1. Verantwoord beleggen beleggingsbeginselen

Transcriptie

1 1. Verantwoord beleggen beleggingsbeginselen BPL Pensioen zet zijn belanghebbenden voorop en wil een duurzaam en betrouwbaar pensioenfonds zijn dat de financiële verplichtingen nu en in de toekomst waar kan maken. BPL Pensioen ambieert een goed pensioen tegen een zo stabiel mogelijke premie. Hiervoor worden risico s geaccepteerd om rendement te behalen en wordt kostenbeheersing in de uitvoering nagestreefd, waarbij de kosten beoordeeld worden in samenhang met rendement en risico. De beleggingsbeginselen vormen de algemene overtuiging van het pensioenfonds ten aanzien van beleggen en de houding ten aanzien van de risico s. BPL Pensioen heeft de overtuiging dat een goed en maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid bijdraagt aan het realiseren van een goed en betaalbaar pensioen. Om te borgen dat verantwoord beleggen op gedegen en structurele wijze onderdeel is van besluitvormingsprocessen zijn verantwoord beleggen overtuigingen ten aanzien van (1) duurzaamheid en (2) Integriteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid verankerd in de BPL Pensioen beleggingsbeginselen. Het beleggingsbeleid draagt op deze wijze bij aan de toekomstbestendigheid van het pensioenfonds en aan een duurzame maatschappij. 1. Duurzaamheid Het pensioenfonds heeft als uitgangspunt dat sociale en milieuvraagstukken steeds meer de houdbaarheid van economische groei en de waarde van beleggingen beïnvloeden. BPL Pensioen wenst daarom ecologische, sociale en governance (ESG)-risico s en kansen proactief te identificeren en deze informatie naar beleggingsrisico s op de korte en lange termijn te vertalen. BPL Pensioen toetst alle beleggingen vooraf op de mogelijkheden om (ESG)-criteria te integreren in bijhorende beleggingsprocessen. 2. Integriteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid BPL Pensioen wil op een duurzame en verantwoorde manier met zijn vermogen omgaan. Door op een maatschappelijk verantwoorde manier te beleggen, stimuleren we de ondernemingen waarin we beleggen om op een maatschappelijk verantwoorde manier producten en diensten te leveren. Wij zijn ervan overtuigd dat ondernemingen die op deze wijze activiteiten ontplooien, uiteindelijk vanuit bedrijfseconomisch en maatschappelijk perspectief het best presteren. Op de lange termijn heeft dat een gunstig effect op de waarde van de ondernemingen en de beleggingen van BPL Pensioen. Daarnaast wijst BPL Pensioen activiteiten af die een potentieel verstorend effect op de financiële markten hebben. Zo worden short gaan (verkopen van effecten die niet in bezit zijn) en het uitlenen van effecten afgewezen. In dit document wordt nader uiteengezet op welke grondslagen de BPL Pensioen overtuiging ten aanzien van duurzaamheid en integriteit is gestoeld en langs welke uitgangspunten en beleidsinstrumenten deze in praktijk wordt gebracht.

2 2. Grondslag voor verantwoord beleggen Recente meta-analyses 1, 2 tonen de economische relevantie van ESG-parameters voor ondernemingen en investeerders wetenschappelijk aan. BPL Pensioen beschouwt het bewijsmateriaal omtrent de positieve impact die uitgaat van duurzaam ondernemen en verantwoord beleggen als solide en transparant en stelt dat het zeer aannemelijk is dat: 1. Bedrijven met een hoge mate van duurzaamheid betere operationele prestaties tonen en minder risicovol zijn; 2. Beleggingsstrategieën die ESG overwegingen meenemen in het beleggingsproces beter presteren dan vergelijkbare niet-esg strategieën; 3. Het optreden als betrokken belegger waarde creëert voor bedrijven en investeerders. BPL Pensioen identificeert uit de meta-analyses drie belangrijke mechanismen die het belang van duurzaamheid voor beleggers kunnen verklaren: 1. Beperking risico (ondernemingsspecifieke ESG-risico's en externaliteiten); 2. Verhogen operationele prestaties (via proces- en productinnovatie) en daarmee het verlagen van kapitaalskosten; 3. Reputatie (verhogen waarde van menselijk kapitaal en verhoogd consumentenvertrouwen). De recente studies sterken ons in de overtuiging dat het in het belang van onze deelnemers is om duurzaamheid, integriteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid vergaand te integreren in besluitvormingsprocessen. Om de potentie van duurzaamheid optimaal te benutten is verantwoord beleggen nadrukkelijk ingebed in het BPL Pensioen beleggingsbeleid. Hierbij besteedt BPL Pensioen via ESG- integratie aandacht aan zowel bedrijfsspecifieke ESG-risico's en externe effecten als aan proces- en productinnovatie. Als pensioenfonds vervult BPL Pensioen ook een sociale rol en is er ruimte om ook doelstellingen op het gebied van maatschappelijk nut na te streven. Vanuit dit perspectief hanteert BPL Pensioen daarom heldere normen en waarden en handelt het als betrokken belegger om de reputatierisico s van zijn beleggingen te beperken. BPL Pensioen tracht aanvullend maatschappelijk toegevoegde waarde na te streven met doelinvesteringen. BPL Pensioen realiseert zich dat legitimatie van dit beleid belangrijk is en zal zijn deelnemers structureel informeren over gemaakte beleidskeuzes. 3. Uitgangsprincipes en speerpunten 3.1 Uitgangsprincipes BPL Pensioen belegt de ingelegde pensioenpremies. Dat gebeurt op een maatschappelijk verantwoorde manier. Dit betekent in de praktijk dat de activiteiten als gevolg van een belegging aan een aantal minimum normen en waarden moeten voldoen. Deze kernwaarden zijn waarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie. 1 Gunnar Friede, Timo Busch & Alexander Bassen (2015) ESG and financial performance: aggregated evidence from more than 2000 empirical studies, Journal of Sustainable Finance & Investment, 5:4, , DOI: / Gordon Clark, Andreas Feiner & Michael Viehs (2015) From the stockholder to the stakeholder, How sustainability can drive financial outperformance, Joint publication of University of Oxford & Arabesque Partners.

3 VN Global Compact BPL Pensioen hanteert hierbij als richtlijn de uitgangspunten van het Global Compact van de Verenigde Naties. Met het Global Compact willen de Verenigde Naties (VN) bedrijven, VN-organisaties, vakbonden en maatschappelijke organisaties met elkaar verbinden. Samen moeten deze partijen een bijdrage leveren aan internationaal maatschappelijk ondernemen. Het VN Global Compact bestaat uit tien breed geaccepteerde principes. Deze zijn gebaseerd op internationale verdragen, zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en principes van de International Labour Organisation (ILO). Het VN Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun eigen invloedsfeer kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen. 3.2 Speerpunten Naast de uitgangsprincipes van het VN Global Compact hanteert BPL Pensioen specifieke speerpunten voor de verdere verankering van duurzaamheid in zijn beleggingsactiviteiten. Dit vanuit de overtuiging dat een heldere focus bijdraagt aan het vergroten van de impact die BPL Pensioen via deze activiteiten kan bereiken en dat de speerpunten bijdragen aan de herkenbaarheid van het BPL Pensioen - beleid bij de eigen deelnemers. De speerpunten van BPL Pensioen zijn nader vormgegeven rond de thema s klimaatverandering en water. BPL Pensioen went zijn invloed als institutionele belegger aan om een positieve bijdrage te leveren aan de benoemde speerpunten. Door het actief ondersteunen van (bestaande) initiatieven rond de speerpunten draagt BPL Pensioen bij aan het vergroten van bewustwording en het gevoel voor urgentie. Door de speerpunten ook explicieter te benoemen in het engagement, stem- en beleggingsbeleid verwacht BPL Pensioen de negatieve aspecten die van een speerpunt uitgaan beter te beheersen en/of juist een positieve impact te bereiken. Klimaatverandering BPL Pensioen ziet in klimaatverandering een urgent probleem dat de waarde van beleggingen en de winstgevendheid van de bedrijven in het bijzonder, negatief kan beïnvloeden. BPL Pensioen ziet in klimaatverandering risico s die op de korte, middellange en lange termijn materiële effecten op onder meer de aandelenmarkten zullen hebben. Om de risico s uitgaande van klimaatverandering te identificeren en te beheersen maar ook om bijhorende kansen te benutten integreert BPL Pensioen waar mogelijk en passend klimaatoverwegingen in zijn beleggingsproces. Dit met als doel een zo goed mogelijk pensioen tegen een aanvaardbaar risico (dus met behoud van de blootstelling aan bewezen risicofactoren en een passend niveau van diversificatie) en een betaalbare prijs te verwezenlijken. BPL Pensioen brengt het klimaatbeleid langs 5 assen in de praktijk. Onderzoek Om de klimaatrisico s beter te begrijpen, te kwantificeren en te beheersen dient de beschikbaarheid, kwaliteit en standaardisatie van ESG-informatie toe te nemen en dienen ondernemingen op een eenduidige manier te rapporteren over duurzaamheid. BPL Pensioen onderschrijft en steunt waar mogelijk initiatieven ten behoeve van standaardisatie van klimaatgerelateerde data en initiatieven voor bijvoorbeeld het meten van de CO 2 (e)-voetafdruk van beleggingen.

4 BPL Pensioen zelf zal transparant zijn over de CO 2 (e)-voetafdruk van de aandelenportefeuille en zal de verkregen inzichten gebruiken voor het verder vormgeven van het klimaatbeleid. BPL Pensioen zal hierbij transparant zijn over de gedane aannames en de gebruikte CO 2 (e)-data. BPL Pensioen geeft inzicht in de CO 2 (e)-voetafdruk van de aandelenportefeuille door de : 1. Absolute CO 2 (e)-voetafdruk van de aandelenportefeuille in tco 2 (e) te rapporteren (op basis van het aandeel in de totale uitstoot van de bedrijven); 2. Carbon Intensiteit, de som van de gewogen gemiddelde absolute CO 2 (e)-voetafdruk afgezet tegen de omzet van de bedrijven in tco2e /EUR miljoen bedrijfsomzet te rapporteren. BPL Pensioen rapporteert in eerste instantie over de aandelenportefeuilles. Voor de overige beleggingscategorieën acht BPL Pensioen de beschikbare gegevens nog niet betrouwbaar genoeg of is de relatie tussen de belegging en de bijhorende CO 2 (e)-uitstoot nog onvoldoende duidelijk. De lange termijn ambitie is om voor de gehele portefeuille, inclusief alle beleggingscategorieën, de CO 2 (e)-voetafdruk te rapporteren. Betrokken belegger Engagement en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen BPL Pensioen stelt zich op als betrokken belegger en brengt klimaatverandering als speerpunt naar voren in zijn engagementbeleid. De dialoog met ondernemingen zal gericht zijn op het verhogen van bewustzijn ten aanzien van klimaatrisico s, het bereiken van gedragsverandering en het verhogen van transparantie. Meer concreet wordt de dialoog met ondernemingen gebruikt om: De absolute uitstoot van broeikasgassen vanuit de eigen bedrijfsvoering, de keten, de geproduceerde producten en geleverde diensten en afkomstig van de werknemers te verminderen; Ondernemingen te bewegen transparanter te rapporteren over de financiële risico s van klimaatverandering. Hierbij hoort ook het stellen van doelstellingen voor het verminderen van dit risico; Het bevorderen van kennis en expertise binnen besturen om de financiële risico s van klimaatverandering te beheersen; De ontwikkeling van producten en activiteiten die de uitstoot van broeikasgassen verminderen en inkomsten genereren voor een onderneming te stimuleren. Waar nodig en mogelijk zal BPL Pensioen het stem- en agenderingsrecht proactief gebruiken om bovenstaande punten kracht bij te zetten in de praktijk. ESG-integratie Het inschatten van de financiële risico s van klimaatverandering voor een specifieke belegging is complex. BPL Pensioen ziet in het hanteren van een enkele indicator als bijvoorbeeld de CO 2 (e)-voetafdruk geen betrouwbare voorspeller van de werkelijke klimaatrisico s voor een onderneming of van de weerbaarheid van een portefeuille tegen klimaatrisico s. Om klimaatrisico s voor een onderneming of voor een portefeuille op gedegen wijze vast te stellen wenst BPL Pensioen dat er per onderneming of belegging op een gebalanceerde wijze wordt vastgesteld aan welke klimaatrisico s deze zijn blootgesteld en op welke wijze beheersmaatregelen zijn ingesteld.

5 Klimaatrisico s kunnen zich manifesteren in de vorm van fysieke risico's van extreme weersomstandigheden zoals overstromingen en droogte of ten gevolg van strengere wetgeving inzake CO 2 (e)-uitstoot maar ook als gevolg van technologische ontwikkelingen en maatschappelijke druk. De blootstelling aan de risico s verschilt per tijdspanne, regio en onderneming. BPL Pensioen wil dat dat op basis van een transparant en systematisch proces voor iedere belegging een inschatting wordt gemaakt van de potentiële financiële gevolgen van blootstelling aan klimaatrisico s. En dat deze inschatting plaatsvindt op basis van de werkelijke blootstelling aan klimaatrisico s. Zo wordt een gebalanceerde analyse uitgevoerd en wordt er op prudente wijze invulling gegeven aan klimaatrisico s. BPL Pensioen geeft haar zijn managers de opdracht om klimaatrisico s langs dit proces in te bedden in het beleggingsproces. Waarbij BPL Pensioen de voorkeur geeft aan het verwerken van de ESG-informatie in de benchmark via een best-in-class beleid zodat de toegevoegde financiële en maatschappelijke waarde op een objectieve manier gemonitord kan worden. CO 2 (e)-emissiereductie BPL Pensioen wenst binnen de verplichtingen die het fonds is aangegaan (ergo te zorgen voor optimaal rendement bij een aanvaardbaar risico) een maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen. BPL Pensioen ziet in de CO 2 (e)-voetafdruk geen betrouwbare voorspeller van de werkelijke klimaatrisico s voor een onderneming maar wenst vanuit een maatschappelijk perspectief wel druk uit te oefenen op bedrijven met een hoge CO 2 (e)- voetafdruk om te hervormen. BPL Pensioen oefent enerzijds druk uit door een dialoog aan te gaan met ondernemingen met een relatief hoge CO 2 (e)-voetafdruk en anderzijds door de CO 2 (e)-voetafdruk van zijn portefeuilles te optimaliseren. Hierbij gaat de aandacht in eerste instantie uit naar de aandelenportefeuille. Onze onderzoekresultaten laten zien dat het mogelijk is om de financiële doelstellingen te verzoenen met een sterke CO 2 (e)-emissiereductie. Door het toepassen van een mild uitsluitingsbeleid in de vorm van een CO 2 (e)-filter behoudt de aandelenportefeuille daarbij blootstelling aan bewezen factorpremies en een passend niveau van diversificatie. CO 2 (e)-filter Op basis van het Greenhouse Gas (GHG) Protocol zijn de bronnen voor CO 2 (e)-emissie per onderneming onderverdeeld in drie groepen of 'scopes'. Scope 1 en 2 hebben betrekking op directe emissiebronnen (bijvoorbeeld de gebruikte brandstof voor bedrijfsprocessen en aangekochte elektriciteit). Scope 3 emissies dekken alle indirecte emissies als gevolg van de activiteiten van een organisatie. Op basis van de CO 2 (e)-emissiedata wordt aan een onderneming twee CO 2 (e)-emissie scores toegekend: 1. Totale CO 2 (e)-emissies: de som van de Scope 1, Scope 2 en Scope 3 emissies van een onderneming. 2. CO 2 (e)-emissie intensiteit: de ratio tussen de Scope 1 en 2 emissies en de omzet van een onderneming. Een onderneming wordt op basis van CO 2 (e)-emissies uitgesloten van belegging in de Aandelen Wereld portefeuille indien de onderneming valt binnen één van de onderstaande criteria: 1. De onderneming is een koolmijnbedrijf (op basis van sectorclassificatie) 2. De totale CO 2 (e)-emissie van een onderneming behoort tot de top 2% van het beleggingsuniversum. 3. De totale CO 2 (e)-emissie van een onderneming behoort tot de top 2% van een specifieke regio (Europa, Noord- Amerika, Azië, Australië, rest van de wereld. 4. De CO 2 (e)-emissie-intensiteit van een onderneming behoort tot de top 25% van een sub sector.

6 BPL Pensioen streeft met het CO 2 (e)-filter een structurele emissiereductie van de aandelenportefeuille van 50% na ten opzichte van de aandelenportefeuille zoals samengesteld op 1 januari De emissiereductie wordt in twee transitiestappen bewerkstelligd en dient op 1 april 2017 behaald te zijn. Doelinvesteringen Als lange termijn belegger is BPL Pensioen niet alleen blootgesteld aan de financiële risico s van klimaatverandering en de impact van de klimaatverandering op de economische groei maar is BPL Pensioen ook gepositioneerd om lange termijn investeringen in nieuwe technologieën te doen. BPL Pensioen onderzoekt actief de mogelijkheden om te investeren in doelinvesteringen die een goed rendement tegen een aanvaardbaar risico combineren met het bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke kwesties zoals klimaatverandering. Green bonds zijn bijvoorbeeld instrumenten die aan deze eis voldoen. Water De beschikbaarheid van zoet water is één van s werelds meest belangrijke en urgente kwesties als het gaat om levensbehoeften van mensen. De schaarste van water wordt beïnvloed door klimaatverandering, de groei van bevolkingen, toenemende consumptie van bevolkingen, verdergaande industrialisering met name in opkomende economieën en steeds intensievere landbouw. BPL Pensioen ziet in watergerelateerde problemen een risico voor de middellange en lange termijn. Om de risico s uitgaande van waterschaarste te identificeren en te beheersen maar ook om bijhorende kansen te benutten heeft BPL Pensioen de ambitie om watergerelateerde overwegingen waar mogelijk en passend in zijn beleggingsproces op te nemen. Om de waterrisico s beter te begrijpen, te kwantificeren en te beheersen dienen de beschikbaarheid, kwaliteit en standaardisatie van informatie toe te nemen. BPL Pensioen zal dit speerpunt in eerste instantie richten op onderzoek en dialoog. Onderzoek Om de waterrisico s beter te begrijpen, te kwantificeren en te beheersen dienen de beschikbaarheid, kwaliteit en standaardisatie van ESG-informatie toe te nemen en dienen ondernemingen op een eenduidige manier te rapporteren over duurzaamheid. BPL Pensioen onderschrijft en steunt waar mogelijk initiatieven om watergerelateerde data te standaardiseren. Betrokken belegger Engagement en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen BPL Pensioen stelt zich op als betrokken belegger en brengt water als speerpunt naar voren in zijn engagementbeleid. De dialoog met ondernemingen zal gericht zijn op het verhogen van bewustzijn ten aanzien van waterrisico s, het bereiken van gedragsverandering en het verhogen van transparantie. 4. Verantwoord Beleggen instrumenten BPL Pensioen beschouwt de materialiteit van duurzaamheid als onomstreden. Hierbij is BPL Pensioen zich wel bewust dat de wijze waarop het volledige waardepotentieel van ESG- factoren benut kan worden per beleggingscategorie, regio, sector en tijdspanne kan verschillen.

7 BPL Pensioen is zich ook bewust dat de financieel toegevoegde waarde van zowel het hanteren van normen en waarden als het toepassen van een ESG-integratie strategieën op de korte termijn afwijkende rendementen kan tonen (in positieve en negatieve zin) maar heeft de visie dat deze op de langere termijn van meerwaarde is. De oriëntatie op de lange termijn blijft daarom van belang bij het ten uitvoer brengen van het verantwoord beleggen beleid. Om de volle potentie van verantwoord beleggen instrumenten te benutten benadert BPL Pensioen verantwoord beleggen als een integraal onderdeel van het beleggingsproces. Dat betekent dat verantwoord beleggen wordt meegewogen in elke investeringsbeslissing maar ook in elke risicobeheersmaatregel. In elk nieuw strategiedocument, productmandaat en investeringsvoorstel wordt verantwoord beleggen geadresseerd en de potentieel toegevoegde financiële en maatschappelijke waarde van verantwoord beleggen getoetst. 4.1 ESG- integratie BPL Pensioen heeft de overtuiging dat het structureel meewegen van ESG-informatie op de lange termijn bijdraagt aan het verbeteren van de rendement/risico karakteristieken van de portefeuille. BPL Pensioen bepaalt hierbij per beleggingscategorie hoe en in welke mate ESG-integratie strategieën het meest effectief in praktijk toegepast kunnen worden. Aandelen BPL Pensioen wil meer inzetten op ESG-integratie via een best-in-class benadering. BPL Pensioen vindt deze strategie namelijk passend om de overtuiging van het fonds op transparante en structurele wijze in praktijk te brengen. Daarbij beschouwt BPL Pensioen voor de best-in-class benadering de ESG- informatie vanuit een financieel perspectief. Op deze wijze is het doorvoeren van ESG overwegingen het meest transparant en kan op heldere wijze de toegevoegde waarde van de ESG keuzes gemonitord worden. Bedrijfsobligaties BPL Pensioen geeft zijn actieve vermogensbeheerder de opdracht ESG- overwegingen mee te nemen in het beleggingsproces. De vermogensbeheerder berekent via zijn waarderingsmodel een kredietrating voor een uitgevende instelling. Aan deze kredietrating liggen kwantitatieve en kwalitatieve factoren ten grondslag. De ESG-factor is integraal onderdeel van de kwalitatieve factoren (naast informatie over bijvoorbeeld kostenefficiëntie, geografische spreiding en managementstrategie) en draagt bij aan een kwalitatief betere beoordeling van de risicovergoeding op een obligatie. Dit doordat er een vollediger beeld van de risico s van de uitgevende instellingen ontstaat. Het gewicht van de ESG- factor verschilt per sector en uitgevende instelling maar bedraagt altijd minimaal 5%. Staatsobligaties BPL Pensioen hecht meerwaarde aan ESG factoren omdat deze inzicht geven in de mate waarin landen een duurzame economische ontwikkeling nastreven. BPL Pensioen vindt dit van belang vanuit de overtuiging dat productieve landen en landen die tekortkomingen in het politieke en sociale kader beheersen op de lange termijn beter in staat zijn om aan hun soevereine verplichtingen te voldoen. Waaronder het maken van periodieke rentebetalingen en de aflossing op staatsobligaties.

8 Staatsobligaties ontwikkelde markten BPL Pensioen is ervan overtuigd dat de ESG-factoren ook een verdieping aanbrengen in analyses voor staatsobligaties van Westerse landen maar ziet dat de toegevoegde waarde per tijdsspanne zeer verschilt. BPL Pensioen verlangt daarom van zijn vermogensbeheerder dat ESG- overwegingen actief meegenomen worden in het beleggingsproces. Aan de hand van macro-economische- en ESG-factoren, de rentetermijnstructuur en de marktomstandigheden vormt de vermogensbeheerder zijn visie op toekomstige renteontwikkelingen. Een afgewogen combinatie van macro-economische cijfers en ESG-factoren geeft hierbij het meest betrouwbare beeld van de risico s en kredietwaardigheid van landen. Staatsobligaties opkomende markten BPL Pensioen belegt een deel van zijn vermogen in staatsobligaties van opkomende landen. Bij het samenstellen van de gehanteerde benchmarks bepalen ESG-factoren in belangrijke mate het benchmarkgewicht in plaats van de omvang van uitstaande leningen. De gehanteerde ESG-factoren hebben een sterk maatschappelijk karakter en zijn gebaseerd op onder meer: energieafhankelijkheid, vervuiling, uitputting van grondstoffen, onderwijs, economische ongelijkheid, mate van sociale bescherming, het democratisch bestel, politieke effectiviteit en zakelijke rechten. 4.2 Betrokken belegger BPL Pensioen stelt zich op als betrokken belegger en zet zich in om de negatieve effecten op mens, milieu en maatschappij van zijn beleggingen te beperken. Maatschappelijk verantwoord ondernemen door ondernemingen waarin belegd wordt speelt hierbij een belangrijke rol. BPL Pensioen ziet dat het op de lange termijn in het belang van zijn deelnemers is om bedrijven te beïnvloeden om goederen en diensten op een verantwoorde manier te produceren. Door dit te doen genereren de ondernemingen niet alleen beter rendement, maar dragen zij ook bij aan het behoud van de wereld voor toekomstige generaties. Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert het BPL Pensioen een generieke aanpak waarbij gebruik wordt gemaakt van vier instrumenten: 1. Uitsluitingsbeleid 2. Engagement, het aangaan van de dialoog met ondernemingen; 3. Corporate governance en stemmen op aandeelhoudersvergaderingen 4. Landenbeleid 1. Uitsluitingsbeleid BPL Pensioen belegt niet in bedrijven die de volgende typen controversiële wapens produceren: nucleaire wapens clustermunitie biologische wapens verarmd uranium munitie chemische wapens witte fosfor bommen. antipersoonsmijnen

9 BPL Pensioen sluit ook bedrijven uit die de VN Global Compact beginselen structureel schenden. Het onafhankelijke Zweedse onderzoeksbureau Ethix screent alle bedrijven in het universum van BPL Pensioen. Bij overtredingen van de VN Global Compact beginselen zal het bestuur van BPL Pensioen een besluit nemen of de onderneming dient te worden uitgesloten. 2. Engagement, het aangaan van de dialoog met ondernemingen BPL Pensioen gaat de dialoog aan met een aantal bedrijven waarin wordt belegd. Dit is een belangrijke pijler van het MVBbeleid. BPL Pensioen wil dat de bedrijven waarin het fonds belegt, richtlijnen voor verantwoord ondernemen respecteren. Doel van de dialoog is het duidelijk stellen van kaders, het ontwikkelen van kennis bij ondernemingen en het definiëren van good practices. Ondernemingen dienen te voorkomen dat zij de beginselen van het VN Global Compact structureel schenden. Mochten zij zich daar wel aan schuldig maken, dan moeten zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat deze in de toekomst opnieuw zullen optreden. Ook dit zijn belangrijke aandachtspunten in de dialoog. BPL Pensioen gaat het gesprek aan over onderwerpen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen, de rapportage daarvan en de manier waarop de bedrijven worden bestuurd. Daardoor krijgen wij een goed beeld van de kansen en risico s van een onderneming. Het doel is om het duurzame gedrag van bedrijven te verbeteren en op de langere termijn aandeelhouderswaarde te creëren. Thema's BPL Pensioen kiest ieder jaar bepaalde thema s voor de dialoog met bedrijven. Namens BPL Pensioen worden ieder jaar op de gekozen onderwerpen themaonderzoeken uitgevoerd. Deze onderzoeken leiden tot de selectie van bedrijven waar de dialoog mee wordt aangegaan. De effecten van de dialoog met ondernemingen worden gemeten. Dat gebeurt aan de hand van meetbare en stuurbare doelstellingen. 3. Corporate governance en stemmen op aandeelhoudersvergaderingen BPL Pensioen stelt zich op als een actieve aandeelhouder. Hiertoe sluit BPL Pensioen aan bij standaarden en principes van verschillende organisaties, zoals het principe rondom actief aandeelhouderschap van de PRI, de Eumedion Best Practices voor betrokken aandeelhouderschap, de uitgangspunten van de Global Compact van de Verenigde Naties en specifieke lokale wet- en regelgeving. BPL Pensioen maakt bij het uitoefenen van stemrechten mede gebruik van stemanalyses en stemadviezen van Institutional Shareholder Services (ISS). De ISS aanbeveling dient dus als advies. Voordat het pensioenfonds zijn definitieve stem geeft, beschouwt het alle voorstellen op individuele basis. De striktere criteria in het eigen stembeleid leiden met name bij controversiële agendapunten tot een afwijking van het advies van ISS. De uiteindelijke steminstructie wordt bepaald op basis van de specifieke feiten en omstandigheden van een agendapunt.

10 4. Landenbeleid BPL Pensioen past op de gehele staatsobligatieportefeuille een landenbeleid in de vorm van een uitsluitings- en selectiebeleid toe. Landen die op voorhand zijn uitgesloten en landen die niet voldoen aan de selectiecriteria vormen samen de landenlijst. Uitsluitingsbeleid Landen worden op voorhand uitgesloten wanneer aannemelijk is dat: a. Er een schending is van het non-proliferatieverdrag. b. Machthebbers op systematische en grove wijze de fundamentele mensenrechten van (hun) burgers schenden. c. Vanwege een hoge mate van corruptie toevertrouwde middelen in dergelijke landen niet ten goede komen aan duurzame ontwikkeling van de economische situatie en welvaart van de bevolking. d. Door de ernst van opgelegde economische sancties de stabiliteit van de waarde van beleggingen in da t land serieus wordt bedreigd. Een belangrijk handvat bij het uitvoeren van het uitsluitingsbeleid is de Sanctiewet BPL Pensioen hanteert de Sanctiewet 1977 als signaalfunctie om te bepalen of landen voldoen aan bovenstaande uitgangspunten en in aanmerking komen voor uitsluiting op voorhand. Selectiebeleid BPL Pensioen stelt minimumeisen aan landen wat betreft bescherming van mensenrechten, bescherming van arbeidsrechten, het naleven van milieuafspraken en corruptiebestrijding. Hiervoor toetst BPL Pensioen landen voordat er geïnvesteerd wordt. BPL Pensioen overweegt alleen om een staatsobligatie in de portefeuille op te nemen als de prestaties van het uitgevende land voldoen aan een vooraf gestelde ondergrens. Deze ondergrens staat symbool voor de verantwoord beleggen uitgangsprincipes van BPL Pensioen. De onderzoeksresultaten van de volgende instituten worden gebruikt om de landenprestaties inzichtelijk te maken: Freedom House met de Freedom in the World index, ITUC met de ITUC Global Rights index; Yale University met de Environmental Performance Index (EPI) en Transparency International met de Corruption Perception Index. 5. Beleggingscategorie specifieke instrumenten 5.1 Vastgoed Het is de beleggingsvisie van BPL Pensioen dat huurders het beste tot hun recht komen in een duurzame, veilige en gezonde omgeving. Daarom hanteert BPL Pensioen duurzaamheid als uitgangspunt voor zijn beleid bij acquisitie en beheer van de vastgoedportefeuille. Duurzaam vastgoed zorgt voor een betere kwaliteit, een verbetering van de energiehuishouding en minder leegstand. BPL Pensioen is ervan overtuigd dat duurzaam vastgoed op termijn beter zal renderen dan niet duurzaam vastgoed.

11 Speerpunten duurzaamheidsbeleid vastgoed 1. Toevoegingen aan de portefeuille zijn energieneutraal (geldt voor grondgebonden woningen) Alle aankoopvoorstellen voor nieuwe ontwikkelingen aan de portefeuille zijn sinds begin 2016 energieneutraal. Dit betekent dat de woning of het gebouw een energieprestatiecoëfficiënt van precies nul heeft (volgens de norm NEN 7120). Gebruikers zullen hierdoor lagere energiekosten hebben en een prettiger woonomgeving ervaren. Vanaf 2021 zullen alle nieuwbouwwoningen aan de eisen voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG) moeten voldoen. De BENG-eisen sluiten aan bij de uitgangspunten van de Trias Energetica en BPL Pensioen is zich hier nu op aan het voorbereiden. Vanaf 2018 zal ook een BENG- scenario als optie worden meegenomen in nieuwe aankoopvoorstellen. Duurzaamheid gaat over meer dan alleen energiezuinigheid. Daarom worden aankopen getoetst met GPR Gebouw, een meetinstrument dat vastgoedprojecten beoordeelt op de thema s energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. Wij streven hierbij naar een gemiddelde score van minimaal Vanaf 2020 alleen groen vastgoed in de portefeuille Middels een kwadrantenmodel is de huidige woningportefeuille geanalyseerd op kwaliteit (risico) en verwacht rendement (huurprestaties). De doelstelling is om in 2020 alleen groene woningen in de portefeuille te hebben. Hierbij wordt een energielabel van A/B/C nagestreefd voor objecten die in de kwadranten III en I liggen. Op natuurlijke onderhoudsmomenten en bij geplande renovatieprojecten van het bestaande vastgoed wordt er gekozen voor energie- en milieu verbeterende maatregelen. Bijvoorbeeld bij noodzakelijk onderhoud van dakbedekking, ventilatie, verwarming, kozijnen en beglazing. 3. Dialoog met stakeholders Er zijn verschillende partijen betrokken bij de ontwikkeling en het beheer van de portefeuille. Met een kopgroep binnen de IVBN (Vereniging van Institutionele Beleggers in Vastgoed) wordt op dit moment een instrument ontwikkeld waarmee het duurzaamheidsbeleid van ketenpartners, waaronder die van BPL Pensioen, kan worden gemonitord. Deze tool zal in 2016 gereed zijn. Daarnaast zal er in 2018 een duurzaam inkoopbeleid voor ketenpartners geformuleerd zijn, waarmee BPL Pensioen meer invloed op de ecologische en sociale aspecten van producten en diensten zal hebben. Naast minimale kwaliteitseisen zullen ESG- eisen gesteld gaan worden. Hierin zullen onderwerpen als mensenrechten, gezondheid, energie- en materiaal verbruik opgenomen worden. 4. Focus op duurzaamheid engagement in winkelsector en transformatie in kantoorsector Voor alle winkelunits binnen de winkelportefeuille is een zogenaamd duo label opgesteld, waarin de energieverbeteringsmogelijkheden per unit inzichtelijk zijn gemaakt, langs de lijn van verantwoordelijkheid hiervoor van verhuurder en huurder. Bij nieuw af te sluiten huurcontracten en te verlengen huurcontracten voor winkels en kantoren vraagt BPL Pensioen de huurder om een green lease te ondertekenen. Dit zijn afspraken over duurzaam gebruik en onderhoud van het gebouw. Daarnaast zal BPL Pensioen op de korte termijn meer ondersteuning gaan bieden op het gebied van een duurzame inrichting door middel van een green fit-out guide.

12 5.2 Alternatieve waarden BPL Pensioen overweegt voor het beleggen in alternatieve waarden per belegging hoe criteria voor verantwoord beleggen het efficiëntst kunnen worden toegepast. Private equity Bij private equity gaat het om beleggingen in niet aan een effectenbeurs genoteerde ondernemingen. BPL Pensioen heeft zijn beleggingen in private equity ondergebracht in een fonds. Criteria op het gebied van maatschappelijk verantwoord beleggen zijn een belangrijk onderdeel van de beleggingsstrategie. Private equity is een typische middellange/lange termijn investering. BPL Pensioen heeft in 2008 gekozen om zich voor langere termijn te committeren aan een belegging in een duurzaam private equity fonds waarbij bij het opbouwen van de beleggingsportefeuille maatschappelijk verantwoord beleggen als volgt wordt toegepast: 1. Uitsluiting van sectoren; 2. Uitsluiting van vijandige overnames. 1. Uitsluiting van sectoren Het uitsluitingsbeleid van BPL Pensioen voor beleggingen in private equity is breder dan het generieke BPL Pensioen uitsluitingsbeleid. Zo sluit BPL Pensioen ook bedrijven uit die betrokken zijn bij het vervaardigen van pornografisch materiaal, tabak, bont en de productie van en handel in wapens. Dit gebeurt door niet te investeren in private equity fondsen die dergelijke sectoren expliciet hebben opgenomen in het beleggingsbeleid. En door bij de private equity fondsen die in overweging genomen worden te onderhandelen dat dergelijke investeringen niet zullen worden aangegaan. Of dat wanneer zich dergelijke investeringen voordoen, BPL Pensioen het recht heeft niet mee te doen in een dergelijke investering (zogenaamde opt out). 2. Uitsluiten van vijandige overnames BPL Pensioen gaat standaard na of een private equity fonds vijandige overnames doet of niet. Wordt uit de documentatie niet expliciet duidelijk dat een private equity fonds geen vijandige overnames doet, dan zal de beheerder onderhandelen dat een private equity fonds geen vijandige overnames zal doen. Of indien zich een vijandige overname voordoet, dat BPL Pensioen het recht heeft niet mee te doen in die investering (zogenaamde opt out). Het BPL Pensioen verantwoord beleggen beleid is niet in beton gegoten en wordt periodiek geëvalueerd en aangescherpt. Gezien het karakter van de private equity beleggingen is het slechts beperkt mogelijk deze ontwikkelingen te vertalen naar het beleid in de private equity portefeuille waardoor er voor deze beleggingen een afwijkend beleid van kracht is. Infrastructuur Aanvullend op het generieke uitsluitingsbeleid streeft BPL Pensioen ernaar zijn beleggingen in infrastructuur aan onderstaande criteria te laten voldoen: BPL Pensioen streeft naar een gebalanceerde infrastructuurportefeuille met een verdeling over meerdere sectoren. Dat zijn onder meer de sectoren transport (havens en vliegvelden), waterdistributie en hergebruik en de energiesector. Binnen de infrastructuurportefeuille streeft BPL Pensioen naar een passende allocatie in herwinbare energieprojecten.

13 De BPL Pensioen beleggingen in infrastructuur vinden plaats in bestaande, gereguleerde projecten. Daarbij is het uitvoeren van economische, milieu- en sociale impactanalyses onderdeel van de besluitvorming. BPL Pensioen geeft de voorkeur aan investeringen in OESO landen. Daardoor worden de projecten gekenmerkt door een hoge mate van weten regelgeving en onafhankelijke rechtspraak voor gedupeerden van activiteiten gerelateerd aan de projecten. 6. Reikwijdte MVB- beleid BPL Pensioen besteedt waar nodig en mogelijk binnen de fiduciaire verantwoordelijkheid aandacht aan ecologische, sociale en governance onderwerpen. Het MVB- beleid is dan ook in de basis van toepassing op de gehele BPL Pensioen portefeuille. Waar mogelijk en nodig belegt BPL Pensioen via discretionaire mandaten om de eigen uitgangsprincipes, speerpunten en overtuigingen zo compleet en consequent mogelijk in de praktijk te brengen. 7. SMART- doelstellingen Het bestuur van BPL Pensioen evalueert het MVB-beleid ieder jaar. Aan de hand van deze evaluatie bepaalt BPL Pensioen of het huidige MVB- beleid en bestaande voornemens voldoen aan de verwachtingen en ambities van BPL Pensioen of dat aanscherping van het beleid wenselijk is. De jaarlijkse evaluatie richt zich op: 1. de reikwijdte van MVB- instrumenten per beleggingscategorie 2. de uitvoering van het stembeleid - het aantal aandeelhoudersvergaderingen waarvoor niet is gestemd (rejected votes) - het aantal keren dat is afgeweken van het stemadvies van management en stemadviseur (ISS) - de kwalitatieve analyse van de wijze waarop en de mate waarin ESG-gerelateerde aandeelhoudersvoorstellen zijn gesteund 3. de uitvoering van het engagementbeleid - de voortgang op engagementthema s 4. het uitsluitingsbeleid - het aantal passieve en/of actieve breaches ten aanzien van uitsluitingsbeleid 5. de uitvoering van het best-in-class beleid ten aanzien van financiële instellingen 6. de evaluatiecriteria ten aanzien van de MVB- beleggingsbeginselen - de mate van duurzaamheid - de mate van integriteit en maatschappelijk verantwoordelijkheid. 8. Ambities BPL Pensioen toetst zijn MVB-ambitie en MVB-beleid ieder jaar om te bepalen of deze duidelijk, leidend en in lijn met de uitvoering zijn. Op basis daarvan kunnen een duidelijke en concrete ambitie en beleid worden opgesteld waarbij BPL Pensioen kan bepalen wat het wil bereiken (wat is de ESG belief), langs welk pad en op welke termijn. Vervolgens dient dit te worden vertaald naar de diverse beleggingscategorieën. Op basis van zijn huidige MVB- overtuiging wil BPL Pensioen het volgende realiseren:

14 1. Het peilen van de mening van deelnemers over MVB BPL Pensioen onderschrijft het belang van ESG zoals verwoord in de beleggingsbeginselen. Wel wordt legitimatie van dit beleid in toenemende mate belangrijk. Omdat BPL Pensioen zowel een financiële als sociale onderneming is, is er ruimte om ook niet-direct financiële doelstellingen te bepalen. BPL Pensioen vindt ESG vooral een besluit van het pensioenfonds zelf, als aanjager, en wil dit niet alleen maar aan een manager overlaten. De wens is daarbij om voorop te lopen in de markt en anderen mee te trekken maar daarbij wel de afstand t.o.v. andere pensioenfondsen in het oog te houden. Vooroplopen maakt namelijk kwetsbaar, daarom moeten er onderbouwde keuzes gemaakt worden die uitlegbaar zijn naar stakeholders en wenst BPL Pensioen de gekozen richting periodiek te toetsen bij de deelnemers. BPL Pensioen stelt een termijn van 3 jaar voor het verwezenlijken van deze ambitie. 2. Het meetbaar maken van de impact van ESG BPL Pensioen is ervan overtuigd dat het structureel meewegen van ESG-informatie op de lange termijn bijdraagt aan het verbeteren van de rendement/risico karakteristieken van de portefeuille. BPL Pensioen wil meer inzetten op selecteren van beleggingen via een best-in-class benadering. BPL Pensioen vindt deze strategie namelijk passend om de overtuiging van het fonds op transparante en structurele wijze in de praktijk te brengen. Daarbij beschouwt BPL Pensioen voor de best-in-class benadering de ESG-informatie vanuit een financieel perspectief. Het expliciet meewegen van ESG-informatie in de aandelenbenchmarkbenchmark is hierbij de eerste stap in: a. Het meten van de financiële impact van de ESG-integratie strategie b. Het meten van de toegevoegde maatschappelijke waarde van de ESG-integratiestrategie. De ESG-integratie strategie is opgezet vanuit een lange termijn visie. Het realiseren van de ambitie Meetbaar maken van de impact van ESG heeft dan ook een lange termijn horizon. Een eerste evaluatiemoment staat gepland over 3 jaar. Hierbij wordt de gekozen strategie geëvalueerd en getoetst of de gekozen criteria ten aanzien van het best-inclass beleid naar wens zijn. Het meten van de financiële impact van de gekozen strategie zal beginnen bij aanvang. Na vijf jaar zal de toegevoegde waarde van de strategie geëvalueerd worden. Het meten van de toegevoegde maatschappelijke waarde van de ESG-integratiestrategieën is een nieuwe ontwikkeling. BPL Pensioen wil actief bijdragen aan het ontwikkelen van instrumentaria om de impact van zijn portefeuilles te meten. Gezien de prille ontwikkelingen in de markt stelt BPL Pensioen een 10-jaars doelstelling voor het verwezenlijken van deze ambitie.

15 3. In 2030 is de woningportefeuille voor 50% energieneutraal Op basis van een verkennende inschatting van de portefeuilleactiviteit (gebaseerd op resultaten vanuit het verleden en doelstellingen portefeuilleplan) is de ambitie om in 2030 minimaal de helft van de gehele woningportefeuille naar een energieneutraal niveau gebracht hebben. Dit betekent dat de woning of het gebouw een energieprestatiecoëfficiënt van precies nul heeft (volgens de norm NEN 7120). Alleen het gebouwgebonden energieverbruik op jaarbasis telt mee. Op dit moment (juni 2016) is 0% van de woningportefeuille energieneutraal. 4. Infrastructuur en private equity De huidige beleggingen in infrastructuur en private equity voldoen in beperkte mate aan de BPL Pensioen beleggingsbeginselen ten aanzien van duurzaamheid en integriteit en maatschappelijk verantwoordelijkheid. Gezien de huidige lange termijn commitments in private equity en infrastructuur stelt BPL Pensioen een tien jaars doelstelling voor het verwezenlijken van deze ambitie.