Burgemeester en wethouders van de gemeente Texel Postbus AE Den Burg vergunning archeologisch monument

Transcriptie

1 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap > Retouradres Postbus BP Amersfoort Burgemeester en wethouders van de gemeente Texel Postbus AE Den Burg Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort Contactpersoon Mw. drs. I.M. Roorda T irooro cultureelerfooed.nl Onze referentie RW Datum Betreft vergunning archeologisch monument Bijlagen 1 Geacht college. Hierbij doe ik u toekomen een afschrift van een beschikking op de aanvraag om vergunning op grond van artikel 11, tweede lid en artikel 17, vierde lid, van de Monumentenwet Ik verzoek u dit besluit, met de daarop betrekking hebbende stukken, ter inzage te leggen, hiervan kennis te geven in één of meer dag- of huisbladen en het besluit aan belanghebbenden te doen toekomen, conform het bepaalde in artikel 3:44 van de Algemene wet bestuursrecht. Voorts wil ik u wijzen op artikel 20 van de Monumentenwet 1988, waarin regels zijn gegeven over het aantekening houden van deze vergunningen in het openbaar monumentenregister van de gemeente. Ik verzoek u bedoelde aantekening van de vergunning in het gemeentelijk register te maken. Op grond van het overgangsrecht, artikel 9.1. van de Erfgoedwet, blijven de artikelen 11, 17 en 20 van de Monumentenwet 1988 van toepassing. Hoogachtend, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed /I Drs. lepie Roorda Adviseur archeologie Bijlagen: afschrift besluit Pagina 1 van 1

2 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap > Retouradres Postbus BP Amersfoort Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed T.a.v. de heer prof. Dr. J.G.A. Bazelmans Postbus BP Amersfoort Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort Contactpersoon Mw. drs. I.M. Roorda T F i.roorda@cultureelerfgoed.nl Uw referentie RW Datum Betreft vergunning archeologisch monument BESLUIT De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, dr. Jet Bussemaker, beschikkende krachtens de artikelen 11, tweede lid, en 14, eerste lid, van de Monumentenwet 1988 en afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht. gezien de aanvraag van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed van 20 april 2017, op grond van artikel 11 van de Monumentenwet 1988, verleent u hierbij een vergunning voor de volgende werkzaamheden op de percelen met de kadastrale aanduiding Texel, sectie U, nummers 33 en 36 (Rijksmonumentnummer / Locatie Burgzand), gemeente Texel: Het verrichten van onderhoud aan de wrakken BZN 2, 3, 4, 8, 10 en 17 Verkennend onderzoek op de wrakken BZN 18 en 19 Op grond van het overgangsrecht, artikel 9.1. van de Erfgoedwet, blijft artikel 11 van de Monumentenwet 1988 van toepassing. Het ontwerpbesluit heeft op grond van afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht gedurende zes weken ter inzage gelegen. Naar aanleiding van de ter inzage legging van het ontwerpbesluit zijn geen zienswijzen ingediend. Aan deze vergunning worden de volgende voorwaarden verbonden: a. De vergunning vervalt na 18 maanden, gerekend vanaf de datum van deze beschikking; de voorgenomen (grond)werkzaamheden dienen derhalve in deze periode te worden uitgevoerd; b. de vergunningaanvrager geeft de voonwaarden waaronder de vergunning wordt verleend tijdig (vóór aanvang van de werkzaamheden) door aan de opdrachtnemer die de werkzaamheden gaat uitvoeren; c. de onderhoudswerkzaamheden worden uitgevoerd conform het bijgevoegde Plan van Aanpak MAR_3ZN_17, v ; Pagina 1 van 2

3 d. het inventariserend onderzoek wordt uitgevoerd conform het bijgevoegde Programma van Eisen MAR_8ZN_17, v Een afschrift van deze beschikking zend ik aan: Burgemeester en wethouders van de gemeente Texel Gedeputeerde staten van de provincie Noord Holland en Erfgoedinspectie, sector Archeologie te Den Haag Rijksvastgoedbedrijf (RVB) te Den Haag Rijkswaterstaat Noord eventuele indiener(s) van een zienswijze op het ontwerpbesluit De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, namens deze, het hoofd van de regio Noord-West, mr. Leonard de Wit U kunt tegen deze beschikking beroep instellen bij de sector bestuursrecht van de rechtbank Alkmaar, Postbus 251, 1800 BG Alkmaar. Het beroepschrift moet binnen zes weken na de dag waarop de beschikking bij de gemeente Texel te Den Burg ter inzage is gelegd aan de rechtbank worden gestuurd. Het beroepschrift dient te zijn ondertekend en tenminste te bevatten uw naam, adres, dagtekening, een omschrijving van het besluit waartegen het beroep is gericht en de gronden van het beroep. Pagina 2 van 2

4 Plan van Aanpak onderhoud Burgzand Noord Inleiding 1.1 Achtergrond Ten oosten van Texel ligt de "Reede van Texel", de locatie waar veel zeegaande (handels)schepen lagen te wachten om te laden/ lossen of op een gunstige wind om uit te varen. Op deze locatie zijn in de loop van de eeuwen veel schepen vergaan en het gebied is internationaal befaamd vanwege de grote aantallen ste goed geconserveerde scheepswrakken uit de 16'^ -20 eeuw. Een klein deel van de rede is aangewezen als Rijksmonument onder de benaming Burgzand Noord (rijksmonumentnummer ). Afbeelding 1: Locatie van het Rijksmonument Burgzand Noord. Bron: RCE 1

5 1.2 Administratieve gegevens AdminisWeticve gegwens Provincie Noord-Holland Gemeente Texel Plaats Burgzand Kaartblad 09G Coördinaten hoekpunten RD-X RD-Y RD-X RD-Y AMK status Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd Rijksmonument ARCHIS BZN BZNIO monumentnummer(s) BZN BZN BZN BZN Complextype ESCH-Scheepvaart Periode Nieuwe Tijd ; Eigenaar Rijksvastgoedbedrijf (namens de Staat) Oppervlakte 73 hectare onderzoeksgebied Huidig watergebruik recreatie watergebied Waterkundige gegevens Rand van stroomgeul Texelstroom en ondiepte Burgzand Waterdiepte: Max: 20 meter Min : 5 meter Gemiddeld: 7 meter Getijde variatie: +/- 2 meter Beheerder gebied Rijkswaterstaat Onderwaterzicht Varieert van zeer slecht (0-0,5m) tot redelijk (1-2m) Stroomsnelheden Vloedstroom: maximaal 2,6 knopen (Springtij) Ebstroom: maximaal 2,3 knopen i 2. Het Rijksmonument Burgzand Noord In 1988 is het wrak BZN 3 aangewezen als het eerste archeologisch Rijksmonument onderwater. In 2013 is het monument uitgebreid tot haar huidige omvang. Binnen het Rijksmonument Burgzand Noord zijn tot op heden vijftien scheepswrakken of delen daarvan uit de 17^ en de 18^^ eeuw gevonden. Het monument beslaat ruim 230 ha en is gelegen ten oosten van Texel aan de rand van stroomgeul de Texelstroom. In de 17^^ en 18*^ eeuw vormde Burgzand een ondiepte. Het gebied is thans echter bevaarbaar. Grofweg tussen 1200 en 1500 lag de ankerplaats voor zeeschepen ten zuiden van Texel. Deze verzandde in de loop van de tijd en de ankerplaats is naar het oosten verplaatst, het huidige Burgzand. Het eind van de 2

6 Rede voor grote zeegaande schepen ligt rond De teruglopende zeevaart over de Zuiderzee door oorlogen, de relatieve ondiepte van de Zuiderzee ten opzichte van de diepgang van de schepen, maakte de Rede uiteindelijk overbodig. De nekslag voor grote zeescheepvaart over de Zuiderzee kwam met de aanleg van het Noordzeekanaal in 1876 waardoor grote schepen nu rechtstreeks vanaf de Noordzee de haven van Amsterdam konden bereiken. Vandaar dat in het monument wrakken van grote zeegaande schepen zijn te verwachten uit de periode tussen 1500 en Uit de periode na 1800 kunnen nog wrakken van kleinere schepen aanwezig zijn\ Het Rijksmonument Burgzand Noord bevindt zich in de binnenste bocht van de Texelstroom die zich langzaam naar het zuiden verplaatst.^ Deze verplaatsing van (grote) stroomgeulen is waarschijnlijk het gevolg van de aanleg van de Afsluitdijk in 1932, waardoor de binnenkomende vloedstroom een andere weg heeft gezocht. Nog steeds is dit een dynamisch gebied. Op sommige locaties wordt de bodem verdiept en kunnen wrakken vrij spoelen. Op andere plekken wordt zand op de bodem afgezet waardoor wrakken juist worden afgedekt. Op Burgzand is van beide sprake. Op het zuidelijk deel van het beschermde monument wordt geen erosie waargenomen, dit lijkt te wijzen op stabilisering of juist verzanding. In het noordelijk deel van het monument spoelt zand juist weg en komen hierdoor scheepsresten bloot te liggen. In dit plan wordt de waardering gevolgd zover deze door A. Vos is beschreven in het Nederlandse Archeologie Rapport 41 Onderwaterarcheologie op de Reede van Texel uit Niet alle thans bekende wrakken en wrakdelen van het Rijksmonument Burgzand zijn hierin beschreven. Het rapport behandelt de wrakken BZN 2 tot en met BZN 16. Van de overige wrakken is de BZN 17 zeker behoudenswaardig. Van de BZN 18, BZN 19 en BZN 20 is de exacte waardering nog onbekend. De waardering van de wrakken is conform de systematiek van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie tot stand gekomen. ^ Vos 2012, pag ^ Manders et al

7 s Afbeelding 2: Burg zand Noord gebied. Bron Periplus Archeomare 3. Bedreigingen Door de ontzanding is er sprake van een zeebodemdaling in het noordelijk deel van het nnonument. Wrakken die voorheen eeuwenlang bedolven waren onder een pakket zand komen hierdoor plots bloot te liggen. Deze wrakken lopen het gevaar te verdwijnen als er geen maatregelen worden getroffen. Vrij gespoelde wrakdelen worden namelijk blootgesteld aan diverse natuurlijke processen die leiden tot zware degradatie^. Naast natuurlijke processen is er sprake van bedreiging door menselijk handelen. Visserij waarbij sleepnetten over of vlak boven de bodem worden getrokken vormen een concrete bedreiging. Evenals schelpenwinning waarbij soms van grote diepte onder de huidige zeebodem, schelpen worden opgezogen. Het bergen van voorwerpen uit wrakken door duikende vrijwilligers in de maritieme archeologie en sportduikers, hoe goed soms ook bedoeld, kan niet alleen tot informatieverlies leiden doordat voorwerpen uit hun context worden gehaald of scheepsdelen beschadigd raken, maar het verplaatsen of wegnemen van grote zware objecten heeft tot gevolg dat lokale stroompatronen veranderen waardoor andere bedekte scheepsdelen vrij kunnen spoelen. ^ A.Vos onderscheidt drie categorieën van natuurlijke erosie namelijk mechanische (zoals getijdenstromingen, schuring door zandbewegingen, de uitwerking van golfenergie op de zeebodem en ijsgang), chemische (bijvoorbeeld roesten en galvanische erosie) en biologische (uiteenlopend van bacteriële aantasting tot houtvraat door paalworm). Vos 2012 p.8-p.9 en p.61-p.70 4

8 Tabel 1, Overzicht laatst bekende situatie o van wraklocaties waar in 2017 onderhoud op wordt uitgevoerd. Wrak BZN 2 Jaar melding 1985 Behoudenswaardig Ja Onderzoek 2000 en 2001 Inrichting en Onderhoud Aanbrengen afdekking 1988 Onderhoud 2016 Monitoring Inspecties 2002, 2003, 2005 en 2016 Side scan sonar 1998 en 1999 Multibeam sonar 2012 t/m 2016 Laatste bekende situatie Grote delen van afdekking is verdwenen. Geen nieuw ontdekte constructie zichtbaar. Gedeelte is opnieuw afgedekt. Jaar melding Behoudenswaardig Onderzoek Inrichting en Onderhoud Monitoring Laatste bekende situatie Wrak BZN Ja 1986 Aanbrengen afdekking 1988 Onderhoud (en extra afdekking) 2000, 2001, 2003, 2004 en 2013 Inspecties 1998, 2000 t/m 2005, 2013, 2014 en 2016 Side scan sonar 1998, 1999 en 2002 Multibeam sonar 2003 t/m % van de afdekking is nog intact. Afdekking van een deel van het boord en de voorsteven zijn beschadigd. Daar is scheepsconstructie zichtbaar Wrak BZN 4 Jaar melding 1985 Behoudenswaardig Ja Onderzoek 1999 Inrichting en Onderhoud Aanbrengen afdekking 1999 Onderhoud (en extra afdekking) 2000, 2001,2004 en 2005 Monitoring Inspecties 2000, 2002 t/m 2005 en 2016 Side scan sonar 1999 en 2002 Multibeam sonar 2005, 2007 t/m 2016 Laatste bekende situatie Van delen van een boord die nooit zijn afgedekt is bijna een halve meter hout verdwenen. Opvallend genoeg stak de achtersteven nog ongeveer net zo ver uit het zand als tijdens de voorlaatste RCE inspectie, zelfs de meetspijker en 5

9 het meetpunt zaten er nog op. De rest van de afdekking lag er, op een aantal gaten na, goed bij. Wrak BZN 8 Jaar melding 1997 Behoudenswaardig Ja Onderzoek 1998 en 2002 Inrichting en Onderhoud Aanbrengen afdekking 2003 Onderhoud Monitoring Inspecties 2004, 2005 en 2016 Side scan sonar 1998, 1999 en 2002 Multibeam sonar 2003 t/m 2016 Laatste bekende situatie Delen van het boord staken uit de bodem en er zaten een paar gaten in de afdekking. Wrak BZN 10 Jaar melding 1999 Behoudenswaardig Ja Onderzoek 2000 Inrichting en Onderhoud Aanbrengen afdekking 2000 Onderhoud (en extra afdekking) 2001, 2003,2010 en Extra afdekken met matten kunstzeegras 2013 en 2014^ Monitoring Inspecties 2001 t/m 2005, 2009, 2010, 2013, 2014 en 2016 Side scan sonar 1998, 1999 en 2014 Multibeam sonar 2002 t/m 2016 Laatste bekende situatie Op enkele plekken van de afdekking zaten gaten, met name in het noordoostelijk deel, maar nog niet op dezelfde schaal als bij de BZN 2. Het kunstmatig zeegras dat in 2013 en 2014 was geplaatst bleek flink te zijn verschoven. Uit de multibeam monitoring leek het alsof de matten nog op hun plek lagen, maar dit bleek niet het geval. In kader van het Europese SASMAPproject, zie Manders, M. en D. Gregory (eds.), 2015a en Manders, M. en D. Gregory (eds.), 2015b Zie ook: bzn-lo.odf 6

10 Jaar melding Behoudenswaardig Onderzoek Inrichting en Onderhoud Monitoring Laatste bekende situatie Wrak BZN Ja 2014 en 2015 Aanbrengen afdekking 2016 Onderhoud - Inspecties 2014, 2015 en 2016 Side scan sonar 2014 Multibeam sonar 2011 t/m 2016 Sub bottom profiler 2016 Meest kwetsbare delen zijn afgedekt. Dekbalken, boord en omgeving van wrak zijn niet afgedekt. 4. Onderhoudswerkzaamheden In 2016 is een deel van de onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd op de wrakken waar de onderhoud het meest urgent is. Dit waren de BZN 2, 3, 4, 8,10 en 17. Dit jaar zullen de werkzaamheden op deze wrakken worden voortgezet. In tabel 2 zijn per wrak de geplande onderhoudswerkzaamheden vermeld. 4.1 Methodiek van onderhoud Inspecteren Omdat in de Waddenzee veel sedimenttransport plaatsvindt, verandert de situatie bij een wrak bijna dagelijks. Daarom moet voordat een wrak wordt afgedekt, worden geïnspecteerd welke delen boven de bodem uitsteken en wat de meest kwetsbare delen zijn. Op basis daarvan wordt een exact plan opgesteld. Afdekken Voor het afdekken van een wrak wordt de methode met steigergaas gebruikt. Deze methode is in de jaren negentig al ontwikkeld. De eerste functie is dat het gaas ervoor zorgt dat het onderliggende sediment niet meer weg kan spoelen. Daarnaast kan het worden gebruikt om in een korte tijd een groot oppervlakte te bedekken met sediment, waardoor het onderliggende erfgoed beschermd is tegen fysieke, chemische en organische degradatie. De werking is als volgt: het steigergaas wordt uitgerold over de af te dekken plek. Aan beide kanten wordt het vastgezet aan oude ankerkettingen, waardoor het op zijn plaats blijft liggen. Door het niet strak over het oppervlak te spannen, zweeft het gaas in het water. Vervolgens stroomt zand door de mazen het gaas binnen. Aangezien onder het net geen stroming meer is, slaat het sediment daar neer. Op die manier wordt de ruimte tussen het steigergaas en het af te dekken oppervlak opgevuld met sediment, dat vervolgens door het gaas op zijn plaats wordt gehouden (afbeelding 3). In de Waddenzee zijn echter zulke grote hoeveelheden sedimenttransport, dat de mazen na enkele tijen verstopt kunnen raken. Dan moet het gaas worden opgeschud, zodat het zand wat erop ligt door de mazen zakt. Omdat er niet altijd duikers naar beneden kunnen worden gestuurd is ook geëxperimenteerd met het 7

11 gebruik van kleine boeitjes om het gaas zwevende te houden tot het geheel is opgevuld. Afbeelding 3: afdekmethode met steigergaas Uitvoering veldwerk Periode o Juni 2017, 15 dagen strategie Veldwerkfase: Plaatsbepaling Verkennen van wraklocatie o Eventueel nieuw vrijgespoelde delen in kaart brengen o Kettingen aan steigergaas bevestigen op kade o Afdekken van het wrak met steigergaas o Terwijl het steigergaas inzandt, wordt de afdekking van andere wrakken binnen het Rijksmonument geïnspecteerd en eventueel gerepareerd waar mogelijk. Opschudden van het afdekgaas o Van de onderhoudswerkzaamheden wordt een verslag geschreven van de uitgevoerde werkzaamheden en aanbevelingen voor toekomstig onderhoud. Gezien de locatie zal het onderzoek plaats vinden vanaf een werkschip (Gerdia, Wieringen 82). Dit schip is in staat om zich stabiel op een (ondiepe) positie te houden door het gebruikt van spudpalen. Op dit schip staan de containers met materiaal en een werkruimte. 8

12 Voor het duikonderzoek is gekozen voor het duiken met SCUBA. Dit zal gebeuren met een Interspiro volgelaatsmasker met "Through water communication" (volgens geldende ARBO wetgeving). Er zal gedoken worden binnen de decompressiezone. fpuik)team: Johan Opdebeeck (senior KNA Archeoloog Ma specialisme Waterbodems, Senior KNA Onderwaterarcheoloog Ma, RCE) Arent Vos (senior KNA Archeoloog Ma specialisme Waterbodems, Senio KNA Onderwaterarcheoloog Ma, RCE) Thijs Coenen (KNA Archeoloog Ma specialisme Waterbodems, KNA Onderwaterarcheoloog Ma, RCE) Léon Vroom (duikploegleider, Inspectieduiker archeologie, RCE) Aerjan Walta (duikploegleider) Frank Koppen (professioneel duiker) 9

13 Tabel 2, overzicht van gepland onderhoud op de wraklocaties in Wrak BZN 2 Maatregelen Korte omschrijving Planning Inrichting Niet van toepassing Onderhoud Grote delen van het wrak moeten 2017 weer opnieuw worden afgedekt Monitoring Jaarlijkse remote sensing Inspecties Remote sensing: 2017 t/m 2021 Inspecties 2017 en 2020 Wrak BZN 3 Maatregelen Korte omschrijving Planning Inrichting Niet van toepassing Onderhoud Afdekking rondom boord en steven moet opnieuw geplaatst worden. Andere gaten moeten worden 2017 Monitoring gerepareerd Jaarlijkse remote sensing Inspecties Remote sensing 2017 t/m 2021 Inspecties 2017 en 2020 Wrak BZN 4 Maatregelen Korte omschrijving Planning Inrichting Niet van toepassing Onderhoud Gaten in afdekking repareren 2017 Monitoring Jaarlijkse remote sensing Inspecties Remote sensing 2017 t/m 2021 Inspecties 2017 en 2020 Wrak BZN 8 Maatregelen Korte omschrijving Planning Inrichting Niet van toepassing Onderhoud Boord opnieuw afdekken en gaten in 2017 afdekking repareren Monitoring Jaarlijkse remote sensing Inspecties Remote sensing 2017 t/m 2021 Inspecties 2020 Wrak BZN 10 Maatregelen Korte omschrijving Planning Inrichting Niet van toepassing Onderhoud Aantal gaten in afdekking repareren 2017 Monitoring Jaarlijkse remote sensing Inspecties Remote sensing 2017 t/m 2021 Inspecties 2020 Wrak BZN 17 Maatregelen Korte omschrijving Planning Inrichting Niet van toepassing PM Onderhoud Waarschijnlijk niet nodig PM Monitoring Jaarlijkse remote sensing 10 Remote sensing 2017 t/m 2021

14 Inspectie om afdekking te inspecteren Inspectie Bronnen 5.1 Internetsites bzn-lo.pdf. bezocht op 5 december httd://archeologieinnederland.nl/situ-beschermen, bezocht op 13 december Fysiek%20Beschermen%20Waterbodems%20versie%203.2%20definitief.pdf. bezocht op 13 december bezocht op 24 januari Riikswateren/beheer-ontwikkelplan-Rijkswateren.aspx. bezocht op 26 januari bezocht op 20 februari Literatuur Boogert, D., 2007, Behoud in situ. RACM Brochure Wet- en regelgeving 5. Brenk, S. van den en M.G. Koelman, 2016, Geofysische opnamen Scheepswrakken Burgzand, Waddenzee. Periplus Archeomare rapport 16A Brenk, S. van den, 2017 in prep. Coenen, T., 2016, Plan van aanpak afdekken BZN17. RCE notitie 16 juni Huisman, H. & B. van Os, 2016, Relax, Don't do it: A future for Archaeological Monitoring. In Conservation and Management of Archaeological Sites, Vol.18 Manders, M. (red), 2011, Guidelines for Protection of Submerged Wooden Cultural Heritage, including cost-benefit analysis. Wreckprotect, Amersfoort. Manders, M. et.al., 2014, De gelaagde geschiedenis van de Westelijke Waddenzee; Historisch Geo-Morfologisch kaartenset van de Waddenzee. Amersfoort. Manders, M. en D. Gregory (eds.), 2015a, Guideline Manual 1; Guidelines tot the process of underwater Archaeological research. SASMAP collaborative research project, Amersfoort. 11

15 Manders, M. en D. Gregory (eds.), 2015b, Guideline Manual 1; Best practices for locating, surveying assessing, monitoring and preserving underwater archaeological sites. SASMAP collaborative research project, Amersfoort. Opdebeeck, J. en T. Coenen, 2016a, Verkennend onderzoek BZN17; voorlopige resultaten van het verkennend onderzoek naar een scheepswrak in de Waddenzee. RCE Memo 8 april Opdebeeck, J. en T. Coenen, 2016b, in prep. Os, B.J.H., van & M. Kosian 2011, Sluipende degradatie van het archeologisch Erfgoed. In R.C.G.M. Lauwerier et.al. (red.). Vragen over Malta; onderzoek baar de effectiviteit van de onderzoeksketen, sluipende degradatie en de effecten van vrijstellingen. Rapport Archeologische Monumentenzorg 196, Amersfoort. Vos, A. en J. van der Vliet 2005 (red.). Natuurlijke processen als verstoorder; archeologisch erfgoed in situ bedreigd door een verstoorder die niet betaald. Delft. Vos, A.D., 2012, Onderwaterarcheologie op de Rede van Texel; Waardestellende onderzoeken in de westelijke Waddenzee (Burgzand). Nederlandse Archeologische Rapporten 41, Amersfoort. Vroom, L, 2014, Scheepswrak Burgzand Noord 10;monitoring en fysieke bescherming 2010, Amersfoort. 12

16 9>. Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v PROGRAMMA VAN EISEN LOCATIE Burgzand Noord, Texel, Waddenzee PROJECTNAAM Verkennend onderzoek BZN 18 en 19 PROJECTNUMMER MAR BZN 17 PLAATS BINNEN ARCHEOLOGISCH PROCES X IVO - Inventariserend onderzoek onder water, verkennend OPSTELLER Naam, adres, telefoon, datum Paraaf Projectleider (senior archeoloog) Opsteller Drs. Johan Opdebeeck, Senior KNA-archeoloog waterbodems Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed J.Opdebeeck@cultureelerfgoed. nl Thijs Coenen, MA, KNA-archeoloog waterbodems. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed GOEDKEURING Naam, adres, telefoon, datum paraaf Intern Drs. Marlijn Manders Senior KNA-archeoloog waterbodems BKA OPDRACHTGEVER Naam, adres, telefoon, datum paraaf Jos Bazelmans, hoofd afdeling Archeologie Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed Smalle Pad Amersfoort Tel: Postbus BP Amersfoort j.bazelmans@cultureelerfgoed.nl GOEDKEURING BEVOEGD GEZAG Naam, adres, telefoon, datum paraaf 0 Gemeente Gemeente Texel 0 Provincie X Rijk RWS Noord 0 Overig X RCE bij beschermd monument, project-vergunning, als adviseur bij Grote Projecten Drs. lepie Roorda, Adviseur Archeologie, regio Noord-West Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

17 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Kennisgeving depothouder Naam, adres, telefoon, datum paraaf Provinciaal depot voor archeologie Noord-Holland Huis van Hilde De heer M. Veen Westerplein NA Castricum Tel (023) veenmc@noord-holland.nl UITVOEREND BEDRIJF / INSTELLING Naam Contactpersoon Telefoon / Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Johan Opdebeeck of Thijs Coenen i.opdebeeck(5)cultureelerfqoed.nl t.coenen@cultureelerfgoed.nl DATUM ONDERZOEK o Start 19 juni 2017 o Geschatte duur 3 weken ADMINISTRATIEVE GEGEVENS ONDERZOEKSGEBIED Projectnaam Verkennend onderzoek BZN 18 en 19 Provincie Noord-Holland Gemeente Texel Plaats Waddenzee Toponiem Burgzand Noord Kaartbladnummer 9B XY - coördinaten RDX / RDY AMK-status Terrein van hoge archeologische waarde, beschermd ARCHIS-monument-nr Rijksmonumentnummer ARCHIS-waarnemings-nr BZN BZN Onderzoeksmeldingsnummer (art. 46 Mw) Oppervlakte plan- en onderzoeksgebied Waterkundige gegevens BZN 18: 25 mx 15 m BZN 19: 25mx15m Diepte: - 9m NAP tot -12m NAP Zout water Stroming Zicht onder water: Slecht tot matig Huidig grondgebruik Scheepvaart, recreatie, visserij

18 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Aanleiding en motivering van het onderzoek Aanleiding De wrakken van Burgzand Noord bevinden zich in de binnenste bocht van de Texelstroom die zich langzaam naar het zuiden verplaatstv Hierdoor verdiepen sommige gebieden terwijl andere locaties verzanden, De verplaatsing van (grote) stroomgeulen is waarschijnlijk het gevolg van de aanleg van de Afsluitdijk in 1932, waarbij een natuurlijk evenwicht tussen erosie en sedimentatie nog steeds niet bereikt is. Al sinds begin 2000 worden er op het Rijksmonument in opdracht van de RCE multibeam opnamen gemaakt om het effect van erosie en sedimentatie op de archeologische resten te monitoren^. Doordat men jaarlijks deze opnamen maakt, kunnen de onderzoekers niet alleen de topografie van de zeebodem monitoren, maar ook veranderingen in de structuur van de wrakheuvels waarnemen^. Hierdoor kunnen archeologen op relatief korte termijn mitigerende maatregelen te nemen.'' De laatste jaren worden er tussen de bestaande (bekende) wrakken nieuwe scheepswrakken ontdekt, omdat het gebied van Burgzand Noord langzaam verdiept. Deze wrakken komen nu pas aan de oppervlakte van de waterbodems omdat ze voorheen diep in de waterbodem begraven waren. Dit houdt in dat het archeologisch potentieel van deze wrakken enorm hoog kan zijn doordat ze beschermd in de waterbodems lagen. Zodra de wrakken vrijspoelen worden deze echter blootgesteld aan verschillende vormen van erosie. Hierdoor kunnen de blootliggende structuren van een scheepswrak binnen enkele jaren verdwijnen. Het is daarom van belang om de nieuw ontdekte wrakken snel te onderzoeken op hun archeologische waarde zodat men gepaste maatregelen kan treffen. Een ander onderdeel van het jaarlijks veldwerk is de mogelijkheid voor studenten om deel te nemen aan een onderwater archeologisch veldwerk. Het is voor de huidige generatie archeologen die zich willen specialiseren in de maritieme en onderwaterarcheologie in Nederland bijna niet mogelijk om praktijkervaring op te doen. Dit kan moeilijk tijdens de studie en is bijna onmogelijk daarna. Dit heeft mede te maken met de strenge duikwetgeving. Juist omdat die ervaring niet kan worden opgedaan is de drempel voor archeologisch onderwater werk voor zowel toekomstige werknemer als werkgever nogal hoog. Om toekomstige (maritieme) archeologen de kans te geven meer ervaring op te doen in de onderwater archeologie, wil de RCE tijdens hun jaarlijks veldwerk studenten deze mogelijkheid bieden. Manders et al (2014). De gelaagde geschiedenis van de Waddenzee. ^ Van den Brenk et al ( 2017) Monitoring scheepswrakken Burgzand Noord, Waddenzee, periode ^ Vermeersch (2010). Rapport monitoring Burgzand Noord wrakken BZN 3, 9 en 10. Vroom (2014). Scheepswrak Burgzand Noord 10.

19 l' Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Doel Doel van het ondenwater verkennend onderzoek: Vaststellen van de bedreigingen voor het vondstcomplex/scheepswrak, de omvang van de schade en de mogelijkheden onderzoeken voor fysieke bescherming Een eerste inschatting maken wat de inhoudelijke en fysieke kwaliteiten van het vondstcomplex/scheepswrak zijn zonder bodemverstorende activiteiten (KNA waterbodems 4.0) Doel van de field school: Training van studenten archeologie in onderwater archeologie De resultaten van dit onderzoek zullen gebruikt worden om een onderbouwd selectieadvies op te stellen: de verdere noodzaak tot een waarderend onderzoek en eventuele fysieke beschermingsvoorstellen. Deze gegevens zullen dan voorgelegd worden aan het bevoegd gezag en kunnen dan gebruikt worden om het beheerplan voor het gebied aan te vullen en eventueel bij te stellen. ^ Instandhoudingsplan rijksmonument Burgzand -versies nog niet voorgelegd aan directie RCE

20 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Eerder uitgevoerd onderzoek Resultaten overig onderzoek Het gebied van Burgzand Noord werd in het verleden meermaals onderzocht door archeologen van de toenmalige AAO (Afdeling Archeologie Onderwater) en ROB in de jaren 90 van de 20 * eeuw. Deze korte verkenningen waren meestal het gevolg van meldingen door plaatselijke sportduikers. Vanaf 1998 werd er een project Waardestellend onderzoek westelijke Waddenzee gestart, waarbij men proactief i.p.v. reactief (op basis van meldingen) onderzoek naar de wrakken in de Westelijke Waddenzee ging doen. Naast deze waardestellende onderzoeken en beschermingsprojecten werden er tegelijk ook andere onderzoeksprogramma s gestart op Burgzand Noord: MOSS, BACPOLES^, MACHU, SASMAP en TOPSITES evenals de monitoring door het Maritiem Programma*. De laatste fysieke controles op wrakken binnen het Rijksmonument hebben plaatsgevonden in 2009**, 2010*^ 2013*, 2014*^ 2015*^ en 2016* De BZN 18 was voor het eerst zichtbaar op de multibeam in In 2013 heeft vervolgens een eerste inspectie plaatsgevonden op de BZN 18. Slechts twee duikers hebben toen korte tijd gedoken op dit wrak. Hieruit bleek het te gaan om een vlak van een houten schip, waarvan één kant uit de bodem stak. Vanwege de korte duikperiode hebben de weinige vaststellingen niet kunnen leiden tot een datering van het wrak.. In 2014 bleek uit het jaariijkse monitoringsonderzoek dat een nieuw wrak aan het vrijspoelen was: de BZN 19. Hier heeft nog geen enkel archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Vos (2012). Onderwaterarcheologie op de rede van Texel. ^ Manders (2004). Protecting common maritime Heritage Manders et al (2014). De gelaagde geschiedenis van de Waddenzee. 11 Vermeersch (2010). Rapport monitoring Burgzand Noord wrakken BZN 3, 9 en Vroom (2014). Scheepswrak Burgzand Noord nieuws/riiksdienst-voor-het-cultureel-erfgoed-onderzoekt-wrakken-bii-texel Manders en Gregory, 2015 Coenen et al, in voorbereiding, onderzoek Burgzand Noord 17 Coenen et al, in voorbereiding, veldwerk Burgzand Noord 2017

21 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR BZN17 v Resultaten specialistisch onderzoek Dendrochronologisch Fysisch-geografisch Geofysisch De dendrochronologische monsters die in 2013 genomen zijn van de BZN 18, hebben niet tot een sluitend resultaat geleid. Alhoewel de monsters genoeg jaarringen telden, werd er in het systeem geen match gevonden. Het wrak BZN 19 is nog niet onderzocht. Het gebied van Burgzand Noord ligt in de westelijke Waddenzee dat deel uit maakt van een dynamisch getijdengebied. De huidige vorm is ontstaan door het ontstaan van het Marsdiep waarbij Texel van het vaste land werd gescheiden. Dit gebeurde vermoedelijk ergens tussen 800 en 1300 A.D. De grote stormen van de 12e eeuw en het wegslaan van het veen vergroten het getijdenvolume van het gebied.de open verbinding resulteert in het ontstaan van getijdengeulen en zandbanken. De aanleg van de dijk bij het Balgzand in 1924 en de Afsluitdijk in 1932 hebben een grootschalige verandering in de morfologie van de westelijke Waddenzee veroorzaakt. De verbinding met de Zuiderzee werd abrupt verbroken door het sluiten van de getijdengeulen. Dit leidde tot een verandering van de geulsystemen in de westelijke Waddenzee. BZN 18: Uit de meest recente multibeam opnamen lijkt deze locatie iets te verzanden. BZN 19: Tussen 2014 en 2015 leek het gebied licht te verzanden, na 2015 treedt weer verdieping op. Archeologisch materiaal Vondsten/documentatie BZN 18: Hier werd in 2013 door onderzoekers van het maritiem programma van de RCE vastgesteld dat er delen van een boord en vlak van een houten scheepswrak liggen BZN 19 nog niet onderzocht BZN 18 Schets gemaakt tijdens de verkenning in 2013 (zie bijlage). Daarnaast zijn enkele vondsten geborgen. Deze zijn gedeponeerd bij het scheepsarcheologisch depot te Lelystad. BZN 19 multibeam afbeelding in de bijlage 17 Van den Brenk et al (in concept). Monitoring scheepswrakken Burgzand Noord Periode

22 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING (op basis van eerder uitgevoerd onderzoek en eventueel ander bronnen) Regionale, archeologische en cultuurlandschappelijke context Aard en ouderdom van de vindplaats(en) Gaafheid en conservering (structuren, sporen, vondsten, archeozoölogische en botanische resten) Bedreigingen Archeologische stratigrafie en diepte van vondstlagen Het onderzoeksgebied bevindt zich op zes kilometer ten oosten van Oudeschild, Texel. Dit was in de zeventiende eeuw het centrum van de Rede van Texel, de plek waar grote zeegaande schepen voor anker lagen te wachten op de juiste wind om uit te varen of om in- en uitgeladen te worden met goederen voor en van de stapelmarkt Amsterdam. Door stormen en verraderlijke stromingen zijn naar schatting tussen de 500 en 1000 schepen vergaan^. Vanaf de jaren 80 van de vorige eeuw zijn hier tientallen scheepswrakken en resten van scheepswrakken gevonden. Het rijksmonument AMK nr , is een terrein met zeer hoge archeologische waarde en omvat 14 locaties met wrakken en wrakresten. De archeologische vondsten van het wrak BZN 18 doen vermoeden dat het wrak in de 17 eeuw geplaatst kan worden. Gezien de bekende wrakken in de directe omgeving geldt de verwachting dat de BZN 19 uit de 17 of 18 eeuw komt. BZN 18 Er ligt een vlak gedeeltelijk begraven in de bodem. De uitstekende delen zijn geërodeerd. BZN 19 nog niet onderzocht Indien vindplaatsen onder water niet zijn afgedekt, worden zij sterk bedreigd door: Biologische degradatie: aanwezigheid Teredo navalis Chemische degradatie Fysische degradatie: stroming Illegale opgravingen o Blootleggen restanten, verdere degradatie door paalworm en stroming o Verstoren/vernietigen site + diefstal objecten Vandalisme Visserij De aanwezigheid van stratigrafie is onbekend. De waterbodem bestaat uit een zandige waterbodem met schelpen.^ De diepte van de waterbodem varieert tussen 9 en 12m diep. Hoeveel van de wrakken in de bodem bewaard is, is niet bekend. Begrenzing en oppervlakte van De totale oppervlakte van het rijskmonument bedraagt 73 hectare. (het deel van) de vindplaats binnen het plangebied BZN 18 De restanten van het scheepswrak meten 25m op 7m. (multibeam opnamen) BZN 19: 25 m X 15 m (multibeam opnamen) Structuren en sporen (mogelijke) Restanten van houten scheepswrakken 18 Vos (2012). Onderwaterarcheologie op de rede van Texel 19 auteur s eigen observatie

23 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Organische artefacten BZN 18 Gezien de diepte waarin het scheepswrak in de bodem bewaard is gebleven is het zeer waarschijnlijk dat naast scheepshout ook andere organische artefacten in goede staat bewaard zijn. Aan te treffen organische resten kunnen zijn; botmateriaal, leer, hout en ander plantaardig materiaal. BZN 19 nog niet onderzocht Anorganische artefacten BZN 18: het onderzoek uit 2013 toont aan dat er keramiek op het wrak ligt. Andere materiaalgroepen zijn niet uit te sluiten zoals: metaal, steen, glas BZN 19 Nog niet onderzocht Doelstelling en VRAAGSTELLING Doelstelling Relatie met de NOaA en/of andere onderzoekskaders De vraagstelling betreft het verkennend onderzoek op de wrakken BZN 18 en BZN 19. Het doel van dit verkennend onderzoek is een eerste indruk te vormen van het archeologisch potentieel en inzicht te verkrijgen van de bedreigingen voor de sites. Dit onderzoek kan gelinkt worden aan de nieuwe Nationale onderzoeksagenda Archeologie 2.0 (NOaA) voor het gebied van Waddenzee: Waar worden uiteenlopende typen scheepswrakken aangetroffen en hoe kan de aanwezigheid van wrakken worden verklaard (NOaA vraag 12). Onderzoeksvragen Algemene vragen mbt wraklocatie: o Wat is de omvang en verspreiding van de scheepsresten? o Wat is de exacte positie / ligging van de site? o Wat is de positie van het wrak in de bodem? o Wat is de algemene conservering van het wrak? o Wat is de gaafheid van het wrak? o Hoe stabiel is de omgeving? Vragen mbt de scheepsconstructie: o Welke delen van het schip zijn (vermoedelijk) bewaard gebleven? o Zijn er constructiedetails zichtbaar en welke?, o Liggen de scheepsdelen nog in een goed onderling verband? Vragen mbt de inhoud: o Zijn er resten van de uitrusting, scheepsinventaris, lading en persoonlijke eigendommen aanwezig? o Wat zijn de aard en datering van de verzamelde gidsobjecten? o Is er sprake van ingespoeld materiaal (non-related artefacts)? Vragen betreffende mogelijke bedreigingen van BZN18 en BZN19: o Wat kan gezegd worden over de degradatieprocessen van deze sites?

24 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v o Wat zijn de mogelijke bedreigingen en welke kunnen er worden vastgesteld op de sites? o Hoe groot is de impact van de bedreigingen op de sites? Impact natuurlijke processen Impact menselijke processen o Is er aantasting door de Teredo navalis? Vragen betreffende mogelijke beschermingsmaatregelen voor BZN18 en BZN19 o Wat zijn de eventuele kansen voor behoud in situ? o Welke (fysische) beschermingsmaatregelen kunnen getroffen worden om verdere erosie/degradatie van de site te voorkomen? Aanbevelingen De resultaten van dit onderzoek zullen gebruikt worden om een onderbouwd selectieadvies op te stellen: de verdere noodzaak tot een waarderend onderzoek en eventuele fysieke beschermingsvoorstellen. Deze gegevens zullen dan voorgelegd worden aan het bevoegd gezag en kunnen dan gebruikt worden om het beheerplan voor het gebied aan te vullen en eventueel bij te stellen. 20 Instandhoudingsplan rijksmonument Burgzand -versie nog niet voorgelegd aan directie RCE

25 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v METHODEN EN TECHNIEKEN (veldwerk) Strategie In algemene zin is de KNA Waterbodems 4.0 van toepassing. De volgende fasen worden doorlopen bij het verkennend onderzoek: o o o o o o o o o o Plaatsbepaling Verkennen van wraklocatie Schoonmaken van de vindplaats (verwijderen van netten en los materiaal) Rondom het wrak wordt een perimeter van lom afgezocht om te kijken of er nog ander scheepshout ligt. Eerste schetsen waar de grootste bedreigingen op het wrak kunnen worden vastgesteld De blootliggende delen van het wrak worden ingetekend. Hierbij wordt opgemerkt dat alle delen worden ingetekend op een generaal plan, maar dat de specifieke en aan het scheepseigen constructiedelen met oog detail worden getekend. Indien omstandigheden het toelaten wordt er een fysiek meetsysteem uitgezet Het nemen van voldoende video/foto materiaal zodat eventueel een 3D beeld van de werklocatie kan worden gemaakt (afhankelijk van het zicht onder water). Nemen van houtmonsters zonder bodemverstorende activiteiten (houtmonsters van delen die boven de waterbodem uitsteken) Het nemen van gidsobjecten zonder bodemverstorende activiteiten. Deze objecten moeten de onderzoekers helpen in het bepalen van de periode waarin het schip is gezonken. Tijdens het veldwerk op de Waddenzee in 2017 wordt ook een field school gehouden. De studenten zullen ondersteunende werkzaamheden verrichten ten behoeve van het onderzoek. Hierdoor worden ze geïntroduceerd in het uitvoeren van onderzoek onderwater.

26 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Methoden en technieken De methoden voor het duikonderzoek zijn maatwerk en worden in overleg met de projectleider, senior archeoloog waterbodems en de duikploegleider vastgesteld. Hoe het onderzoek wordt uitgevoerd is dus sterk afhankelijk van de operationele omstandigheden in het veld (in dit geval stroming, golfslag, zicht en temperatuur). Veldwerk: Gezien de locatie zal het onderzoek plaats vinden vanaf een werkschip (Gerdia, Wieringen 82). Dit schip is in staat om zich stabiel op een (ondiepe) positie te houden door het gebruikt van spudpalen. Op dit schip staan de containers met materiaal en een werkruimte. Het schip wordt gepositioneerd boven of net naast de wraklocatie. Op basis van de hoge resolutie multibeam beelden die in 2017 zijn gemaakt, wordt een werkplan opgesteld. Hierna vinden de eerste oriënterende duiken plaats, waarbij schetsen en video-opnames van de wraklocatie worden gemaakt. De vindplaats wordt vervolgens gedocumenteerd. Voor het duikonderzoek is gekozen voor het duiken met SCUBA. Dit zal gebeuren met een Interspiro volgelaatsmasker met Through water communication" (volgens geldende ARBO wetgeving). Er zal gedoken worden binnen de decompressiezone. Het onderzoek zelf wordt in principe uitgevoerd met een minimum aan bodemverstoring. Een deel van de wrakresten liggen boven de bodem door natuurlijke erosie. Indien nodig kan er een del van het wrak worden vrij gelegd ter beantwoording van de onderzoeksvragen. Echter er worden geen archeologische lagen verstoord. De keuze hiervoor en de eventuele locatie ervan wordt tijdens het veldwerk genomen door de senior archeoloog en projectleider. Field school: De studenten krijgen in groepjes of paren taken toegewezen en worden hierin begeleid door professionele archeologen. Stap voor stap zullen zij worden onderwezen in het uitvoeren van archeologisch (waarderend) onderzoek onderwater. De gegevens die zij verzamelen zullen door de archeologen worden gebruikt in het waardestellend onderzoek. Als didactische basis voor de training zal de training MANUAL of the UNESCO foundation course for the protection and management of the underwater cultural heritage (Bangkok 2012), worden gebruikt. Procedureel zal de KNA 4.0 leidend zijn. Documentatie scheepsresten Documentatie van sporen, structuren en vondsten onderwater gebeurt door middel van tekeningen, foto s en video-opnames. Op de schets worden de hoofdmaten en een noordpijl aangegeven. Deze schets wordt gekoppeld aan het digitale bodemmodel (multibeam afbeelding) Daarnaast wordt geëxperimenteerd door op basis van videobeelden een digitale driedimensionale reconstructie te maken. Hiervoor zal het computerprogramma Agisoft PhotoScan worden gebruikt. Anorganische artefacten Het verzamelen van vondsten dient ter beantwoording van de vraagstellingen. Bij grote hoeveelheden dient overleg plaats te

27 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v vinden met over de te volgen strategie (zie Kwaliteitsbewaking). Organische artefacten Archeozoölogische en botanische resten Dendrochronologisch / C-14 onderzoek Beperkingen Het verzamelen van vondsten dient ter beantwoording van de vraagstellingen. Bij grote hoeveelheden dient overleg plaats te vinden over de te volgen strategie (zie Kwaliteitsbewaking). Kwetsbare vondsten dienen direct in het veld gestabiliseerd te worden (KNA OS04wb). Het verzamelen van vondsten dient ter beantwoording van de vraagstellingen. Kwetsbare vondsten dienen direct in het veld gestabiliseerd te worden (KNA OS04wb). In het veld wordt bepaald welke houten elementen van het schip (voor zover zij in situ liggen) in aanmerking komen voor bemonstering voor dendrochronologisch onderzoek. De bedoeling is dat er per wrak voldoende monsters genomen worden voor een goede datering en degradatieonderzoek. Het aantal is afhankelijk van de geschiktheid van de monsters, maar voor een standvastige datering zijn er tussen de 5 a 10 monsters nodig. Operationele omstandigheden vormen de beperkingen in dit onderzoek. Het zicht onder water, stroming en duikduur (beperkt door de getijdenstroming) beperken de documentatie werkzaamheden. Door de ligging van de duikplaats is de stroming (getijden) de grootste beperkende factor voor de duiktijd. Een vrijstelling is nodig van RWS Noord-Nederland. Er moet rekening gehouden worden met andere gebruikers (recreatieve en beroepsvaart) van de Waddenzee tijdens de werkzaamheden. EVALUATIERAPPORT, UITWERKING EN CONSERVERING Analyse fysische-geografie Scheepsresten Anorganische artefacten Organische artefacten Archeozoölogische en botanische resten Dendrochronologisch / C-14 onderzoek De multibeam opnamen die voor en na het veldwerk zijn gemaakt, zullen een onderdeel vormen van het rapport. KNA conform Van de onderzochte site wordt een veldtekening / grondplan gemaakt. Karakteristieke constructiedetails worden indien mogelijk in detail getekend. KNA conform Vondsten worden per materiaalcategorie geteld, gewogen, beschreven en uitgewerkt tot op het niveau waarmee antwoord kan worden gegeven op de onderzoeksvragen. Karakteristiek, dateerbaar materiaal dient getekend en gefotografeerd te worden. KNA conform Vondsten worden per materiaalcategorie geteld, gewogen, beschreven en uitgewerkt tot op het niveau waarmee antwoord kan worden gegeven op de onderzoeksvragen. Karakteristiek, dateerbaar materiaal dient getekend en gefotografeerd te worden. KNA conform Het onderzoek van houtmonsters door dendrochronologisch onderzoek zal worden uitgevoerd door RING. Dit onderzoek maakt integraal deel uit van het rapport.

28 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Beeldrapportage Conservering materiaal Beperkingen KNA-conform Gestreefd wordt om zo veel mogelijk beeldmateriaal te verzamelen. Niet alleen om de stappen in het onderzoeksproces onder water weer te geven, maar ook voor gebruik van de beelden in rapportages en ter verduidelijking van de veldtekeningen. Er zal worden getracht om van de site een digitaal driedimensionaal model te maken die een goed overzicht van de aanwezige resten geeft. Alle eventueel te bergen vondsten worden gestabiliseerd in het veld conform de KNA (OSIIwb). Objecten uit onbestendig materiaal zoals organische artefacten en metalen objecten worden na de stabilisatie in het veld zo spoedig mogelijk overgebracht naar het Maritiem Depot te Lelystad voor verdere behandeling. Geen RAPPORTAGE Uitvoeringsperiode uitwerking; opleveringstermijn (concept)eind-/tussenrapport Procedure toetsing eind-/ tussenproduct door bevoegd gezag Inhoud eind-/ tussenrapport Verschijning en oplage eindrapport en/of specialistisch deelrapport De projectleider levert uiterlijk anderhalf jaar na einde veldwerk een conceptrapport met bijdragen van de betrokken specialisten op. Een conceptrapport wordt opgeleverd ter beoordeling door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed i.c. drs. I. Roorda en gemeente Texel. Het eerste conceptrapport (digitaal en analoog) dient volledig te zijn waarbij alle componenten genoemd in de Inhoud zijn bijgevoegd. Voor de toetsing wordt een periode van maximaal 4 weken gereserveerd. Een goedgekeurd eindrapport dient uiterlijk 2 jaar na afronding van het veldwerk te worden opgeleverd. Het eindproduct is een rapport volgens de specificaties van de KNA Waterbodems 4.0: VSOSwb, VS06wb en VS07wb. Het rapport wordt geproduceerd door de RCE (RAM), Het rapport wordt verstrekt aan de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, de gemeente Texel, de provinciaal archeoloog van Noord-Holland, RWS Noord-Nederland en universiteitsbibliotheken. DEPONERING Zie eisen betreffend depot Te leveren product Termijn overdracht van vondsten, monsters en documentatie e-depot De monsters, vondsten en documentatie worden overgedragen aan het provinciaal depot conform de daar geldende eisen. Bij de eindrapportage hoort een bewijs (af te geven door de ontvangende instantie) van overdracht van vondsten en documentatie. De overdracht van de vondsten, monsters en documentatie dienen uiterlijk 2 jaar na afronding van het veldwerk aan het scheepsarcheologisch depot te worden overgedragen. Het goedgekeurde PvE (inclusief onderzoekmeldingsnummer) wordt geplaatst in het e-depot. Binnen 2 jaar na afronding van het veldwerk alle conform PvE gespecificeerde digitale producten overdragen aan het e-depot ( onder vermelding van het

29 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v onderzoeksmeldingsnummer (zie protocol depotbeheer DS05). WIJZIGINGEN T.O.V. HET VASTGESTELDE PvE Wijzigingen tijdens het veldwerk Procedure van wijziging na de evaluatiefase van het veldwerk Procedure van wijziging tijdens uitwerking en conservering Indien tijdens het onderzoek vondsten worden gedaan waarvan de omvang, aard of complexiteit niet voorzien was, neemt de leidinggevende archeoloog indien nodig contact op met specialisten en bevoegd gezag i.c. drs. I. Roorda. In gezamenlijk overleg wordt bezien welke strategiewijziging nodig is en of een aanpassing van het PvE en/of de opdracht noodzakelijk is. De aanpassingen ten opzichte van het PvE worden vastgelegd in een Nota van Wijzigingen, op te stellen door de projectleider. In overleg met de senior KNA-archeoloog waterbodems en bevoegd gezag In overleg met de senior KNA-archeoloog waterbodems en bevoegd gezag RANDVOORWAARDEN en AANVULLENDE EISEN Personele randvoorwaarden Het onderzoek wordt verricht door de RCE Het onderzoek dient onder leiding te staan van een senior KNA onderwater archeoloog MA met minimaal 1 duiktechnicus als ondersteuning. Zowel voor het veldwerk als voor de uitwerking, conservering en rapportage is de aanwezigheid van een projectleider en specialisten met periode-, materiaal- en gebiedsspecifieke kennis en/of ervaring vereist. Het duikwerk / veldwerk dient uitgevoerd te worden conform de geldende ARBO wet- en regelgeving. De duikers dienen aantoonbare ervaring op het vlak van de onderwaterarcheologie te hebben. De studenten/duikers hebben een aanvullende training gekregen volgens de Rl en E van de RCE. Overige Randvoorwaarden De nodige duikapparatuur dient geplaatst te kunnen worden en er moet voldoende werkruimte zijn. Vanwege de duikduur, diepte en stroming moet het duikwerk gemeld worden bij de Inspectie SZW. Uitvoeringsperiode en opleveringstermijn veldwerk Uitvoeringscondities veldwerk Kwaliteitsbewaking, toezicht, overleg en evaluatie Selectieprocedure tijdens het 19 juni-7 juli 2017 In overleg met gemeente Texel en RWS Noord-Nederland Conform geldende ARBO- en dulkwetgeving Tijdens het veldwerk kunnen er afhankelijk van de operationele omstandigheden en vondstdichtheid in overleg beslismomenten worden ingebouwd. In situaties waarin het PvE niet toereikend is, is de KNA waterbodems 4.0 van kracht. nvt

30 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v veldwerk (i,h.b. bij archeologische begeleiding) LITERATUUR EN BIJLAGEN Literatuur Bijlagen Van den Brenk, S., M. Manders, J. Opdebeeck en T. Coenen (2017). Monitoring Scheepswrakken Burgzand Norrd. Periode Periplus Archeomare rapport 13-A031. Coenen, T., J. Opdebeeck, M. Manders, in voorbereiding, onderzoek Burgzand Noord 17 Coenen, T., J. Opdebeeck, A. Vos, veldwerk Burgzand Noord 2017 Manders, M. (2004).Protecting common maritime heritage. The Netherlands involved in two EU-projects: MoSS en BACPOLES. In Fabio Maniscalco (ed), Mediterraneum Vol4. Protection and Appraisal of Unden/vater Cultural Heritage.. P Manders, M., S. van den Brenk en M. Kosian (2014). De gelaagde geschiedenis van de Westelijke Waddenzee. Historisch Geomorfologische kaartenset van de Waddenzee. Manders, M. en D. Gregory (eds.), 2015b, Guideline Manual 1; Best practices for locating, surveying assessing, monitoring and preserving underwater archaeological sites. SASMAP collaborative research project, Amersfoort. Vermeersch, J. (2010). Rapport monitoring Burgzand Noord wrakken BZN 3, 9 en 10. Vos, A. (2012). Onderwaterarcheologie op de rede van Texel. Waardestellende onderzoeken in de Westelijke Waddenzee.Nederlandse Archeologische Rapporten 41. Vroom, L. (2014). Scheepswrak Burgzand Noord 10. Monitoring en fysieke bescherming, zomer o Kaart van het Burgzand Noord o Kaart met posities uit Archis o Schets BZN 18 door M. Manders, 2013 o Multibeam afbeelding BZN 18 uit o Multibeam afbeelding BZN 19 uit

31 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Kaart Burgzand Noord Posities van Archis Burgzand Noord gebied. Periplus archeomare T T AMK ! h BZN05 BZN14 *^BZN15 *^BZN02»<-BZN16 '^BZN09 BZN17 BZN19 >^BZN18 *^BZNC 3 '^BZN12 \i ^BZN04 -BZN13 <1- N ^0 % ~-BZN11 '^BZNOS >^BZNip 0 250m 1 124M0 12 Archis posities in het AMK terrein. Periplus Archeomare 3^

32 t Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Schets BZN 18 door M. Manders, 2013 E r*k. \ w 9 cv. Cs,. «A 4 w 'M/ / / f rv I I ê 1 i SJ -V \ j- [ W co i«-c «et 'VN '-O <) Oi- > 1 A 4 ;ijj?u

33 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Multibeam afbeelding BZN 18,

34 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Multibeam afbeelding BZN 19,

35 Inventariserend onderzoek verkennend, Burgzand Noord, PvE MAR_BZN_17 v Multibeam afbeelding BZN