2 september Van Wet bodembescherming.. De handreiking beoordeling waterbodems: ook voor nutriënten! ... naar Waterwet

Transcriptie

1 Van Wet bodembescherming.. De handreiking beoordeling waterbodems: ook voor nutriënten! Leonard Osté Huidige praktijk: Sanering van Waterbodem vindt plaats in het kader van de Wet Bodembescherming (gewijzigd eind 2005) Specifiek doelen gericht op een gezonde waterbodem Aparte budgetten voor waterbodemsanering Focus op microverontreinigingen, o.m. zware metalen, PAK, bestrijdingsmiddelen, PCB s, niet op nutriënten. Richtlijn Nader onderzoek waterbodems, waarin via 4 risicosporen wordt beoordeeld of de waterbodem spoedeisend gesard moet worden 1 september september naar Waterwet Handreiking beoordeling verontreinigde waterbodems Toekomst Vanaf eind 2009 wordt de verbetering van waterbodemkwaliteit uitgevoerd in het kader van de Waterwet. Voor waterbodems wordt een handreiking ontwikkeld. Gericht op het bereiken van de doelen voor het watersysteem, die vooral zijn gekoppeld aan functies. aanpakken waterbodem wordt beschouwd als maatregel ter verbetering van de waterkwaliteit en moet concurreren met andere maatregelen focus op microverontreinigingen en nutriënten focus op 2e stroomgebiedsbeheerplannen Is een planinstrument ontwikkeld in opdracht van V&W, ondersteunt de uitvoering van de Waterwet Aanleiding is problemen met watersysteemkwaliteit of verdachte waterbodem Eenvoudige beoordeling met specialistische methoden Per doel relatie tussen waterbodem en de norm Eindresultaat de waterbodem levert een bijdrage van x aan het (niet) halen van de norm. aanleiding doel Watersysteem gebruiksfuncties doelen en normen Handreiking legt relaties tussen waterbodemkwaliteit en de doelen/normen waterbodemkwaliteit aanleiding waterbodem 1 september september

2 Aansluiten bij integrale gebiedsbenadering Functies die beïnvloed kunnen worden door de waterbodemkwaliteit: Basisfuncties: Schoon & (ecologisch) gezond water (KRW) Gebruiksfuncties: Natuur Visserij Recreatie Inname voor bereiding drinkwater Zwemwater Schelpdierwater Landbouw (gebruik oppervlaktewater voor beregening, veedrenking) In oevergebieden: Landbouw Wonen Van functies naar normen Normen in oppervlaktewater stoffen in totaal water (argemiddelde, P90, MAC) totaal opgeloste concentratie afwenteling benedenstrooms (transport van sediment) normen in grondwater stoffen in grondwater (totaal opgelost) biologische normen gehalten in biota biologische kwaliteitselementen (macrofyten, fytoplankton, macrofauna, vis) Menselijke inname natuurdoelen (instandhoudingsdoelen soorten en habitats) alleen in oevergebieden (risicobeoordeling cf Sanscrit functies droge bodem): Totaalgehalten in bodem (LAC) Normen in landbouwproducten 1 september september Van normen naar waterbodemkwaliteit Concept microverontreinigingen atmosfeer uitwisseling met atmosfeer (De Lange et al., 2007) niet-levende deeltjes sorptie, precipitatie opgeloste verontr. desorptie, oplossen opname organismen vrijkomen, degradatie klassieke benadering voor stoffen: box met continue nalevering van bodem naar oppervlaktewater of omgekeerd water sedimentatie/resuspensie transport door: moleculaire diffusie advectief transport gefaciliteerd transport bioturbatie bio-irrigatie turbulente dispersie opname/vrijkomen sedimentatie/resuspensie totaal opgelost / effecten verblijftijd grenslaag sediment/water actieve laag sediment niet-levende deeltjes desorptie, oplossen sorptie, precipitatie opname beschikbare verontr. organismen vrijkomen, degradatie Belangrijke factoren: sorptie kinetiek ph redox saliniteit resuspensie turbulente dispersie waterbodem (poriewater) diep sediment 1 september september

3 Concept nutriënten Aanpak nutriënten Dynamisch, nutriënten worden veel sneller rondgepompt, seizoensafhankelijk, interne/externe belasting zijn niet los te zien van elkaar Focus op P Optie 1: modelleren. Screeningsmodel, wordt gratis te downloaden, 2009 go/no go moment. Bouw in 2010 P-aanvoer (via depositie/lozingen) Optie 2: meten Inzet van indicatormetingen P-aanvoer (via wateraanvoer) P-water P-alg P-afvoer externe belasting interne belasting P-waterbodem 1 september september Optie 1 modelleren (Delwaq-G) Optie 1 modelleren (Delwaq-G) 1 september september

4 Screeningsmodel Stroomschema 1 veen/slib/zandbodem gemidd.waterdiepte oppervlakte gemidd. instromend water per maand INVOER model argemiddelde interne en externe belastingen van N en P in gn en gp/m2.dag voor actuele en stationaire toestand UITVOER overschrijding EKR-fytoplankton, P- totaalnorm in water of blauwalgproblemen Zout of brak water? treedt stratificatie op? eenvoudige methode niet bruikbaar. gebruik specialistische aanpak waterbodem is geen cruciale factor externe belasting N&P gemeten waterkwaliteit gemeten waterbodemkwaliteit tijdsduur normoverschrijding zomergemidd. N,P chlorofyl, doorzicht denifitrif. en P- accumulatie is de waterverblijftijd 90% v.d. tijd > 1 maand? interne belasting (nalevering waterbodem) ondergeschikt aan externe belasting 1 september september Stroomschema 2 Bepaal waterbalans, externe belasting van nutriënten, en de concentraties van parameters in oppervlaktewater en waterbodem die relevant zijn voor het screeningsmodel (zie tekst) bereken met het screeningsmodel zowel de actuele als de stationaire toestand van het watersysteem Optie 1 meten op basis van figuur in het rapport Overzicht indicatoren fosfaatnalevering vanuit de bodem (Arcadis, 2009) totaalgehalte actuele interne belasting < 10% totale belasting waterbodem geen factor van betekenis potentieel beschikbare fractie direct beschikbaar actuele interne belasting > interne belasting stationaire toestand? waterbodem geen factor van betekenis: eerst externe belasting terugbrengen waterbodem zorgt voor een xx% verhoogde belasting 1 september september

5 Meten totaalgehaltes Meten beschikbare fracties Te meten parameters: Fe, P, S Fe zegt iets over de bindingscapaciteit voor P S kan Fe vastleggen als FeS x De ratio s Fe/P en Fe/S kunnen een eerste indicatie geven over het bindend vermogen van de waterbodem voor fosfaat. Voordeel: dit kan gewoon door routinelabs gemeten worden in waterbodemanalyses. Nadeel: veel onzekerheden in de interpretatie. Criteria zijn onvoldoende ontwikkeld (richtlijn nader onderzoek: Fe/P<18 is riskant). Te meten parameter: P in een extractie met bijvoorbeeld: Ammoniumoxalaat oxaalzuur, Ammoniumlactaat-acetaat (PALgetal) De (potentieel) beschikbare fractie zegt iets over de oplading van de bodem en de vracht die eventueel vrij kan komen bij reductie van externe belasting. Analytisch geen routinemeting, maar zeker mogelijk Interpretatie van beschikbare fractie is vaak lastig. Relatie beschikbare fractie en externe belasting kan inzicht geven in systeem 1 september september Studie in HHSK (Witteveen+Bos, 2006) Meten direct beschikbare concentratie Criteria: PAL < 3,5: bodem legt P vast PAL 3,5 14: systeem stationair PAL. > 14: bodem levert na - Afwijking wijst nog niet meteen de oorzaak aan - HHSK klein deel van NL - Lactaat-acetaat niet enige mogelijke extractie Te meten parameters: P, Fe in (porie)water; fluxmeting P P, Fe in water geven de actueel beschikbare concentratie. Resultante van de chemie in de waterbodem De meeste ervaring t.a.v. interpretatie (criteria): Fe/P in anaeroob poriewater: Fe/P < 1: Nalevering P hoog; Fe/P > 10: Nalevering P laag (Stowa-rapport ) Analytisch geen routinemeting, maar zeker mogelijk Fluxmetingen kolomexperimenten met verversing bovenstaand water ijzerpapier bioassay met algen 1 september september

6 Stroomschema 1 Stroomschema 2 overschrijding EKR-fytoplankton, P- totaalnorm in water of blauwalgproblemen Bepaal de totaalgehaltes van P, Fe en S in het sediment Zout of brak water? treedt stratificatie op? is de waterverblijftijd 90% v.d. tijd > 1 maand? eenvoudige methode niet bruikbaar. gebruik specialistische aanpak waterbodem is geen cruciale factor interne belasting (nalevering waterbodem) ondergeschikt aan externe belasting Fe/S < 1 Fe/P < 10 Fe/P < 20 waterbodem hoge potentie waterbodem hoge potentie waterbodem matige potentie waterbodem lage potentie Bij matige en hoge potentie wordt geadviseerd aanvullend werk te doen. Verwijzing naar methoden 1 september september Resumerend Discussie/vragen Handreiking waterbodem ondersteunt de waterkwaliteitsbeheerder (niet de waterbodemspecialist) voor het onderdeel waterbodems in de volle breedte Voor nutrienten biedt de handreiking een optie meten en optie modelleren. Grote vrijheid voor de waterbeheerder om methoden te kiezen Voor nutriënten was geen uitgekristalliseerde systematiek voor handen. Zo mogelijk evolueert de handreiking waterbodems mee met de kennis en consensus over dit onderwerp. Planning: september: conceptversie Oktober/november: uitvoeringstoets en uiteindelijk vaststelling door LBOW In werking: 22 december 2009, maar vooral gericht op 2e SGBP Instrumentarium deels na 2009 gereed. In wateren met verblijftijd groter dan een maand speelt interne belasting geen significante rol Om via meten meer inzicht te krijgen in (interne) eutrofiering is ontwikkeling van criteria belangrijker dan ontwikkeling van meetmethoden. Meten of modelleren? Is de Fe/S en Fe/P-ratio in sediment (totaalgehaltes) bruikbaar als eerste beoordelingsstap? mail: Leonard.oste@deltares.nl 1 september september