2,- (A+B) Rondwandeling. (in dialoog) door het centrum van Monnickendam. Arm & Rijk. A-partij. Laat je verrassen!

Transcriptie

1 Rondwandeling (in dialoog) door het centrum van Monnickendam Arm & Rijk 2,- (A+B) A-partij Laat je verrassen!

2 2 Beste bezoeker, Welkom bij de dialoog-rondwandeling door het centrum van Monnickendam. Tijdens deze rondwandeling bent u in gesprek (dialoog) met uw wandelmaatje. Hoe werkt het? U krijgt beiden een boekje. Afwisselend lezen u en de ander hieruit de tekst hardop voor. Dit boekje is de A-partij. Uw partner in deze wandeling heeft een ander boekje, de B-partij, met een andere tekst. Voorbeeld: u leest de tekst van A1 en uw partner antwoordt met de tekst van B1. U gaat dan weer verder met A2 en uw partner met B2 enzovoorts. In de tekst staan de wandelaanwijzingen vet gedrukt. U leest deze direct vóór of na uw tekstdeel. Deze aanwijzingen leiden u door de straten en langs grachten. Uit de tekst leert u wat over het roemruchte verleden van Monnickendam, in dit geval over Arm & Rijk. Tegelijkertijd wordt u langs enkele belangrijke monumenten, bijzondere gebouwen en bezienswaardigheden in de Monnickendamse binnenstad geleid. Wij wensen u een genoeglijke tocht en veel plezier!!! PS. Als u n.a.v. deze wandeling tips of suggesties hebt, wilt u die dan melden aan de baliemedewerker? Dank u!

3 3 (Bij de balie van het Informatiepunt) A1. He, daar ligt iemand in de bedstee. Zullen we even kijken wie het is? B1. A2. Moet je horen wie het zegt. Jij kunt ook wel een kleurtje gebruiken Wat leest ze trouwens. Kan jij het zien? B2. A3. Een gezellig mens is het niet echt te noemen, die tante Aagt. Die zit zwaar op de centen. Kom we gaan naar buiten. (Loop het straatje bij het Informatiepunt uit. Gelijk aan de overkant, op de hoek van de Gooische Kaai en het Zuideinde is een steen in de gevel gemetseld ) B3. A4. De figuur op de steen spreekt: Mijn naam is Pieter Floris, zeeheld hier ter plaatse. U zult wel denken, waar bemoeit die dikbuik zich mee, maar ik zeg je die tante Aagt is niet te vertrouwen. Stelen of erven? Dan ga je vanzelf kuilen graven! Nee, wij hadden de VOC-mentaliteit. Wij verdienden zelf onze kost en waren bereid daarvoor te strijden. Ik vocht naast Michiel de Ruyter als kapitein op de Sont in B4. A5. De figuur op de steen spreekt: Goedendag. Ik ben de slager. Die Pieter Floris is een moraalridder. Je moet het vlees hakken als het vers is. En de honden moet je ook wat gunnen. Tante Aagt heeft helemaal gelijk. Nog een prettige wandeling verder!

4 4 (Loop het Zuideinde verder in en de 1e straat links de Grote Noord op. De eerste steeg links, de Tonnesteeg. Loop deze uit en ga rechtsaf de Gooische kade op (geen straatnaambordje). In de gevel van nummer 16 zit een uil). B5. A6. Kijk, een palingroker! De man staat voor de volledigheid ook nog eens met een sigaar in zijn mond! B6. A7. En als er vis was moest het direct verwerkt worden. Vis en visite blijven twee dagen goed, dat weet je. B7. A8. Hoor, de palingroker spreekt: Het leven van een palingroker is hard, mensen. Wat dacht je ervan als je s winters vis moet schoonmaken die je uit een bak met ijskoud water moet vissen. En een kachel was er niet, nee, want dan zou de vis bederven. Echt schoon werk was het ook niet. Je kleren zaten al gauw onder het kouwe vissenvet en daarna onder de rook. De ingewanden van de vis kieperden we zo de haven in. Het stikte hier altijd van de reigers en.de ratten. Ik ging tussen de middag even naar huis en deed dan een tukkie voor de kachel, terwijl me broek bovenop te drogen lag. Als het aan mijn lag, had ik graag geërfd of gestolen. Ik ben arm gebleven tot ik stierf. Ik stem op tante Aagt. Geniet van je wandeling verder. (De tocht vervolgt over de Lange Brug. Langs het Marker Veerhuis, de Brugstraat in. Nog voor de dwarsstraat, Havenstraat, kijken we naar de schoorsteentjes links boven) B8.

5 5 A9. Kleine Cor had er wat op gevonden: als een haas schoot hij een rookkamertje in en klom omhoog langs de richels waar de speten in lagen, totdat hij helemaal in de rook verdwenen was. De inspecteur bekeek zorgvuldig alle ruimtes. Als er in een kamertje werd gerookt, keek hij alleen door een kier. Op de latten staan, noemde ze zo een ontsnapping. (De wandeling gaat rechtdoor verder de Brugstraat in. Steek de Havenstraat over en volg de Brugstraat verder. De Brugstraat eindigt in het Noordeinde, onderdeel van de noorder IJ- en zeedijk (zie paal 22 bij huisnr. 32). Ga linksaf tot tegenover het grote, grijze gebouw Noordeinde 21). B9. A10. Dat moeten rijke mensen zijn geweest, ze hebben zeker geërfd of gestolen! B10. A11. Zijn maat heette Visser, de zeepziederij heette zodoende de Bruynvis. Die vis zie je nog steeds bovenaan in de gevel. En links en rechts in de gevel zie je twee bruine tonnen met een W en een S erop. Dat staat voor Winter- en Somerzeep. B11. A12. Dit was wel een uitzondering, hoor. Hoeveel van die grote huizen staan er in de stad? Drie welgeteld. De economie werd eigenlijk platgedrukt omdat Amsterdam zo dichtbij was. B12. A13. Nou, niet te grof, hè. Het zal toch zijn verdriet hebben meegebracht

6 6 B13. A14. (Al zingend, het liedje van Wim Zonneveld) Poen, poen, poen poen, De een zegt geld, de ander money, maar wij zeggen poen Poen, poen, poen, poen t Zal je gedacht zijn wat je allemaal met poen ken doen Je hoort vaak zeggen dat geluk niet zo te koop is Maar geld doet wonderen en vooral als t een hoop is Poen, poen, poen, poen Poen, poen, poen, poen, poen poen. B14. A15. Hè, wat een nare stad, Monnickendam.. Laten we snel verder lopen. (De tocht gaat een heel klein stukje verder in dezelfde richting tot de Bonte Os, Noordeinde 26 ) B15. A16. Maar als je wat beter kijkt zie je dat diezelfde man wel met de bijl klaar staat om die koe dood te slaan B16. A17. Deze rondwandeling ging toch over geld? B17. A18. En de belastingen dan? Blauwe enveloppen hadden ze toen nog niet. B18.

7 7 A19. Gelukkig toch weer een beetje VOC-mentaliteit. Ik voel me gelijk wat beter. B19. A20. Deze kerk is een neo-goot uit 1900, wist je dat? B20. A21. Die was gewoon gereformeerd. Dat geld was Roomskatholiek geld, natuurlijk. Sinds 1572 hadden de katholieken zich gedeisd moeten houden. Ze werden wel gedoogd (typisch Nederlands verschijnsel), maar zich ontplooien konden ze niet. De Franse tijd en later de grondwet van 1848 bracht wel verbetering. In Monnickendam gingen ze rond 1900 goed los. Een nieuwe kerk werd dus gebouwd. De Bruynvis werd een klooster voor de onderwijs-zusters Ursulinen. De twee panden daarnaast rechts (nrs. 23 en 25) werden een heuse pedagogische academie. De twee panden links van de kerk waren pastorie. Het pand met de halsgevel daarnaast de RK-bibliotheek. Het pand er tegenover op nummer 20 was het RK-weeshuis. Het pand daarnaast op nummer 22 was de eerste katholieke school. Achter de kerk was een grote tuin om processies te lopen en daar stond ook de latere RK-school. Het hele stratenblok was volgebouwd met katholieke panden! B21. A22. Wat kan er dan in een eeuw veel gebeuren. Het rijke Roomse leven, waar is het gebleven? B22. A23. Kijk, aan de overkant staat het oude stadhuis. B23.

8 8 A24. Het huis heeft een vreemde geschiedenis. In 1808 namelijk ruilde de eigenaar ervan het huis tegen de kerk die naast de Speeltoren stond, hier links achter ons. B24. A25. Nou, die kerk was enorm bouwvallig, dus wat leverde het op? De sloopprijs misschien. B25. A26. Het is maar goed dat tante Aagt je niet hoort. Ze zou je gelijk onterven. B26. A27. Tussen de twee mooie maar nieuwe gevels van het museum zie je de toren van de oude kerk. Het is niet precies bekend wanneer deze is gebouwd. Als je bedenkt dat de bouw van de Grote Kerk, bij de ingang van Monnickendam, in 1408 is begonnen, dan moet je zeker een eeuw eerder rekenen, rond 1300 dus. B27. A28. Nee, die spits is van veel later. Trouwens weer een geldkwestie. De centen blijven ons maar achtervolgen. B28. A29. In 1572 was Monnickendam overgegaan naar de prins van Oranje. Dat betekende dat de Katholieke kerk werd verboden en dat alle spulletjes door de nieuwe machthebbers werden ingepikt. Ten westen van Monnickendam stond in die dagen een klooster Galilea Minor genaamd. Dat klooster had veel bezittingen, grond vooral. De bezittingen werden verkocht en de stad zat goed in de centen. Ze hebben toen ook de spits kunnen

9 9 plaatsen, want die er nog niet op. B29. A30. Helemaal juist. Dat carillon is van die tijd, 1595 ongeveer. B30. A31. En dat is vooral op de halve en hele uren te horen ook. Het klinkt niet bepaald zuiver. Vooral de hogere tonen doen de tenen krommen. Het punt is dat ze in 1595 de techniek nog niet hadden om zuivere klokken te gieten. B.31 A32. De stad verviel tot bittere armoede. Er was gewoon geen geld. Maar elk nadeel heeft zijn voordeel. Aan die armoede hebben we het wel te danken dat we nog een prachtig, stokoud, ongestemd carillon hebben. B32. A33. Dit is echt het centrum van de stad. Hier waren vroeger ijzerovens en rosmolens (door paard aangedreven molens; zie de gevelsteen boven de gruttersteeg, links van de boekhandel). B33. A34. Wat een mooi plekje! Wie zou er nou niet willen wonen op de Fluwelen Burgwal! B34. A35. Nee, het verwijst naar de lakenindustrie die hier vroeger was. Het laken was zo mooi dat het wel fluweel leek. Het pleintje hier heet trouwens de Beestenmarkt. We zitten dus weer volop in de handel en het geld.

10 10 B35. A36. En hoe zit het dan met die armoede? B36. A37. Vandaar dat die tante Aagt zo op de centen zit. Ze weet maar al te goed wat armoe is. (Wandel verder langs het water, het Zand op, in het verlengde van de Fluwelen Burgwal, richting de sluis. Aan de overkant van het water bij nummer 5 zien we het zijgeveltje van een eenvoudig huis) B37. A38. Ja, en? B38. A39. Ik zie het, er zitten wel 5 verschillende soorten steentjes in de zijgevel. In aanleg was het huisje niet groter dan vier bij vier meter. Je kunt de opeenvolgende vergrotingen van rechts naar links zo volgen. B39. A40. Dat was armoe. (De tocht vervolgt rechtdoor, omhoog naar de damsluis. Rechts op het bankje kan van het uitzicht worden genoten.) B40. A41. Bij het dammetje moesten de goederen worden uitgeladen en er moest ook tol worden betaald. Daarvoor werden de goederen gewogen. Er moet dus een Waag zijn. Zie je dat pand met de zuilen, waarin nu een restaurant is gevestigd? Onder de zuilen

11 11 bevond zich de Beurs, daar werd gehandeld. Binnen bevond zich de Waag, daar werden de goederen gewogen. B41. A42. Waar werk is komt al snel een kroeg. Kijk daar, Café de Zwaan. B42. A43. Waar gezopen en gezondigd wordt moet ook een gevangenis zijn.. B43. A44. En wat doet dat engeltje op de toren? B44. A45. En die kast daaronder? B45. A46. Waarom zouden we naar beneden moeten? Zou tante Aagt ons toch nog een kunstje flikken? B46. A47. Wat zou dat in hemelsnaam kunnen zijn? B47. A48. Je moet er ook recht onder gaan staan Einde

12 Tekst: Marten Horjus SPW-2012