verlaat bij de tijd restauratie bleiswijkse verlaat Het Rijksmonument het Bleiswijkse Verlaat, een schutsluis tussen De Rotte en de Lange

Transcriptie

1 verlaat bij de tijd restauratie bleiswijkse verlaat Het Rijksmonument het Bleiswijkse Verlaat, een schutsluis tussen De Rotte en de Lange Vaart of Heulsloot bij Bleiswijk, is compleet gerestaureerd. Het herstel past in de visie en plannen van het Recreatieschap Rottemeren voor dit gebied. Het monument, uitgevoerd in azobé, is nu weer attractief onderdeel van de water- en landschapsverpozing.

2 foto s: vincent van den hoven voorschoten

3 Maquette van het Bleiswijkse Verlaat. Alle nieuwe azobé onderdelen zijn geprefabriceerd. Met stalen damwandprofielen is eerst een bouwkuip rond de houtconstructie gemaakt. foto s: vincent van den hoven voorschoten foto: oudheidkundige vereniging en museum bleiswijk Het inlands eiken was door plantengroei, het natte klimaat en vorst zwaar aangetast.

4 Het Bleiswijkse Verlaat was van grote waarde voor de historie en economische ontwikkeling van Bleiswijk en het bij deze plaats gelegen poldergebied. Dankzij deze schutsluis kon scheepvaart vanuit de polder gebruikmaken van de belangrijke vaarroute over de Rotte naar Rotterdam en verder gelegen steden als Delft en Den Haag. Die scheepvaart was van belang voor de handel in land- en tuinbouwproducten. Pas halverwege de 19e eeuw werd de weg van Rotterdam naar Bleiswijk verhard. Tot die tijd was die route een karrenspoor, dat in de natte maanden onbegaanbaar was. Werkrivier Scheepvaart werd in de loop van de 20e eeuw economisch van steeds minder belang. Bleiswijk was tot 1955 nog per schip bereikbaar, tot in het dorp zelf. Dat kon door schutten in het Bleiswijkse Verlaat, van de Rotte naar de ruim 1 m lager gelegen Heulsloot, waarlangs voor de trekschuit een jaagpad liep, nu nog bekend als de Lange Vaart. Het Recreatieschap Rottemeren besloot in 2013 tot restauratie van het verlaat. Want de Rotte is cultuurhistorisch en economisch van enorme betekenis voor het hele gebied en voor de stad Rotterdam, ook als naamgever. Het was een werkrivier, eerst voor het vervoer van turf (brandstof voor de stadsbewoners), later voor de aanvoer van voedsel (landbouw- en tuinbouwproducten), totdat in de jaren 1950 het wegtransport het definitief overnam. Sindsdien lag de rivier er wat werkloos bij. Met het programma De Rotte verdient het blaast het recreatieschap het gebied nieuw leven in, met de Rotte als plezierrivier. De geschiedenis door de eeuwen heen kun je helemaal aan het gebied aflezen: aan de molens, de verlaten en de structuur van het landschap met vaarten en sloten. water. De drempeldiepte ligt 1,20 m onder het boezempeil van de Rotte aan de oostkant en de Heulsloot/Lange Vaart aan de westkant. De jukken versterken de sluis om te voorkomen dat de houten sluiswanden aan beide zijden naar binnen zouden uitzetten of vervormen door zijdelingse (grond)druk. Het verlaat heeft een fundering van 140 vuren palen. Deze zijn op trek belast, vanwege het opdrijvende karakter van de houten sluisvloer. Inlands eiken Het verlaat werd in 1972 al eerder gerestaureerd, waarbij het z n oorspronkelijke vorm behield. In 1974 kreeg het de status van rijksmonument, en als zodanig maakt het deel uit van het Zuid-Hollandse culturele erfgoed. Het waardevolle historische kunstwerk kreeg ondertussen het Recreatieschap Rottemeren als eigenaar. Het herstel in 1972 gebeurde met inlands eiken, dat het natte klimaat echter niet heeft doorstaan. Vocht werkte in op de jukken en drong in de constructie. Er ontstond schade, versneld door de gevolgen van plantengroei en vorst. Vanuit technisch oogpunt, voor de veiligheid én in monumentaal opzicht werd restauratie steeds dringender. Als gezegd, besloot het recreatieschap daartoe als onderdeel van de plannen voor het opwaarderen van het gebied van de Rottemeren in het programma De Rotte verdient het. Recreatie, watertoerisme en de aantrekkelijke monumentaliteit van het Bleiswijkse Verlaat waren daarbij belangrijke argumenten. belangrijke argumenten: recreatie, watertoerisme en monumentaliteit februari het houtblad Azobé De nieuwe sluis is opgebouwd uit houten portalen en jukken, die regelmatig over de hele lengte zijn verdeeld, wat kenmerkend is voor dit type steeksluis. Aan beide zijden zijn er sluisdeuren in opgenomen. De vorm is nog dezelfde als die van het eerste verlaat uit Begin maart 2015 begon de restauratie, die midden oktober 2015 geheel volgens planning klaar was. De grondige vernieuwing was hard nodig, omdat de sluis in zeer slechte staat verkeerde. Er is niet voor inlands eiken gekozen, dat niet meer verkrijgbaar is in de gewenste maten, maar voor azobé. Bij de restauratie van het Boterdorpse Verlaat, een soortgelijke sluis, werd een jaar eerder dezelfde keuze gemaakt. Steeksluis, een monument Het Bleiswijkse Verlaat (32 x 3 m) stamt uit de tijd van de droogmakerijen van Bleiswijk en een gedeelte van Hillegersberg. De sluis, die is voorzien van puntdeuren, is ook nu weer geschikt voor het schutten van schepen en het spuien van overtollig Zwart geworden Alvorens tot daadwerkelijke restauratie over te gaan, was het nodig een goed beeld van de technische kwaliteit van de sluis versie 1972 in kaart te brengen. Dat betekende bouwtechnisch en historisch onderzoek. Voor zover de steeksluis boven maaiveld visueel te inspecteren viel, was de slechte conditie van de houtconstructie onmiddellijk zichtbaar. Het inlands eiken was ook zwart geworden door de toepassing toen van conserveringsmiddelen. Van het oorspronkelijke Bleiswijkse Verlaat uit 1774 was geen enkele technische of waterbouwkundige informatie voorhanden. Daarom is een nieuw bestek gemaakt van het bestek van de restauratie van 1972, tekeningen uit 1968 en de uitkomsten van bodemonderzoek, waaronder controle op eventuele explosieven en archeologische attributen,. Dat is vervolgens aanbesteed. Specifiek karakter Omdat het Boterdorpse Verlaat in grote lijnen identiek is aan het Bleiswijkse Verlaat, is

5 42 het houtblad februari 2016 Traditionele verbindingen, met pen en gat en gesmede nagels naar 18e-eeuws model: ambachtelijk timmermans- en smeedwerk. De sluis als bouwpakket. Waterbouwkundig monument voor vele decennia en vele generaties. foto s: vincent van den hoven voorschoten

6 tevens de kennis die is opgedaan bij die restauratie, ingezet voor het opstellen van het bestek. De aannemer heeft gekozen voor driedimensionale werktekeningen, een soort reconstructie dankzij de mogelijkheden van CAD. Naast het technische en historische onderzoek waren natuurlijk het regelen van de nodige vergunningen en het nakomen van wettelijke verplichtingen belangrijk. Het Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard moest toestemming geven voor de plannen wegens de ligging van het verlaat in een secundaire waterkering. Bovendien geldt ook in deze situatie de flora- en faunawet vanwege vis- en vogelsoorten. Door het specifieke karakter van de restauratie was er najaar 2014 een meervoudig onderhandse aanbesteding. Een waterbouwkundig aannemer moet namelijk affiniteit en ervaring hebben met sluizenbouw en monumenten. De opdracht ging naar B. van Hees en Zonen uit Nieuwegein. In december 2014 begonnen de voorbereidende werkzaamheden. Onder maaiveld De kwaliteit van de houtconstructie onder maaiveld was niet minder belangrijk. Een specialistisch bureau onderzocht door bemonstering en boringen de technische toestand van de fundering, sluisvloer, kespen, paalkoppen en funderingspalen. Deze noodzakelijke fase was in de aanbesteding en opdracht ingecalculeerd. Voor de restauratie is met stalen damwandprofielen een bouwkuip gemaakt rond de houtconstructie. De damwand diende als water- en grondkering. Door het water uit de kuip te pompen en door te ontgraven kwam de eiken sluisconstructie van 1972 bloot te liggen. Geheel volgens planning lag eind mei 2015 de eiken sluisvloer vrij van slib. Vanaf dat moment kon inspectie van de kwaliteit en bruikbaarheid van deze vloer en van de funderingspalen plaatsvinden. Voor de bouwkuip moesten enkele leidingen worden verlegd. Probleem bij het traceren en verleggen hiervan is altijd het ontbreken van kennis van de exacte situatie. En bewoners in de directe omgeving mochten niet te lang afgesloten zijn van hun voorzieningen. Bouwpakket Na het maken van de bouwkuip, het ontgraven aan weerszijden van de sluis en het afstempelen van de bouwkuip zijn de meeste jukken van het verlaat verwijderd, evenals de sluiswanden en de sluisdeuren voor en achter. Enkele jukken bleven in eerste instantie staan door de stabiliteit van de sluiswanden in de oude constructie. Vanwege de levensduur werd nu gebouwd met duurzaam tropisch hardhout azobé met FSC-certificaat. Daarvoor waren de houtmaten van de constructie bepalend, net als bij het Boterdorpse Verlaat. Het hout voor de restauratie kwam, dankzij precieze 3D-tekeningen, op de bouwplaats aan als bouwpakket. De nieuwe houtconstructie is net als de oorspronkelijke sluisconstructie voorzien van traditionele verbindingen, met pen en gat en met gesmede nagels naar 18e-eeuws model, echt ambachtelijk timmermans- en smeedwerk. De afmetingen van de verschillende onderdelen zijn: stijlen van de portalen circa 450 x 350 mm, deuren circa x mm, oppervlakte vloer circa 54 m 2. Waterbouwkundig monument De sluisvloer is in twee lagen hout uitgevoerd, net als in het oorspronkelijke ontwerp. Bij de restauratie in 1972 gebeurde dit niet. Nu is beton gebruikt als ballast, waar vroeger bakstenen werden toegepast om opdrijven van de constructie te voorkomen. Houten kwelschermen aan het boven- en onderhoofd van de sluis, haaks op de sluisconstructie, moeten - door verschil in waterdruk - onderloopsheid onder en achterloopsheid langs het kunstwerk voorkomen. Ten slotte beschermt ook een stortebed van puin vóór de sluis tegen wegspoelen van de grond. Na het opbouwen van de nieuwe sluisconstructie met jukken en sluiswanden en na het inhangen en installeren van de sluisdeuren aan het boven- en onderhoofd kon de grond aan weerszijden weer worden aangebracht. De uitkomende grond lag hiervoor in depot. Daarna kon de stalen damwand weer worden getrokken. Het Bleiswijkse Verlaat is nu weer een waterbouwkundig monument voor vele decennia en vele generaties. jan w. bol CO 2 -VOETAFDRUK In het project is 100 m 3 azobé toegepast. Dit betekent een CO 2 -vastlegging van kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over km of het jaarlijkse elektragebruik van 173 huishoudens. februari het houtblad Locatie: Rottedijk, Bleiswijk Opdrachtgever: Recreatieschap Rottemeren Schiedam (heerlijkbuiten.nl) Aannemer: Aannemersbedrijf B. van Hees en Zonen Nieuwegein (vanheesgroep.nl) Leverancier azobé: Diverse bedrijven Bouwperiode: Maart - oktober 2015 Bouwkosten: ± 1 miljoen