel inzet en toewijding een tangocultuur gecreëerd, waar veel mensen plezier aan beleven. Dat is bijzonder. Als nestor van Tango Groningen heeft ook Iván Torres Concha (Chili) met al zijn kennis en vaardigheden zich buitengewoon verdienstelijk gemaakt met de oprichting van de Argentijnse Tango Club en kan zich samen met de eer- 43

44 der genoemde tangueros scharen onder de pioniers van de tangocultuur in Nederland. In 1986 nodigde hij Mirta Campos en Gustavo Arias uit om workshops in Groningen te geven. De volgende twee publicaties uit La Cadena, het Tango maandblad, geven een globaal inzicht in de ontwikkeling van tango Nederland. Tangoschool Amsterdam bestaat tien jaar In de zomer van 1986 besluiten twee Nederlanders en twee Argentijnen hun krachten te bundelen om de Argentijnse tango in Nederland te verspreiden. Martine Berghuijs, Wouter Brave en Lalo & Mirta Diaz vestigen in een oude garage op de Egelantiersgracht in Amsterdam de eerste Argentijnse Tangoschool van Nederland. Zij slagen er in om niet alleen in Amsterdam maar ook in andere grote steden in Nederland harten te beroeren en benen in beweging te brengen. De tangokoorts verspreidt zich door de Lage Landen. Al snel heeft de Tangoschool Amsterdam zoveel leerlingen dat er uit de eerste generatie dansers nieuwe docenten worden aangetrokken; eerst Rob en Inez, Pepe, Pia en Martel, en later Nil, Babette en Ruud. In 1988/89 beleeft de Tangoschool een aantal veranderingen. Lalo en Mirta besluiten hun eigen school op te zetten, de welbekende Academia de Tango en ook Wouter Brave gaat zijn eigen weg onder andere met het maken van theaterproducties. Voor de Tangoschool Amsterdam begint een nieuwe periode onder leiding van Martine Berghuijs, in een grotere studio op de Willemstraat, waar de school nu nog steeds gevestigd is. Honderden leerlingen, tientallen salons en wekelijkse oefenavonden hebben de afgelopen tien jaar een levendige tangocultuur in Amsterdam doen ontstaan. Er waren memorabele evenementen zoals het legendarische concert van Osvaldo Pugliese in de Roxy en de immer drukbezochte lessen van de Argentijnse maestro s Antonio Todaro en Pepito Avellaneda en zijn Suzuki. In 1997 bestaat de Tangoschool Amsterdam tien jaar. Reden om terug te kijken en reden om feest te vieren. Tangofeest Op zaterdag 8 februari is er ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de Tangoschool Amsterdam een grootse danssalon in de haven van Amsterdam. 44

45 De voormalige vertrekhal van de Holland-Amerikalijn, het huidige Open Haven Museum, zal worden omgetoverd tot een danspaleis. De Baile en puerto zal om uur feestelijk worden geopend met vuurwerk, zang en dans, maar al om is iedereen welkom om al zijn vrienden en familie kennis te laten maken met de tango tijdens een open les door Rob en Inez. De salon zal worden opgeluisterd met een concert van het Sexteto Canyengue, die drie sets met uitsluitend dansmuziek zullen spelen. Daarnaast is er een optreden van Nanette Curie, zijn er twee dansoptredens en is er een surpriseact rondom middernacht. D.J. Rob Dommerholt zal tot ten minste drie uur s nachts de muziek verzorgen. De toegangsprijs, inclusief een glas champagne en een petit-souper bedraagt ƒ 35,-. Reserveren is mogelijk en gewenst. (3) 45

46 6 La Cadena zomer '14 interview Interview met tangopionier Wouter Brave Toch geen modegril Door arnoud De Graaff Aan het einde van een doodlopende weg tussen Zelhem en Doetinchem, tref ik Wouter Brave thuis. Voor de tangodansers voor wie dit slechts een vaag bekende naam is: Brave stond aan de wieg van de Nederlandse tangorenaissance in de jaren tachtig. Hij introduceerde tangolessen in ons land en wist mensen er warm voor te maken. Met hem keer ik terug in de tijd: hoe is het eigenlijk allemaal begonnen? Wouter Brave, de man die in de jaren tachtig zo belangrijk was voor de Nederlandse tango, is nauwelijks nog actief binnen de tangoscene. Het blijft bij af en toe een dansje met zijn vrouw Ester of dochter Eva. Toch is hij voor de tango in Nederland van onschatbare waarde geweest. Plakboeken Ik hoef Wouter niet al te veel vragen te stellen, want hij komt al uit zichzelf met een multimediaverhaal. Hij draait het singeltje El irresistble van Louis Tuebols, waarmee hij in de beginjaren van de tango les gaf. De videorecorder werkt helaas niet mee, dus het bekijken van de VPRO-documentaire uit 1985 over het reizende festival Boulevard of Broken Dreams (de voorloper van de huidige Parade) gaat de mist in. Maar de plakboeken over de beginperiode van de tango tot 1988 ( de rest zal waarschijnlijk wel nooit meer in een plakboek terechtkomen ) maken veel goed. Met een Heb je dit al? Mag je houden! krijg ik een exemplaar van Horacio Ferrer & Wouter Brave s boek El arte del tango uit 1994 in handen gedrukt. 46 El arte del tango De ontstaansgeschiedenis van dit boek is opmerkelijk. Wanneer Wouter in 1987 zijn verjaardag in Buenos Aires viert, krijgt hij van zijn reisgenoten Horacio Ferrer s tango-encyclopedie cadeau. Een jaar later benaderde uitgeverij BIS hem met de vraag of hij een boek over tango wilde schrijven. Wouter: Ik stap gemakkelijk op mensen af, dus ik heb Ferrer benaderd met Wouter & Martine & Nanette; Tangodrôme, Glasgow; 1990

47 La Cadena zomer '14 7 de vraag of er wat onderwerpen uit zijn encyclopedie vertaald mochten worden voor de Nederlandse markt. Ferrer gaf aan dat hij liever een nieuw boek schreef. Dit boek verschijnt in 1989; vijf jaar later volgt een heruitgave, waarin door Lalo Diaz en Wouter onder andere ook de geschiedenis van de tango in de lage landen en het leven van Antonio Todaro worden beschreven. Todaro is de eerste Argentijnse dansleraar die naar Nederland wordt gehaald voor het geven van tangoworkshops. Beunhazenperiode Wouters kennismaking met tango vindt plaats in Ik noem het mijn beunhazenperiode: samen met Marèse, een meisje uit de kraakscene, gaf ik tangoles aan andere krakers. De lessen bestonden uit een mix van ballroom- en fantasiefiguren. In de zomer van 1983 ontmoette hij Marèse weer op doorreis naar Italië. Bij een theaterfestival in Freiburg doet zij de productie bij een Zwitsers theatergezelschap die Tango Palace opvoert. Hier leerde ik de tango argentino kennen, vertelt Wouter. Ik besloot om ter plekke privéles te nemen van de dansers uit de show. Mijn eerste kennismaking in Freiburg was een belangrijk keerpunt. Daarvoor was het gewoon een leuke exotische bezigheid: ballroomtango leren uit een boekje en daar mijn eigen draai aan geven. Ik hing rond in de experimentele moderne dansscene in Amsterdam en vond de ballroomwereld vreselijk kitscherig, dus daar bleef ik ver vandaan. Argentijnse tango is dé tango en ballroomtango is een afgeleide Het is tegenwoordig moeilijk voor te stellen voor tangoliefhebbers dat ik toen niet wist dat er zoiets bestond als Argentijnse tango een benaming waar Zotto ooit terecht boos over opmerkte dat dit de omgekeerde wereld is; Argentijnse tango is dé tango en ballroomtango is een afgeleide. Op het moment dat ik een glimp opving van de echte tango, raakte ik werkelijk gefascineerd. In 1985 ben ik op zoek gegaan naar de bron ervan. De keerzijde van succes 47 Oktober 1985 vertrok Wouter voor Wouter Brave 2014 het eerst naar Buenos Aires. De RVUdocumentaire El Abrazo brengt hem en zijn danspartner in beeld op een van deze ontdekkingsreizen. In die periode waren er nog nauwelijks buitenlanders die de bronnen van de tango opzochten. De meeste tangodansers in Buenos Aires waren bejaard; de meeste Argentijnse jongeren snapten er niets van dat buitenlandse leeftijdsgenoten de tango wilden leren dansen. Die eerste reis was onvergetelijk, herinnert Wouter zich. Eerst alleen en later samen met Martine Berghuijs in die totaal onbekende, overweldigende, warmbloedige Zuid-Amerikaanse stad. Een soort festival Boulevard of Broken Dreams, maar dan echt. De tango zoeken en vinden, een prachtige, kostbare schat. De schoonheid van deze dans van het volk was veel groter dan ik me ooit had voorgesteld. Ik genoot ervan om het te leren. Maar ook om het geleerde mee naar Nederland te nemen en hier te introduceren; de mensen warm maken voor de tango. In eerste instantie werd het een groot succes. Maar op een gegeven moment kwam er een omslag. Wouter: Een aantal mensen wilde hun eigen stijl vinden en bepalen en begon zich tegen me af te zetten. In het begin was dat pijnlijk, maar uiteindelijk is het een natuurlijk proces.

48 8 La Cadena zomer '14 Ik had gedacht dat de tangohype hooguit vijf jaar zou duren Festival Boulevard of Broken Dreams De tango kwam in Nederland natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. Piazzolla toerde in de zeventiger jaren regelmatig door Europa en deed daarbij ook Nederland aan. Begin jaren tachtig trad Sexteto Mayor enkele malen op in de Amsterdamse poptempel Paradiso. Vanaf medio 1985 gaf El Choclo wekelijks concerten in Rumrunners. Het rondreizende festival De Boulevard of Broken Dreams heeft echter een heel belangrijke rol gespeeld in de verspreiding van de tango in Nederland. Wouter en Martine gaven er onder begeleiding van Tango Cuatro tangodemonstraties en -lessen aan geïnteresseerde bezoekers in de steden die de Boulevard in de periode van 1985 tot 1987 aan deed. Dit resulteerde in uitnodigingen om permanent les te komen geven. Zo ontstonden er in die jaren prille tango communities in Amsterdam, Groningen, Eindhoven, Nijmegen, Arnhem, Utrecht, Maastricht en Rotterdam. Deze lessen vormden een belangrijke voedingsbodem voor de eerste generatie dansdocenten. Ik wil er voor de goede orde wel even aan toevoegen dat Mirta Diaz Campos en Gustavo gelijktijdig begonnen met dansen, en dat we in het begin naast elkaar bestonden, benadrukt Wouter. Na terugkomst uit Argentinië in januari 1986 heb ik hen benaderd om samen te werken. Toen is Lalo Diaz er ook bijgekomen. In de beginjaren was de creatieve vrijheid die hoort bij pionieren, groot. Daarna volgde de onvermijdelijke institutionalisering. Er trad met de enorme groei van het aantal mensen die de tango beoefenden ook een verburgerlijking in, geeft Wouter aan. De regels werden strikter dan ze in Argentinië ooit waren. Voor mij ging de lol om naar salons te gaan er toen wel af. Tangotoerisme Eind 1987 organiseren Mirta en Lalo de eerste groepsreis naar Buenos Aires, hetgeen misschien wel het begin van het tangotoerisme symboliseert. Er gaan ruim twintig dansers van het eerste uur mee. Deze trip wordt een ware ontdekkingsreis met magische allure. Wouter memoreert: In het begin waren de tangopioniers vrij onwetend. Hoe er gedanst kon worden, waar je muziek kon vinden en dan vooral welke tangomuziek geschikt was om op te dansen, en nog veel meer, wist men niet. Tijdens deze trip werd er veel duidelijk. Na terugkomst in Nederland veranderde er veel. Het espectaculo van de eerste jaren krijgt steeds meer concurrentie van de tango de salón. Tijdens deze trip werden er de nodige contacten gelegd met dansdocenten, die in de daaropvolgende jaren naar Europa werden gehaald. Wouter: Toen we Antonio Todaro uitgenodigden naar Nederland te komen, vroeg hij aan Pepito of hij daar een paspoort voor nodig had. Hij was nog nooit buiten Buenos Aires geweest. Tijdens Wouter s laatste bezoek aan Buenos Aires in 1989 is de scene veranderd. Waar Todaro bij zijn eerste bezoek nog in de anonimiteit les gaf, was tango in 1989 al een exportproduct geworden. Vooral Gustavo Naveira wist jonge dansers te enthousiasmeren en werd als een idool omringd door mooie tanguera s. Media-aandacht In 1989 komt de show Tango Argentino naar Nederland. Bij sommige dansers van het eerste uur, wekte die show aversie. De ingewijden vonden dat al gauw teveel toeristentango, al was het natuurlijk wel goede reclame. Wat erg belangrijk is geweest voor de emancipatie van de tango in Nederland is een serieus artikel van 48 Renée Heijnen in de Volkskrant van vrijdag 16 oktober 1987, geeft Wouter aan. Het is een artikel waarin de tango voor de verandering eens niet als een stereotype wordt neergezet. Tangoschool Amsterdam In 1989 waren er al een paar honderd leerlingen bij de Tangoschool Amsterdam, die in 1986 werd opgericht door Wouter samen met Martine, Mirta en Lalo. Eind jaren tachtig begint deze samenwerking te knellen en scheiden hun wegen: Wouter wijdde zich vervolgens volledig aan het maken van choreografieën en voorstellingen. Lalo en Mirta richtten zich op de tangocultuur als geheel met dans in de hoofdrol. In 1990 richten Lalo en Mirta de Academia del Tango op. Wouter maakt met Martine en Nanette Currie furore op De Parade (zoals het festival inmiddels Wouter & Martine; Màs Tango; '90

49 La Cadena zomer '14 9 Tango Tango: Wouter & Babette heet) met hun roemruchte Tangodrôme. De tweede helft van de jaren negentig richt hij zich steeds meer op choreograferen en het produceren van tangovoorstellingen voor grote zalen. Gedwongen afscheid In 1997 produceert Wouter El Arte del Wouter & Babette in de show Arte del Tango; '97 Tango in samenwerking met Het Nationaal Ballet en Koninklijk Theater Carré, dat tijdens het Holland Festival wordt uitgevoerd. In 1998 volgt de voorstelling Tango Tango, die Wouter als het hoogtepunt van zijn tangocarrière beschouwt. Na Tango Tango houdt de tijd van de tangoproducties op. Dit soort producties is financieel een ramp. Het moeilijke is dat tango grote stadscultuur is, en Nederland te weinig grote steden telt. Wil je echt de tijd hebben voor twee maanden voorbereiding dan moet je minstens veertig optredens hebben. Tango Tango hebben we in twee weken gemaakt. Na twee hernia s zet Wouter in 1999 een punt achter zijn danscarrière en wordt uiteindelijk in 2001 mede-oprichter en artistiek directeur van de theater-nachtclub Panama. Ik had er wel vrede mee om te stoppen als danser. Ik had in Nederland alles gedaan en bereikt met tango wat er zo n beetje te doen viel. Ik heb serieus geprobeerd mijn grote voorstellingen ook aan het buitenland te verkopen, maar dat is onbegonnen werk als je geen Argentijn bent met zwart geverfd haar. Dus los van mijn rug liep ik een beetje dood met die grote voorstellingen. Als vrij choreograaf en producent is het vrijwel onmogelijk om voorstellingen van de grond te krijgen als 49 je niet bij de gesubsidieerde club behoort. En daarvoor werd ik altijd als te commercieel beschouwd. Misschien vond ik dat nog wel het meest jammer. Meer dan dat ik zelf niet meer kon dansen. Máxima op schoot In 2002 geeft hij Willem Alexander & Máxima een korte tangoles. Ik werd via via benaderd om in de week voor het huwelijk het koninklijk paar even snel tango te leren. Het werd een choreografie van een minuut, die ze op hun privé-feest met groot succes uitvoerden. Ik heb ze op een middag in de balzaal van paleis Noordeinde met een getto blaster er was geen muziekinstallatie een uur les gegeven. Er was niemand bij. Ik moest alles voordoen met Máxima, wat Willem Alexander dan moest herhalen. Dus ik ben waarschijnlijk de enige man in Nederland buiten onze koning, die Máxima op schoot heeft gehad!, vertelt Wouter lachend. Creatief bloed kruipt waar het niet gaan kan Langzaam maar zeker trekt Wouter zich terug uit de wereld van de tango. Ik had eigenlijk gedacht dat de tangohype hooguit vijf jaar zou duren, maar nu zijn het er al ruim vijfentwintig geworden. In 2006 verhuist hij naar de Achterhoek en richt zijn bedrijf XbrightFX op, dat zich bezig houdt met lichtarchitectuur. Ik beleef veel plezier aan het maken van mooie lichtontwerpen voor gevels en het maken van lichtkunstwerken. Momenteel ben ik bezig om een choreografie met lichtbundels te maken op tangomuziek voor het volgende Amsterdam Light Festival komende winter. De cirkel is weer rond!

50 50

51 Deel III Argentijnse Tango in Groningen 51

52 52

53 4. Hoe de tango Groningen veroverde Introductie Met bestaande en aanvullende informatie is getracht om in grote lijnen en op zorgvuldige wijze een zo goed mogelijk beeld te schetsen van de tangocultuur in Groningen en haar ontstaansgeschiedenis in de jaren tachtig. In de jaren daarna heeft dit geleid tot een bloeiende tangocultuur. Een aantal diehards is in het verleden gedoken en dit resulteerde in de hieronder weergegeven beschrijving. Het is in dit kader dan ook een beknopte weergave geworden en geen wetenschappelijk onderzoek te noemen. Er valt ongetwijfeld veel meer over de Groninger tangocultuur te schrijven. Iván Torres Concha Invloed Zuid-Amerikanen op het culturele klimaat In de jaren zeventig en tachtig zijn er veel Zuid- Amerikaanse immigranten, waaronder politieke vluchtelingen, naar Europa en ook naar Groningen gekomen. Een aantal van hen, voornamelijk afkomstig uit Chili en Argentinië begon een kring van tangoliefhebbers te vormen. Zij wisselden hoofdzakelijk muziek uit. Eén van hen was de Chileen Iván Torres Concha. Medio jaren zeventig werd het Centro Cultural Latino Americano CCLA opgericht. Vanuit dit centrum werd ook de ontwikkeling van de Zuid-Amerikaanse dansen gestimuleerd. Binnen het CCLA maakten met name Hector Roco, Manuel Orellana en Iván begin jaren tachtig de tango toegankelijk voor een publiek dat niet langer alleen uit Zuid-Amerikanen bestond met activiteiten die een grote invloed zouden hebben op het culturele leven in Groningen. Volgens eigen zeggen begon Iván in februari/maart 1985 met de Argentijnse Tango Club. De eerste leerlingen kwamen uit de kringen van de CCLA. 53

54 Om de tango meer bekendheid te geven nodigde Iván in 1986 de in Amsterdam wonende Argentijnse Mirta Campos en de Uruguayaan Gustavo Arias uit om in Groningen workshops te geven. De eveneens in Amsterdam wonende Argentijn Lalo Díaz nam al snel de plaats van Gustavo in. In deze workshops werden de adspirant-tangueros gebombardeerd met ganchos, giros, cortes en quebradas. Iván gaf vervolgens wekelijks lessen, geassisteerd door onder andere Nelly Torres, Véronique Bik of Isabel Griffiths. Andere medewerkers waren Etienne Nestor Ys en Merilyn Raphaela die op verzoek van Iván ook een aantal lessen hebben gegeven. Eerst vonden de lessen plaats in café Leto in de A-kerkstraat, daarna in Bringamosa en vervolgens in Het Binnenhof. In een latere fase begon Petra Broomans Iván incidenteel te assisteren. Sinds 1996 werd dat structureel en verhuisde de Argentijnse Tango Club naar Huize de Beurs. Rechts op de foto Petra (2 e v r.) en Iván (3 e v r.) 54

55 Petra Broomans vertelt over haar eerste tango-ervaring in 1984 en stuurde in 1996 onderstaand artikel aan La Cadena: Zaterdag 15 december 1984 in een kille balletruimte beneden in de kelder van De Oosterpoort. Vier paren staan verwachtingsvol te wachten, vandaag gaan ze de tango leren. De échte tango. De tangoleraar, eveneens geschoold in een Aziatische vechtsport (was het taekwondo?), heeft een soepele manier van bewegen. Door de Argentijnse muziek wanen we ons even ergens anders dan in dat kille zaaltje. Was het de échte tango? We slopen heup aan heup naar voren waarna de vrouw in een draai het hoofd naar achteren wierp. De precieze passen herinner ik me niet meer, wel dat deze eerste tango ons verleidde tot tango. Dat was lang voordat de Argentijnse Tangoclub van Iván en Nelly Torres danscursussen ging organiseren, tangosalon Ocho de Mayo de deuren opende en Rob en Inez zich in het hoge Noorden vestigden. Ja, het is jammer dat in het boek El arte del tango; muziek, dans, lyriek (1989, 1994) weinig over de rest van het land en Groningen staat. De tangoleraar die ons in dat koude decemberweekend de eerste tangostappen leerde heette Wouter Brave. Petra Broomans Iván: Door het organisatievermogen van Petra werd het mogelijk om veel meer topdansers en docenten uit Argentinië te halen. We schrijven samen artikelen en hebben het voorrecht veel tangomusici en dansers te kennen. 55

56 Herinneringen aan nostalgische tangolessen Maestra Mirta Campos: Samen met Gustavo Arias begon ik in 1982 met de tango in Amsterdam. In 1985 hebben wij voor het eerst opgetreden voor Studio Generale van de Rijksuniversiteit van Utrecht. In dat jaar ben ik begonnen met het geven van tangolessen. Hoewel er in het begin niet veel leerlingen waren zijn er veel tangoliefhebbers naar Amsterdam gekomen. Het werd een groot succes én de tangosalon in Nederland is toen ontstaan. In 1986 ging ik samen met Wouter Brave, Lalo Diaz en Martine Berghuijs samenwerken. Wij hebben toen de Tangoschool Amsterdam opgezet en daarna in 1989 heb ik samen met Lalo de Stichting Academia de Tango Amsterdam opgericht. Wat niet iedereen weet is dat ik op 29 maart 2003 een Koninklijke onderscheiding heb ontvangen voor het vrijwilligerswerk van de Argentijnse tangocultuur in Nederland, wat ik nog steeds doe. In 1986 en 1987 zijn we vaak naar Groningen geweest. Iván en Nelly hebben toen de organisatie van een aantal tangoworkshops voor ons gedaan waar zij zelf ook aan mee deden. We moesten daarmee stoppen omdat wij het in Amsterdam te druk kregen met onze dansschool. Mirta Campos (l.) Lalo Díaz (r.) afsluitingsfeest tweede jaar in Bringamosa juni

57 Oud-leerlingen over hun ervaringen: Tjarko Boelkens: Daar kwam uiteindelijk in 86, precies op 26 maart 86, ineens de kans om met die tango die ik al in Cartagena had gehoord, hernieuwd kennis te maken, doordat Mirta een workshop gaf. En wat voor een workshop! Ganchos, giros, je noemt het maar op! Het was een onvoorstelbare bizarre gebeurtenis: die Zuid-Amerikanen pakten uit en wij konden inpakken met onze poldermotoriek. Dus zwikpotig en sleepvoetend huiswaarts, maar wél begeistert. De volgende maandag, daar stond Iván, als redder in de nood. En hij heeft ons met engelengeduld en met een geweldig goed gevoel voor detail gecoacht en herhaald, wat wij in dat ene weekend van Lalo en Mirta hadden geleerd. En het was deze Iván die ons daar fenomenaal in wegwijs heeft gemaakt. Hij heeft daar echt zeer nauwgezet en met begeestering de zaak op de rails gezet in Groningen. Maar het punt was dat wij natuurlijk nergens konden oefenen. Ja, natuurlijk in zijn dansschool, of thuis dus tussen de schuifdeuren, maar wij zochten naarstig naar een onderkomen. En dat vonden wij aanvankelijk in de Benzinebar. Nou was de Benzinebar natuurlijk een heel aparte tent. Wij vulden daar het palet op een miraculeuze wijze aan. Daar was hardrock, daar was heavy metal en er was tango. Een ruige tent, een ruige vloer. Als je daar één giro danste kwam de rook van je schoenen. In die tijd kwam de buurman van deze Benzinebar Gerard Gosen op het illustere idee om een tangotent te creëren nextdoor. Dat werd dus Ocho de Mayo. Er is een tangobouwploeg samengesteld en Gerard begon met zijn knutselpartij. Dat kwam tot een heel riante tent en natuurlijk op een Tango in de Benzinebar 18 oktober

58 magistrale locatie: midden tussen de dames van het horizontaal vermaak. Daar hoort de tango in mijn visie ook thuis. We hebben daar vanaf dat moment een vaste arena gekregen. En ondertussen ging Iván onverdroten door met zijn eigen lessen. Hij creëerde een kweek. En hoe gaat het met kweek? Kweek groeit groot, slaat de vleugels uit en gaat aan de haal. En sommigen van hen hadden zelfs de guts om les te gaan geven. In weerwil van het feit dat ze dus geen Chileens of Argentijns bloed hadden; zij begonnen les te geven. (*) (*) Citaat uit rede van oud-voorzitter Tjarko Boelkens op 26 september 1998 in het Grand Theatre. Mien Tulp: Mijn tangocursus is in september 1986 gestart met wekelijkse lessen van Lalo en Mirta in Bringamosa, het onderkomen van de Antilliaanse en Arubaanse organisatie in Groningen. Bringamosa huurde de zaal van jongerencentrum Simplon aan het Boterdiep. Het was de tweede tangocursus die toen startte in Groningen. Ik weet niet wie er heeft deelgenomen aan die eerste cursus. Toen Lalo en Mirta niet meer elke week naar Groningen konden komen hun dochtertje kwam (noodgedwongen) ook regelmatig mee werd Etienne Ys gevraagd om als repetitor op te treden, wat hij graag en goed deed. Totdat hij terugging naar Curaçao. Bettie Bolks Mijn eerste tangolessen kreeg ik van Etienne Nestor Ys en zijn danspartner Marilyn Raphaela, beiden studenten in Groningen en afkomstig van Curaçao. Zij gaven les in het café van Roel Mossel en Annechien en in het café Het Binnenhof. Later heb ik bij Iván en Nelly les genomen. Viv Guda en ik hebben Etienne en Marilyn in 1987 voor een optreden gevraagd in de pauze tijdens een modeshow die wij hadden georganiseerd in de Martinihal. Ana Buren In 1987 ben ik met tangolessen begonnen in café Het Binnenhof. Eén keer per maand kwamen Mirta & Lalo om ons nieuwe passen te leren die wij dan verder oefenden onder begeleiding van Iván en Nelly met assistentie van Isabel. Met Etienne Ys heb ik zelf ooit één keer gedanst op die nare betonnen vloer van de Benzinebar en het was goddelijk. Helaas vertrok-ie naar Curaçao. 58

59 Afsluitingsfeest tweede jaar 10 juni 1987 in Bringamosa Tjarko Boelkens (linksboven), Jaap van der Lee (tweede van links),giovani Booi (l.b. naast Jaap) Iván Torres (boven vierde van links) Lalo Díaz (tussen Iván en Etienne), Etienne Nestor Ys (boven tweede van rechts), Henk Beek (bovenste rij rechts) Vivian Guda (tweede rij, tweede van links), Merilyn Raphaela tweede rij, tweede van rechts), Mien Tulp (2tweederij, rechts) Luis Granados (linksonder), Nelly Torres (midden), Mirta Campos (rechtsonder) 59

60 Etienne Nestor Ys (geb.1962) Etienne Nestor Ys & Merilyn Raphaela waren salsadansers en leden van Bringamosa, de Antilliaanse vereniging in Groningen. Zij hadden zich ingeschreven voor de door Iván georganiseerde tangoworkshop van Mirta en Gustavo en later van Mirta en Lalo. Zij behoorden tot de beste leerlingen en droegen net als Iván hun steentje bij aan deze workshops. Etienne studeerde in 1985 af in het fiscaal recht aan de Rijksuniversiteit Groningen. Etienne en Marilyn in de Martinihal Vervolgens werkte hij korte periode als belastinginspecteur en vertrok daarna naar Curaçao, waar hij een snelle opmars in de politiek maakte. In 94 en 95 was hij minister van financiën van de Nederlandse Antillen. Daarna werd hij gedeputeerde van Curaçao en in 2002 werd hij benoemd tot premier van de Nederlandse Antillen. Herinneringen aan Groningen en omstreken Wouter Brave: Mijn herinnering aan Groningen betreft mijn allereerste tangopresentatie in de zomer van Ik had toen een voorstelling gemaakt rond het bouwen van een muziektent bestemd voor zomerfestivals en straatmanifestaties waarmee ik door Nederland trok. Martine Berghuijs deed ook mee. Zelf was ik de maker en regisseur. Zo heb ik haar leren kennen. In die voorstelling zat een stukje tango. Ik heb die voorstel- 60

61 ling drie keer in Groningen op straat in verschillende wijken gedaan. Dat was heel leuk. Jaren geleden stond er ook nog een stukje in La Cadena van iemand uit Groningen die schreef over een tangoworkshop die ik had gegeven in het cultuurcentrum De Oosterpoort in december 84. Ik was dat al helemaal vergeten. Maar toen ik het las, kwam de herinnering weer helemaal boven. Het was in wat ik mijn beunhazenperiode noemde, een zeer dramatische tangostijl. Dit was nog voordat ik naar Buenos Aires was gereisd. Het was de eerste tangoles die ik in Groningen heb gegeven. De workshop was georganiseerd door een Groningse vriendin, Iris Elströdt. Zij is tegenwoordig een bekend kostuumontwerpster. Ik hield dat soort workshops toen in meer steden. Het waren een soort losse flodders, een opmaat naar wat komen ging in een tijd die daar nog niet helemaal rijp voor was. Rob en Inez zijn zo n beetje mijn oudste leerlingen die met dansen zijn doorgegaan. Zij dansten al bij mij voordat ik naar Argentinië vertrok en zijn via de Boulevard of Broken Dreams bij mij terechtgekomen. Lalo Diaz kwam er pas na mijn reis naar Argentinië bij om de tangodans te leren. En Ricardo ken ik ook natuurlijk. Ook hij is bij mij begonnen, ik denk begin 87 in Rotterdam. Toen heette hij nog Ritsaert Klapwijk. Ik gaf daar wekelijks les samen met Pepé. Na de zomer 86 gaven we vanuit de Tangoschool Amsterdam gestructureerd les in veel steden in Nederland. Lalo Diaz en Mirta Campos hadden contact met Iván Torres Concha uit Groningen en gaven daar regelmatig workshops. Ik heb dat toen ook een keer een weekend gedaan. Vanaf het moment dat Gerard Gosen zijn danslokaal had geopend in Ocho de Mayo heb ik tot de jaren negentig regelmatig workshops gegeven in Groningen. Ik kwam er graag. Ik houd van Groningen. Lekker sfeertje. Leuke mensen, leuke feestjes. Ik heb daar ook veel opgetreden met tangovoorstellingen. Met Martine Berghuijs en Nanette Currie in de Tangodrôme, op de Parade en tijdens het Noorderzonfestival in 91 en 92. Ook met Pia Blanco in de voorstelling Tango Palace in het Grand Theatre in 94 en met de productie Mas Tango en El Arte del Tango in de Stadsschouwburg. 61

62 5. Retourtje Amsterdam - Buenos Aires Halverwege de jaren tachtig, nadat in 83 het kolonelsbewind in Argentinië was gevallen, kwamen de reizen op gang en waagden de eerste Nederlandse tangodansers de oversteek over de plas. Bevlogen door de tango zochten zij de roots op in Buenos Aires en lieten zich inspireren in de nachtelijke milonga s. De eersten die deze sprong eind 1985 maakten waren Martine Berghuijs en Wouter Brave uit Amsterdam. Zij hadden in die periode les van Antonio Todaro. Martine en haar toenmalige partner Wouter stonden aan de wieg van de Argentijnse tango in Nederland en zouden later workshops en optredens in Groningen verzorgen. Maestros Mirta Campos en Lalo Díaz, pioniers op het gebied van de Argentijnse tango in Nederland en oprichters van de Academia de Tango, namen het initiatief om vanuit Nederland reizen naar Argentinië te organiseren. Op 5 december 1987 vertrok er een gezelschap dat bestond uit twintig personen waarvan uit Groningen Etienne Nestor Ys, Jaap van de Lee en Gerard Gosen deel uitmaakten. Uit Amsterdam gingen mee: Inez van Beusekom & Rob Doolaard, Karel Kraayenhof, Martine Berghuijs, Pepe Smit, Peter Pijl, Pio Blanco, Gustavo Arias, Wouter Bravo, Mirta Campos & Lalo Díaz. De groep werd compleet gemaakt met Edna en Luigi en last but not least Leon van Kleef, Margreet Sweerts, Henk Heelen en Viviane Wolffs die jaren lang de spil vormden van de tango in Maastricht. Mirta over deze reis: Deze reis is voor ons en de groep erg spannend geweest. Na tien jaar keerden Lalo en ik en onze kinderen Mariano en Sandra als politiek vluchtelingen terug naar Argentinië. Gelukkig is alles goed gegaan en hebben we erg genoten. Het is echt een verhaal voor een tangolied. In Buenos Aires hadden we toen contacten met de maestro s Antonio Todaro & Pepito Avellaneda. De laatste reis die we hebben georganiseerd en gemaakt was in december We hebben toen namens de Academia de Tango een standbeeld van Osvaldo Pugliese meegenomen. Dit is geplaatst op de Avenida Corrientes. We hebben in totaal zeventien reizen georganiseerd. 62

63 Ik herinner mij nog van Etienne Ys dat hij en zijn vriendin en danspartner Marylin Rapaela hele goede leerlingen van ons waren. In maart 1986 kwamen ze naar de eerste workshop van mij en Lalo in Groningen en zijn daarmee doorgegaan. Etienne studeerde economie. Zij kwamen van de salsaschool Alegria van Ewald Chocolaad, een bekend salsaleraar. Etienne en Marylin hadden zoveel danstalenten dat Lalo en ik hebben besloten om een choreografie voor hen te maken: Ouejas de Bandoneon op muziek van het orkest van Anibal Troilo. Hun eerste optreden was op een Latijns-Amerikaans feest in september In november 1987 traden zij op in het Tropen Instituut in Amsterdam. Dit was het laatste optreden van hen. Twee dagen daarna is Marilyn onverwacht overleden. Marylin en Etienne zouden samen mee met onze reis naar Argentinië. Het onverwachte overlijden van Marylin was voor Etienne een grote klap. Aanvankelijk wilde Etienne niet meer mee naar Buenos Aires. Lalo en ik zijn toen naar Groningen gegaan, waarna Etienne besloot alsnog mee te gaan. In Buenos Aires heeft Etienne bij Antonio Todaro privélessen gevolgd en hij is een zeer goede tangodanser geworden! Toen we weer terug waren in Nederland heeft Etienne zijn studie afgemaakt en is een paar maanden later naar Curaçao vertrokken. Mirta Campos en Lalo Díaz Mijn leven bestaat uit 2 4 uur tango per dag Mirta Campos 63

64 Academia de Tango, de oudste dansschool voor Argentijnse tango in het centrum van Amsterdam, vlakbij het Leidseplein, is dé plek voor tangoles in Amsterdam. Opgericht door de maestro s Mirta Campos (Argentinië) en Lalo Díaz (Chili) die samen met hun ervaren collegadocenten zorgen voor leuke en gezellige tangolessen voor alle niveaus, van absolute beginners tot vergevorderden.(6) Inez van Beusekom: Het was een heel inspirerende en ook onthutsende ervaring. De beleefdheid en enorme gastvrijheid van de Argentijnen was verrassend en bijzonder aangenaam, Rob en ik voelden ons meteen thuis. We verbleven met elkaar in hotel Victoria. Iedereen ging daar min of meer zijn eigen weg, maar we ondernamen ook dingen samen, naar salons om te dansen, uit eten, tangoles. Wij volgden meestal privélessen bij Antonio, vaak samen met Leon en Margreet, of onder het liefdevol toeziend oog van Wouter en Martine. Soms namen we wel drie lessen per dag en gingen dan vervolgens uren oefenen op de binnenplaats in de loeiende hitte. Het belangrijkste dat me is bijgebleven is natuurlijk de dans, maar ook de prachtige vergane glorie van de gigantische stad, de uitlaatgassen, dat iedereen rookte, de weinige kunst die er nog zichtbaar was, de repressie die je nog voelde in de voorzichtigheid waarmee mensen zich uitdrukten, en de schrik dat de militairen het vliegveld bezetten, wat uiteindelijk niet lukte. Afschuwelijk was de bittere armoede, waarvan ik het bestaan voorheen niet eens vermoedde, gezinnen met kleine kinderen die op straat leefden, baby tjes met hun moeders duidelijk aan de drugs, die in kartonnen dozen, lappen en tussen onduidelijke rommel op de grond lagen, aangrijpend. Ondertussen dansten wij tango het duizelde ons. Wat mij opviel is dat in die tijd de meeste dansers daar erg oud waren. Er waren maar een paar jongeren zoals Zotto, Pablo Veron, Gustavo Naveira en nog een paar anderen. Veel jonge mensen waren stomverbaasd dat we speciaal voor tango kwamen en wezen ons op allerlei leuke disco s waar we volgens hun zéker naar toe moesten gaan. Dat deden we niet natuurlijk, wij wilden tango! Wij gaan bijna elk jaar terug en genieten daar enorm van. Maar het is uiteraard voor iedereen anders. Het is heerlijk in Buenos Aires, de wellevendheid van de Argentijnen, de cafee 64

65 tjes met koffie en media lunas op elke straathoek, de overvloed aan tangodans, lessen en salons, het is fantastisch. Echter, we horen ook wel dat het door de andere cultuur en omgangsvormen voor sommige bezoekers aanvankelijk wat lastig kan zijn daarin een weg te vinden. Je hoeft natuurlijk ook niet per se naar Buenos Aires om tango te leren dansen, al decennialang komen er veel supergoede Argentijnse maestro s naar Europa. Er wordt hier veel en goed lesgegeven, daar kom je een heel eind mee. Maar, als je je echt wat meer wilt verdiepen in hoe het daar is ja dan kan het enorm bijdragen aan het doorgronden van de dans. De cultuur en tangowereld in Buenos Aires veranderen voortdurend, er zijn steeds nieuwe inzichten, het is elke keer weer anders. Veel jonge mensen, veel verlangen naar kennis golfbewegingen van traditioneel naar nieuwe mogelijkheden en weer terug naar de traditie, heel veel opvattingen, heel veel stijlen, heel veel diversiteit. Kortom het is een levende bruisende dans. Gerard Gosen over deze reis: Ik was nog nauwelijks met tango bezig. Ik had een intensieve periode van enkele jaren achter de rug. Toen ik in rustiger vaarwater terechtkwam had ik de behoefte om wat langere tijd ver weg van Groningen te zijn. New York of zo. Toen kwam Jaap van de Lee met Buenos Aires op de proppen, was dat niks voor mij? Ja dus, het was ver weg, precies wat ik nodig had. Ik heb één les gevolgd uit toeristische overwegingen. Met de bezoeken aan salons ging ik niet altijd mee. Ik heb verschillende uitstapjes in Argentinië gemaakt. Naar het zuiden: Mar del Plata, het westen: Cordoba en het noorden: Salta en Foz do Iguaçu met een uitstapje naar Uruguay en Brazilië. De anderen waren alleen met tango bezig en maakten geen uitstapjes buiten Buenos Aires. Behalve één naar een uitgaansplaats, daar ging ik weer niet mee naartoe. We hadden allemaal een eigen kamer in hotel Victoria. Ik heb op mijn kamer nog een keer een inbreker, die met zijn handen door de brievenbus de deur open probeerde te doen vastgehouden aan zijn handen. Op mijn geroep kwam niemand. Ik heb hem dus moeten laten gaan. Verder heb ik elke ochtend genoten van een ontbijt in een café op de hoek aan de overkant. Met het lezen van een krant zette ik daar ook mijn eerste schreden in het leren van de Spaanse taal. Voor mij was de reis heel inspirerend. Het was mede aanleiding voor de bouw van Ocho de Mayo. 65

66 6. Ocho de Mayo Thuishonk van de tango Na hun inspirerende reis naar Argentinië in december 1987 broedden op kerstavond 1990 Gerard Gosen en Jaap van der Lee op het idee om de garage van Gerard naast de Benzinebar tot een tangosalon om te bouwen. De daad werd bij het woord gevoegd en op 2 januari 1991 werd begonnen met de verbouwing. Met vereende krachten werd het voormalige pakhuis, gelegen in het hartje van de redlightzone, omgebouwd tot een sfeervol danslokaal. Als we naar de oorsprong van de Argentijnse tango kijken, waar de bordelen verondersteld werden destijds een invloed te hebben gehad, is de Hoekstraat een passende locatie. Het gebouw, een rijksmonument, dateert uit 1714 en lijkt sterk op het jongere, naastgelegen Pakhuis Amsterdam. Op 8 mei 1991 vond de feestelijke opening van de tangosalon Ocho de Mayo plaats. Mirta en Lalo werden gefêteerd omdat zij van grote betekenis zijn geweest voor de introductie van de tango in Groningen. Omdat Lalo geblesseerd was nam Erik Jørissen uit Nijmegen samen met Marie-Joie de honneurs waar om de salon in te wijden met een tango. Gerard: Met een aantal mensen organiseerden we oefenavonden in cafés. Dat riep de behoefte op aan een eigen ruimte, vooral na een inspirerend bezoek aan Buenos Aires. De benedenverdieping in mijn pakhuis Hamburg werd alleen voor stalling gebruikt. Die activiteiten heb ik gestopt en we zijn aan het bouwen gegaan. Een dwaze onderneming want er waren in die tijd hooguit tien tangodansers. In Buenos Aires had ik El Viejo Almacen, Het Oude Pakhuis, waar tangoshows waren, bezocht. Dat leek me een passende naam, maar onuitspreekbaar voor Nederlanders. Begin mei hadden we de bouw klaar. De naam diende zich toen vanzelf aan. Ocho de Mayo: 8 mei, de openingsdag. Ocho, een tangofiguur. En een Argentijnse gewoonte om data van belangrijke gebeurtenissen te noemen bij 66

67 het geven van namen. De opening werd verricht door Mirta Campos en Lalo Díaz uit Amsterdam. Tangodocent Eric Jørissen uit Nijmegen startte met een sneeuwbaldans. Bij de opening waren er ook demonstraties salsa, flamenco en rock en roll en natuurlijk Argentijnse tango. In al deze dansstijlen zou ook les gegeven gaan worden in Ocho. De inrichting is Argentijns geïnspireerd. Het mooiste compliment kwam van Alejandro Aquino, het was precies Buenos Aires. Hij bleef dan ook langer logeren dan de bedoeling was. De rest is geschiedenis. Jaarlijks werd de naamdag van Ocho de Mayo gevierd. Altijd ook weer met demonstraties van de verschillende dansstijlen. Dit leidde ook tot overstappen van cursisten van de ene stijl naar de andere. Er waren meerdere muziekgroepen: Pichuco met Marjatta Ranta-Iso. Verschillende groepen rond Marietta Rust en Ewald Chocolaad en niet te vergeten het duo Iván Torres Concha en Hector Rocco. Ook waren er optredens van groepen van buiten Groningen. Bijvoorbeeld uit de wereld van de tango: Tango al Sur met Alfredo Marcucci en Miguel Angel Barcos. Verder diverse muziekstijlen met Nederlandse, Antilliaanse, Braziliaanse en Colombiaanse groepen. Ocho de Mayo is het thuishonk van de Argentijnse tango in Groningen. 67

68 7. Docenten Na Iván Torres Concha was Joop Leertouwer, Jopito genoemd, in 1992 één van de docenten van het eerste uur. Daarna kwamen Bettie Bolks en Dennis Koedijk. Rob en Inez vestigden zich in 1993 als danspaar en gaven met hun lesprogramma weer een extra dimensie aan het fenomeen Argentijnse tango in de studentenstad met de Martinitoren. In het voorjaar van 1992 was Jopito met danspartner Marjo van Bekerom de eerste die begon met het geven van tangolessen in de Ocho, al snel gevolgd door Bettie Bolks & Dennis Koedijk. Zij waren allen leerlingen geweest van Lalo & Mirta en Iván. Rob & Inez hadden in Amsterdam de tango geleerd van Wouter Brave en Martine Berghuijs. Zij begonnen in januari 1993 met het geven van lessen in de Ocho. Toen Gerard om privéredenen eind 1993 het aantal lesruimtes beperkte konden Rob en Inez als enigen in de Ocho les blijven geven. Jopito verhuisde toen naar het Centro Cultural Latino Americano, waar hij vanaf het voorjaar 1995 zijn practica s en salonavonden organiseerde. Bettie en Dennis vonden een onderkomen in het Platformtheater. In 2015 zijn er zeven docenten werkzaam: Iván & Petra, Bettie Bolks, Rob & Inez en Peter & Ina. Zij zijn allen goed opgeleide en ervaren vakmensen met passie voor hun werk en hebben zich gespecialiseerd in onderscheidende manieren van lesgeven in twee verschillende dansstijlen, de open (tango nuevo) en de gesloten (milonguero) stijl. Deze laatste stijl wordt gekenmerkt door een closed embrace, een omhelzing waarbij de intense connectie tussen de danspartners de improvisatie van de dans bepaalt. De Argentijnse Tango Club organiseerde lange tijd als eerste tangolessen in Groningen. Het Práctica van Jopito, La Escuela en het lesaanbod van Rob & Inez ontstonden later. In 2004 zijn Peter & Ina aan de rij toegevoegd. Ina Hulshoff en Peter Jonker waren actieve en vaste bezoekers van La Pasión. Ina, op dat moment tangodocente bij La Escuela, verrichtte als deelneemster 68

69 van de dansgroep La Pasión de openingshandeling. Peter volgde met danspartner Guzel Akmetshina in La Pasión zijn tangolessen en ging later verder als tangodocent. Argentijnse Tango Club Petra en Iván Torres Concha, beiden dansdocenten van de Argentijnse Tango Club, houden van variatie. Hun cursisten maken niet alleen kennis met de bekende tango uit de jaren veertig, de milonga en de wals, maar ook met andere tangovormen, zoals de elegante gran salón, de milonguero-stijl en de snelle club de tango uit de jaren vijftig. De laatste variant is een tango met een doorlopend ritme, bijna zonder pauzes met de piano als verbinding tussen de violen en de bandoneons. Petra en Iván vinden dat het herkennen van deze tango en die te leren dansen, een must is voor de danser die de geheimen van het tangoritme wil leren kennen. Zij geven speciale aandacht aan de maat (compás) vanaf de jaren twintig tot heden, de structuur en indeling van de muziek, het herkennen van de verschillende tijdperken en de interpretatie van de muziek op de danspiste. Een aantal andere constanten in hun lessen zijn het leren markeren (marcacion), de aandacht voor de techniek, het comfortabel dansen en het creëren van een plezierige sfeer. Iván en Petra Torres Concha hebben vanaf begin jaren negentig vele illustere tangodansers naar Groningen gehaald zoals Gloria en Eduardo Arquimbau, Gustavo Naveira, Daniella en Armando, Rodolfo en Maria, Juan Bruno, Zoraida Fontclara en Tete. Interview met Petra & Iván 7 mei 2009 Wanneer en hoe zijn jullie met de tango begonnen? Iván: Mijn ouders en ook mijn ooms en tantes in Chili en Argentinië, dansten de tango. Ik ben er dus mee groot geworden. Ik heb altijd met de tangocultuur geleefd. Toen in de jaren zestig de tango door de komst van de rock & roll en de popmuziek weinig meer werd gedanst, was ik met een vriend een van 69

70 de weinige jonge dansers in de milongas van Buenos Aires. Later in Nederland heb ik eerst vanuit een tangokring, die oorspronkelijk bedoeld was voor uitwisseling van muziek, boeken en tijdschriften, lesgegeven. Geen ingewikkelde figuren maar vooral gewoon goed lopen. Daarna ben ik vanaf het begin van de jaren tachtig structureel met lessen begonnen met de eerste tangoschool in Nederland. Petra: Ik danste al voordat ik kon lezen, bij wijze van spreken. Toen ik vier jaar werd stuurden mijn ouders me naar klassiek ballet. Daarnaast deed ik ook aan moderne dans in de stijl van Martha Graham en deed ik een paar jaar aan showdans. Bij Wanda Grendel van de plaatselijke balletschool heb ik ooit nog eens een stukje op Piazzolla gedanst. Ik heb nooit durven dromen dat ik ooit zo geboeid zou worden door zijn roots. Ik heb ook ruim twintig jaar met veel plezier getapdanst, maar op een gegeven moment was het alleen Argentijnse tango. Hoewel, het dansen met Iván op een bolero of op een Peruaanse wals is soms ook heerlijk. Mijn allereerste contact met de Argentijnse tangodans was overigens bij Wouter Brave. In de jaren tachtig heb ik aan een workshop meegedaan. Dat was voordat hij in Buenos Aires was geweest. De basico die we van hem leerden zag er dus ook anders uit, met een soort promenade. Vrij Europees dus. Maar hij liet me wel al op echte Argentijnse muziek dansen, op D Arienzo Wie zijn de belangrijkste mensen op het gebied van de tango, die jullie hebben ontmoet? Iván: Ik kende de gebroeders Zotto al toen ze zestien en zeventien jaar oud waren. Alberto Podestá ken ik nog uit Chili toen ik een jaar of negentien was. Hij woonde toen een tijd in Santiago en ik heb hem verschillende malen opgezocht. Als we in Buenos Aires zijn ontmoeten we elkaar nog af en toe. Verder heb ik Osvaldo Pugliese goed gekend, en ook zijn dochter Beba en haar dochter Carla. Verder was ik bevriend met Arturo Penón, die eerste bandoneon bij Pugliese speelde, Juan Carlos Godoy, de zanger van D Angelis en Charlo. Niet te vergeten Cholo Mamone, toparrangeur en bandoneonspeler, Chula Clausi (bijna honderd jaar oud), en Dolly en Antonio Rodio, Antonio Todaro, die les gaf op de plaats tegenover het huis van de tante van Iván in Buenos Aires, Juan Carlos Copes en zijn dochter Johanna, Omar Rivoira, Oscar Zuchi en Gabriel Soria. Te veel om op te noemen. 70

71 Wat betekent de tango voor jullie? Een manier van leven! Improvisatie of choreografie bij een optreden? In principe improvisatie. Voor onze dansgroep bedenkt Petra het begin en de finale. Door welke dansparen zijn jullie vroeger geïnspireerd en door wie nu? Petra: Osvaldito Zoto, zijn interpretatie van de wals vind ik prachtig. Overigens vind ik Tete ook mooi de wals dansen, maar anders. Ook Miguel Zoto, en Gloria & Eduardo Arquimbau als toppers. Zij geven goed les en zijn grandioos op het podium. Goed vind ik ook Pocho Pizarro en het echtpaar Borquez. Ik verwacht verder veel van Emilio Benavente. Hij sluipt als een kat over de piste. Van dat soort tangodansen houd ik. Mooi vlak over de vloer met de voeten. Het kijken naar de dansparen in de milongas in Buenos Aires geeft natuurlijk ook veel inspiratie. Iván: Gloria & Eduardo, Juan Bruno, Petaca, Guillermina Quiroga. Welke rol speelt de tango in Chili? Wat is het verschil tussen de tango in Chili, Argentinië en Nederland? De tango speelt overal eigenlijk maar een kleine rol, ook in Argentinië. In Buenos Aires zijn ongeveer veertigduizend tangodansers op veertien miljoen inwoners. In Chili spelen veel meer live tango-orkesten dan in Buenos Aires, waar meestal met deejays gewerkt wordt. Dat komt vooral omdat het in Chili economisch beter gaat, net als in Uruguay. In Europa wilde men tango met structuur, dat is de latere stijldanstango geworden. In Finland heb je een variant van de Argentijnse tango met invloeden uit de polka en de Slavische dansen, maar die wel de Argentijnse sfeer heeft behouden. Pas in de jaren tachtig kwam de Argentijnse tango door de grote tangoshows weer terug in Europa. Welke rol speelt Buenos Aires in jullie leven? We gaan elk jaar naar Buenos Aires. Het is voor ons beiden een thuis. Niet alleen omdat Iván er familie heeft, maar ook vanwege de vele oude vrienden, het ontmoeten van zangers en dansers en de hele cultuur waar je in ondergedompeld wordt. 71

72 Waar zou iemand, die het voor eerst in Buenos Aires is, naartoe moeten gaan? s Middags beginnen bij La Confiteria Ideal en dan tot diep in de nacht doordansen van salon naar salon. Verder het tangomuseum van Gardel, de begraafplaats, musea over de geschiedenis van het land en de architectuur, en Café de los Angelitos dat in 2008 heropend is. Helaas is het natuurlijk wel gemoderniseerd en ziet het er niet meer zo uit als in het verleden. En Café La Violetta. En Café Homero Manzi, helaas ook gemoderniseerd, maar je drinkt er heerlijke wijnen en er zijn leuke tangoshows. Wat zijn de positieve en negatieve kanten in het bestaan van een tangoleraar of lerares? Positief: Het hoort bij het leven! Negatieve kanten zijn er niet. Nu is het wel zo dat we niet elke avond lesgeven. Hebben jullie naast de tango nog andere bezigheden, een beroep, een hobby? Het goed voorbereiden van de lessen, scheiden van techniek en gevoel kost veel tijd. Naast ons beroep, Petra is universitair hoofddocent Scandinavische talen aan de Rijksuniversiteit, houden we van lezen en reizen we graag naar Zuid-Amerika en Scandinavië. Als hobby s hebben we onder andere het verzamelen van muziek, tangomuziek natuurlijk, maar ook bolero s en Peruaanse walsen, en het bezoeken van boekhandels in Buenos Aires. Wat zijn jullie favoriete tango-orkesten? Om te dansen zijn dat Caló, D Arienzo, Di Sarli, Pugliese, D Agostino, Canaro. Maar in de ene periode dans je het liefst op de muziek van een bepaald orkest en in een andere periode heeft de muziek van een ander orkest de voorkeur. Hoe groot is de rol van een deejay tijdens een salon of milonga? Allesbepalend! Zijn er nu orkesten die de kwaliteit hebben van orkesten uit de gouden tijd van de tango? Een nadeel is dat huidige musici vaak niet in de oude traditie zijn opgevoed. En deels is het een economische kwestie. Beba Pugliese en Osvaldo Requena zijn goed. In wezen zijn Los Solistas (van D Arienzo met Carlos Lazari) de enigen die spelen zoals de orkesten uit de gouden tijd en die dezelfde sfeer scheppen. En we hebben een jonge bandoneonspeler gehoord in Canning die 72

73 de klasse heeft van de vroegere toppers. In de film El Café de los Maestros zie je overigens gelukkig ook jonge musici spelen. Worden er nog goede nieuwe tango s gemaakt? Ja, gemaakt nog wel, maar er wordt weinig uitgebracht. De grote maatschappijen doen niet aan tango s en de kleine die het wel aandurven, bijvoorbeeld Melopea, hebben weinig distributiekanalen en komen nauwelijks uit de kosten. Claudia Armani is een goede zangeres die mooie dingen heeft gemaakt en van wie twee cd s zijn verschenen. Wat vinden jullie van neo tango en non tango? Non tango is geen tango. Alleen geschikt om zo nu en dan even naar te luisteren. Neo tango heeft niet de kwaliteit en gelaagdheid van vroegere orkesten. Het is makkelijker te spelen en om op te dansen dan bijvoorbeeld D Arienzo. Je hoeft niet zo goed te luisteren. Maat en ritme zijn vaak opgeofferd aan de harmonie. Voor dansers is het meestal minder interessant. Als iets kwaliteit heeft, zal het blijven, anders verdwijnt het weer. In welke tangostijl geven jullie les? Open of gesloten? Dat zijn termen van de laatste jaren. Vroeger was dat geen vraag. In de jaren veertig werd op ieder orkest een eigen stijl gedanst. Op romantische momenten in de muziek was de dans closer. De open stijl was vooral voor het podium. Er zijn veel invloeden en technieken uit jazzballet ingebracht die er eigenlijk niet in thuis horen. Vroeger was het leren van de tango vooral een kwestie van gevoel. Lukte een bepaald pasje je niet, dan past het kennelijk niet bij je of ben je nog niet zover en werd er gewoon een andere pas gekozen. Milonguero was gewoon alles wat in een milonga gedanst werd. Hoe zien jullie lessen eruit? Wat willen jullie overbrengen? We willen techniek aanleren, maar daar niet teveel op hameren. Vrijheid is in de tango erg belangrijk, anders gaat de creativiteit verloren. We vertellen veel over de muziek. Je leert de foefjes van de verschillende orkesten kennen en hoe je die op de dansvloer kunt overbrengen, zodat je niet op alle orkesten op dezelfde manier danst. Authenticiteit is het belangrijkste, niet om de beste te zijn. 73

74 Op jullie website staan de begrippen gran salón en club de tango en el uno para el otro. Kunnen jullie die begrippen toelichten? Gran salón is een elegante manier van dansen, Di Sarli bij uitstek. Club de tango komt uit de jaren vijftig en was een revival van D Arienzo uit de jaren dertig. Men ging weer sneller spelen met een doorlopend ritme, bijna zonder pauzes en daardoor ook anders dansen, andere figuren. El uno para el otro betekent de een voor de ander en is een danspaar dat perfect bij elkaar past en in harmonie met de muziek is. Op jullie website staat ook dat jullie workshops voor deejays geven? Dat hebben we twee keer gedaan. Het kost erg veel tijd. Er is een groot verschil tussen mooie tango s en dansbare tango s. Het is belangrijk dat een deejay dat aanvoelt. Wat zijn jullie wensen en plannen op tangogebied voor de toekomst? We willen doorgaan met de themaworkshops. Er gaat veel voorbereidingstijd in zitten, maar het geeft ook veel voldoening en er blijkt behoefte aan te zijn. We blijven schrijven voor tijdschriften en blijven interviews geven, zoals we dat voor Solo Tango en Casa Luna hebben gedaan. We hebben het lesgeven met één avond uitgebreid en we gaan gewoon door met het doorgeven van de wereld achter de passen van de tango. Hoe zal de tango zich ontwikkelen in de toekomst? Het is altijd een golfbeweging, met een hype rond Máxima en destijds in de jaren zeventig toen er veel vluchtelingen uit Zuid-Amerika kwamen. Veel van hen zijn later weer teruggegaan. In Stockholm bijvoorbeeld zijn veel vluchtelingen gebleven, ze zijn goed geïntegreerd en komen ook veel in de milonga s. Een kleine groep mensen zal de tango altijd blijven boeien, die raken hem hun hele leven niet weer kwijt. In Berlijn dansen steeds meer jongeren tango. Is de jeugd in Groningen ook voor de tango te winnen? Er zijn hier wel jongeren die tango dansen, maar vaak doen ze het maar gedurende een korte tijd. Het zal nooit zo massaal worden als bij de salsa, maar zal ook nooit helemaal verdwijnen. In Buenos Aires zag je in de jaren zestig 74

75 ook maar weinig jongeren, nu wel meer en dan dertien- en veertienjarigen. Het zijn vaak vooral jongeren die de tango als beroep willen gaan uitoefenen. Wat is de ziel van de tango? De maat, de harmonie, de cadans. De tango is een muzikaal verhaal dat je danst. La Escuela Bettie Bolks heeft haar tangodansschool La Escuela officieel geopend op 1 januari 1996, terwijl ze al lesgeeft sinds maart Zij danst de tango sinds Haar eerste tangodocenten in Groningen waren Etienne en Marilyn en Lalo en Mirta. Velen volgen haar, onder wie Iván en Nellie, Rob en Inez en last but not least Erik Jørissen uit Nijmegen. In 1997 gaat ze voor het eerst naar Buenos Aires, naar hotel Victoria in de wijk San Telmo, waar meer Nederlandse tangodansers logeerden. Tussen 1997 en 2004 keert ze elk jaar terug om zich bij te scholen bij verschillende docenten waaronder Graciela Gonzalez, Julio en Corina, Osvaldo Sotto, Gustavo Naveira, Mauricio Castro, Martha Anton y Luis Grondana, Ana Maria Shapira, Gavito, en Susana Miller en Maria Plazaola. De laatste vroeg haar deel uit te maken van het docententeam en vanaf 2004 tot 2009 gaat ze twee keer per jaar naar Buenos Aires om les te geven aan de Academia de Tango van Susana Miller en Maria Plazaola, de school waar de milonguerostijl onderwezen wordt en waar ze de eerste buitenlandse docente is die op een Argentijnse tangoschool aan Argentijnen en toeristen les geeft. Zij had een aantal danspartners waarmee ze wekelijks les gaf. Dennis Koedijk als eerste, vervolgens Marco Taal en Stevan Drüber. Daarna in 2001 ging zij uitsluitend als leider dansen in haar school en had vrouwelijke danspartners, waarvan Caroline Bernard (dertien jaar!) en Ina Hulshoff de bekendste zijn. 75

76 Incidenteel gaf ze les met Erik Jørissen, Fernando Lores en Carlos Alberti, Gustavo Vidal uit Chili. Bettie organiseerde workshops in Groningen voor Nederlandse tangodocenten zoals Erik Jørissen, Claartje Boissevain, Marjan en Hervé uit Tilburg en Birkit en Muzaffer (Biki en Muzo) uit Utrecht en Yerpun uit Amsterdam. Uit Buenos Aires haalde ze drie opeenvolgende jaren Julio Balmaceda en Corina de la Rosa en Fernando Lores van de Academia van Susana Miller, Maria Plazaola en Carlos Alberti uit Amsterdam en Argentinië naar Groningen. Interview met Bettie Bolks 19 juni 2009 Wanneer en hoe ben je met de tango begonnen? Bettie: Mijn eerste kennismaking met de tango was in film, een Frans- Argentijnse coproductie El exilio de Gardel uit In 1987 ben ik begonnen met tango te dansen. Lalo en Mirtha uit Amsterdam kwamen toen één keer per maand naar Groningen en wekelijks werden die lessen uitgewerkt door Etienne Ys en Marilyn en daarna door Iván Torres. In diezelfde periode kwamen de eerste Argentijnen naar Groningen, waaronder Eduardo Arquimbau, Pepito, Tete en Maria, Gustavo Naveira. In 1992 ben ik samen met Dennis Koedijk begonnen met lesgeven en sinds 1997 kom ik heel vaak in Buenos Aires, waar ik vanaf 2004 ook deel uitmaak van het docententeam van de Academia van Susana Miller en Maria Plazaola. Wat is tango voor jou? Bettie: Tango is de meest genuanceerde parendans die ik ken. Als leider én volger kan ik helemaal mijn ei kwijt voor wat de creativiteit en muzikaliteit betreft en dat op twee verschillende manieren. Het ontspant me, geeft me plezier, voldoening en een goed humeur. Daarnaast is het mijn werk, waar ik meestal veel plezier maar soms ook ergernis aan beleef. Het heeft mijn bestaan letterlijk grenzelozer gemaakt. De laatste vijftien jaar heb ik door de tango, ofwel voor werk, ofwel voor plezier, veel in Europa gereisd en is Buenos Aires mijn tweede thuis geworden. Ik heb mensen uit de hele wereld leren kennen, 76

77 waardoor een aantal hartelijke vriendschappen zijn ontstaan. Kortom, de tango heeft voor veel beweging gezorgd. Door welke dansparen ben je vroeger geïnspireerd en door wie nu? Bettie: Voor mijn volgerspartij vroeger door onder andere Martine Berghuis, Vanina Billou en Graciela Gonzalez en nu door Maria Plazaola, Noëlia Hurtado. Voor mijn leiderspartij door Erik Jørissen, Gustavo Naveira, Julio Balmaceda, Susana Miller en Maria Plazaola. En door vele, voor het grote publiek onbekende milongueros en milongueras in de milongas van Buenos Aires. Is er verschil tussen tango en het tangopubliek in Duitsland, Frankrijk en Nederland? Bettie: In Duitsland gaat het er op meer plaatsen wat formeler aan toe. Verder is er eigenlijk geen verschil met de Nederlanders. Wat me in Frankrijk, maar ook Spanje en Italië opviel, is dat daar een groter lichaamsbewustzijn lijkt te zijn en dat zie je in het dansen terug. Wat is het rendement van privélessen? Bettie: Een privéles is veel intensiever dan een gewone les. Je hebt een uur lang de onverdeelde aandacht van je docent, die je in een groepsles met vele anderen moet delen. De aanwijzingen zijn op maat gesneden en aan jouw specifieke dansproblemen wordt veel meer tijd besteed. En dan ligt het uiteindelijk toch aan jezelf of je er je voordeel mee doet, want helaas kun je de vaardigheden van je docent niet kopen. Wat zijn de positieve en negatieve kanten in het bestaan van een tangoleraar of lerares? Bettie: Een leuke kant is dat je op veel plekken komt door de tango. Ik houd van mijn werk. Dat kan niet iedereen zeggen. Ik vind het leuk om te dansen en om les te geven en veel verschillende mensen te ontmoeten. Maar soms is het reizen ook weleens vermoeiend en ik ben altijd aan het werk wanneer anderen vrij zijn. Anderzijds heb ik ook veel vrije tijd, vergeleken met anderen, dus ervaar ik het tangobestaan overwegend als een positief iets. Wat vind je van neo tango en non-tangomuziek? Bettie: Hangt ervan af wat het is. Soms vind ik neo tango leuk om naar te luisteren. Op sommige non-tangomuziek is het leuk swingen, maar dan bedoel 77

78 ik discodansen, in m n eentje. Ik dans het liefst tango op tangomuziek uit de jaren dertig en veertig, daar word ik opgewonden van. Hoe kun je beginnende dansers motiveren om naar een salon te komen? Het beste is als leerlingen in de groep onderling afspraken maken om op een bepaald tijdstip naar een salon te komen. Is er een verband tussen de Alexandertechniek en tangohouding? De Alexandertechniek is een bewegingsleer, waarbij een vrije balans tussen hoofd, nek en rug een sleutelrol speelt en dat is van invloed op de effectiviteit van ons algehele functioneren. Deze balans kunnen we echter niet herstellen door simpelweg een andere zogenaamd betere houding aan te nemen. Met behulp van ons bewustzijn kunnen we leren om onze belemmerende gewoonteen reactiepatronen op te sporen en te verbreken. Het onderliggende balans- en coördinatiemechanisme kan dan weer efficiënter gaan werken met alle positieve gevolgen van dien. Een citaat van F.M. Alexander is: Er bestaat niet zoiets als een juiste houding, maar wel een juiste richting. De Alexandertechniek kan worden gebruikt om het lichaamsbewustzijn, dat zeker een rol in tango speelt, te vergroten. Is de tango wel geschikt voor geëmancipeerde vrouwen? Bettie: Juist! vind ik. Het is absoluut een uitdaging om verder te kijken dan ik moet doen wat hij zegt, hoewel dat in eerste instantie wél is wat je moet leren als volger. Vervolgens kijk je hoe je dat doet en dan kan de dialoog op gang komen tussen leider en volger. Bij uitstek geschikt voor geëmancipeerde vrouwen, omdat beide rollen volledig gelijkwaardig zijn! Waarom heb je gekozen voor de milonguerostijl? Bettie: Eerst zou ik wat willen zeggen over de stijlen. Toen ik in 87 met dansen begon, danste je op wat er voor muziek werd aangeboden en dat zou je grofweg salontango met spektakel elementen kunnen noemen. Dat dansten we open, zonder lichaamscontact. Midden jaren negentig kwam de gesloten danshouding naar Nederland, waardoor het dansen kleiner werd, hoewel niet iedereen gesloten ging dansen. In Buenos Aires was dat eerder regel dan uitzondering door de drukte op de vloer. Die beperkte bewegingsvrijheid leverde 78

79 daar ook weer een bepaalde manier van dansen op, meer intiem en met een groot gevoel voor de overige paren op de vloer. Susana Miller introduceerde de naam milonguerostijl, nadat ze een studie van een aantal milongueros, bezoekers van een milonga, had gemaakt. Meestal waren dat wat oudere mannen, die hun hele leven in de milongas van Buenos Aires hadden gedanst. Vanuit die opgedane kennis ging ze lesgeven. Nog te vaak wordt gedacht dat de milonguerostijl een antieke manier van dansen is, een beetje uit de tijd en simpel qua figuren, waarbij de partners wat tegen elkaar aanhangen. Niets is minder waar. Ook de milonguerostijl ontwikkelt zich voortdurend en je kunt hem zo simpel of zo gecompliceerd dansen als je wilt of kunt en ook daar staan beide partners in hun eigen as, met het gewicht ietwat op de voorvoet. Een karakteristiek blijft echter, dat je uit de voeten kunt op een volle dansvloer door klein te dansen en door rekening te houden met de andere paren op de vloer. Er is blijkbaar behoefte om etiketjes te plakken. Voor mij hoeft dat niet zo. Het ligt allemaal dichter bij elkaar dan je denkt, er is hooguit wat verschil in de danshouding: recht voor elkaar of in een driehoekje, open of gesloten. En in alle stijlen geldt dezelfde basis: presentie door ontspanning. Afijn, toen ik in juli 2003 de Academia van Susana Miller in BsAs weer eens bezocht, trof ik daar de toen zevenentwintigjarige Maria Plazaola, wier manier van lesgeven zo n indruk op me maakte, dat ik binnen de kortste keren niet alleen haar gevorderde lessen volgde, maar ook haar beginners- en middengroepen bezocht. Het is haar schuld, zou je dus kunnen zeggen. Feit is dat ik door haar veel zachter en meer ontspannen ben gaan dansen. De daaropvolgende jaren was ik dan ook hoofdzakelijk te vinden op deze academie, als leerling en docent. En waarom ik gekozen heb voor deze stijl is omdat milonguerodansers in de eerste plaats op zoek zijn naar het contact met partner, muziek en de rest van de dansparen op de vloer en dat spreekt mij het meest aan. Wat zijn je wensen en plannen op tangogebied voor de toekomst? Bettie: De Alexandertechniek implementeren in de tango en doorgaan! 79

80 Rob & Inez Rob & Inez zijn bekend van hun prachtige optredens bij Carel Kraayenhof en Sexteto Canyengue en stonden aan de wieg van diverse tangoscholen. Zij zijn enthousiaste, toegewijde leraren, hebben een schat aan kennis en ervaring en geven al bijna dertig jaar optredens, lessen en workshops in binnen- en buitenland. Vanuit hun studio in Amsterdam trokken ze naar het platteland van Groningen om naast hun hectische tangoleven in afzondering en stilte te kunnen gaan schilderen en tekenen in hun atelier in Ten Post. Vanaf 1987 gaven zij les in Amsterdam, Arnhem en Utrecht en daarnaast verzorgden zij optredens en workshops in Turkije, Duitsland, Frankrijk, Zweden, Denemarken, België en Italië en zijn ze in 1993 op verzoek van Gerard Gosen in Groningen in Ocho de Mayo tangolessen gaan geven en salons gaan organiseren. Zij haalden vele van hun Argentijnse tangohelden naar Groningen waaronder Pepito Avellaneda & Suzuki en Gustavo Naveira & Giselle Anne. Vanaf 1999 gaven ze lessen en hielden salons in La Pasión. Later in het SchimmelpenninckHuys en Het Heerenhuis. Hun lessen zijn inspirerend, luchtig en tegelijkertijd gedegen. Zij borduren voort op de traditie, maar staan ook altijd open voor nieuwe ontwikkelingen, essentieel om de dans levend te houden. Dit zeggen ze er zelf over: Onze tango is zacht en spannend, sprankelend, uitbundig maar ook ingetogen en verstild, een dans van subtiel samenspel en is een verrassing op prachtige muziek. We gaan uit van de vanzelfsprekendheid, zachtheid, natuurlijkheid van de beweging en van de energie die je samen genereert. Onze omhelzing is als de beweging van de bandoneon. Zij varieert en ademt van open naar gesloten, maar altijd soepel, betrouwbaar en zacht. Plezier en respect voor elkaar staan voorop. 80

81 Opleiding: Gestart bij Wouter Brave en Martine Berghuijs in Amsterdam. Vervolgens hebben ze ontelbare lessen gevolgd bij Antonio Todaro, Pepito Avellanea, Gustavo Naveira, Pablo Veron, Zotto en bij vele anderen. Interview met Rob & Inez 24 april 2009 Hoe zijn jullie 23 jaar geleden met de tango begonnen? Inez: Eigenlijk heb ik in 1986 Rob verleid om tango te gaan dansen op de Boulevard of Broken Dreams, waar les werd gegeven door Wouter, een intrigerende lange, hologige, magere slungel, en Martine, een prachtig zwartharig meisje met blozende wangetjes. Zij fascineerden ons meteen enorm, we waren meteen verliefd op hen allebei, en we werden zo betoverd door de ingetogenheid en sereniteit van deze dans, in tegenstelling tot de rock & roll die we daarvoor deden, dat de tango ons nooit meer losgelaten heeft. Dit is wat we willen! Daarna is het heel snel gegaan, een optreden bij Tango Quatro en later met Sexteto Canyengue en Carel Kraayenhof. En vervolgens vroeg Wouter ons om les te komen geven in Amsterdam. Waarom vieren jullie je jubileumfeest juist na drieëntwintig jaar tango? Ha, we hebben nog nooit echt jubileum gevierd en vijfentwintig jaar vinden we nog te lang duren, bovendien is drieëntwintig een priemgetal, dus logisch toch Wat betekent de tango voor jullie? Inez: Ontroering, liefde. Het is wat we doen en naast schilderen is het de grote passie in ons leven. Een boeiende en soms pijnlijke ontdekkingstocht, waarin je steeds weer zoekt, vindt en weer weggooit, verfijnt en verdiept. Als klein meisje droomde ik er al van danseres te worden. Ik tekende altijd danseresjes! Uiteindelijk koos ik eerst voor het schilderen. Nu staat ons leven helemaal in het teken van de tango. Dansen, muziek draaien, lesgeven met Rob, samen oefenen. Van jurkjes kopen op de Albert Cuyp tot muziek uitzoeken, het gaat erom dat alles klopt, bijvoorbeeld ook tijdens het draaien op een salon. Het 81

82 heeft met aandacht en toewijding te maken. Soms lukt dat en valt tijdens een les of optreden alles op zijn plaats en dat geeft een gevoel van geluk dit is het. Een intense energie, die je met elkaar deelt. Verbondenheid, daar gaat het toch om! Rob: Bewegen heeft iets moois en ook de sociale kant is erg belangrijk. Schilderen had destijds meer iets kluizenaarachtigs. Bij de tango heb je op een bijzondere manier contact met de ander, je neemt iemand in je armen. Improvisatie of choreografie bij een optreden? In het begin, in de eerste jaren maakten we wel vaak choreografieën, dat was toen heel gebruikelijk. Later, in de loop van de tijd werd onze tango meer geïmproviseerd, dat voelde ook heel logisch, omdat tango tenslotte een improvisatiedans is en het heeft het voordeel dat je niets hoeft in te studeren. Je bent vrij. Hoewel de voorbereiding voor het improviseren ook veel vraagt, misschien op een bepaalde manier nog wel intenser is: je hebt geen vorm, maar je traint je connectie, je intuïtie. Aan de andere kant is het maken van een choreografie heel erg leuk. Het lijkt op schilderen, je creëert met je materiaal een vorm die een emotie, een gevoel of misschien soms wel een hele wereld zichtbaar maakt. Het in elkaar zetten, construeren van een complete, afgeronde dans heeft bovendien als voordeel dat je het samen steeds meer kunt perfectioneren. En praktisch gezien kan het ook een soort houvast zijn, wanneer je bijvoorbeeld tijdens een optreden uitsluitend op een hele smalle strook van het podium voor het orkest kunt dansen. Een choreografie blijft toch heel erg iets van ons samen, omdat we dan heel precies met elkaar hebben uitgezocht op welke manier we op bepaalde tango s willen dansen. Bij improviseren ontstaat dat meer op het moment en volkomen intuïtief. Maar choreografie of improvisatie, het is allebei tango. Een optreden blijft sowieso iets vluchtigs, want daarna is er alleen nog de herinnering, wel mooi Door welke dansparen zijn jullie vroeger geïnspireerd? Na Wouter en Martine waren dat Vanina en Alejandro, Antonio Todaro, onze tangovader, een genie!, Pablo Veron, Gustavo Naveira, Chicho, Miguel 82

83 Zotto, Pablo Inza, Claudia & Esteban en vele, vele anderen die ons liefdevol begeleid hebben. Door welke dansparen worden jullie nu geïnspireerd? Chicho & Juana, Adrian en Alejandra en Sebastian & Mariana, Fabian Salas & Carolina, Carlitos & Noelia en vele dansers in de salons van Argentinië. Wat is de top vijf van de tango-orkesten voor elk van jullie? Rob: Dat wisselt door de jaren heen. Vroeger vooral Pugliese, nu bijvoorbeeld Donato, Biagi, Los Reyes, Otros Aires. Inez: Biagi, Donato, Di Sarli, D Arienzo, Otros Aires, Gotan Project. Welke rol speelt Buenos Aires in jullie leven? Rob: Buenos Aires is heerlijk. Ik zou er wel een paar jaar willen wonen. We kunnen daar onbekommerd al onze tijd besteden aan tango, het vele dansen, bewegen maakt me gewoon heel gelukkig. Inez: Onze jaarlijkse reizen naar Buenos Aires zijn enorm belangrijk voor de ontwikkeling van ons dansen en lesgeven. Je hebt daar zo n overvloed aan informatie waar je uit kan kiezen. Gewoon overweldigend! Het is er prettig toeven, prachtige locaties, aardige lieve mensen en supergoede, gulle dansers, die al hun kennis graag willen delen. In Buenos Aires verblijven is fantastisch, echter, ik zie het niet als vakantie. Het is simpelweg onderdeel van ons werk en voor onze dans en ons leven een onuitputtelijke bron van inspiratie en plezier. Het is de plaats om steeds weer opnieuw te zoeken naar hoe het nog subtieler en nog verfijnder kan. Essentieel. We beschouwen Buenos Aires dan ook als ons derde thuis. Waar zou iemand, die het voor eerst in Buenos Aires komt, naartoe moeten gaan? Wat is jullie top vijf? Rob: De metro! Verder Confetteria La Ideal, La Viruta, Villa Malcolm, Practica RaRa, Practica Ocho en Practica-X, Grisele, Canning. Er is te veel om op te noemen. Wat zijn de positieve kanten in het bestaan van een tangoleraar of lerares? Rob: Het contact, de bijzondere band met je leerlingen, het bijdragen aan het 83

84 leerproces van de ander, mensenkennis opdoen. Het is leuk om te zien dat veel mensen die we les hebben gegeven er zo n plezier aan beleven of nu zelf lesgeven of optreden. Inez: Het heeft iets met liefde te maken. Het is prachtig om te zien wat de tango met mensen doet, zowel innerlijk als uiterlijk, om te zien hoe mooi en kwetsbaar mensen zijn en hoe lief. Het is leuk om te zien dat mensen vooruitgaan. Hun inzet geeft je vaak een gevoel van ontroering. Je vergeet door het lesgeven ook je eigen sores. Het is niet alleen het lesgeven of de tango, maar het contact van mens tot mens, het niets kunnen verbergen, jezelf kunnen zijn. Wat zijn de negatieve kanten in het bestaan van een tangoleraar of -lerares? Onregelmatig en laat werk, lichamelijk zwaar, veel administratieve rompslomp, het reizen, de onzekerheid, wonen op twee plaatsen en alles dubbel moeten hebben, zoals twee elektrische tandenborstels, twee douchemutsen, twee afwasbakjes, dubbele kosten en veel slepen met spullen die je niet dubbel hebt, en dan wel de blauwe jurk mee, maar de blauwe schoenen nog in het andere huis en te weinig tijd hebben om beide locaties goed te onderhouden. En de poezen die zo vaak alleen zijn! Wat betekent s avonds werken en het op twee locaties wonen, Amsterdam en Groningen, voor jullie sociale leven? Het is ondanks dat we veel mensen zien een nogal solitair bestaan. Familie en vrienden zien we veel te weinig. Iedereen klaagt we zien jullie nooit, maar we hebben te weinig tijd en al helemaal niet s avonds. Héél, héél soms zijn we vrij, maar dan wil ik gewoon even helemaal niks. En toch, het is een goed, bijzonder leven! Blijft er in jullie drukke bestaan nog tijd over voor een hobby of voor tv-kijken? Inez: Boeken lezen, allerlei soorten muziek beluisteren, de poezen knuffelen, yoga, koken, tv kijken, lekkere domme programma s zien, Ophra Winfrey, As the World turns, Matthijs, De wereld draait door. Rob: In en aan het huis en de tuin knutselen. 84

85 Groningen heeft een naar verhouding grotere tangoscene dan andere steden. Hoe zou dat komen? Groningen is een levendige stad, vaak vernieuwend, wil vooruit, en de tango lééft hier. Veel initiatieven en ook de diversiteit aan stijlen zijn boeiend en werken stimulerend. Iedereen zorgt ervoor dat het steeds leuker wordt. Wat zijn jullie wensen op tangogebied voor de toekomst? Dansen tot we honderd zijn. Dat we elkaar blijven inspireren in tangoland. Dat de sfeer, die al fantastisch is, zo blijft, of nog beter wordt. Dat de tango zijn bestaansrecht blijft behouden. Dat er weer een nieuwere tangostroming komt. De neo tango is als het ware alweer bijna gewoon. Dat die ontwikkeling blijft doorgaan, nog veel verrassingen. 85

86 Peter & Ina Peter en Ina staan vooral bekend om hun elegante, dynamische dansstijl, de estilo Villa Urquiza en om hun didactische kwaliteiten. Peter en Ina doceren zowel de open (tango nuevo) als de gesloten (milonguero) stijl. Ze geven je veel inzicht in de structuur van de tango, waardoor je gemakkelijker kunt combineren, improviseren en beter leert leiden en volgen. Er wordt in hun lessen veel aandacht besteed aan het specifieke tangolopen en markeren, houding, techniek en elegantie. Muzikaliteit, contact en comfortabel samen dansen staan daarbij voorop! Interview met Peter & Ina 3 juni 2009 Wanneer en hoe zijn jullie met de tango begonnen? Ina: In 1994 ben ik in aanraking gekomen met de tango. Ik kan me mijn leven niet voorstellen zonder dans. Vroeger heb ik lang aan ballet en showballet gedaan en ik heb ooit een balletoptreden gedaan op muziek van Piazzolla. Ik werd daarnaast geïnspireerd door het zien van tango op De Parade. Nadat ik met ballet stopte, was de tango een heerlijk alternatief. De esthetiek van de tango als dansvorm sprak me toentertijd vooral aan en ook de show van de tango espectaculo. Peter: Voor mij was de muziek en beweging meer het uitgangspunt. Als vijftienjarige had ik interesse in muziek, zowel pop als klassiek, ballet en kleinkunst, maar daar heb ik toen niets mee gedaan. In 1997 zag ik bij toeval tangodansers op de Grote Markt en trof lna op een tuinfeest, waar ik de piano voor leverde. Ik werd gegrepen door de tango en heb me erin vastgebeten, al ging het in het begin best moeilijk. Eerst op les bij Bettie en Ina, later privéles van Ina. 86

87 Wat betekent de tango voor jullie? Ina: Tango is een groot deel van ons leven, ook ons sociale leven. We hebben er ons werk van gemaakt. Wij dansen elke dag en het liefst met elkaar, geven een aantal avonden les en geven workshops en optredens al dan niet op livemuziek. De combinatie tango en lesgeven aan volwassenen is onze passie. En genieten van het dansen. Door welke dansparen zijn jullie vroeger geïnspireerd en door wie nu? Ina: Vroeger door Julio Balmaceda & Corina de la Rosa en nog altijd: Gustavo Naveira & Giselle Anne, ze blijven vernieuwend. Tegenwoordig door Pablo Rodriguez en Noelia Hurtado vanwege hun elegantie. Claudio González & Melina Brufman zijn indrukwekkend als podiumdansers. Maar ook goede dansers in de milongas in Buenos Aires zijn een inspiratiebron. Hen te zien dansen en vooral om te ervaren hoe ze met je dansen. En Fernando Lores niet te vergeten! Peter: Op de eerste avond in Buenos Aires in 2004 zag ik Osvaldo & Coca (Luisa Inés) Cartery dansen en kreeg het gevoel van oh, dit is dus tango : oorspronkelijk, muzikaal, speels, heel eenvoudig, plezier en Osvaldo laat zijn dame goed uitkomen. Gustavo maakt mooie choreografieën om naar te kijken. Peter & Ina: Favoriet zijn Sebastian Arce & Mariana Montes, vooral bij de milonga. En Mariano Chicho Frumboli (een tangoduivel!), een unicum met een heel eigen stijl, rudimentair en facilitair, Chicho laat de vrouw (Juana Sepulveda) en de muziek goed uitkomen! Improvisatie of choreografie bij een optreden? Ina: Beide. Choreografie heeft als voordeel dat je alles van tevoren kunt plannen en daardoor moeilijkere dingen kunt doen en grapjes kunt maken. Het is echter ook lastiger. Als je eruit bent, heb je een probleem. Improvisatie op livemuziek is boeiend, de interactie met het orkest is spannend. We improviseren graag, tenslotte is tango een improvisatiedans. Peter: De spanning voor een optreden speelt ook vaak een rol. Je kunt improvisatie en choreografie ook combineren. Je bedenkt dan van tevoren een paar mooie sequensen en de rest is improvisatie. 87

88 Welke rol speelt Buenos Aires in jullie leven? Een geweldige inspiratiebron! Zowel voor onze lessen als voor ons eigen dansen. En heel veel lekker dansen met de portenos! Sappige bife de lomos! We gaan er elk jaar een week of drie, vier naartoe. Waar zou iemand, die het voor eerst in Buenos Aires is, naartoe moeten gaan? Cachirulo en El Beso zijn onze favoriete milongas. En Praktika X om te experimenteren en jonge mensen te zien dansen. Ook Niño Bien, Sunderland (oude sporthal), Grisel en Canning zijn de moeite waard. Er is een aantal salons die je gezien moet hebben, al wordt er vaak niet goed gedanst, bijvoorbeeld La Confiteria Ideal. Flabella en Comme il Faut zijn twee uitersten op het gebied van de tangoschoenen. Flabella is een kleine, oeroude schoenenzaak in het centrum, waar je echt terug in de tijd gaat en Comme il Faut is een chique en moderne schoenenwinkel. Kijk voor uitgebreide informatie naar het overzicht over Buenos Aires op (van Marieke). Wat zijn de positieve en negatieve kanten in het bestaan van een tangoleraar of -lerares? Het is het mooiste wat er is om datgene wat je het liefst doet, je passie, als werk te kunnen hebben. En je passie over te kunnen dragen. Ina: Ik ben een dansbeest, wat wil ik nog meer Het is prachtig om te zien dat de tango mensen soms weer een doel in het leven geeft en te zien hoe ze er van genieten. Minder leuk is alles wat niet direct met het dansen te maken heeft zoals de spannende inschrijfperiode, het posters plakken, administratie en dergelijke, maar het hoort bij je werk. Gaan jullie ook naar tangofestivals? We gaan wel naar het tangofestival in Oldenburg dat kleinschalig is met een leuke sfeer en ook wel naar Tangomagia in Amsterdam. Meestal vinden wij festivals te groot en te chaotisch. We gaan liever naar een goede milonga zoals Tango 11, La Bruja, De Plantage of Cuartito Azul. Hebben jullie naast de tango nog andere bezigheden, een beroep of hobby? Ina: Ik sta nog twee dagen voor de klas. In mijn vrije tijd ga ik wel naar de 88

89 sportschool. Voor een normaal sociaal leven heb je helaas heel weinig tijd. Ik zou wel wat meer naar de film willen. Peter: Ik heb een pianozaak in Veendam. Ik besteed natuurlijk ook tijd aan mijn familie. Het liefst ben ik gewoon samen met Ina, ga ik lekker uit eten of thuis koken. Ik ben een bezige bij. Wat is de top vijf van de tango-orkesten voor elk van jullie? Ina: Pugliese, Di Sarli (met Podestá, Rufino), d Arienzo, Biagi, Caló, Fresedo. Peter noemt verder nog Tanturi en Laurenz. Het hangt voor beiden ook af uit welke periode of van welke zanger. Wat vinden jullie van neo tango en non-tangomuziek? Daar worden we niet bijzonder door geïnspireerd. Tangomuziek heeft heel veel lagen en die geven de diepte aan de dans, dat maakt tango interessant. Die diepte ontbreekt meestal bij neo- en non tango. Hoe groot is de rol van een deejay tijdens een salon of milonga? Die is van essentieel belang! Een zeer goede deejay in Buenos Aires is Carlos Rey, die door het gebruik van equalizers bepaalde instrumenten naar voren kan halen. Ook Lucia Plazaola, Mario Orlanda en Osvaldo Natuci zijn erg goed. Gelukkig hebben we in Groningen veel goede deejays! Remi uit Amsterdam was onze favoriet. Zijn overlijden betekent een groot verlies voor de tango. Hoe kun je beginnende dansers motiveren naar een salon te komen? Er zijn altijd mensen die de les als doel hebben en die krijg je met moeite naar een salon. Het is goed voor beginnende dansers om naar een salon te gaan. Docenten kunnen dat proberen te stimuleren door zelf op de salons ook aanwezig te zijn en verder door groepsvorming te bevorderen, zodat men gezamenlijk naar een salon durft te gaan. We organiseren oefenavonden. Dat werkt ook. Beginners kunnen het beste vroeg naar de salon komen, dan is het nog niet zo druk. Je moet ervoor zorgen dat als er beginners komen, ze het ook leuk vinden en ook werkelijk aan dansen toekomen. Je moet gevorderde dansers er dan ook in betrekken. Die kunnen een grote positieve invloed uitoefenen. Tenslotte zijn we allemaal ooit beginner geweest. 89

90 Vanaf welk niveau zijn ze welkom op een salon? Vanaf het allereerste begin. Tango: kunst of wetenschap? Beide. Het is een kunstuiting waar je wel techniek voor nodig hebt. Zonder techniek kan het ontaarden in wat wij noemen takketango. Maar het gaat ook gewoon om lekker dansen. Is tango wel geschikt voor geëmancipeerde vrouwen? Volgen is niet ondergeschikt aan leiden! Integendeel, juist in de tango is het de bedoeling de sterke kanten van een vrouw naar boven te halen. Ze mag zich laten zien en gelden in al haar vrouwelijkheid. De man neemt het initiatief en leidt, maar overheerst niet. Leiden en volgen zijn gelijkwaardige disciplines. Het appelleert aan het natuurlijke gevoel dat er is tussen man en vrouw. Daarnaast zijn er ook veel vrouwen die leiden en mannen die volgen, maar of dat met emancipatie heeft te maken is maar de vraag. In welke tangostijl geven jullie les? Open of gesloten? We zijn tango-omnivoren en geven les in de stijl Argentijnse tango, hetgeen wil zeggen, zowel open als gesloten. In de eerste cursus beginnen we met een open houding, daarna leren we de mensen gesloten te dansen. In de gevorderdencursus doceren we zowel de milonguerostijl als de tango nuevo. Dat levert de unieke Estilo Villa Urquiza op (een elegante combinatie van milonguero/open/salonstijl) die we zelf het liefst dansen. Hoe zien jullie lessen eruit? Wat willen jullie overbrengen? t Lopen is het allerbelangrijkste, hoe je loopt, het markeren, de houding en de abrazo, maar natuurlijk ook de muzikaliteit en het tangogevoel, goede communicatie, zachtheid en duidelijkheid door middel van de techniek en hoe je met je energie omgaat. In onze lessen beginnen we altijd met oefeningen voor de houding, de abrazo en het lopen. We leren de mensen vertragen en versnellen, de ritmeaspecten, en vervolgens behandelen we een onderwerp aan de hand van een sequence en of bewegingstechniek, waar we dan enkele lessen aan werken. We laten regelmatig de paren van partner wisselen tijdens de les. Het sociale aspect vinden wij ook heel belangrijk, gedrag op de vloer, etcetera. 90

91 Vaak zijn onze lessen conceptueel en geven we de mensen inzicht in de structuur van de tango. We leren hoe je kunt muteren en creatief kunt zijn. Het laatste deel van de les bestaat bijna altijd uit herhaling van stof uit voorgaande lessen. Wat is de ziel van de tango? Het is chemie, een andere wereld, tegelijk alles uit het dagelijks leven, iets mystieks, ongrijpbaar, verslavend, kortom, niet te beschrijven Wat zijn jullie wensen en plannen op tangogebied voor de toekomst? Peter: Een eigen salon in een eigen pand. En dat de mannen beter leren dansen. Vaak zijn mannen erg eigenwijs. Ze moeten ervoor openstaan en bereid zijn zo te dansen, dat ze het de dames naar de zin maken. Workshops alleen aan mannen geven. Beide: Meer jonge mensen bij de tango, eventueel zelfs door zelf jonge mensen op te leiden. Plan: lesgeven in de Ocho op maandag en woensdag. (We stoppen met lessen in Plaza Danza en in Haren, de salon blijft wel in Plaza Danza). De Ocho weer tot een echt tangohol maken. En Assen op de kaart houden! Hoe zal de tango zich ontwikkelen in de toekomst? Er is altijd een golfbeweging. Neo- en non tango zullen het niet gaan winnen, de echte tango blijft. Vergelijk het maar met klassieke muziek. In de tango zullen elementen van andere dansvormen integreren. Wat goed is blijft. En we gaan terug naar close. Gustavo Naveira werkt nu met het begrip deepbasic, terug naar de bron, waarbij zachtheid veel belangrijker wordt. Er is veel meer kennis over tango en bewegen. In Berlijn dansen steeds meer jongeren tango. Is de jeugd in Groningen ook voor de tango te winnen? Je zou jonge tangodansers uit Buenos Aires een paar weken moeten laten dansen in de Herestraat of op andere plekken waar veel jongeren komen. In 2009 hebben Carolien van Leeuwen en Joop Kok deze docenten geïnterviewd. Graag willen we hen bedanken voor het beschikbaar stellen hiervan. 91

92 8. In gesprek Op 16 juni 1999 interviewde de heer J. Krikke uit de Groninger stijldanswereld, drie bekende personen uit de tangowereld. Ana Buren, de eerste vrouwelijke Groninger tangodeejay, tangodansdocent Joop Leertouwer ofwel Jopito en tangodanser Chris Harms. Het interview vond plaats in de voormalige horecagelegenheid De Bontekoe, aan de Spilsluizen waar nu Het Heerenhuis is gevestigd. Wanneer zijn jullie begonnen en waarom? Wat was de aanvankelijke motivatie? Ana: Ik ben ongeveer tien jaar geleden begonnen en dat was omdat ik alle dansen behalve buikdansen al gedaan had en dit dus het enig overgeblevene was. Mijn huisgenoot was er al mee bezig en heeft mij erop attent gemaakt. Ik had er nooit eerder van gehoord. Maar wat zag je in de tango, wat sprak je aan? Ana: Nou, voordat ik ermee begon vond ik het dus helemaal niks. Ik kende de tango alleen zoals die door de ballroomwereld is verpest en die dans sprak me helemaal niet aan. Ik heb aan wedstrijddansen gedaan en daar vond ik de Engelse wals het mooist en de tango hoorde er wel bij maar het zei mij destijds helemaal niets. Dus het was alleen maar om eens een andere dans te proberen. Ana Buren (l) met Gerard Gosen (r) Dus je had geen speciale verwachtingen? Ana: Nee. 92

93 Chris, mag ik dezelfde vraag aan jou stellen? Chris: Ja, dat is ook niet echt interessant Ana: Hoezo óók? Chris: Nou, dat van jou vond ik echt niet interessant. Ik had iets verwacht van wauw Ja, ik had ook gehoopt op wat diepere achtergronden, maar die heb jij wel, hoop ik, Chris? Chris: Ik ben heel erg op dansen gericht omdat mijn dochter een professionele danseres is. Ik vond bij de kapper een keer een folder van Bettie. Toen dacht ik ja, dat is een mooie dansvorm, die doe je met zijn tweeën. Ik had een kennis die daar wel voor in was. Ik ben naar een proefles gegaan en gaan tangoën. Dat is het hele verhaal. Je had geen bepaalde voorstelling? Chris: De soort muziek, daar hou ik van en dat is denk ik ook een eerste vereiste als je wilt dansen en het imago van sensuele, erotische toestanden wat altijd in folders staat. Natuurlijk klopte daar helemaal niets van, maar goed, de aanbeveling is natuurlijk altijd leuk, het imago is leuk en het dansen was leuk dus... Bovendien ik had op dat moment geen andere hobby s. En dat is dus drie-en-een-halfjaar geleden. Ana: Volgens mij moeten we het toch wat spannender maken. Saskia Annevelink en Chris Harms Fotografie Jacob Braaksma Mag ik jullie leeftijden vragen? Jopito: Zestig. Ana: Tweeënvijftig. Chris: Zesenvijftig. Jopito: Hoe oud is meneer Krikke? J. Krikke: Ik ben achtenveertig. 93

94 Jopito: Ik ben ook ongeveer tien jaar geleden begonnen. Ik had een openhartoperatie achter de rug en ik was het volle leven weer aan het ontdekken. Toen belde een ex-cursiste van mij en die vroeg of ik zin had om met haar Argentijnse tango te dansen. En ik was dus in de stemming om van alles te doen wat leuk is in het leven, dus dacht ik: dit gaan we ook maar eens bekijken. Ik had geen idee waar het over ging. Ik werd geconfronteerd met een Chileens mannetje, Iván, die heel veel van de tango wist. En jullie zijn nu alle drie verslaafd, begrijp ik. Chris en Jopito: Ja. Ana: Nee, niet aan het dansen, wel aan de tangomuziek. Jopito: Mijn hele huis hangt vol. Chris: Ik niet in die mate als die meneer. Wat doet de tango jullie precies? Wat betekent het voor jullie? Jopito: Argentijnen vragen ook steeds, wat kom je hier in godsnaam doen? Ana: Ach kijk, Argentijnen zeggen zelf ook dat het een manier van leven is. En dat vind ik ook, maar ga dat maar eens uitleggen. Jopito: Het is voornamelijk de muziek, het is ook het bewegen en de poëzie, maar is toch vooral de muziek die mij ergens vanbinnen telkens weer pakt. Karin en Jopito 1999 Ana: Ik vind het een soort muziek die nooit gaat vervelen en dat had ik niet voor mogelijk gehouden, want toen ik pas met de Argentijnse tango begon vond ik het heel rare muziek, iets van een heel andere orde. Het blijft altijd boeien, ik draai iedere dag tango Chris: Me too. Ana: En ik raak er nooit over uitgepraat. Chris: Voor mij is het dansen toch het belangrijkst. Maar kijk, dit zijn 94

95 mensen die al tien jaar tango dansen, die weten het wel. Ik moet me nog ontwikkelen. Ik begon hier, en drie-en-een-halfjaar geleden werd er heel anders gedanst dan nu, met veel figuren en het moest er ingewikkeld uitzien. De benen hoog opzwiepen en dat soort toestanden, terwijl ik de dans op zich heel mooi vind. Vooral de ingetogenheid van de dans. Voor mij gaat het om de dans, hoewel ik de muziek schitterend vind. Maar goed, daar zijn we dus mee begonnen, met woeste figuren terwijl we nauwelijks oog voor de muziek hadden. Het moest er allemaal spectaculair uitzien. Langzamerhand heeft zich toch een stijlverandering voorgedaan doordat de salons steeds drukker werden en de leraren steeds meer de salonstijl doceerden. Ook door allerlei workshops ben ik steeds meer naar de muziek gaan luisteren. Als je nu hoort van de tangueros in Argentinië dat die bijvoorbeeld op Pugliese heel anders dansen dan op Di Sarli en ook weer heel anders dansen op D Arienzo. En als je aan de stijl van de mensen kunt zien wat voor type danser het is heb ik steeds meer de neiging om meer van de muziek te willen weten om anders te dansen. En als ik dan zie dat op de salons hier, de mensen op de meest dramatische teksten gillend van het lachen en desnoods in dubbel tempo de dansvloer oversnellen dan denk ik Nou, daar moeten we iets aan gaan doen. We moeten meer rekening houden met de muziek en met hoe je daarop danst. Dat begint voor mij steeds belangrijker te worden. Dat is een ontwikkeling. Die hebben zij gehad denk ik, maar daar zit ik dus nog in. Je wilt dus ook teksten gaan lezen? Chris: Ja. Met die hobby wat meer de diepte in, waarbij de ingewikkeldheid van figuren naar de achtergrond is verdrongen. Ana: Je gaat op den duur vanzelf wel Argentijns leren, want je gaat tenslotte toch naar Buenos Aires. Chris: Ja, in januari ga ik naar Buenos Aires. Jullie zijn al in Argentinië geweest om bij een of andere maestro les te nemen? Ana: Niet speciaal daarvoor. Ik heb er wel les genomen, maar ik ging erheen om daar de dans ter plekke mee te maken. Chris: Als ik nog even mag onderbreken Dat imago van sensueel, erotisch 95

96 en zo Hoe vaak maak je dat in de dans mee dat je dat soort sensaties beleeft? Nou, ik nooit. Chris: Het is wel zo, dat je op een gegeven moment met iemand kunt dansen, iemand die je helemaal niet kent en dat het gewoon heel lekker is. Jopito: Ik zie je toch wel met een bepaalde grijns op je smoel dansen Chris: Ja, wel dat het heel lekker is, maar dat is geen erotiek. En als de dans is afgelopen dan is het wat mij betreft in negen van de tien gevallen ook afgelopen. Het is wel een warm gevoel en lekker. Maar dat is geen erotiek. Weet je, ik heb nog nooit een erectie gehad tijdens het dansen. Ana: Dat is toch ook geen criterium Jopito: Ik ben drie keer in Buenos Aires geweest. De eerste keer maakten Ana en ik deel uit van een groep. Maar zes weken waren veel te kort. En toen ben ik er twee jaar later drie maanden in mijn eentje geweest. Ik had een heel gruwelijke ervaring die eerste reis. Ik danste toch al een jaar en ik dacht dat ik wel tango kon dansen. Op de eerste de beste avond dat ik mij met een Argentijnse op de dansvloer begaf heb ik vier stappen kunnen doen, toen liet ze mij los, maakte zo n gebaar en tippelde vervolgens de dansvloer af. In die salons zitten honderd tot tweehonderd paren te kijken, iedereen loert naar elkaar, dus je staat gigantisch voor paal met zo n boei. Ik heb in die zes weken ook bijna niet meer gedanst. Ik zat aan de kant met een prachtige smoes van als ik kijk leer ik ook veel. Wat wij indertijd geleerd hebben waren allemaal pasjes van Antonio Todaro, dat is espectaculo dansen, dat gedoe met messcherpe beenbewegingen. Neem bijvoorbeeld een ocho. Wij hadden geleerd om dat met de hand aan te geven en als je dat in Argentinië doet zijn die vrouwen weg. Ik heb die tweede reis dus bij Mingo lesgenomen, dat was een beetje een tussenvorm. En op mijn derde reis ben ik erheen gegaan om het echt helemaal af te leren, alles wat ik geleerd had. Ik heb maandenlang bij Tete een soort volksdanspasjes gelopen. Lopen op de muziek. Lopen, lopen, lopen, lopen, drie maanden lang. En toen kwam ik terug, dat is nu vier jaar geleden en daarna dacht een aantal mensen dat ik gek geworden was want ik danste geen passen meer. En in vier jaar tijd is dat nu door heel Nederland heel rap aan het veranderen. Ana: Voor vrouwen is het juist een ontdekking als die voor het eerst in Buenos Aires komen, dit in tegenstelling tot de mannen. De vrouwen dansen meteen de sterren van de hemel omdat die mannen zo fantastisch leiden. Als je goed kunt volgen dans je daar direct alles mee. Dus voor mij was het 96

97 een fantastische tijd. En die machocultuur daar vond ik voor zes weken heel erg lekker. En bovendien werd daar ik ook nog verliefd. En toen je terugkwam? Ana: Toen wou ik niet meer dansen. Ik heb eerst nog een week lang met de gordijnen dicht geleefd en ik heb de hele dag tango s gedraaid, ik wou niemand zien. Ik vond het vreselijk om weer terug te zijn. Chris: Dat is de ervaring van iedereen die terugkomt en die dan in de Ocho komt die hebben een kater van jewelste. Jopito: Het is geen kater. Het is dat je hier komt en dat je denkt er klopt hier helemaal niets van. Chris: Je hoort het ook van iemand als Bert, die komt dan in de Ocho en die zegt die sfeer is er helemaal niet en er wordt gehost, het is helemaal geen tango meer. Wat doe ik hier? Ana: Ik denk dat je ook niet moet uitvlakken dat je dáár in Buenos Aires zit met die hele cultuur. Die is in zoveel opzichten ook anders, hoe de mensen met elkaar omgaan. Chris: Dat kunnen we nooit nabootsen, maar we moeten wel een beetje die kant op, wat de manier van dansen betreft. Jopito: Dan kunnen we onze borst wel natmaken. Afgelopen vrijdag werd ik vijf keer zodanig geschopt dat ik dacht ho maar Maar je bent wel blijven dansen of ben je gestopt? Ana: Nee. Ik heb drie seizoenen les gehad. Daarna heb ik mijn partnerschap opgezegd, toen ben ik naar Buenos Aires gegaan. En na die tijd wou ik dus eerst een hele tijd niet meer dansen en daarna was het ook niet meer mogelijk om een partner te vinden, dus ik heb nooit meer les gehad. Ik dans ook niet zo veel meer. Dus er staat je nog heel wat te wachten, Chris. Chris: Ja. Mis je het niet? Ana: Het dansen mis ik eigenlijk niet. Chris: Maar het lessen en zo. Ik vind het nog steeds heel lekker. Ana: Ik zou ook wel les willen hebben, maar alleen met een vaste partner en dan moet het ook nog een goeie zijn, daar ben ik veeleisend in. En als ik les neem dan zou ik ook echt heel veel willen oefenen, anders heeft het geen zin. Verder dans ik in de Ocho dus met iedere nieuwkomer om te helpen bij het overwinnen van drempelvrees. 97

98 Jopito: Het is heel leuk, ook die beginperiode, dat waren allemaal mensen die toch al de vijfenveertig voorbijgefietst waren. Nu komen er veel jonkies bij, maar toen waren het allemaal mensen die het nodige meegemaakt hadden. Is het niet een beetje een bezigheid van mensen die zat zijn geworden van heel erg veel dingen in het leven? Jopito: Ik denk dat onze zestigerjarenkater daarin wel meespeelt. Ana: Ik denk wel dat mensen wat meegemaakt moeten hebben. Ik vind jonge mensen ook heel anders tangodansen dan ouderen. Je moet inderdaad wel een beetje leed meegemaakt hebben. Chris: En je komt in die club toch veel gelijkgestemde mensen tegen. Veel alleenstaanden. Jopito: De tango is in Argentinië eigenlijk de dans voor, hoe moet je dat noemen, een middenklasse hebben ze niet, voor mensen die twee, drie baantjes hebben om hun neus boven water te houden, terwijl het hier de intellectuelen en kunstenaars zijn. En ik denk dat dat ook te maken heeft met die twee dingen: de leeftijd, iets meegemaakt hebben en of kunstenaar zijn. Je moet inderdaad wel iets hebben meegemaakt. Dat klinkt dik, maar het is wel waar. Die tango heeft zoveel triestigheid in zich Ana, wij hebben nog eens samen zitten janken na afloop. Na drie dansen stroomden de tranen mij althans over de wangen. Ik ben toen pijlsnel naar huis gegaan Ana: Ja, maar dat was tien jaar geleden. Chris: Maar dat is nog steeds zo. Een van de aspecten die voor mij heel erg aantrekkelijk zijn is de ingetogenheid van de dans en de sfeer. Buiten het dansen ben ik ook heel erg van de sociale omgeving gaan houden. Een aantal mensen met wie je ook andere dingen doet. Samen eten, naar de bios. Ana: Het is niet alleen een dansavondje. Mensen leren elkaar goed kennen en doen ook andere dingen met elkaar. Chris: En dat wordt geaccelereerd door die dans. Ana: Ja, het is een heel intieme omgang. Het is toch ook eigenlijk heel raar dat je zomaar zo n kerel beetpakt of je hem nou kent of niet en je smijt jouw boezem aan zijn borst, je danst drie dansen en dan zeg je aju paraplu en je doet verder net of je neus bloedt. Dat doe je toch niet in het dagelijks leven. Chris: Wat mij is overkomen: door Bettie werden mij twee gasten toegewezen die bij mij overnachtten. Het bleken een vrouw uit Londen en haar 98

99 vriend uit Hamburg te zijn, en we bellen elkaar nu. Zij is een Hongaarse en zegt: Chris, in augustus ben ik weer terug in Boedapest, daar wordt veel tangogedanst. Als je hierheen wilt komen kun je bij mij logeren, en dat is gewoon die acceleratie, in die paar uur waarin je vertrouwen opbouwt J. Krikke: Is hier nou alles mee verteld wat de tango jullie doet? Jopito: Het is een verjongingselixir. Ana: Vertel eens?! Dat had ik er nou nog nooit in ontdekt. Misschien moet ik toch wat meer dansen. Jopito: Kijk, wij zijn allemaal vrienden en niet iedereen loopt met zijn leeftijd te koop, maar je komt er zo langzamerhand wel achter. Die mensen zien er over het algemeen niet zo uit als mijn buurman op zo n leeftijd. En dat is iets met die tango en ik herinner me nog van onze eerste reis, in een van onze eerste tangosalons, daar dansten me toch een hoeveelheid lijken, maar die zagen er uit, ja wel met een laag verf eroverheen, met splitten en zo. Fellini van de bovenste plank, ik dacht waar ben ik hier in godsnaam Ana: Ja, die zitten bij ons achter de geraniums... Jopito: Ik weet nog dat we dat op onze eerste reis zeiden: hier kun je gewoon oud worden. En ook hier in Groningen zien ze er niet oud uit. Je kunt natuurlijk ook stellen dat de meest vitale mensen tango gaan dansen. Jopito: Zo vitaal ben ik niet, dus dat gaat ook weer niet helemaal op. Het is een van de geheimen van de tango. Als je één ding leert als je vaker naar Buenos Aires gaat is dat dat wat je hier aan het doen bent eigenlijk niet kan, want er valt helemaal niets te vertellen. Het is een geheim en iedereen geeft er zo zijn invulling aan. En dat zweempje decadentie. Ana: Wat ook leuk is, is dat je er zo bij kunt lopen zoals je wilt. Chris: Ik heb in Nijmegen ook wel eens een sensatie van: het is een verkleedpartij van grote mensen. En een verkleedpartij vinden we gewoon ons hele leven lang leuk. Ana: Het is heel opvallend dat er in de tangoscene jonge en oudere mensen zijn, maar als je naar de salsawereld kijkt zijn daar veel jongere mensen. Als oudere voelde ik mij daar niet meer thuis. Chris: Ik heb ook het gevoel dat leeftijd in tangosalons niet speelt. 99

100 J. Krikke: Kun je daar zomaar een jonge vrouw vragen? Ana: Ja. Zeker Chris, die is gek op jonge vrouwen. Chris: Ik heb zelf wel eens iets van ik moet hier even niet meer aan meedoen, want dat valt op, of dat kan niet met al die jonge vrouwen in mijn armen En in Buenos Aires schijnt het ook zo te zijn dat jonge vrouwen juist met oudere mannen dansen. Ana: Maar ook omgekeerd. Die jonge mannen dansen heel graag met die oude vrouwen, dat is fantastisch om te zien. Dat zijn ook die vrouwen die in de jaren veertig hebben leren dansen, dat zijn de echte tangodansers. De jonge generatie moet dat nu dus nog heel snel van hen leren voordat ze de pijp uitgaan. Chris: Daar heb je ook dansers die op bepaalde componisten gewoon niet dansen omdat ze niet van die muziek houden. Die alleen maar op Di Sarli dansen. Ana: Of omdat ze er niet op willen dansen omdat ze de muziek zo mooi vinden dat ze alleen maar willen luisteren. En het was vroeger ook niet stijlvol om op gezongen tango s te dansen. Jopito: Als je in Buenos Aires één keer in het half uur een tango danst, dan is dat heel stijlvol. Maar zoals hier: RANG muziek aan RANG die vloer op en dat de hele avond door, dat is iets wat ik niet begrijp. Dat zijn mensen die anders met tango bezig zijn. Dat kun je emotioneel helemaal niet volhouden zo n hele avond door. Ik niet tenminste. Ik kan daar echt niet tegen. Constant over die vloer heen vliegen. Maar ik heb er een twee-en-veertigjaar jongere vriendin aan overgehouden, kan je nagaan wat de tango doet. Ana: Zestig min tweeënveertig is eh eh Jopito: Achttien! Ik heb wel het idee dat het nogal onconventionele mensen zijn die tango dansen, of ze worden het misschien in de loop der tijd Jopito: Wat ik zei: het zijn kunstenaars en intellectuelen. Een totaal ander publiek dan in Argentinië. Daar zijn het gewoon hardwerkende mensen die s avonds laat onder de douche springen en een gigantisch net pak aanhijsen en s morgens nog even een media luna happen in een kroeg en wat nalullen en plotseling tegen iemand zeggen: ik moet om acht uur werken. 100

101 Een heel andere vraag: Hoe vergaat het de mensen die zich ooit aangemeld hebben voor een cursus? Blijven die het doen? Ana: Ik denk dat het grootste gedeelte van de mensen weer afvalt. 101

102 interview Martin Meier, één van de oudste tangodansers van Nederland tekst: GERdA hindr i KS Martin Meier is 6 maart jl. tachtig jaar geworden en is daarmee een van de oudste tangodansers van Nederland. De spreekwoordelijke geraniums zijn echter niet aan hem besteed. Hij geniet volop van het leven, de tango en vooral van vrouwen. Op 2 mei gaat hij zijn verjaardag groots vieren in de Der Aa-kerk met al zijn tangovriendinnen, vrienden en familie uit Groningen en omstreken cadena

103 Tangopassie O, bloem van de liefde vreugde van mijn hart tijdens het dansen wil ik je in mij laten verdwijnen voor dag en nacht O, tango je geeft mij de kracht om alles te bedwingen wat mij afleid van mijn liefdesgloed O, tango in de schaduw van het lied verdwijnt mijn pijn en voer je me weg uit mijn eenzaamheid liefste, het kloppen van jouw hart is het ritme voor onze dans O, tango, de godin van de liefde houdt ons vast in onze minnedans doordrenkt van passie en verlangen steeds voel ik weer onze harten sneller kloppen en dat stuwt ons onbedwingbaar voort Carel Kraayenhof en het Sexteto Canyengue komen spelen, zijn favoriete dj s Joop en Joost gaan de mooiste walsjes en milonga s voor hem draaien. In de tango komt alles samen, alles wat ik ben, hoe ik ben, wie ik wil zijn. Een interview met een markant man. [txt] Zijn verjaardagsfeest wordt georganiseerd door het STAG bestuur (Stichting Tango Argentino Groningen), hoewel hij zelf betaalt. Hij heeft zes jaar in dit bestuur gezeten en twee keer een feest met Carel Kraayenhof georganiseerd. Het plezier wat ik aan het boeiende spel beleefde, wil ik graag nog eens meemaken en delen met tweehonderd persoonlijk uitgenodigde mensen, vertelt Martin Meier. Hij zit tegenover mij en spreekt gepassioneerd; soms in walstempo, dan weer snel als in een milonga. Met duidelijke rustmomenten waarin kan doordringen wat er gezegd is, waarin contact van hart tot hart gevoeld kan worden. Soms gaan beide armen in de lucht wanneer hij verrukking wil onderstrepen. Tango is een van de beste keuzes geweest in mijn leven In het dagelijks leven geef ik therapie. Ik heb een eigen praktijk en ben niet met pensioen. Er komen elke week mensen bij mij met moderne kwalen, burn-out problemen, angststoornissen, depressiviteit en relatieproblemen. Dit werk en de tango zijn mijn levensbronnen geworden. Daar blijf ik eeuwig jong bij. Mijn vrouw is drie jaar geleden overleden. Zij was bezig met andere dingen en interesseerde Tango is een van de beste keuzes geweest in mijn leven zich niet voor de tango. Achteraf gezien is dat goed geweest, dan vermengt het ook niet, het dagelijks leven en de passie in de tango. Ik was een jaar of 65 toen ik een cliënt kreeg die altijd stipt om uur wegging, en wel naar een tangosalon. Op haar uitnodiging ben ik een keer mee gegaan en het sprak me direct aan. 103 Moeizame start In het begin had ik wel twee tot drie lessen per week nodig om zelfvertrouwen op te bouwen en los te komen van het oordelende: doe ik het wel goed?. Ik heb regelmatig periodes gehad dat ik wilde stoppen en ben alle vrouwen die met mij bleven dansen zodat ik kilometers kon maken, zeer dankbaar. Na ongeveer vijf jaar voelde ik het opeens: Ik kan dansen! Dan denk je niet meer aan de pasjes, de bewegingen of de variaties. Ik voelde mij vertrouwd met een vrouw in mijn armen en durfde te gaan en me over te geven aan de muziek. Ik zit gedurende de dag in een bepaald bestaan waar dingen routinematig gaan, de dagelijkse beslommeringen. Door het tango dansen kom ik in harmonie. Eén zijn met iemand en toch ook weer individu zijn. Ik begeleid haar zodanig dat zij zichzelf steeds weer terug kan vinden. Vervuld van leven Vooral in een wals of milonga kom ik in een soort flow en stijg boven de dansvloer uit als het ware. Dan ben je samen één. Verrukkelijk!! Na een avond dansen ben ik vervuld van leven. Volgens mij is daar de tango ook voor bedoeld. Die arme immigranten in cadena 45

104 Argentinië, die weemoedig en eenzaam waren, vervreemd van alles, kwamen in de tango weer terug bij hun gevoelens van liefde. s Nachts, na een inspirerende tango-avond, ga ik schrijven en vloeien woorden vanuit mijn vervulde verlangen in de vorm van een gedicht. Vervolgens stuur ik ze, per brief, naar mijn tangovriendinnen. De gedichten gaan vooral over liefde die volgens mij aan het verdwijnen is in onze wereld. Hoe we ook leven, wat we ook doen, verre vakanties, aanschaf van spullen of grote huizen, het gaat er uiteindelijk om of je de liefde met elkaar boven tafel krijgt. Dat was ook de essentie van het leven samen met mijn vrouw. Overgave versus (in)spanning Zittend langs de dansvloer kijk ik naar de gezichten en vind het mooi wanneer vrouwen de ogen dicht hebben en zij zich met overgave laten leiden. Prachtig. Op de gezichten van mannen zie ik vaak (in) spanning, zij zijn bezig met pasjes, met capriolen maken. Ik dans zoveel mogelijk vanuit mijn gevoel en heb mijn ogen half open omdat ik natuurlijk moet kijken waar ik langs loop, vertelt hij lachend. Daar kunnen andere mannen in de salon over mee praten, Martin wil nog weleens dwalen over de dansvloer. Als dame, in de armen van Martin, is het goed. Graag hoort Martin hun ervaringen. Als één van zijn tangovriendinnen kan ik zeggen 46 cadena dat zijn omarming voelt als een warm bad. Hij leidt met zorg en respect voor mijn waardigheid. Ik voel mij geborgen en verbaas mij over zijn krachtige kern, het gaat er uiteindelijk om of je de liefde met elkaar boven tafel krijgt als ware het een veertigjarige. Wanneer Martin aan het einde van de tanda zegt: Ik ga je een gedicht sturen, vind je dat goed?, waan ik mij in een romantische film. Martin doet dit niet zomaar, alleen wanneer er wederzijds dieper contact is ontstaan in de dans en daarbuiten voelt hij de behoefte dit onder woorden te brengen. Vrouwen reageren er positief op en vertellen of schrijven wat ze geraakt of verwonderd heeft. Goede conditie Hoe krachtig en jong zijn uitstraling ook is, de ouderdom komt vaak met 104 gebreken. Is hij hier bang voor? Nee, zegt Martin stellig. Ik ben er niet bang voor, maar zou het wel jammer vinden. Ik heb geleerd te accepteren, was met 19 jaar al vader, heb de oorlog en de opbouwperiode meegemaakt. Moest studeren en werken terwijl ik een gezin had. Er waren niet genoeg huizen en wij woonden de eerste acht jaar bij mijn ouders/schoonouders in. Mijn conditie is goed. Ik heb veel aan sport gedaan en heb nooit een auto gehad. Ik doe alles op de fiets, speel klarinet en dans twee tot drie keer per week. De komende tien jaar hoop ik nog veel te kunnen dansen, en over vijf jaar geef ik weer een feest. Levensles De spreekwoordelijke geraniums zijn dus niet aan Martin besteed. Sterker nog, hij heeft weer iets nieuws opgepakt. Zijn eerste gedichtenbundel Ongerijmd leven heeft inmiddels het levenslicht gezien. Als ik iemand een levensles zou moeten meegeven, zou ik zeggen: wees zo moedig om de ander te willen en durven ontmoeten. Zoek het avontuur op met de ander en geef de liefde niet gauw op. Als iemand zegt: het is voorbij dan begint meestal de liefde. Wat is er dan voorbij? Laten wij het daar eens over hebben. Kom voorbij jaloezie en bezitsdrang want dat maakt de liefde kapot.

105 9. Milonga s Op diverse locaties worden permanente dan wel incidentele salons georganiseerd, ook wel milonga s genoemd. Deze liggen allemaal op loopafstand van elkaar in of vlakbij het centrum van Groningen. Anno 2015 zijn er diverse mogelijkheden om regelmatig een salon te bezoeken. Corps de Garde Souterrain Corps de Garde Oude Boteringestraat 74, Groningen Corps de Garde is een karakteristiek hotel in een monumentaal pand midden in het centrum van Groningen. De dansvloer bevindt zich in het souterrain. Een stijlvolle locatie die de dertiende eeuw met de eenentwintigste combineert. 105

106 Het HeerenHuis Het HeerenHuis is gelegen net buiten de grachtengordel van het centrum van Groningen. Er is een parkeergarage op vijftig meter afstand. Je kunt hier ook heerlijk lunchen en dineren. Gedanst wordt er in de Heerenzaal op de begane grond, het paradepaardje van het Heerenhuis. Het heeft de uitstraling van een klassieke danszaal met sierlijke kroonluchters aan het plafond. De zaal heeft een grote dansvloer en een eigen bar. Het Heerenhuis Spilsluizen 9, Groningen Oberland Oberland Langestraat 66, Groningen 106

107 Restaurant Oberland is de locatie van de maandelijkse salon Tango Liberta, op het Ebbingekwartierterrein, vlak bij het Infoversum. Je kunt hier ook lunchen en dineren. Het is een prachtig, bijna honderd jaar oud monumentaal bedrijfspand, dat vroeger onderdeel van de Gasfabriek van Groningen was. Ocho de Mayo Ocho de Mayo maakt deel uit van Pakhuis Hamburg en is de oudste milonga in Groningen. Het is in 1714 gebouwd en lijkt sterk op het jongere, naastgelegen Pakhuis Amsterdam. Ocho de Mayo als danslokaal bestaat al meer dan twintig jaar en is het thuishonk van de Argentijnse tango in Groningen. Elke vrijdag is er vanaf negen uur s avonds een gezellige, ontspannen salon, georganiseerd door de STAG. Typerend zijn de warme Latijns- Amerikaanse sfeer, de prachtige houten dansvloer en de gezellige bar. Er is parkeergelegenheid om de hoek. Ocho de Mayo Hoekstraat 42, Groningen 107

108 Vrijdag Concertzaal ingang VRIJDAG Concertzaal Sint Jansstraat 7, Groningen VRIJDAG Concertzaal in Groningen ligt in het centrum, nabij de Martinitoren. De parkeergarage van het Provinciehuis is ertegenover gelegen. Er wordt gedanst in de mooie concertzaal op de eerste etage met een geweldige houten vloer. Er is een tweede, zeer fraaie zaal met een aangrenzende, besloten binnentuin. De Bovenkamer (in de watertoren) De Bovenkamer (in de watertoren) Fotografie Koos Boertjens Noorderbinnensingel 14, Groningen De Bovenkamer van Groningen is de nieuwe naam voor de gerenoveerde, monumentale Watertoren Noord in Groningen. Na de verbouwing biedt de Bovenkamer van Groningen nu een locatie voor bijeenkomsten op hoog niveau. Een prachtige plek voor zakelijke, feestelijke en creatieve bijeenkomsten. Er is een grote, ronde dansvloer. Het voormalige waterreservoir bevat nu, in plaats van één miljoen liter water, een lounge, auditorium en expositieruimte met bar en biedt ruimte aan één miljoen nieuwe ideeën. Voor de programmering van de milonga s, bezoek de site van de STAG www. tangro.nl (8) 108

109 10. De deejays Groningen mag zich verheugen in een groot aantal gespecialiseerde deejays die afwisselend in en enkelen ook buiten Groningen de salons kleur geven door het draaien van prachtige tangomuziek. Zij hebben met hun vrijwillige inzet een grote en positieve invloed op het tangoklimaat en zijn van onschatbare waarde voor het in stand houden van de tangocultuur in Groningen. Veel deejays hebben in de loop der jaren een eigen schare fans opgebouwd. Zeker niet onvermeld mag blijven dat Pierre Marrale, bekend als deejay Pedro met zijn positieve inbreng en kennis van zaken een belangrijke impuls heeft gegeven om tangodansers enthousiast te maken voor het vak van deejay. Het is en blijft een kunst om als deejay de juiste afwisseling en toon te vinden om met dansbare muziek het kritische tangopubliek tijdens een tangosalon te laten genieten. Opvallend is dat de Groninger deejays voornamelijk van het mannelijk geslacht zijn. Ana Buren was de eerste vrouwelijke deejay in Groningen. Ana De diskjockeycarrière van Ana Buren alias Tangomama begon in 1989 in de Benzinebar. Ana: Met een klein clubje tangofanaten oefenden we daar wekelijks onze pasjes. We hadden een paar grammofoonplaten en cassettebandjes met Argentijnse tangomuziek. Destijds was deze muziek schaars, dus begon ik enthousiast een tangoverzameling aan te leggen. Nadat in 1991 Ocho de Mayo haar deuren opende kwamen er steeds meer tangocd s. Mijn verzameling groeide explosief en ik kreeg daarmee ook de mogelijkheid om de dansers kennis te laten maken met alle facetten van de tango en die te laten aansluiten bij de sfeer in de salon. Tweemaal heb ik Buenos Aires bezocht om mij iedere nacht in de tangosalons te laten vervoeren door die prachtige, emotionele muziek en om de kunst af te kijken. Iedere discjockey had er zijn eigen stijl, maar steevast werd er geëindigd met La Cumparsita, een mooie traditie 109

110 die ik ook in de Ocho de Mayo in ere hield, evenals het draaien in tanda s. In 1995 heb ik het stokje met een gerust hart aan Bartolito overgedragen. Bartolito Bart van Rooijen, bekend als Bartolito, noemt zichzelf een conservatieve deejay en draait vanaf 1995 met name muziek uit de jaren twintig, dertig en veertig van de twintigste eeuw. Pedro Tango is Tai chi for Two Pierre Marrale ( Ϯ ) verzorgde onder zijn artiestennaam deejay Pedro van 2000 tot 2012 de traditionele tangomuziek, maar hij zocht ook naar nieuwe uitdagingen in de vorm van non- of neo tango. Hij draaide, zoals gebruikelijk is bij de meeste deejays de tandas, blokjes van vier nummers met afwisselend lyrische, instrumentale, pittige muziek en milongas. Regelmatig reisde hij naar Buenos Aires om zijn kennis te vergroten. Elzotronico Onder de naam van deejay Elzotronico draaide Elzo Smid van 2000 tot en met 2014 naast de traditionele tango aan het eind van de salons allerlei dansbare muziek. Hij verzorgde ook stereosalons met alleen stereomuziek van de jaren zestig en later. 110

111 Joost Joost Brunsting draait sinds Hij is een gepassioneerde, traditionele tangodeejay. De keuze van zijn muziek is een uitnodiging om de dansvloer op te gaan. Behalve in Groningen is hij regelmatig op grote tangosalons in Amsterdam, andere steden in Nederland en het buitenland te vinden. Met zijn uitgebreide kennis en liefde voor tango zorgt hij ervoor dat de salon een feestje wordt. Avi Avi Avital is al vanaf 2005 in tangosalons als deejay bezig. Hij noemt zich een colourfuldeejay. Hij draait graag classics, neo- en non-tangomuziek. Hij draaide tot 2013 als deejay in Groningen. DJosz Vanaf 2005 verzorgt Jos van der Wal de muziek op salons onder de naam Djosz. Hij baseert zijn keuzes op de schoonheid en dansbaarheid van de muziek, tango s, walsen en milonga s en ook op de energie van de dansers. Dat biedt vele mogelijkheden, zowel voor de ritmische als voor de lyrische kant. Het accent bij Djosz ligt op de klassieke Argentijnse tango uit de jaren dertig en veertig maar hij maakt uitstapjes naar modernere tango s en neo- en non-tangomuziek. 111

112 Joop Joop Kok draait vanaf 2009 graag tango s met een melodieuze, romantische toon, die een sterk verlangen en sentiment bevatten. Zijn goed dansbare en afwisselende repertoire bevat traditionele muziek, neo tango en non tangov. Hans Hans Klaassen is in 2012 als deejay gestart op salons in Leeuwarden en Groningen. Zijn keus: sensitief, aangenaam klinkende, lyrische muziek uit de Golden Age periode met als pure favoriet Miquel Caló. Alberto Albert Aukema is sinds oktober 2013 deejay. Zijn repertoire omvat vooral harmonieuze nummers, die ritmisch interessant en uitdagend zijn. De docenten, Inez van Beusekom, Ina Hulshoff en Petra Torres Concha treden ook als deejay op. Ina en Petra zijn soms gastdeejay bij de Stichting Tango Argentino Groningen in Ocho de Mayo. Mogelijk kunnen zij met hun inbreng meer dames stimuleren om het vak van deejay te gaan leren en uit te oefenen. 112

113 Petra Na jaren van luisteren naar Argentijnse tangomuziek verzorgde Petra Torres Concha eind jaren negentig voor de eerste keer de muziek op een salon van de Argentijnse Tango Club in Huize de Beurs. Vooral in Buenos Aires en Santiago de Chile heeft zij door te luisteren en te observeren veel geleerd. Wanneer blijven de dansers op de dansvloer, wanneer blijven er maar twee of drie paren over? Het gaat uiteindelijk om de compás. Petra vindt het leuk om een avond een kleur te geven: Veel ritmische, snelle tango s of wat meer langzamere. De juiste keuze van de orkesten geeft de doorslag en weer die compás, er moet een bepaalde drive zijn. Inez Inez van Beusekom: De muziek die ik draai tja, ik heb geen formule, ik stem af op hoe het is in de salon, daar ga ik op in. Het is een wisselwerking met de dansers net als in de dans en dat kan als het lukt iets heel moois opleveren. Een geluksgevoel waarin iedereen op dat moment opgenomen is. Mijn favoriete muziek op dit moment: Rodriguez, Donato, Biagi, Laurens, Victor, di Sarli en Pugliese. Ina Ina Hulshoff is vanaf 2004 in haar eigen dansschool deejay maar is ook incidenteel in andere tangosalons te vinden. Zij draait graag de mooist dansbare, traditionele muziek uit de Epoca d Oro, de hits die je ook veel in Buenos Aires hoort. Die zijn het fijnst om op te dansen. 113

114 11. In de arena Algemeen Zelfs bij een dans als de tango, waar de mogelijkheden tot persoonlijke invulling enorm zijn (denk aan figuren maken, opzwaaiende benen en versieringen van de dames), is het goed om wat richtlijnen te hebben. Dit verhoogt het plezier en voorkomt ergernissen op de dansvloer. Op een salon is het dansen een activiteit van meerdere dansparen tegelijk, waar de leider rekening mee heeft te houden en waar hij op af moet stemmen. Heel vroeger werd in ballroomdansen het normaal gevonden om twee nummers achter elkaar met dezelfde partner te dansen. Binnen de tangocultuur wordt het bedanken na twee nummers gezien als teken dat het niet echt lekker ging. Wordt er na drie, vier of vijf nummers bedankt, wat normaal is, dan hoeft men zich dus geen zorgen te maken. Gaat het echt lekker, dan kun je gewoon nog wat langer doordansen. In Buenos Aires draaien deejays traditioneel blokjes (tanda s) van drie of vier nummers van hetzelfde orkest met dezelfde soort muziek met daartussen een cortina (gordijn). Cortinas zijn korte stukjes ondansbare muziek. In Buenos Aires, maar ook hier in de Nederlandse salons, verlaat men dan de vloer om op zoek te gaan naar een volgende danspartner. Het is dus niet gebruikelijk om te dansen tijdens een cortina. Je hoeft niet van de vloer af, dat is in Groningen niet gebruikelijk en ook niet handig, maar dans niet op de cortina! Dit moment biedt gelegenheid tot small talk, want in principe wordt er tijdens het dansen niet of nauwelijks gesproken. Wil je met me dansen? Tangueros zijn net als bezige bijen, ze zijn druk in de weer en zijn doorlopend op zoek naar weer een andere danspartner. Wanneer je iemand wilt vragen die in een groep staat of in gesprek is, stap op haar af, maak oogcontact en noem haar naam als je die weet. Het voorkomt vergissingen en teleurstelling. Vaak ook wisselen de dansers tijdens de muzikale overgang in de muziek van partners via een cabeceó. Dat is een knikje op afstand met het hoofd in de richting van een 114

115 potentiële danspartner. Zo nu en dan wat rondkijken en oogcontact maken dus. Zit je als dame te lang aan de kant dan is het tegenwoordig helemaal niet vreemd dat je een heer vraagt of hij met je wil dansen. Gewoon doen. Tango heeft veel te maken met de ander op haar of zijn gemak te laten voelen. In Groningen kennen we de beginnersalon, georganiseerd door de STAG. De gevorderde dansers wordt die avond verzocht om met beginners te dansen. Tangueros Een goede leider zorgt ervoor dat zijn volger zich goed voelt en plezier in het dansen heeft. Dus houd je rekening met wat de ander wel en niet leuk vindt. Als de vloer erg stroef is heb je een reden om minder ocho s te maken, dit gaat dan namelijk erg lastig en is niet goed voor je enkels. Het is even opletten wanneer je de dansvloer op gaat. Zeker als de muziek al bezig is en anderen al aan het dansen zijn. Inkomende paren moeten als het ware voorrang verlenen en een geschikt plekje in de stroom opzoeken en nooit beginnen met een achterwaartse pas. Als het druk is op de dansvloer, wordt er klein gedanst. De onderlinge afstand tussen dansparen is ongeveer een meter, en is ondergeschikt aan persoonlijke voorkeur. Probeer het aan te voelen en neem als leider je danspartner niet bij voorbaat al in een houdgreepachtige omhelzing. Voor beiden geldt: tijdens de lessen en op een oefensalon kun je zo nu en dan best eens naar je voeten kijken en naar die van je partner, maar op een salon nooit. Dat ziet er raar uit. Op de vloer wordt tegen de wijzers van de klok in gedanst. Hierbij probeer je in zekere mate dicht langs de rand van de dansvloer te gaan. Afhankelijk van de grootte van de vloer kent deze een of meerdere denkbeeldige banen. Je kiest een baan en vervolgens wijk je daar niet meer vanaf. In ieder geval niet tijdens een nummer. Je houdt een vaste afstand ten opzichte van je voorganger zodat deze altijd moeiteloos een pas naar achteren kan doen. Je snelheid aanpassen aan de dansstroom vergt enige oefening en gaat gemakkelijker naarmate je meer passen en variaties kent. Het is niet verstandig om in te halen, dit kan leiden tot lastige, gevaarlijke of ongewenste situaties. En heren wil je het heel netjes doen, begeleid je dame dan na de dans weer naar haar plaats! 115

116 Kleding In Nederland doen we meestal niet moeilijk over kleding. Gelukkig begrijpen de meesten wel het verschil tussen een les, een oefensalon, een periodieke salon met deejay en een grote salon (soms met livemuziek), als het gaat om de geschikte outfit. Tijdens lessen en in oefensalons zal de nadruk liggen op gemakkelijke kleding. Grote salons geven de gelegenheid om, voor wie wil, feestelijk en stijlvol gekleed te gaan. Maar doe vooral aan waar je je lekker in voelt. Collectie dansschoenen Karin Herrebout Schoenen Tijdens een salon trekken dames vaak hun mooiste hakken aan. Veel tangueras die al lange tijd dansen, hebben in de loop der tijd een heel arsenaal aan dansschoenen verzameld, er zijn prachtige exemplaren verkrijgbaar, met middelmatig tot torenhoge hakken. Hoe mooi ook, als je net begint is het verstandig om niet meteen op zestien centimeter te beginnen. Wil je toch meteen op hakken dansen, wissel ze ook eens met lage schoenen. Er zijn oefenschoenen te koop, uitermate geschikt voor de lessen of oefensalons. Let erop dat de voorvoet van de schoen goed aansluit zonder overdreven strak te zitten. Dans niet op je 116

117 tenen, dit is slecht voor je voeten, gebruik je hele voet alhoewel je lichaamsgewicht wel op de bal van je voet rust, dit wordt tijdens de lessen door de meeste docenten aangeleerd. Goede schoenen zijn zeer belangrijk voor het dansen. Wil je nog meer lezen over omgangsvormen? 117

118 12 Op 3 augustus 1993 werd de Stichting Tango Argentino Groningen opgericht door Tjarco Boelkens, Johannes ( Jopito ) Leertouwer en Gerard Gosen. Ook Gerrit Brand, uitgever en auteur was betrokken bij de oprichting. De aanleiding was het eerste grote en geslaagde dansfestival, dat plaatsvond bij Bruna Santanera in het Groningse wierdendorp Godlinze met optredens van Carel Kraayenhof en Sexteto Canyengue. De STAG stelt zich ten doel om de tango te promoten en het prettige tangoklimaat in Groningen in stand te houden. Ook organiseert zij iedere vrijdagavond een salon in de Ocho de Mayo en jaarlijks enkele evenementen op een bijzondere locatie, soms met livemuziek. Hoogtepunten waren de jubileumsalons in het Grand Theatre, alsmede een unieke salon in 2015 in de Der Aa-Kerk met Carel Kraayenhof en zijn Sexteto Canyengue. Op de website van de STAG, wordt een agenda bijgehouden van alle tangoactiviteiten in en om Groningen. Het logo werd ontworpen door Elzo Smid. Voorzitters: Tjarko Boelkens Reino van de Velde Wim van Vondel Joost Brunsting Vanaf

119 Schematisch overzicht 119

120 t/m

121 Tango Tinus t Leek Tinus wat om Tango te goan daansen met vuur en passie en veul temp rement ain beetje mit de wichter te goan sjansen dat wil toch zeker elke jonge vent Eerst toch mor ais ain beetje oetproberen Hai ging op zuik noar n tangotent in Stad De schounen poetst en strak in schiere kleren Ain hail gedou, het koste m ook wel wat Hai was ain boer, doags zat e op de trekker En s aovnds dansen in Salon Het ging allain nog nait zo hail aarg lekker Hai haar geern dat e t beter kon t Was vrijdagoavend en al behoorliek duuster en dou hai aankwam was het drok in stroat verlichte roamen kerels en gefluuster zien haart sluig dubbeld oet de moat. In t rode licht en zunig in de kleren De vrouwlu lonkend achter t spaigelroam Hai docht ik mot vot ommekeren kin beter weer op hoes aangoan 121

122 Mor zag opains twai deuren hail wied open Ocho de Mayo op ain schild derbie En t was mor eev m of hai haar boudel loop n mien wicht, mag k dizze daans van die Het vuil nait mit en mit zien stramme bainen Strompelde hai mit heur de dansvlour rond Het maidje zee zelst zeker nait zo mainen, Mor bist ain haile dikke klont Refrein Dus nam e les bie Betty en bie Inez De trekker kwam veurlopig aan de kaant Men zee, kiek doar, dei male Tango Tinus Dei daanst de Tango op het laand Hai zong derbie ain Grunnings tangolaidje mit veul gevuil en zuvere tenor en haar succes bie mainig tangomaidje het was zo wied, hai haar het veur mekoar! Hai was ain boer, doags zat e op de trekker s avonds daanste hai in Pasión Smui in de heup n en meroakels lekker D r was gain ain dei t beter kon! Wim van Vondel/Tineke Kooyinga 122

123 Oprichting Op 9 maart 1999 richtte ik bij notariële akte samen met Gerriet Postma de stichting La Pasión op. Zij werd gevestigd aan de Nieuwe Boteringestraat nummer 64 te Groningen en op 26 mei 1999 werd zij ingeschreven bij de Kamer van Koophandel in Groningen. Op 31 oktober 2002 hield zij op te bestaan. Oprichters stichting La Pasión Johan Meijering (l.) en Gerriet Postma (r.) Doelstelling De stichting La Pasión werd voor onbepaalde tijd opgericht en stelde zich het volgende ten doel: a. de uitwisseling van Latijns-Amerikaanse en Europese kunst en cultuur in de stad Groningen in het algemeen en de kunst en cultuur van Argentinië en Nederland in het bijzonder. b. al hetgeen wat daarmee direct of indirect verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn. Dit alles in de ruimste zin van het woord. c. het organiseren van evenementen en het uitwisselen van kunst met andere culturele organisaties en of met individuen. d. Bij de ontwikkeling van de eerste ideeën voor een tangosalon werd door Sip Hofstede, (binnenhuis)architect, een sfeerimpressie gemaakt. 123

124 124

125 Sfeerimpressie Sip Hofstede 125

126 126

127 Interieur La Pasion - fotografie Gijs van der Sleen 127

128 Feestelijke opening Op 17 september 1999 opende het multiculturele centrum La Pasión haar deuren. De openingsceremonie startte in de Nieuwe Kerk. Aansluitend was er een spetterend dansritueel op straat, pal vóór het prachtig verbouwde pand in de Nieuwe Boteringestraat 64 in Groningen, onder de bezielende leiding van de choreograaf Joop Dagelet. Dansgroep La Pasión Fotografie Gijs van der Sleen La Pasión is passie, hartstochtelijke genegenheid, een drang die je niet kunt weerstaan, een gevoel waaraan je moet voldoen, in vuur staan voor iets. La Pasión was een beweging en een trefpunt van gelijkgestemden, vernieuwend, is vanuit het niets ontstaan en groeide in korte tijd uit tot een wervelend kleinschalig centrum. Het bood een podium aan creatievelingen en was laagdrempelig. Een multicultureel trefpunt waar gasten in een sfeer van respect in een 128

129 aansprekende ambiance even konden ontsnappen aan hun dagelijkse beslommeringen. Een intieme omgeving, een uitvergrote huiskamer. Een plek waar je je thuis en op je gemak kon voelen. Bijzondere activiteiten De Argentijnse tango had een voorname plek in La Pasión. Rob & Inez en Bettie Bolks (La Escuela) gaven er hun tangolessen. Veel leerlingen van toen hebben daar hun eerste voorzichtige danspassen gezet. In de sfeervolle ruimte was het goed toeven. Er werden regelmatig workshops gehouden en wekelijks werden er salons georganiseerd met voornamelijk Bartolito als dj en natuurlijk onze geliefde Pierre Marrale. Veel prominenten uit binnen- en buitenland hebben opgetreden in La Pasión. Het optreden en de workshops van het in de tangowereld beroemde danspaar Nicole y Ricardo uit Argentinië was één van de hoogtepunten. Optreden Ricardo y Nicole

130 De literaire salon met Simon Vinkenoog, het Eem en Weem Festival, het klankschaalconcert van Erik Karsemeier, de theatervoorstellingen van Willem de Ridder, de voordracht van vertelkunstenaar Guillaume Pool, bleken eveneens buitengewoon succesvol. Evenals de Russische culturele en de oriëntaalse swingavonden, het optreden van Mike Roland uit Engeland en het concert van Ustad Zamir Kahn en zijn groep uit India. Voor een uitgebreide terugblik verwijs ik naar mijn boek La Pasión, Salon de Tango y Cultura. Een bron van inspiratie. 130

131 14. Tango voor Máxima en Willem-Alexander een bijzondere gebeurtenis voor tango Groningen Wat eraan vooraf ging... Op 1 februari 2000 zond het bestuur van La Pasión prins Willem-Alexander en zijn toenmalige vriendin Máxima Zorreguieta een uitnodiging voor een bezoek aan La Pasión, nadat bekend was geworden dat zij de stad en de provincie Groningen met een kennismakingsbezoek zouden vereren. Blij verrast was ik door een onverwacht telefoontje van de secretaris van de prins die mij vlak na de uitnodiging liet weten dat De Koninklijke Hoogheid zeer gecharmeerd van de uitnodiging was en deze in beraad houdt. Als bestuur hielden we serieus rekening met de komst van het aanstaande Koninklijk paar en troffen we op voorhand al allerlei voorbereidingen in samenspraak met de vrijwilligers. In overleg met de dansdocenten Rob & Inez besloten we om met zes dansparen een optreden te verzorgen als het bezoek ook echt zou plaatsvinden. Nadat officieel bekend werd dat Máxima en Willem-Alexander op 13 september 2001 naar Groningen zouden komen Ida en Gerriet vroegen wij als bestuur van La Pasión aan de gemeente en provincie om een bezoek aan La Pasión op te nemen in het programma van die dag. Dit werd niet gehonoreerd. Uiteindelijk werd een dansoptreden op het Waagplein toch opgenomen in het programma. Zo ook het aanbieden van een schilderij naar eigen idee van Gerriet Postma voor Máxima en Willem-Alexander, een betaalde opdracht van het bestuur van de stichting La Pasión. 131

132 Gerriet: Het is een heel mooi ingetogen schilderij geworden. Aanvankelijk had ik veel rood in de opdracht verwerkt, maar dat vond ik te extreem. Voor mij is tango toch meer ingetogen. Ik heb toen een mooie tangocd opgezet en ben aan het werk gegaan met als resultaat een schilderij van twee dansers, sterk geabstraheerd, de vrouw met gesloten ogen en behoorlijk donker van kleur. Dat is voor mij de tango, het is de dans van het Argentijnse volk in de sloppenwijken. Ik heb het schilderij genoemd: Mi triste noche de Tango. (Mijn trieste tango-nacht). Nadat duidelijk was geworden dat La Pasión een dansvoorstelling zou mogen geven werd de salon een paar keer onverwacht door een onbekende heer in een onopvallende lichtgekleurde regenjas bezocht, die wat rondkeek. Net zo geruisloos als hij binnenkwam vertrok hij weer zonder met iemand een woord te hebben gewisseld. Achteraf konden we niet anders concluderen dan dat het iemand van de Binnenlandse Veiligheidsdienst moest zijn geweest die onaangekondigd poolshoogte kwam nemen en verslag moest uitbrengen over zijn indrukken van La Pasión. Een memorabele dag Nadat het bezoek van het prinselijk paar was uitgesteld in verband met de aanslag op de Twin Towers van het World Trade Center in New York op 11 september 2001, was het op 7 november 2001 dan echt zover. Als plaats voor de dansvoorstelling had het gemeentebestuur het Waagplein, dat achter het stadhuis ligt uitgekozen. Daar, tussen het Goudkantoor en het Nieuwscafé, hebben we in alle vroegte met man en macht een danssalon nagebootst met allerlei rekwisieten, zoals de mooie gerestaureerde uit de Weense opera afkomstige theaterstoeltjes van La Pasión. We plaatsten op de hoeken van de geïmproviseerde salon vier zuilen met daarop grote vazen met rode rozen. Een groot stuk gesponsord vinyl diende als dansvloer. Het gemeentebestuur maakte een groots gebaar: We kregen allemaal een consumptiebon! Tussen de bedrijven door kreeg ik een telefoontje van de tv-zender SBS6, met het verzoek om even naar La Pasión te komen voor een interview. Dus reed ik 132

133 snel op een geleende fiets naar de Nieuwe Boteringestraat. Op de eerste vraag die mij werd gesteld of Máxima en Willem-Alexander de tango konden dansen, reageerde ik spontaan. Als hij een elfstedentocht kan schaatsen zal hij ongetwijfeld ook de tango kunnen dansen! Máxima is de tango zelve, het zit in haar genen. Tijdens het televisie-interview, kwam Rob Doolaard plotseling binnengerend. Inez had de juiste dansschoenen in La Pasión laten liggen. Rob had zich met de grootst mogelijke moeite door de beveiliging weten te manoeuvreren, want het gebied rond het Waagplein en het stadhuis was door de politie hermetisch afgesloten. Na het inrichten van de geïmproviseerde salon ging iedereen zich warmdansen. Zonder muziek weliswaar, want tussen half tien en tien mocht er geen muziek gedraaid worden. Het weer zat die dag helaas niet mee. Er viel een miezerig regentje, het was koud en het waaide hard. Iedereen was snel tot op het bot verkleumd. Het mocht de pret echter niet drukken. Precies volgens schema, tijdens de klokslagen van de Martinitoren om tien uur in de morgen, verlieten Máxima en Willem-Alexander het bordes van het stadhuis aan de Grote Markt. Dat hoorden we aan het gejuich van de toeschouwers. Het pas verloofde stel wandelde richting onze salon. Op dat moment viel door een onverwachte windvlaag één van de grote vazen met rozen met een luide knal aan gruzelementen. Snel werd de rommel aan de kant geschoven en daar kwamen ze Het prinselijk paar werd vergezeld door de burgemeester, de commissaris van de koningin, een televisiecamera, talloze fotografen en verslaggevers. Het publiek was inmiddels massaal toegestroomd. Op de eerste tonen van de muziek van Piazzolla, zetten wij vol passie onze danspassen in, ondertussen vanuit onze ooghoeken glurend naar de prins en zijn nieuwe liefde. Alles werd rechtstreeks op de televisie uitgezonden. De dansparen die meededen waren: Carla Durville en Joost Brunsting Ellis Brunsting en Mewes Medema Frouke Hut en Lucian Staweckie Inez van Beusekom en Rob Doolaard Marjatta Ranta-Iso en Johan Meijering Toppie van Campenhout en Joop Dagelet 133

134 Prinselijk paar met burgemeester Jaques Wallage en de commissaris van de koningin Hans Aalders 134

135 Tango voor Willem Alexander en Máxima Willem-Alexander en Máxima in gesprek met Gerriet, Ida, Alexander en Nelly 135

136 Door mijn zoon Alexander en zijn vrouw Nelly Nava werd het paar namens het bestuur van La Pasión een aantal cadeaus aangeboden. Het was een verrassingspakket dat bestond uit een rood, hartvormig kussen met een begeleidende brief. La Pasión biedt U ter gelegenheid van Uw voorgenomen huwelijk een schilderij aan van de Groninger kunstenaar en tangodanser Gerriet Postma. Het draagt de titel: Mi triste noche de Tango. Aanbieden cadeaus door Alexander Meijering(l) en Nelly Nava (r) aan het prinselijk paar Het cadeaupakket bestond uit een vergulde broche met de titel La noche de Pasión en het eerste exemplaar van de cd La Pasión del Tango, die ik ter ge- 136

137 legenheid van mijn verjaardag in maart 2001 had laten opnemen. Alexander en Nelly hadden een genoeglijk onderonsje met de bijzondere gasten. Daarna bood Gerriet Postma samen met zijn vriendin en danspartner Ida Bosma namens La Pasión het door hem gemaakte schilderij aan. Na hun kennismaking met Tango Groningen verlieten Máxima en Willem-Alexander met hun gevolg het Waagplein om elders op een warme manier ontvangen te worden. Broche La Pasión (gelimiteerde uitgave) CD-hoes Tango Groningen was een ervaring rijker! CD La Pasión del Tango 137

138 Brief uitnodiging Willem-Alexander en Máxima ontwerp: Nicolette Wever 138

139 Brief aan Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Willem - Alexander en prinses Máxima, 7 november 2001 Groningen, 7 november 2001 Het gaat er niet alleen om de danspassen te leren, No se trata de aprender sólo los pasos, het gaat erom, het hart te openen. se trata de abrir el corazón. De tango is meer dan een dans, El tango es mas que un baile, het is een soort omhelzing. es una forma de abrazo. Geacht Koninklijk paar, Daniel Jelin La Pasión biedt U ter gelegenheid van Uw voorgenomen huwelijk een schilderij aan van de Groninger kunstenaar en tangodanser Gerriet Postma. Het draagt de titel: Mi triste noche de Tango. Tevens ontvangt U het eerste exemplaar van de CD La Pasión del Tango en een broche met de titel La noche de Pasión. Wij hopen U bij een volgend bezoek aan Groningen gastvrij te mogen ontvangen. Stichting La Pasión - Centrum voor Argentijnse Tango 139

140 15. Passie Jaarlijks terugkerend tangofestival Hoe het zo kwam In de zomer van 2014 had ik een optie genomen op de concertzaal van de stichting Vrijdag. Dit in verband met de reünie van La Pasión ( ) op 19 september Tijdens de uitwerking en voorbereiding hiervan kreeg ik een idee en naar aanleiding hiervan bracht ik een bezoekje aan horecaondernemer Frank Mulder van restaurant Oberland in de mooi verbouwde Silo op het Ebbingekwartier. Het markante gerestaureerde gebouw is eigendom van het Groninger Monumentenfonds. In het verleden deed dit pand dienst als pompgebouw en filterhuis voor de gasfabriek die er een groot deel van de vorige eeuw heeft gestaan. Het Ebbingekwartier is een plek volop ontwikkeling en het bruist aan alle kanten. Er wordt hier een nieuw stukje stad gecreëerd en het is gelegen op historische grond in een creatieve stadszone waar regelmatig allerlei evenementen en festivals worden gehouden. Toevallig woon ik aan de rand van dit gebied. Het is het voormalige Circus-, Boden- en Gasfabriek terrein, ook wel bekend als CiBoGa. Dit bijzondere innoverende terrein dat aan de binnenstad van Groningen grenst, wordt tot een woonlocatie ontwikkeld. Het nog onbebouwde deel is al lange tijd in gebruik als tijdelijk park met een evenemententerrein, een speelweide en een stadsstrand met podium. Het is in mijn visie een wereldplek met vele mogelijkheden en nog volop in ontwikkeling. Het Ebbingekwartier heeft haar geschiedenis. Zo werd hier in 1903 de Groningse Wereldtentoonstelling gehouden. Groningen presenteerde zich toen aan de wereld als derde handelsstad van Nederland en trok tienduizenden bezoekers die van heinde en ver kwamen. Groningen kende tot nu toe 140

141 nog geen tangofestival. Dat heeft mij verbaasd. Frank Mulder, de horecaondernemer, is net als ik een liefhebber van de Argentijnse tango. In zijn restaurant wordt één keer per maand een tangosalon gehouden. Vandaar dat ik op het idee kwam hem eens te polsen hoe hij over het organiseren van het eerste tangofestival in Groningen dacht. Dat zou dan in en rond zijn eigen restaurant kunnen plaatsvinden samen met andere tangolocaties in de buurt. Dit alles kon gekoppeld worden aan de festiviteiten van La Pasión op zaterdag 19 september Het idee om bestaande tangoactiviteiten, aangevuld met nieuwe impulsen, met elkaar te verbinden lag binnen handbereik. Ik was blij dat we het eens waren over deze opzet en we raakten beiden enthousiast. Het zou een driedaags jaarlijks terugkerend evenement gaan worden en we besloten om het festival de naam en het logo van La Pasión te geven omdat dit nu eenmaal een prachtige naam is en op deze manier in ere blijft bestaan. Restaurant Oberland zou het kloppend hart van het festival worden. Hiermee was de geboorte van het tangofestival La Pasión een feit en werd het voornemen vanaf dat moment verder ontwikkeld. Al brainstormend ontstond er een mooi kader, uitmondend in een programma met drie dagen lang tangodansen, workshops, ontbijten met tango en elke dag twee verschillende tangosalons op loopafstand van elkaar op vier verschillende locaties. De opzet is om het eerste jaar bescheiden te beginnen en bij succes elk jaar de activiteiten uit te breiden. Waarom een Tangofestival in Groningen Het fenomeen festival is algemeen bekend. Wereldwijd worden er vele op allerlei gebied georganiseerd. Ook de Argentijnse tango laat zich daarbij niet onbetuigd. Tangodansers die dit ambiëren kunnen uit veel festivals kiezen. Overal en met name in Europa maar zeker ook in Nederland, worden ze regelmatig georganiseerd. Dat een dergelijk initiatief tot nu toe in Groningen, met een jarenlange bloeiende tangocultuur, nog niet is genomen, is opmerkelijk te noemen. Verrassend ook omdat de stad met al haar faciliteiten jaarlijks al een aantal andere succesvolle festivals zoals Noorderzon, Noorderslag en Eurosonic kent. En niet te vergeten de jaarlijks terugkerende bevrijdingsfestivals. Hoe dan ook, tot nu toe zijn er in 141

142 die richting niet eerder initiatieven ontplooid. Ook in de tijd van La Pasión, waar de Argentijnse tango hoog in het vaandel stond, heb ik nooit aan de mogelijkheid van een festival gedacht. Alle Groninger tangodocenten zijn voor het festival uitgenodigd. Het biedt hen tevens een mooie gelegenheid om zich breed te presenteren en voor wie wil is er de mogelijkheid om er jaarlijks een creatieve bijdrage aan te leveren. Denk ook aan de goede deejays die de Groninger tangocultuur inmiddels rijk is. De nogal gesloten Groninger tangocultuur kan worden opengebroken. Zoals je vaak bij verenigingen en organisaties tegenkomt, hebben zich ook binnen de wereld van de tango subculturen gevormd en dat maakt het voor nieuwelingen en minder goede dansers niet eenvoudig om zich te handhaven. Groningen is een bruisende, swingende, internationale studentenstad met niet minder dan ruim studenten van wie er in de stad wonen. Vanuit deze hoek is er steeds meer belangstelling voor de tango. Elke tangodansschool heeft en houdt z n eigen specifieke kwaliteiten en eigenschappen. Met het festival krijgt tango Groningen een gezicht. Het is een mooie kans om de tangocultuur te behouden en te vernieuwen. De tijd is rijp dat ook de Groninger tangowereld door middel van een festival in de flow mee gaat! Groningen is the place to be voor het bezoeken van festivals en heeft alle ingrediënten in huis om festivals succesvol te maken. Ik denk dat een tangofestival een verrijking voor het culturele klimaat in de stad kan zijn. Ook nieuwe belangstellenden zullen op het evenement afkomen en misschien overwegen om tangolessen te volgen. Met dit eerste festival leeft het gedachtegoed en de naam van voort en is op deze manier een langer leven beschoren! 142

143 16. Tot slot... Anno 2015 kent de stad Groningen een overzichtelijke en bloeiende tangocultuur waar bijna dagelijks mogelijkheden worden geboden om de tango te dansen en te leren. Zeven docenten doen hun uiterste best om met veel geduld leerlingen te helpen om deze niet eenvoudige dans onder de knie te krijgen. Sinds het begin van de jaren tachtig heeft deze stad zich mede dankzij de pionier Iván Torres Concha en vele anderen, geleidelijk aan ontwikkeld tot een van de grootste en gezelligste tangocentra van Nederland. Een groeiend aantal (internationale) studenten in de stad Groningen is ook terug te vinden op de Groninger tangodansvloeren. De dansscholen hebben hun activiteiten de laatste jaren uitgebreid naar de noordelijke drie provincies en organiseren ook tangosalons buiten de stad. Ook de leerlingen van de dansscholen komen steeds meer van buiten de stadsgrenzen. Wat de toekomst zal brengen voor de Groninger tangocultuur is onbekend. Zullen de huidige vier tangodansscholen over pakweg tien of vijftien jaar nog bestaan? Zullen jonge dansers geprikkeld worden en de ambitie krijgen om dansdocent te worden? Zal Ocho de Mayo dan nog als danslokaal en bakermat voor de Argentijnse tango fungeren? Wie zal het zeggen. De tijd zal het leren. Een overkoepelend beleid met een langetermijnvisie ontbreekt. Er is geen organisatie of beleidskader dat zich hiermee bezighoudt. Elke subcultuur richt zich op zijn of haar activiteiten. Op deze wijze heeft de tangocultuur in Groningen zich ontwikkeld zoals het in 2015 functioneert. 143

144 Do Misschien een goed moment om vooruit te denken en een weg in te gaan voor vernieuwing of zoals men in de Japanse taal en samenleving kortweg zegt: Do. Dit is de Japanse uitdrukking voor de Weg. Passie leeft in vele harten en om met de woorden van Hegel te eindigen: We kunnen met absolute stelligheid beweren dat er in deze wereld nooit iets groots tot stand is gekomen zonder passie Georg Wilhelm Friedrich Hegel 144

145 Reünie Dit boek is gepresenteerd tijdens het middagprogramma van de reünie van La Pasión op zaterdag 19 september 2015 in de VRIJDAG concertzaal, Sint Jansstraat 7, in Groningen. Concertzaal Lounge Patio 145

146 Middagprogramma Het middagprogramma bestond uit een korte voordracht en diverse dans- en muzikale optredens met als thema Een reis om de wereld. Zowel de eerste exemplaren van dit boek als die van het boek La Pasión, Salon de Tango y Cultura werden officieel aangeboden. Ook werd een filmische terugblik vertoond, samengesteld door Sonja Koopal en Herman Logtenberg. Aan het middagprogramma hebben meegewerkt: Tjerd van Riemsdijk Viviane Verdouw Guillaume Pool Los Cómicos tango fatale Erik Karsemeijer Helena Sportel Frank & Leony Mariëtta Rust Pape Seck - oud-voorzitter La Pasión - zang, sopraan - voordracht, vertelkunstenaar & dichter - Arjen & Jö & Mariela uit Den Haag - klankschalen - zang - Plaza Danza, salsa demonstratie - zang - djembé Christiaan-Carlos Meijering, mijn kleinzoon, overhandigde de eerste exemplaren van het boek La Pasión, Salon de Tango y Cultura aan: Lotte en Robert Postma, kinderen van Gerriet Postma (mede-oprichter stichting La Pasión) Chiene Karssenberg, weduwe van Joop Karssenberg (toenmalige penningmeester) Giorgio en Norbert Marrale, de zonen van Pierre Marrale (supporter en deejay) Avondprogramma: Na een speech van Jitske Kingma (uitgeverij Elikser) werd door Mirta Campos het eerste exemplaar van het boek Argentijnse tango van Groningen tot Maastricht overhandigd aan Martin Meier, één van de oudste actieve tangodansers in Groningen. 146

147 Joop Kok van de Vrienden van La Pasión overhandigde het boek aan Mirta Campos en Wouter Brave, pioniers van het eerste uur van de tango in Nederland en aan Ricardo Klapwijk (Ricardo El Holandes). Ook de tangodocenten in Groningen, Iván & Petra Torres Concha, Bettie Bolks, Inez van Beusekom & Rob Doolaard en Ina Hulshof & Peter Jonker en de Groninger deejays Petra Broomans, Inez van Beusekom, Bart van Rooijen, Elzo Smid, Joost Brunsting, Avi Avital, Jos van der Wal, Joop Kok, Hans Klaassen en Albert Aukema, het bestuur van de Stichting Tango Argentino Groningen, Ana Buren, Gerard Gosen, Jan Dirk Abshoven, Martien Bron en Addy de Jong ontvingen een exemplaar. Johan Meijering overhandigde het boek aan de Vrienden van La Pasión : Bea Woldring, Carolien van Leeuwen, Fransina Ganzeveld, Carla Durville, Benn Bergmann en Joop Kok. Iván Torres Concha, nestor van de Groninger Tangocultuur, opende de Grán Gala Salón La Pasión met de eerste Groninger Dj Tango Estafette. Aan de reünie van La Pasión werkten mee: Geluid & licht: Technische staf stichting VRIJDAG Filmopnamen: Studio Logtenberg uit Assen Fotografie: Noorderblik - Siska Alkema Organisatie: Vrienden van La Pasión De Vrienden van La Pasión Bea Woldring, Carolien van Leeuwen, Carla Durville, Fransina Ganzeveld. Benn Bergmann, Joop Kok en Johan Meijering. 147

148 de Vrienden van La Pasión 148

149 Bronvermelding Hoofdstuk 1 (1) Wikipedia (2) Hoofdstuk 3 (3) La Cadena Argentijnse Tango No.31, jan/febr (4) La Cadena Argentijnse Tango No.188, zomer 2014 Hoofdstuk 4 (5) La Cadena Argentijnse Tango No.24, April 1996 Hoofdstuk 5 (6) Hoofdstuk 8 (7) La Cadena Argentijnse Tango No.194, 2015 Hoofdstuk 9 (8) foto s milonga s hoofdstuk 12 (9) ontwerp logo STAG: Elzo Smid hoofdstuk 13 (10) ontwerp logo La Pasión: Nicolette Wever 149

150 Bijlagen: Oprichtingsakte Stichting La Pasión, Brief van drs. J.L. Meijering aan de Gedeputeerde Staten van Groningen Brief van de gemeente Groningen aan Johan Meijering, Cultureel Testament Johan Meijering 150

151 Bijlage 1. Oprichtingsakte Stichting La Pasión,

152 Bijlage 2. Brief van drs. J.L. Meijering aan de Gedeputeerde Staten van Groningen

153 Bijlage 3. Brief van de gemeente Groningen aan Johan Meijering,