Baggernet themadag Kwaliteitsbaggeren 28 mei 2015

Transcriptie

1 Plenair 1 Historie en huidige kennis van kwaliteitsbaggeren: van saneringsbaggeren in de Wbb naar waterbodemingrepen en duurzaam hergebruik in de Waterwet. Tommy Bolleboom geeft een terugblik op 20 jaar kwaliteitsbaggeren. In 1994 werd de saneringsparagraaf in de Wbb toegevoegd die ervoor moest zorgen dat alle verontreinigde waterbodems weer geschikt zouden zijn voor multifunctioneel gebruik. Er werd enthousiast gestart met een saneringsprogramma. Als snel bleek de omvang van de operatie zowel in financieel opzicht als in hoeveelheden te bergen baggerspecie een enorme opgave. In de jaren 80 en 90 werd volop geëxperimenteerd met verwerking van baggerspecie en werden grote depots gebouwd (o.m. de Slufter en IJsseloog). In de loop van de tijd bleken ambities uit de beginperiode niet haalbaar of vanuit duurzaamheidsoogpunt en waterkwaliteitsdoelen onnodig hoog gesteld. Multifunctioneel saneren veranderde in functioneel saneren, storten van baggerspecie maakte een omslag naar grotendeels duurzaam hergebruik. Uiteindelijk werden waterbodems opgenomen in het wettelijk kader voor oppervlaktewater en heeft veel vrijgekomen baggerspecie een nieuwe bestemming gekregen via het Besluit bodemkwaliteit en maakt de waterbodem straks ook beleidsmatig onderdeel uit van de gehele leefomgeving. In de Waterwet zijn geen specifieke normen voor waterbodems opgenomen. Aan de andere kant kan de waterbodem om veel bredere redenen als verbetermaatregel worden opgenomen, bijvoorbeeld het creëren van variatie in waterdiepte, het reduceren van interne eutrofiering of het verstevigen van de toplaag door verwijdering van slap slib. Leonard Osté van Deltares en Tommy Bolleboom van I&M/RWS Bodem+ nemen de aanwezigen mee in een reis door de tijd en presenteren de huidige stand en nabije toekomst rondom kwaliteitsbaggeren en hergebruik van baggerspecie. Hierbij zal onder andere een overzicht worden gegeven van de recente ontwikkelingen omtrent nutriëntenbaggeren, het STOWA-boekje 'het onderste boven en instrumentarium waarmee kwaliteitsbaggeren kan worden ondersteund. Leonard Osté (Deltares) + Tommy Bolleboom (I&M/RWS Bodem+) 1

2 Plenair 2 Kwaliteitsbaggeren in veenweidegebied ervaringen met praktijk(onderzoek) en innovaties in het Wormer-Jisperwater De presentatie van Ben is vooral gericht op een uitgebreid onderzoek naar de mogelijkheden voor duurzaam beheer van het Wormer en Jisperveld, waarbij wordt ingezoomd op de rol van de waterbodem. Hij zal hij ook ingaan op resultaten van enkele andere (meer kleinschalig) proeven, waarbij baggeren een belangrijke rol heeft gespeeld voor verbetering van de waterkwaliteit. Steven licht toe hoe en waarom en welke constructies in de plassen van het Wormer- en Jisperveld zijn aangebracht met als doelstelling verbetering van de waterkwaliteit. Grofweg remmen onder- waterschermen de stroming van water bij harde wind en temperen daarmee de opwerveling en het transport van de dunne veenbagger. De zo ontstane luwtezones bieden kans voor natuurontwikkeling. E.e.a. is gecombineerd met baggerberging en oeverherstel. Trefwoorden: baggerbuffer slibremmer. Ben Eenkhoorn + Steven Westerman (beiden HHNK) 2

3 Parallel 1 a (ochtend) Onder welke condities is het zinvol te baggeren ten behoeve van de waterkwaliteit? Door een analyse te maken van je watersysteem, kun je de invloed van de bagger op de waterkwaliteit bepalen. Hierbij kijk je naar: Huidige waterkwaliteit (helder en plantenrijk of troebel) Externe belasting met nutriënten: o.a. hoe groot is aanvoer van nutriënten door inlaatwater, uit- en afspoeling landbouw, lozingen, etc.. Interne belasting met nutriënten: hoe groot is de nalevering van nutriënten door bodem (bagger)? Kritische belasting: de hoogte van de belasting waarbij een helder systeem omslaat naar een troebele toestand Wanneer de totale aanvoer van nutriënten (de externe en interne belasting) de draagkracht (kritische belasting) overschrijdt, krijg je waterkwaliteitsproblemen. Baggeren ten behoeve van de waterkwaliteit heeft zin als de interne belasting dominant is en je door te baggeren totale aanvoer van nutriënten (extern en intern) tot onder de kritische belasting weet te brengen. Daarvoor zijn tools (meetmethoden en modellen) beschikbaar. Nico Jaarsma (zelfstandig adviseur) Combinatie met Natuurvriendelijke oevers een alternatief voor baggeren? Leo Joosten (ORG-ID) 3

4 Parallel 1 b (ochtend) Natuurvriendelijke oevers een alternatief voor baggeren? Eerste onderzoeksresultaten van de MCKBA natuurvriendelijke oeverbescherming Laag- Holland Op veel plaatsen in het Noord-Hollandse veenweidegebied vindt afkalving van oevers plaats, wat leidt tot landverlies en aanwas van bagger in waterlopen. De uitspoeling van grond uit percelen is zelfs een van de belangrijkste bronnen van baggeraanwas. Omgekeerd ondermijnt baggeren de oevers, wat weer leidt tot afkalving. Een weinig duurzame situatie. De verantwoordelijkheid voor bescherming van de oevers ligt bij de grondeigenaar en is vastgelegd in de Keur. Niettemin hebben alle partijen in het veenweidegebied belang bij een zo stabiel mogelijke situatie zonder landverlies en met zo min mogelijk baggervorming. Ook het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). 'Tegelijkertijd werken provincies, waterschappen, gemeenten, terreinbeheerders en agrarische sector in het kader van de Europese KRW-verplichtingen aan maatregelen ter verbetering van waterkwaliteit. Een van die maatregelen is de aanleg van natuurvriendelijke oevers (NVO s). Deze dragen bij aan waterkwaliteit en biodiversiteit, maar kunnen ook een rol spelen bij vermindering van afkalving van oevers en baggeraanwas. Momenteel voert adviesbureau ORG-ID voor HHNK een verkennende MCKBA uit naar de vraag of een geïntegreerde aanpak van oeverbescherming door aanleg van NVO s meerwaarde kan opleveren voor meerdere belangen: baggerbeheer, landbouw, waterkwaliteit, waterkwantiteit, biodiversiteit, recreatie en landschap & cultuurhistorie. De MCKBA combineert de kracht van de in de economie gangbare maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) met een multicriteria-analyse (MCA) zoals bijv. toegepast in milieueffectrapportages. De verkenning vindt plaats in nauwe samenspraak met betrokken partijen. Op de themadag kwaliteitsbaggeren zal Leo Joosten van ORG-ID de voorlopige resultaten van de MCKBA presenteren en gaat hij in op de vraag welke nieuwe perspectieven dit kan opleveren voor boeren, baggeraars en waterkwaliteitsmensen. Leo Joosten (ORG-ID) Combinatie met Onder welke condities is het zinvol te baggeren ten behoeve van de waterkwaliteit? Nico Jaarsma (zelfstandig adviseur) 4

5 Parallel 2 (ochtend) Onderhoudsbaggeren & waterkwaliteit: hoe combineer ik dat in de praktijk? Onderhoudsbaggeren in Nederland vindt vooral plaats om een goede waterafvoer te garanderen. De hoeveelheid inspanning en geld die we investeren in onderhoudsbaggeren zou eigenlijk meer doelen kunnen en moeten dienen. In deze workshop willen we de kennis over de relatie tussen baggeren optimaal en waterkwaliteit uit de hoofden van waterbeheerders/adviseurs/aannemers krijgen en proberen we het eens te worden over maatregelen die er voor zorgen dat het onderhoudsbaggeren bijdraagt aan een betere waterkwaliteit. We doen dat in 3 stappen: eerst gaat Wim Twisk (Schieland en de Krimpenerwaard) in op de mogelijke relaties tussen baggeren en waterkwaliteit. Leon Boot (Rivierenland) vertelt vervolgens hoe zij het effect van baggeren op de vegetatieontwikkeling monitoren. In het tweede deel van de workshop willen we bedenken op welke manier je met onderhoudsbaggeren, zowel qua planning en aanpak vooraf als qua uitvoering, maximaal positieve en minimaal negatieve effecten kan veroorzaken. We sluiten in stap 3 af met praktische haalbaarheid van onderhoudsbaggeren voor het bijdragen aan een goede waterkwaliteit. Een bedachte maatregel moet uiteindelijk wel praktisch haalbaar zijn. Deze workshop heeft vooral als doel om ervaringen van deelnemers uit te wisselen en zodoende elkaar te inspireren. Er is de mogelijkheid om aan de hand van 1 dia een verbetermaatregel voor onderhoudsbaggeren te presenteren (max. 3 minuten). Hiervoor wordt ruimte ingebouwd in de workshop. Leonard Osté (Deltares) + Wim Twisk (HHSK) + Leon Boot (Rivierenland) 5

6 Parallel 3 a (ochtend) Monitoringsplan vegetatie na baggeren. Is samengevoegd met sessie 2. Leon Boot presenteert een monitoringsplan dat de veranderingen in vegetatie na baggeren bijhoudt. Het monitoringsplan in het kort: Na BaggerNUT was er behoefte aan een vertaling naar de praktijk: waar heeft baggeren als kwaliteitsmaatregel zin en waar niet Insteek is primair monitoring van vegetatie (goed zichtbaar, makkelijk in kaart te brengen) Pragmatische aanpak: wat zie je in de praktijk veranderen aan de vegetatie na baggeren? Zie je verschillen in vegetatie bij verschillende omgevingsfactoren Vegetatie als indicator van de waterkwaliteit. Leon Boot (Waterschap Rivierenland) 6

7 Parallel 3 b (ochtend) Nut en noodzaak van slim databeheer voor kwaliteitsbaggeren: Met de theorie in de praktijk. Komt te vervallen. Met opgaven voor waterkwaliteit op de agenda, rijzen de volgende vragen: Kennen we de invloed van de waterbodem op de waterkwaliteit? Welke lessen kunnen we leren op basis van uitgevoerde projecten? Geeft meerjarige monitoring inzicht in de factoren die invloed op de waterkwaliteit hebben? Welke hulpmiddelen zijn hiervoor beschikbaar? Aan de hand van uitgevoerde projecten en beschikbare technieken, wordt in deze sessie gezocht naar de relaties tussen de waterbodem en de waterkwaliteit en de toegevoegde waarde van monitoring. Frederik Gevers Deynoot (Nelen & Schuurmans) 7

8 Parallel 4 (ochtend) deze wordt in de middag voortgezet! Slibmaatregelen: Afdekken, IJzersuppletie en Baggeren. Drie verschillende plassen, drie verschillende maatregelen in één workshop. De theorie in de praktijk Wanneer de externe nutriëntbronnen van een plas zijn aangepakt, kunnen nutriënten in de waterbodem nog een belangrijke bron van fosfor zijn voor algen. En juist die algen willen we tegengaan. Welke maatregelen kun je hiertegen nemen? Vastleggen, weghalen of bedekken? En wat is de achterliggende theorie? In Nederland worden in drie plassen met vergelijkbare problematiek pilots uitgevoerd met drie verschillende methoden: afdekken, ijzersuppletie en baggeren. De resultaten beginnen te komen. De eindconclusies kunnen voorlopig nog niet getrokken worden over de effectiviteit in de zin van nutriënt reductie. Maar wat kom je in de praktijk tegen? Hoe bepaal je de juiste afdeklaag van zand, de doseer hoeveelheid (ijzersuppletie) en de dikte van de sliblaag die verwijderd wordt (baggeren)? Welke onvoorziene keuzes moet je maken? Welke onverwachte problemen kom je in de praktijk tegen? In deze workshop gaan we in op de laatste stand van zaken in de theorie in combinatie met praktijkvoorbeelden en wisselen met elkaar van gedachten over de bijbehorende dilemma s! - Watersysteemanalyse (wanneer kom je tot een besluit voor een ingreep in de waterbodem) - Toepassing ijzerchloride/aluminiumchloride - Bezanden - Ontgraven Bruce Michielsen (Rijnland), Jack Hemelraad (HHSK), Gerard ter Heerdt (Waternet), Fred de Haan (Waternet) 8

9 Parallel 1 (middag) Ecologisch / biologisch waterbeheer op een boerenbedrijf Jan Vrolijk demonstreert de werking van het baggerapparaat en andere projecten en activiteiten omtrent bagger en waterkwaliteit op het boerenbedrijf in het kader van het deltaprogramma agrarisch waterbeheer. Jan Vrolijk Werkvorm Excursie Benodigde faciliteiten Bus of carpoolen. Parkeren op het bedrijf is mogelijk. 9

10 Parallel 2a (middag) Kwaliteitsbaggeren in Rijkswateren. Rijkswaterstaat heeft 52 KRW-oppervlaktewateren in beheer waarvoor zij elke planperiode een KRW-maatregelenpakket opstelt. Van elk KRW-waterlichaam is zicht op de chemische en ecologische toestand en in hoeverre de waterkwaliteitsdoelen gehaald zijn. Indien de waterkwaliteitsdoelen niet worden gehaald, wordt bekeken wat hier de oorzaak van is. De waterbodemkwaliteit kan mede oorzaak zijn van het niet halen van deze waterkwaliteitsdoelstellingen. Om inzicht te krijgen waar de waterbodemkwaliteit mogelijk de waterkwaliteitsdoelstellingen belemmerd, is Rijkswaterstaat een Verkenning Waterbodems KRW gestart welke in 2014 is afgerond. Op basis van dit project is inzicht verkregen 1) waar de waterbodemkwaliteit potentieel de waterkwaliteitsdoelstellingen belemmerd en 2) waar nog onvoldoende informatie is om uit te sluiten dat de waterbodemkwaliteit de waterkwaliteitsdoelstellingen belemmerd. Op basis van de uitkomst van dit project is bekeken in hoeverre het KRW maatregelenpakket voor de planperiode geactualiseerd diende te worden. In het KRW-maatregelenpakket zijn ook veel maatregelen opgenomen die tot doel hebben de leefomgeving te verbeteren en waarbij in de waterbodem gegraven wordt. Dit type kwaliteitsbaggeren viel buiten de scope van de Verkenning Waterbodems, waarbij het puur ging om de invloed van de waterbodemkwaliteit op de KRW doelen. Van reeds opgenomen waterbodem KRW maatregelen is bekeken in hoeverre deze doelmatig zijn, bovendien zijn er nieuwe waterbodem maatregelen geprogrammeerd. Dit kunnen onderzoeksmaatregelen zijn al dan niet gericht op een specifiek waterlichaam of op (deel)stroomgebiedsniveau, maar kwaliteitsbaggeren behoort ook tot de mogelijkheden. Naar aanleiding van Verkenning waterbodems wordt overigens aangeraden om kwaliteitsbaggeren te combineren met maatregelen in het kader van beheer en onderhoud van de vaargeulen. In de presentatie welke gehouden wordt tijdens Baggernet 2015 zal ingegaan worden op basis van welke uitgangspunten bepaald is of waterbodem potentieel de KRW doelen belemmerd. Daarnaast worden de resultaten van de Verkenning gepresenteerd. Marieke Prins (Rijkswaterstaat) Combinatie met Kwaliteitsbaggeren Ankeveense en Tienhovense plassen. Annechien Coopmans (Tijhuis Ingenieurs) 10

11 Parallel 2b (middag) Kwaliteitsbaggeren Ankeveense en Tienhovense plassen Welke maatregel is het best en hoe doe je dat? Hoe bepalen we op welke wijze het beschikbare budget het beste kan worden besteed? Aan de hand van een praktijkvoorbeeld wordt inzichtelijk gemaakt welke stappen zijn genomen om het budget van een kwaliteitsbaggerwerk zo effectief mogelijk te besteden. We gaan na welke kuubs waar worden weggehaald, waarbij de verbetering van de waterkwaliteit en daarmee de opgave en doelen van het Natura2000 gebied (Oostelijke Vechtplassen), het best gediend zijn. Annechien Coopmans (Tijhuis Ingenieurs) Combinatie met Kwaliteitsbaggeren in Rijkswateren. n.t.b. (RWS) 11

12 Parallel 3a (middag) Werkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? De recente toetsingen van de chemische waterkwaliteit door de verschillende waterbeheerders laten zien dat niet alleen goed water-oplosbare stoffen als gewasbeschermingsmiddelen, ammonium en enkele metalen de normen overschrijden maar dat dit ook voor meerdere waterbodem relevante stoffen het geval is. Om ook voor deze stoffen de waterkwaliteitsdoelen te gaan halen is een meer integraal inzicht nodig in het samenspel tussen oppervlaktewater normen, beschermingsdoelen, doorvergiftiging, zwevende stof en waterbodemkwaliteit. Aan de hand van enkele voorbeeld situaties wordt geïllustreerd hoe bestaande kennis en modellen hierin kunnen helpen en hoe hiermee richting aan beleidskeuzes gegeven kan worden. Jaap Postma (Ecofide) Combinatie met Is meten snel weten? Over de kansen en knelpunten van meet- en beoordelingstechnieken om waterbodem-verontreinigingen af te perken en risico s in te schatten. Jochem Bloemendaal (Tauw) 12

13 Parallel 3b (middag) Is meten snel weten? Over de kansen en knelpunten van meet- en beoordelingstechnieken om waterbodem-verontreinigingen af te perken en risico s in te schatten. De Waterwet is inmiddels een aantal jaren van kracht. De meeste Wbbwaterbodemlocaties zijn gesaneerd. Meer en meer is het gemeen goed geworden dat waterbodems worden beoordeeld in het licht van waterkwaliteit. Nu de eerste ervaringen er zijn komt de vraag hoe je efficiënt en effectief data verzameld op basis waarvan je de waterbodems kunt beoordelen. De afgelopen jaren hebben wij verschillende risicobeoordelingen uitgevoerd voor waterbodemverontreinigingen. Op allerlei verschillende manieren: goede en minder goede. De ervaring leert dat door onderzoeksstrategieën en meettechnieken niet allemaal geschikt zijn voor het beoordelen van de risico s van de waterbodem voor de waterkwaliteit. Door technieken slim te combineren kan met een relatief beperkte inspanning inzicht worden verkregen in de potentiële nalevering van zware metalen en fosfor in waterbodems. In het veld is het goed mogelijk gebleken om de verontreiniging in horizontaal en verticaal opzicht af te perken, waardoor met minder chemische analyses inzicht kan worden gekregen op het stofgedrag en de potentie op nalevering. Inzet van XRF, radiografische technieken, gerichte poriewater- en sequentiële extracties zijn hiervan een voorbeeld. Aan de hand van meerdere voorbeeldprojecten, verpakt in een sprekende cases, willen wij de kansen en mogelijkheden laten zien van het slim combineren van meettechnieken om effectief data in te winnen, waarmee de effecten van de waterbodem op de oppervlaktewaterkwaliteit kan worden bepaald. Jochem Bloemendaal (Tauw) Combinatie met Werkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? Jaap Postma (Ecofide) 13

14 Parallel 4 (middag) - voortzetting van de ochtendsessie 4! Slibmaatregelen: Afdekken, IJzersuppletie en Baggeren. Drie verschillende plassen, drie verschillende maatregelen in één workshop. De theorie in de praktijk Wanneer de externe nutriëntbronnen van een plas zijn aangepakt, kunnen nutriënten in de waterbodem nog een belangrijke bron van fosfor zijn voor algen. En juist die algen willen we tegengaan. Welke maatregelen kun je hiertegen nemen? Vastleggen, weghalen of bedekken? En wat is de achterliggende theorie? In Nederland worden in drie plassen met vergelijkbare problematiek pilots uitgevoerd met drie verschillende methoden: afdekken, ijzersuppletie en baggeren. De resultaten beginnen te komen. De eindconclusies kunnen voorlopig nog niet getrokken worden over de effectiviteit in de zin van nutriënt reductie. Maar wat kom je in de praktijk tegen? Hoe bepaal je de juiste afdeklaag van zand, de doseer hoeveelheid (ijzersuppletie) en de dikte van de sliblaag die verwijderd wordt (baggeren)? Welke onvoorziene keuzes moet je maken? Welke onverwachte problemen kom je in de praktijk tegen? In deze workshop gaan we in op de laatste stand van zaken in de theorie in combinatie met praktijkvoorbeelden en wisselen met elkaar van gedachten over de bijbehorende dilemma s! - Watersysteemanalyse (wanneer kom je tot een besluit voor een ingreep in de waterbodem) - Toepassing ijzerchloride/aluminiumchloride - Bezanden - Ontgraven Bruce Michielsen (Rijnland), Jack Hemelraad (HHSK), Gerard ter Heerdt (Waternet), Fred de Haan (Waternet) 14