Is meeroudergezag wenselijk in Nederland?

Transcriptie

1 Is meeroudergezag wenselijk in Nederland? Een onderzoek naar de wenselijkheid om in het Nederlands recht de mogelijkheid te creëren om met meer dan twee personen in een gezagsrelatie tot een minderjarige te staan aan de hand van een rechtsvergelijking met het Engels recht. Naam: Iris van de Mortel Studentnummer: Begeleidster: mevr. mr. Y. Bogaers Tilburg University Law school Master Rechtsgeleerdheid Afstudeerrichting: Personen- en familierecht

2 Voorwoord Voor u ligt mijn scriptie geschreven ter afsluiting van de master Rechtsgeleerdheid aan Tilburg University. Vanaf het moment dat ik kennis maakte met het personen- en familierecht was ik verkocht. Het is een heel erg leuk en veelzijdig rechtsgebied waar ik mij dan ook graag meer in wilde verdiepen door het schrijven van een scriptie in dit rechtsgebied. Mijn scriptie gaat over de wenselijkheid om in het Nederlands recht de mogelijkheid te creëren om meeroudergezag mogelijk te maken. Hierbij wordt gekeken naar het Engels recht waar gezag uitgeoefend door meer dan twee personen al mogelijk is. Via deze weg wil ik ook graag een aantal mensen bedanken. In de eerste plaats mijn scriptiebegeleidster mr. Y. Bogaers voor haar zeer goede begeleiding bij het schrijven van mijn scriptie. Door haar kritische blik en goede adviezen heb ik mijn scriptie op een hoger niveau weten te brengen. Daarnaast wil ik mr. P. Vlaardingerbroek bedanken voor zijn lessen met betrekking tot Verdiepend personen- en familierecht waarin hij het afstammingsrecht en gezagsrecht duidelijk heeft uitgelegd, wat mij heeft geholpen om het onderwerp beter te begrijpen. Tevens wil ik... bedanken voor het plaatsnemen in de examencommissie. Tot slot wil ik mijn ouders en vriend bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun tijdens mijn gehele studie. Iris van de Mortel Bakel, mei 2015

3 Inhoudsopgave Lijst met afkortingen Inleiding Probleemanalyse Onderzoeksdoel Onderzoeksvraag en deelvragen Het theoretisch kader Maatschappelijke relevantie Wetenschappelijke relevantie Methodologie Leeswijzer Het Nederlandse gezagsrecht en de situatie omtrent intentionele en nietintentionele gezinnen Gezag Rechtspositie van een donor in intentionele gezinnen De geboortemoeder en de meemoeder De bekende donor Ongewenste situaties bij intentionele gezinnen Rechtspositie van een stiefouder in niet-intentionele gezinnen De stiefouder Onderhoudsplicht Omgang Ongewenste situaties bij niet-intentionele gezinnen Tussenconclusie Het Engelse gezagsrecht Wettelijk kader Parental responsibility Wijze van verkrijging van parental responsibility Registratie op de geboorteakte van het kind Parental responsibility agreement... 21

4 3.3.3 Parental responsibility order Residence order Verkrijging van parental responsibility in intentionele gezinnen Vrouwelijke partner in een formele relatie Vrouwelijke partner in een informele relatie Bekende donor in een intentioneel gezin Verkrijging van parental responsibility in niet-intentionele gezinnen Stiefouders in een formele relatie Stiefouders in een informele relatie Tussenconclusie Voor- en nadelen van meeroudergezag Voordelen Nadelen Tussenconclusie Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Maximaal aantal gezaghouders Gezamenlijk gezag Verkrijging gezag bekende donor Verkrijging gezag stiefouder Beperkingen gezagsuitoefening Geschillenregeling Literatuurlijst Bijlage Bijlage

5 Lijst met afkortingen Afkorting Voluit ACA 2002 Adoption and Children Act 2002 BW Burgerlijk Wetboek CA 1989 Children Act 1989 COC Nederland Nederlandse belangenvereniging voor lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders e.a. en andere(n) EVRM Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens HFEA 1990 Human Fertilisation and Embryology Act 1990 HFEA 2008 Human Fertilisation and Embryology Act 2008 Hof Gerechtshof HR Hoge Raad jo. juncto Kamerstukken II Kamerstukken Tweede Kamer ECLI European Case Law Identifier mr. meester in de rechten no. number o.a. onder andere p. pagina r.o. rechtsoverweging s. section Stb. Staatsblad vol. volume WODC Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum 5

6 1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt de probleemanalyse weergegeven. Daarnaast worden achtereenvolgens het onderzoeksdoel, de deelvragen, het theoretisch kader, de maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie, de methodologie en de leeswijzer besproken. 1.1 Probleemanalyse Arjen, Liang, Anne en Tamar hebben een tweeling van vijf. Bij hen is de zorg voor de kinderen precies gelijk verdeeld, maar volgens de wet zijn alleen Arjen en Tamar de ouders. Als de kinderen naar de dokter moeten, gaat Liang, zelf arts, altijd mee. Bij een levensbedreigende situatie heeft hij echter niets te zeggen, want officieel is hij geen ouder. Bij elk briefje van school, het openen van een spaarrekening en allerlei andere officiële handelingen rondom de kinderen speelt dezelfde vraag: mogen Anne en Liang wel tekenen? Het officiële antwoord is duidelijk: nee! 1 De laatste jaren hebben er al verschillende grote veranderingen plaatsgevonden in het Nederlands familierecht. Zo verdween in 2009 het verbod voor homo- en lesbische paren om een buitenlands kind te mogen adopteren en kan sinds 2014 dankzij de wet lesbisch ouderschap een niet-biologische moeder het kind van haar vrouwelijke partner net zo gemakkelijk erkennen als een niet-biologische vader, namelijk op het gemeentehuis in plaats van via een lange, dure en ingewikkelde adoptieprocedure. Deze wetten hebben het leven voor lesbische, homoseksuele en biseksuele ouders beduidend gemakkelijker gemaakt, maar de maatschappelijke ontwikkelingen hebben intussen niet stil gestaan. 2 Technologische en maatschappelijke ontwikkelingen leiden immers tot nieuwe mogelijkheden en inzichten en veranderende gezinssamenstellingen. Steeds meer stellen kiezen ervoor om hun kinderen met meer dan twee volwassenen op te voeden. Volgens het huidige Nederlands recht is het niet mogelijk om meer dan twee juridische ouders te hebben of met meer dan twee personen in een gezagsrelatie tot een minderjarige te staan. Er zijn verschillende situaties waarin het wenselijk wordt geacht om meer dan twee juridische ouders te hebben of om met meer dan twee ouders het gezag over het kind uit te kunnen oefenen. 1 'Kinderen hebben vaker meer ouders - regel dat!', COC, Coc.nl (laatst geraadpleegd op 2 april 2016). 2 'Kinderen hebben vaker meer ouders - regel dat!', COC, Coc.nl (laatst geraadpleegd op 2 april 2016). 6

7 Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen het zijn van juridisch ouder en het in een gezagsrelatie tot een kind staan, gezien het feit dat dit niet dezelfde rechtsgevolgen treffen. Het juridisch ouderschap zorgt, anders dan bij gezag, voor een familierechtelijke band tussen de juridische ouder en diens bloed- en aanverwanten. 3 Van groot belang is dat hierbij ook erfrechtelijke gevolgen aan verbonden zijn en er een onderhoudsverplichting op grond van bloed- of aanverwantschap ontstaat ingevolge artikel 4:10 lid 1 en artikel 1:392 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW). Tevens eindigt de gezagsrelatie bij het meerderjarig worden van het kind, terwijl het juridisch ouderschap hierna blijft voortduren. Binnen dit onderzoek zal het juridisch ouderschap buiten beschouwing worden gelaten en zal de focus liggen op de gezagsrelatie en een mogelijke uitbreiding hiervan in het Nederlands recht. In titel 14 van Boek 1 BW staan vele manieren beschreven om gezag over een minderjarig kind te verkrijgen, maar hiervoor geldt overal dat het gezag door maximaal twee daartoe bevoegde meerderjarigen mag worden uitgeoefend. Zodra er meerdere personen betrokken zijn bij de opvoeding van het kind, dan kan dit een probleem vormen in verschillende situaties. In dit onderzoek wordt een onderscheid gemaakt tussen intentionele, ontstaan door de geboorte van een kind in een lesbische relatie verwekt met hulp van een bekende donor, en niet-intentionele gezinnen, ontstaan door de scheiding van de ouders van het kind en het aangaan van een nieuwe relatie door de ouder. Intentionele meeroudergezinnen zijn gezinnen waarbij meer dan twee partijen betrokken zijn bij de conceptie van het kind. 4 Bij nietintentionele meeroudergezinnen zijn als gevolg van een niet-voorziende gang van zaken meerdere volwassenen bij de opvoeding van het kind betrokken, zoals in situaties betreffende echtscheiding. 5 In lesbische meeroudergezinnen zou meeroudergezag inhouden dat gezag naast de moeders ook aan de bekende donor wordt toegekend, die wel de biologische ouder, maar niet altijd de verzorgende ouder is. In de stiefoudergezinnen zou meeroudergezag ertoe leiden dat het gezag naast de beide ouders ook aan de stiefouder zou worden toegekend, die geen biologische ouder is, maar wel een verzorgende ouder. 6 Dit zou voorkomen dat een derde buitenspel zou kunnen worden gezet. Voor deze meeroudergezinnen rijzen de vragen wat de daadwerkelijke rollen van al die 'ouders' in het leven van het kind zijn en of het mogelijk is om recht te doen aan ieders relatie tot het kind door meeroudergezag. 3 Artikel 1:197 BW. 4 Vonk, NJB 2013/88, afl. 33, p Kamerstukken II 2012/13, 33032, 18, p Antokolskaia e.a. 2014, p

8 1.2 Onderzoeksdoel Het onderzoek zal zich richten op het ontwerpen van een juridische oplossing voor het bestaande probleem omtrent meeroudergezinnen, door meeroudergezag in het Nederlands recht op te nemen, aan de hand van een rechtsvergelijking met het Engels recht. 1.3 Onderzoeksvraag en deelvragen Centrale vraag: In hoeverre is het wenselijk om in het Nederlands recht de mogelijkheid te creëren om met meer dan twee personen in een gezagsrelatie tot een minderjarige te staan en welke lering kan hierbij uit het Engels recht getrokken worden? Deelvragen: - Hoe is het Nederlandse gezagsrecht geregeld? - Wat is de rechtspositie van een derde in meeroudergezinnen en welke problemen kunnen zich hierbij voordoen? - Hoe is meeroudergezag in het Engels recht geregeld? - Wat zijn de voor- en nadelen van meeroudergezag? 1.4 Het theoretisch kader In dit onderzoek zal uiteen worden gezet hoe het gezag in het huidige Nederlands recht geregeld is en welke problemen zich hierbij voordoen als er meer dan twee personen betrokken zijn bij de opvoeding van het kind. Hierbij is titel 14 Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek van belang. Tevens zal in dit onderzoek een rechtsvergelijking met het Engels recht plaatsvinden met betrekking tot het meeroudergezag en hierbij is o.a. de Children Act 1989 van belang. 1.5 Maatschappelijke relevantie De maatschappelijke relevantie blijkt uit het feit dat er vanuit de maatschappij een groot draagvlak is om meeroudergezag vast te leggen in de Nederlandse wet. Steeds meer ouders kiezen ervoor om hun kinderen met meer dan twee volwassenen op te voeden. In deze situaties wordt het wenselijk geacht om met meer dan twee ouders het gezag over kind uit te kunnen oefenen, zodat recht wordt gedaan aan hun rol binnen de opvoeding van het kind en/of om te voorkomen dat een derde eventueel buiten spel wordt gezet. De juridische werkelijkheid loopt op dit moment dan ook achter op de maatschappelijke werkelijkheid. 8

9 1.6 Wetenschappelijke relevantie Doordat er tot op heden nog maar summier onderzoek gedaan is naar de wenselijkheid van het vastleggen van meeroudergezag in de Nederlandse wetgeving is dit onderzoek wetenschappelijk relevant. Hierdoor zal dit onderzoek ook vernieuwend zijn en daardoor bijdragen aan de wetenschap met betrekking tot het gezagsrecht. 1.7 Methodologie Het onderzoek zal verricht worden door middel van een rechtsbronnen- en literatuuronderzoek. Middels het literatuuronderzoek wordt een weergave gegeven van de verschillende argumenten voor en tegen meeroudergezag. De benadering die in dit onderzoek wordt gehanteerd is rechtsvergelijkend. Er zal een rechtsvergelijking plaatsvinden met het Engels rechtssysteem. Het Engels recht wordt gekozen omdat ze daar al een vorm van meeroudergezag opgenomen hebben in de wet. Door een rechtsvergelijkende benadering te hanteren, zal mijn visie ten aanzien van het probleem verdiepen. Het Engels common lawsysteem is een systeem van wet- en rechtsvorming op basis van gewoonterecht. Jurisprudentie is hierbij erg relevant. 1.8 Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt het gezag naar het huidige Nederlands recht uiteengezet omtrent de situatie rondom intentionele en niet-intentionele gezinnen. Hierbij wordt tevens ingegaan op de problemen die zich hierbij voor kunnen doen. Vervolgens wordt in hoofdstuk drie het meeroudergezag naar het Engels recht weergegeven en tevens een rechtsvergelijking met het Nederlands recht gemaakt. In hoofdstuk vier worden de voor- en nadelen besproken van het meeroudergezag. Ten slotte worden in hoofdstuk vijf de conclusies weergegeven en worden er enkele aanbevelingen gedaan. 9

10 2. Het Nederlandse gezagsrecht en de situatie omtrent intentionele en niet-intentionele gezinnen Het Nederlandse gezagsrecht is geregeld in Titel 14 van Boek 1. Het uitgangspunt is dat een minderjarige onder gezag dient te staan van maximaal twee daartoe bevoegde meerderjarigen. Dit staat niet expliciet vermeld in Titel 14, maar volgt uit de wet zoals uit artikel 1:252 lid 2 sub e BW en artikel 1:253t BW. In dit hoofdstuk wordt het huidige Nederlandse gezagsrecht uiteengezet met betrekking tot de situaties omtrent intentionele en niet-intentionele gezinnen. Tevens worden de ongewenste situaties besproken die zich hierbij voor kunnen doen. 2.1 Gezag Als uitgangspunt bij gezag geldt dat een minderjarige altijd onder gezag dient te staan ingevolge artikel 1:245 lid 1 en 2 van het BW. De inhoud van het gezag heeft betrekking op de persoon van de minderjarige, het bewind over zijn vermogen en zijn vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen, zowel in als buiten rechte. Het gezag hebben, houdt onder andere in dat de ouder of niet-ouder met gezag kan bepalen wat de woonplaats van het kind is en naar welke school het gaat. Ook beslissingen over een lidmaatschap van een sportvereniging, toestemming voor medische behandelingen en beslissingen over het vermogensbeheer van het kind vallen onder het gezag. Tevens kan de ouder of niet-ouder met gezag in de naam van het kind rechtshandelingen verrichten, zoals een handtekening zetten en een gerechtelijke procedure voeren. 7 Het ouderlijk gezag omvat ook de plicht en het recht van de ouder om het minderjarig kind te verzorgen en op te voeden, neergelegd in artikel 1:247 lid 1 BW. Daarnaast omvat het mede de verplichting van de ouder om de ontwikkeling van de banden van zijn of haar kind met de andere ouder te bevorderen. Ingevolge artikel 1:245 lid 2 BW wordt onder gezag ouderlijk gezag dan wel voogdij verstaan. Voogdij is het gezag over minderjarigen door meerderjarigen die niet de ouders van het kind zijn. 8 Voor dit onderzoek is dan ook alleen het ouderlijk gezag van belang. Voogdij zal verder buiten beschouwing worden gelaten. Ouderlijk gezag kan onderverdeeld worden in gezamenlijk ouderlijk gezag, eenhoofdig ouderlijk gezag en gezamenlijk gezag. Wanneer beide juridische ouders het gezag uitoefenen over het kind dan wordt dit aangeduid als gezamenlijk ouderlijk gezag. Het eenhoofdig ouderlijk gezag ontstaat als slechts één ouder gezag uitoefent over het kind. Tenslotte is er nog het gezamenlijk gezag. Hiervan is sprake als 7 Blaak, Kaandorp & Meuwese 2005, p Vlaardingerbroek e.a. 2014, p

11 het gezag wordt uitgeoefend door een ouder tezamen met een ander dan een ouder, terwijl één van de partners niet de ouder van het kind is. Dit betekent in elk geval dat de rechten en plichten die verbonden zijn aan het gezamenlijk gezag voor de ouder en de partner in beginsel dezelfde zijn als die van het gezamenlijk gezag voor ouders. 9 Ouders (man en vrouw) die bij de geboorte van een kind een geregistreerd partnerschap hebben, verkrijgen sinds 1 januari het gezamenlijk gezag op grond van artikel 1:253aa BW. 11 In beginsel duurt het gezag tot aan de meerderjarigheid van het kind Rechtspositie van een donor in intentionele gezinnen Er zijn verschillende situaties denkbaar bij intentionele gezinnen. Zo kan een homostel besluiten om een kind te nemen door middel van een draagmoeder. Maar het betreft ook heterogezinnen die gebruik maken van een zaad- of eiceldonor of een draagmoeder. 13 Zoals reeds aangegeven in paragraaf 1.1 wordt in dit onderzoek ingegaan op de intentionele gezinnen ontstaan door de geboorte van een kind in een lesbische relatie verwerkt met hulp van een bekende donor gezien dit de meest voorkomende situatie is. Daarnaast speelt bij het verwekken met hulp van een onbekende donor het meeroudergezag probleem niet, doordat in die situatie van te voren vaststaat dat de biologische vader geen rol wenst te spelen in het leven van het kind. 14 Achtereenvolgens zullen de rechtsposities van de verschillende betrokkenen in een intentioneel gezin worden besproken aan de hand van het huidig Nederlands gezagsrecht De geboortemoeder en de meemoeder De geboortemoeder 15 heeft in beginsel het gezag over het kind op grond van artikel 1:198 BW en artikel 1:253b BW en wordt hierdoor tevens de juridische ouder. De rechtspositie van de meemoeder 16 is afhankelijk van de situatie. In dit onderzoek wordt ervan uitgegaan dat het om een bekende donor gaat, dus de meemoeder oefent niet van rechtswege gezamenlijk het gezag uit op grond van artikel 1:198 lid 1 sub b jo. 1:251 lid 1 BW. Indien de meemoeder niet de juridische ouder is en het kind geboren wordt gedurende het huwelijk of geregistreerd partnerschap van de twee vrouwen, dan oefenen zij wel van rechtswege het gezag 9 Vlaardingerbroek e.a. 2014, p Stb. 2001, Vlaardingerbroek 2014, p Vlaardingerbroek 2014, p Vonk, NJB 2013/88, afl. 33, p Antokolskaia e.a. 2014, p De moeder waar het kind uit geboren wordt. 16 De moeder in een lesbisch koppel die het kind niet heeft gebaard. 11

12 gezamenlijk uit ingevolge artikel 1:253sa lid 1 BW. Indien de vrouwen ongehuwd zijn of geen geregistreerd partnerschap zijn aangegaan dan kunnen zij op gezamenlijk verzoek om gezamenlijk gezag vragen bij de rechter; zie hierover artikel 1:253t BW. Daarnaast kan de meemoeder het kind erkennen waardoor zij juridische ouder van het kind wordt en hiermee ook het gezag kan verkrijgen over het kind door op gezamenlijk verzoek een gezagsaantekening te laten plaatsen in het gezagsregister De bekende donor Indien de geboortemoeder en de meemoeder gezamenlijk het gezag over het kind uitoefenen dan kan de donor, de derde, geen gezag meer over het kind uitoefenen naar huidig Nederlands recht. De positie van de donor die niet in een nauwe persoonlijke betrekking staat tot het kind is met weinig rechten en plichten omkleed. De donor heeft dan immers geen recht of plicht om vader te worden en hij heeft geen recht of plicht op gezag. 17 De positie van de donor die in een nauwe persoonlijke betrekking staat tot het kind is met iets meer rechten en plichten omkleed. Deze donor heeft namelijk op grond van artikel 1:377a BW en artikel 8 EVRM 18 recht op omgang met het kind en andersom ook. Waar de grens ligt tussen het al dan niet bestaan van een nauwe persoonlijke betrekking, is afhankelijk van de feiten en omstandigheden van het geval. 19 In de jurisprudentie zijn hierover maatstaven ontstaan, maar elke situatie is anders en wordt weer anders beoordeeld. Het is onvoldoende dat de donor de biologische vader is en hij zal daarom bijkomende omstandigheden moeten aandragen en aannemelijk moeten maken waaruit volgt dat er een nauwe persoonlijke betrekking tussen hem en het kind bestaat. Deze bijkomende omstandigheden moeten te maken hebben met de aard van zijn relatie met de moeder en in zijn betrokkenheid bij het kind voor en na de geboorte en/of de band die na de geboorte tussen hem als vader en het kind is ontstaan. 20 Tevens kan ook de donor die in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat op grond van artikel 1:253t BW op verzoek met de geboortemoeder gezag over het kind verkrijgen krachtens een rechterlijke beslissing, mits het gezag bij één ouder berust. De bekende donor is in de regel niet onderhoudsplichtig op voorwaarde dat hij geen verwekker dan wel juridische ouder is. 21 Echter, indien de donor gezamenlijk het gezag uitoefent, is hij verplicht tot het verstrekken van levensonderhoud jegens het kind dat onder zijn gezag staat ingevolge artikel 17 Antokolskaia e.a. 2014, p HR 30 november 2007, ECLI:NL:HR:2007:BB Antokolskaia e.a. 2014, p HR 2 november 2012, ECLI:NL:HR:2012:BX5798, r.o Antokolskaia e.a. 2014, p

13 1:253w BW. Wanneer de donor ook de juridische ouder is dan is hij op grond van artikel 1:392 BW verplicht tot levensonderhoud. 2.3 Ongewenste situaties bij intentionele gezinnen Ervan uitgaande dat de donor geen gezag uitoefent over het kind, kunnen zich in de praktijk verschillende ongewenste situaties voordoen. De discrepantie tussen de rol van de donor en de afwezigheid van een passend juridische status is an sich al een probleem. 22 Bij een deel van de bekende donoren is sprake van een discrepantie tussen de grote rol van de donor en het ontbreken van een gezagsstatus en in ongeveer de helft van de gevallen is sprake van een discrepantie tussen een kleine, maar belangrijke, rol van de donor en het ontbreken van een enige juridische status zo blijkt uit het onderzoek van het WODC. 23 Tevens komt in het WODC rapport naar voren dat, het feit dat maar twee ouders de mogelijkheid van gezag hebben in de weg staat aan de erkenning en gelijkwaardigheid voor de derde en eventueel vierde ouder. 24 Het probleem is dan dat de donor zijn lot in handen moet leggen van de andere ouders, waardoor hij een zwakkere rechtspositie heeft ten opzichte van de anderen en hierdoor buitenspel gezet kan worden. 25 Indien een persoon geen gezag heeft over een minderjarige, bestaat er immers geen juridische bevoegdheid om beslissingen te nemen omtrent de verzorging en opvoeding van het kind. 26 Hierbij kan het onder andere gaan om het aanvragen van een reisdocument en het ondergaan van medische behandelingen. Iemand zonder gezag heeft geen inspraak bij het maken van dergelijke belangrijke beslissingen over het kind. Er kan dus een beslissing genomen worden over ondermeer een bepaalde schoolkeuze, medische behandeling of zijn vermogen zonder dat de derde hier iets tegen in te brengen heeft. Tevens kan er een belangenstrijd ontstaan in een intentioneel gezin voor de geboortemoeder. De geboortemoeder zal immers moeten kiezen of de meemoeder of de donor het gezag over het kind zal verkrijgen. Daarnaast kan het ook zo zijn dat de meemoeder het kind prentaal erkend om de donor de pas af te snijden of dat de bekende donor juist vervangende toestemming tot erkenning vraagt voordat de meemoeder heeft kunnen erkennen. Dit kan leiden tot een mogelijke conflictueuze situatie. 27 Het is duidelijk dat de intentie van een bekende donor om een ouder te zijn dan wel zeggenschap te hebben over een kind niet relevant is voor de wet Antokolskaia e.a. 2014, p Antokolskaia e.a. 2014, p Antokolskaia e.a. 2014, p Antokolskaia e.a. 2014, p Odink 2013, p Vonk 2009, FJR 2009/105, afl. 11, p Vonk 2004, p

14 2.4 Rechtspositie van een stiefouder in niet-intentionele gezinnen In deze paragraaf wordt ingegaan op de rechtspositie van een stiefouder in niet-intentionele gezinnen. Een juridische stiefouder is de echtgenoot of geregistreerde partner van een persoon die één of meer kinderen heeft, van welke kinderen eerstgenoemde niet de ouder is. De partner van de ouder, die niet met hem of haar gehuwd is of geregistreerd partner is, is dus geen juridische stiefouder. 29 Dit wordt ook wel de feitelijke stiefouder genoemd. Het stiefkind is kind van een van de twee opvoeders, waarbij de ene opvoeder de juridische ouder van het kind is en de ander een derde is die een relatie heeft met die ouder. 30 Niet-intentionele gezinnen ontstaan door de scheiding van de ouders van het kind en het aangaan van een nieuwe relatie. In de volgende paragrafen zal ingegaan worden op de positie van de stiefouder. In de praktijk oefenen de ouders van het kind immers vaak het gezag al samen uit De stiefouder Ouders oefenen gedurende hun huwelijk het gezag van rechtswege gezamenlijk uit volgens artikel 1:251 lid 1 BW. Het gezag begint in dit geval van rechtswege bij de geboorte van het kind. Ouders die bij de geboorte van een kind een geregistreerd partnerschap hebben, verkrijgen sinds 1 januari ook het gezamenlijk gezag op grond van artikel 1:253aa BW. 32 Na ontbinding van het huwelijk anders dan door de dood of na scheiding van tafel en bed blijven de ouders die gezamenlijk het gezag hebben, dit gezag in beginsel gezamenlijk uitoefenen ingevolge artikel 1:251 lid 2 BW. De stiefouder zal dus in beginsel het gezag niet van rechtswege gezamenlijk uitoefenen met de ouder van het stiefkind, tenzij de stiefouder het kind kan adopteren. Ook de stiefouder kan, net als de bekende donor, de rechter op gezamenlijk verzoek vragen om gezamenlijk gezag op grond van artikel 1:253t BW. Dit kan alleen als het gezag over het kind bij één ouder berust en de stiefouder in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat. Van een nauwe persoonlijke betrekking kan sprake zijn indien de stiefouder een ruime tijd met de ouder de zorg voor het kind heeft gehad. Echter, er zal voornamelijk gekeken moeten hoe het kind de relatie met de stiefouder ervaart. 33 Daarnaast wordt het verzoek tot gezamenlijk gezag slechts toegewezen op grond van artikel 1:235t lid 2 BW indien de ouder en de ander op de dag van het verzoek gedurende ten minste een aaneengesloten periode van één jaar onmiddellijk voorafgaande aan het 29 Teeffelen, FJR 2012/46, afl. 5, p Vlaardingerbroek, FJR 2014/38, afl. 6, p Stb. 2001, Vlaardingerbroek 2014, p Draaisma 2001, p

15 verzoek gezamenlijk de zorg voor het kind hebben gehad en de ouder die het verzoek doet op de dag van het verzoek gedurende ten minste een aaneengesloten periode van drie jaren alleen met het gezag belast is geweest. Ondanks dat aan deze volwaarden is voldaan, kan de rechter het verzoek afwijzen als gegronde vrees bestaat dat bij inwilliging van het verzoek de belangen van het kind zouden worden verwaarloosd op grond van artikel 1:253t lid 3 BW. Indien het gezag bij de andere ouder ligt, zal deze het gezag niet snel uit handen geven aan de nieuwe partner van de andere ouder Onderhoudsplicht Stiefouders die zijn gehuwd of een geregistreerd partnerschap zijn aangegaan met de ouder van het kind, zijn verplicht tot levensonderhoud jegens het stiefkind op grond van artikel 1:392 lid 1 sub c jo 1:395 BW. Op de feitelijke stiefouder is deze onderhoudsplicht dus niet van toepassing. Dit volgt ook uit het arrest van de Hoge Raad van 8 april 1994 waarin wordt overwogen dat de ongehuwde partner van een ouder ten opzichte van diens kinderen niet onderhoudsplichtig is. Ook niet indien er sprake is van 'family life' in de zin van artikel 8 EVRM. 34 Daarnaast heeft de levensonderhoudplicht alleen betrekking op de kinderen die tot het gezin behoren. 35 Tevens volgt uit artikel 1:395 BW dat de onderhoudsplicht alleen bestaat gedurende het huwelijk of geregistreerd partnerschap Omgang De stiefouder heeft na een relatiebreuk met de ouder van het kind recht op omgang met het kind ingevolge artikel 1:377a BW. Op grond van hetzelfde artikel heeft het kind ook recht op omgang met zijn ouders en degene die in een nauwe persoonlijke betrekking tot hem staat. Dit kan dus de stiefouder zijn. Of de stiefouder daadwerkelijk recht op omgang met het kind heeft, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Het is niet altijd even duidelijk of er sprake is van een nauwe persoonlijke betrekking tussen het kind en de stiefouder. Kortom, de positie van de stiefouder is niet goed geregeld. In het huidig Nederlands recht is immers weinig specifieks geregeld voor of over stiefouders als enkel de onderhoudsplicht voor gehuwde of geregistreerde stiefouders HR 8 april 1994, ECLI:NL:HR:1994:ZC Asser-De Boer 2010, nr Antokolskaia e.a. 2014, p

16 2.5 Ongewenste situaties bij niet-intentionele gezinnen Ook in deze paragraaf wordt ervan uitgegaan dat de stiefouder geen gezag uitoefent over het kind, waardoor verschillende ongewenste situaties zich kunnen voordoen. De stiefouder heeft zonder gezag geen beslissingsbevoegdheid over de opvoeding en verzorging van het kind. Tevens kan de stiefouder niet over het vermogen van het kind beslissen of rechtshandelingen in naam van het kind verrichten, aangezien er maar twee ouders het gezag kunnen uitoefenen over het kind. Bij de niet-intentionele gezinnen is tevens bij de helft van de stiefouders de discrepantie tussen de grote rol in het leven van het kind en de afwezigheid van een passend juridische status an sich een probleem. 37 Zo kan de situatie ontstaan dat de moeder van de stiefkinderen komt te overlijden, waardoor de kinderen wellicht naar de andere ouder gaan en de stiefvader geen rol meer zal spelen in het leven van zijn stiefkinderen. Hij heeft zonder gezag geen recht of plicht om het kind op te voeden en te verzorgen. De rechter heeft in een dergelijk geval geen juridische basis om te bepalen dat het in het belang van de kinderen is dat zij bij de stiefouder blijven wonen. 38 Ten slotte blijkt uit het onderzoek van het WODC dat het als een probleem wordt ervaren dat een stiefvader 39 financieel wel medeverantwoordelijk wordt als hij getrouwd is, maar dat hij uiteindelijk geen rechten heeft. 40 Een stiefouder heeft plichten die van gelijkwaardige aard zijn aan het juridisch ouderschap, maar geen rechten van diezelfde gelijkwaardige aard. 41 Een stiefouder is immers onderhoudsplichtig ten opzichte van het stiefkind en zal het kind ook mee verzorgen, maar heeft daarnaast geen zeggenschap met betrekking tot de beslissingen die genomen dienen te worden over het kind. Dit kan er derhalve toe leiden dat een stiefouder meebetaalt aan een school waar hijzelf niet achterstaat. Bovendien heeft de stiefouder in een levensbedreigende situatie van het kind officieel niets te zeggen over de medische behandeling. Dit kan leiden tot 'vervelende' situaties indien op dat moment alleen de stiefouder bij het kind aanwezig is. 2.6 Tussenconclusie In dit hoofdstuk zijn de huidige rechtsposities van een derde besproken in intentionele en nietintentionele gezinnen en de ongewenste situaties die daaruit voort kunnen vloeien. De positie van de bekende donor die niet in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat, is met weinig rechten en plichten omkleed. De bekende donor die wel in een nauwe persoonlijke 37 Antokolskaia e.a. 2014, p Antokolskaia e.a. 2014, p Gemakshalve wordt er gesproken over stiefvader. Daar waar stiefvader staat kan tevens stiefmoeder gelezen worden. Tevens daar waar gesproken wordt over 'hij/zijn' kan ook 'zij/haar' gelezen worden. 40 Antokolskaia e.a. 2014, p Wortmann, FJR 2001/22, afl. 9, p

17 betrekking tot het kind staat, is met meer rechten en plichten omkleed. Deze donor heeft recht op omgang met het kind en andersom. De discrepantie tussen de rol van de donor en de afwezigheid van een passend juridische status vormt een probleem. Het feit dat maar twee ouders de mogelijkheid tot gezag hebben, staat in de weg aan de erkenning en gelijkwaardigheid voor de derde. Deze derde komt in een zwakkere rechtspositie te staan ten opzichte van de anderen. De stiefouder oefent in beginsel het gezag niet van rechtswege gezamenlijk uit met de ouder van het kind. Stiefouders die zijn gehuwd of een geregistreerd partnerschap zijn aangegaan met de ouder van het kind zijn onderhoudsplichtig jegens het stiefkind. Daarnaast heeft de stiefouder recht op omgang met het kind na een relatiebreuk met de ouder van het kind indien er sprake is van een nauwe persoonlijke betrekking. Tevens vormt de discrepantie tussen de grote rol in het leven van het kind en de afwezigheid van een passend juridische status een probleem bij stiefouders. De stiefouder heeft zonder gezag geen beslissingsbevoegdheid over de opvoeding en verzorging van het kind, terwijl hij wel onderhoudsplichtig is ten opzichte van het kind. 17

18 3. Het Engelse gezagsrecht In het vorige hoofdstuk zijn de rechtsposities van de donor en de stiefouder uiteengezet aan de hand van het Nederlands recht. Het Nederlands recht verschilt op verschillende vlakken van het Engels recht op het gebied van het gezagsrecht. In dit hoofdstuk zal dan ook een rechtsvergelijking plaatsvinden tussen deze twee rechtssystemen. Hierbij wordt onder meer ingegaan op de Children Act 1989 (hierna: CA 1989) en het begrip 'parental responsibility'. 3.1 Wettelijk kader Het Verenigd Koninkrijk heeft drie verschillende rechtsgebieden: Engeland en Wales (Engels recht), Schotland en Noord-Ierland. 42 Elk rechtsgebied heeft zijn eigen juridische systeem. Het Engels recht is gebaseerd op common law hetgeen inhoudt dat het een systeem van weten rechtsvorming heeft op basis van gewoonterecht. Ook jurisprudentie is hierbij erg belangrijk. In Engeland 43 kan het ouderlijk gezag, het zogenoemde 'parental responsibility', door meer dan twee personen worden uitgeoefend. Hierdoor is het ouderlijk gezag 44 losgekoppeld van het juridische ouderschap en kunnen ook niet-ouders gezag verkrijgen. De CA 1989 geeft algemene regels omtrent het ouderlijk gezag. De ouderlijke verantwoordelijkheid is door de CA 1989 ter vervanging van de ouderlijke macht, parental authority, gekomen. 45 Door deze verandering werden kinderen niet langer gezien als 'eigendom' van ouders, maar als personen voor wie de ouders moeten zorgen. 46 Daarnaast is door deze wetswijziging de mogelijkheid ontstaan dat meer dan twee personen het gezag over een kind kunnen uitoefenen. In de Adoption and Children Act (hierna: ACA) 2002 is voor de stiefouder een bijzondere mogelijkheid gecreëerd om naast de juridische ouders het gezag te verkrijgen. 3.2 Parental responsibility In section (hierna: s.) 3 (1) CA 1989 wordt onder parental responsibility verstaan: alle rechten, plichten, bevoegdheden, verantwoordelijkheden en autoriteiten die krachtens de wet een ouder heeft in relatie tot het kind en zijn eigendom. Volgens Dickens impliceert parental responsibility een bundel van juridische relaties tussen de ouder en het kind dat dient ter 42 'Gerechtelijke systemen - Noord-Ierland', European e-justice, E-justice.europa.eu (laatst geraadpleegd op 2 april 2016). 43 Daar waar gesproken wordt over Engeland, moet gelezen worden Engeland en Wales. 44 Ouderlijk gezag dan wel gezag staat in dit onderzoek gelijk aan parental responsibility. 45 Antokolskaia e.a. 2014, p Antokolskaia e.a. 2014, p

19 bevordering van de belangen van het kind. 47 Het gaat dus om de zorg voor het kind en zijn vermogen. Dit is vergelijkbaar met het ouderlijk gezag in het Nederlandse gezagsrecht. Daar waar in het Nederlands recht het aantal gezaghouders beperkt is tot maximaal twee personen ten aanzien van een kind is in het Engels recht het aantal personen met parental responsibility ongelimiteerd. 48 Dit volgt tevens impliciet uit s. 2 (5) CA 1989 waarin omschreven staat dat meer dan één persoon parental responsibility voor hetzelfde kind op hetzelfde moment kan hebben. In beginsel kan een ieder de parental responsibility onafhankelijk van de anderen met parental responsibility uitoefenen zo volgt uit s. 2 (7) CA Dit is alleen anders wanneer de wet expliciet toestemming vereist van de ander ouder/niet-ouder met gezag. 49 Een voorbeeld waarbij expliciete schriftelijke toestemming is vereist van een ieder die het gezag heeft is wijziging van de achternaam. Ook kan het kind niet, zonder schriftelijke toestemming van een ieder die met het gezag is belast over het kind, worden meegenomen uit het Verenigd Koninkrijk. 50 Daarnaast mag een niet-verzorgende ouder in beginsel niet bemoeien met de dagelijkse opvoeding door de verzorgende ouder en kan de verzorgende ouder beslissingen nemen zonder hierover met de anderen met gezag belaste personen te overleggen. 51 Dit kan tot ongewenste situaties leiden. In de wet en jurisprudentie zijn hierop dan ook verschillende uitzonderingen gemaakt. 52 Dit omvat onder andere beslissingen omtrent de adoptie van het kind 53, vrijwillige uithuisplaatsing van het kind 54 en een belangrijke beslissing met betrekking tot het onderwijs van het kind. 55 In onder meer deze situaties heeft de verzorgende ouder een plicht om met de anderen met gezag belaste personen te overleggen, maar hoeft dus geen toestemming te verkrijgen. 56 Echter, een dergelijke beslissing kan worden verhinderd door een persoon met gezag door de rechter een prohibited steps order te verzoeken. 57 Er kan geconcludeerd worden dat het gezamenlijk gezag naar Engels recht minder 'gezamenlijk' is dan in het Nederlands recht. Indien een ouder parental responsibility heeft over een kind 47 Dickens 1981, p Vonk 2007, p Lowe & Douglas 2007, p S. 13 CA Lowe & Douglas 2007, p Herring 2011, p S. 16 AA 1976, s. 12 (3) en 33 (6) CA S. 20 CA Re G [1994] 2 FLR Antokolskaia e.a. 2014, p Herring 2011, p

20 houdt deze niet op te bestaan nadat een andere persoon ook parental responsibility heeft verkregen over het kind. 58 De inhoud van het gezag kan daarentegen wel beperkt worden door middel van een rechterlijke beschikking die verschillende orders kan bevatten, genoemd in section 8 CA Middels een prohibited steps order kan de parental responsibility van iemand ingeperkt worden op een bepaalde terrein. Dit is er ook voor bedoeld om het meenemen van kinderen door een ouder tegen te gaan. 60 De persoon met gezag dient door een dergelijke order eerst toestemming te hebben van de rechter om die handelingen, die in de order zonder toestemming verboden zijn, te mogen verrichten. Een dergelijke order kan betrekking hebben op het voorkomen van een medische behandeling of om een andere beslissing te voorkomen. Hierdoor kan de inhoud van parental responsibility per geval verschillen. 61 Onenigheid met betrekking tot het ouderlijk gezag kan, net als in Nederland, worden voorgelegd aan de rechter. In Engeland kan dit door middel van een specific issue order 62 te vragen aan de rechter op grond van s. 8 (1) CA Door een specific issue order kan een ouder met gezag de exclusieve bevoegdheid krijgen om een bepaalde beslissing te nemen. 63 Ook in Nederland kunnen geschillen met betrekking tot gezamenlijke gezagsuitoefening aan de rechtbank worden voorgelegd krachtens artikel 1:253a BW. De parental responsibility eindigt als het kind de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt. 64 Voor een vergelijkend overzicht van de belangrijkste kenmerken van het ouderlijk gezag tussen het Nederlands en Engels recht zie bijlage Wijze van verkrijging van parental responsibility Uit s. 2 (2)(a) CA 1989 volgt dat de moeder uit wie het kind geboren wordt van rechtswege het gezag over het kind verkrijgt. Indien het kind geboren wordt gedurende het huwelijk van de man en vrouw, verkrijgen zij van rechtswege beide het gezag. 65 Na echtscheiding behoudt iedere ouder de parental responsibility over het kind. 66 Indien de vader niet gehuwd is met de 58 S. 2 (6) CA Antokolskaia e.a. 2014, p 'Specific issue and prohibited steps orders', Divorcesolicitors, Bsdivorcesolicitors.co.uk (laatst geraadpleegd op 3 april 2016). 61 Draaisma 2001, p Een specific issue order houdt een beslissing van de rechter in die bepaalde specifieke aspecten van de uitoefening van het ouderlijk gezag regelt. 63 Antokolskaia e.a. 2014, p Vonk 2007, p S. 2 (1) CA Draaisma 2001, p

21 juridische moeder tijdens de geboorte van het kind kan hij op andere wijzen het gezag verkrijgen zo volgt uit s. 2 (2)(b) CA De ongehuwde vader kan het gezag verkrijgen krachtens s. 4 (1)(a) CA 1989 als hij samen met de moeder van het kind is geregistreerd als ouder op de geboorteakte van het kind. Daarnaast kan de vader ook het gezag verkrijgen door een parental responsibility agreement met de moeder van het kind overeen te komen ingevolge s. 4 (1)(b) CA 198. Ook kan de ongehuwde vader door een gerechtelijke parental responsibility order aan te vragen het gezag verkrijgen ingevolge s. 4 (1)(C) CA Ten slotte kan het gezag verkregen worden door een residence order krachtens s. 8 (1) CA Voor niet-ouders zijn andere wijze van verkrijging van gezag mogelijk. Ten eerste door middel van een residence order ingevolge s. 8 (1) CA Daarnaast door benoemd te worden tot een testamentaire voogd, de guardian, krachtens s. 5 en 6 CA Testamentaire voogd is pas van kracht indien de juridische ouder met gezag is overleden. Dit is dus voor het meeroudergezag niet relevant Registratie op de geboorteakte van het kind De registratie op de geboorteakte van het kind kan worden beschouwd als erkenning naar Nederlands recht. Bij erkenning in het Nederlands recht wordt ook een akte opgemaakt. Alleen de biologische vader en de gehuwde man van de moeder van het kind, die worden beschouwd als de vader van het kind krachtens s. 28 Human Fertilisation and Embryology Act (hierna: HFEA) 1990, kunnen worden geregistreerd als de vader van het kind op de geboorteakte. 67 Dit betekent dat de nieuwe partner van de moeder, die niet de biologische vader van het kind is, zich niet kan laten registeren op de geboorteakte. 68 In het Nederlands recht is het wel mogelijk om een kind alsnog te erkennen door de nieuwe partner van de moeder, mits het kind nog geen twee juridische ouders heeft Parental responsibility agreement Een parental responsibility agreement is een formele overeenkomst tussen de moeder van het kind en de niet met haar gehuwde biologische vader van het kind of tussen de juridische ouders van het kind en de stiefouders in een formele relatie met een van de ouders van het kind, waardoor de biologische vader/de stiefouder naast de moeder/de juridische ouders 67 Vonk 2007, p Vonk 2007, p

22 parental responsibility verkrijgen. 69 Indien beide ouders het ouderlijk gezag hebben, dient de overeenkomst ook met beide ouders worden gemaakt. 70 De parental responsibility overeenkomst is een officieel document die de betrokkenen dienen in te vullen. Er zijn drie verschillende overeenkomsten, voor stiefouders, ongehuwde vaders en co-moeders, die gedownload kunnen worden op internet. Deze overeenkomsten moeten vervolgens ter controle bij The Central Family Court ingediend worden Parental responsibility order De parental responsibility order houdt in dat het ouderlijk gezag wordt toegekend via de rechter. Bij de beslissing over de aanvraag van deze order door de ongehuwde vader staat het belang van het kind voorop. 71 Voor de aanvraag speelt dan ook de relatie tussen de aanvrager en het kind een rol. Daarnaast zal de rechter kijken naar de mate van hechting tussen de ouder en het kind. 72 Wanneer hiervan sprake is, hangt af van de omstandigheden van het geval en zal per situatie bekeken moeten worden Residence order Een residence order is een voorziening waarbij de verblijfplaats van de het kind wordt vastgesteld ingevolge s. 8 (1) CA In het geval van de vader is de rechter verplicht om tegelijkertijd ook een parental responsibility order te maken op grond van s. 12 (1) CA Op die manier verkrijgt de vader permanent gezag dat in stand blijft, zelfs als de residence order wordt gewijzigd of ingetrokken. 73 De inhoud van het gezag verkregen door een residence order is beperkter dan in andere gevallen. 74 Het omvat immers geen bevoegdheid om een testamentaire voogd te benoemen of toestemming voor adoptie te geven Verkrijging van parental responsibility in intentionele gezinnen De verkrijging van het ouderlijk gezag door de geboortemoeder, meemoeder en de bekende donor is afhankelijk van ieder zijn/haar status als juridische ouder van het kind. 76 De HFEA 2008 heeft de verkrijging van het juridisch ouderschap voor de meemoeder van de geboortemoeder verruimd. Door het juridisch ouderschap verkrijgt de meemoeder ook het 69 Antokolskaia e.a. 2014, p Vonk 2007, p Herring 2011, p Vonk 2007, p Antokolskaia e.a. 2014, p Lowe & Douglas 2007, p S. 12 (3) en 33 (6) (a) en (b) CA Antokolskaia e.a. 2014, p

23 ouderlijk gezag. Waar het ouderlijk gezag is verruimd met een ongelimiteerd aantal personen is het juridisch ouderschap echter beperkt gebleven tot maximaal twee personen. Het gevolg hiervan is dat het ouderlijk gezag niet altijd met het juridische ouderschap samenvalt onder de HFEA In principe kunnen alle drie het ouderlijk gezag verkrijgen over het kind naar Engels recht. De wijze van verkrijging hangt af van de situatie. Indien er gebruik wordt gemaakt van een donor voor het krijgen van een kind, verkrijgt de moeder uit wie het kind geboren wordt van rechtswege het gezag over het kind krachtens s. 2 (2A)(a) CA Bij de vrouwelijke partner van de geboortemoeder en de donor ligt dit anders Vrouwelijke partner in een formele relatie De vrouwelijke partner die getrouwd is dan wel een geregistreerd partnerschap is aangegaan met de geboortemoeder, verkrijgt van rechtswege het ouderlijk gezag over het kind ingevolge s. 2 (1A)(a) CA Hierbij dient tevens gekeken te worden naar s. 42 HFEA Indien de meemoeder immers niet heeft ingestemd met de kunstmatige inseminatie wordt zij niet de juridische ouder en verkrijgt zij hierdoor ook geen ouderlijk gezag. Wanneer de meemoeder wel hiermee heeft ingestemd, dan wordt zij juridische ouder ongeacht of er sprake is geweest van een bevruchting in een gecertificeerde kliniek of door het gebruik van een do-it-yourself methode. 78 In beide gevallen is wel vereist dat het kind door middel van een kunstmatige inseminatie is verwekt en niet door geslachtsgemeenschap met de donor. 79 In het geval van een formele relatie is slechts de intentie van de meemoeder van belang voor het al dan niet verkrijgen van het juridisch ouderschap dan wel het ouderlijk gezag. 80 Het ouderlijk gezag wordt van rechtswege verkregen, dus instemming van de geboortemoeder is dan ook niet nodig. Integendeel zelfs, de geboortemoeder kan het ouderlijk gezag van de meemoeder dan niet eens verhinderen. 81 Krachtens HFEA 2008 dient in een dergelijk geval geen enkele man als vader van het kind te worden beschouwd Vrouwelijke partner in een informele relatie De vrouwelijke partner van de geboortemoeder wordt in een informele relatie van rechtswege juridisch ouder als aan de zogeheten agreed female parenthood conditions van s. 43 en 44 HFEA 2008 is voldaan. Het gaat hierbij om de volgende voorwaarden: 77 Lind and Hewitt 2009, p McCandless and Sheldon 2010, p Antokolskaia e.a. 2014, p McCandless & Sheldon 2010, p Antokolskaia e.a. 2014, p

24 de kunstmatige inseminatie heeft plaatsgevonden in een gecertificeerde kliniek; de geboortemoeder heeft schriftelijk ingestemd met het verkrijgen van juridisch ouderschap door de meemoeder; de meemoeder heeft schriftelijk ingestemd met het verkrijgen van het juridisch ouderschap; de geboortemoeder en de meemoeder mogen niet in een relatie ten opzichte van elkaar staan die de wet verboden heeft voor het huwelijk en geregistreerd partnerschap. Wanneer aan deze voorwaarden is voldaan wordt de vrouwelijke partner juridisch ouder van het kind en verkrijgt zij tevens op grond van s. 2 (1A)(b) CA 1989 van rechtswege het gezag samen met de geboortemoeder. In tegenstelling tot formele relaties kunnen in informele relaties beide vrouwen het gezag weerhouden; zij moeten immers beide instemmen met het verkrijgen van het ouderschap zo blijkt uit het artikel. Zo kan dus een situatie voordoen waarin één ouder het juridisch ouderschap en het gezag heeft. Indien niet aan de agreed female parenthood conditions is voldaan, is de HFEA 2008 niet van toepassing. Dit kan het geval zijn als de kunstmatige inseminatie heeft plaatsgevonden in het buitenland of als zij gebruik hebben gemaakt van de do-it-yourself methode met behulp van een bekende donor. 82 De vrouwelijke partner van de geboortemoeder wordt dan geen juridische ouder en verkrijgt hierdoor ook niet het gezag van rechtswege, ook niet als er gebruik is gemaakt van haar eicellen en zij dus genetisch verwant is met het kind. Zij is dan tevens aangewezen op de algemene wijzen van het verkrijgen van het gezag die ook voor nietouders open staan, zoals een residence order, en, indien de vrouwen trouwen of een geregistreerd partnerschap aangaan, een parental responsibility order of agreement. Om een residence order in een dergelijk geval te kunnen verkrijgen, dient de meemoeder ten minste drie jaar met het kind samen te wonen ingevolge s. 10 (5)(b) CA Bekende donor in een intentioneel gezin Bij de vraag hoe de bekende donor ouderlijk gezag kan verkrijgen, speelt de vraag of de HFEA 2008 van toepassing is. De HFEA 2008 is niet van toepassing indien er een informele relatie bestaat tussen de twee vrouwen en er niet voldaan is aan de zogenoemde agreed female parenthood conditions van s. 43 en 44 HFEA Hier kan sprake van zijn als er gebruik is 82 Antokolskaia e.a. 2014, p