DE SKOR VOGELWERKGROEP TEXEL

Transcriptie

1 DE SKOR VOGELWERKGROEP TEXEL Jaargang 36, nummer 4, 2017

2 De Skor is een uitgave van Vogelwerkgroep Texel en verschijnt 4 x per jaar Voorzitter: Lieuwe Dijksen, Fonteinsweg 9, 1797 RK Den Hoorn, Algemeen secretaris: Elsemiek Heins, Mienterglop 44, 1796 MR De Koog, Penningmeester: Rina Rood, Julianastraat 6, 9431 BH Westerbork, Natuurhistorisch secretaris: Adriaan Dijksen, Rommelpot 7, 1797 RN Den Hoorn, Excursies en lezingen: Vacant Vogelbeschermingszaken: Giel Witte, Noordwester 39, 1791 HE Den Burg, PR-zaken: Marcel Wijnalda, Buytengors 61, 1791 WN Den Burg, Waarnemingen: Arend Wassink, Joan Hodshonstraat 6, 1795 AK De Cocksdorp, of , arendwassink@kpnmail.nl Redactie: Lieuwe Dijksen, Resi Kompier, Cor Smit en Edzard van Abs: skor@vwgtexel.nl Ons adres is: Onze website is: Vogelwerkgroep Texel Mienterglop MR De Koog secretaris@vwgtexel.nl Contributie en lidmaatschap IBAN: NL46INGB ten name van Vogelwerkgroep Texel te Westerbork BIC-code: INGBNL2A Lidmaatschap: 20,- per jaar, via automatische incasso 18,- Aanmelden bij Elsemiek Heins: secretaris@vwgtexel.nl, (NB. opzeggen kan uitsluitend via mail of via de post (adres zie boven)). Foto voorkant: Adriaan Dijksen (Sneeuwgors, Plectrophenax nivalis) Tekening achterkant en logo: Frits Jan Maas Kopijsluitingsdatum volgende Skor: 15 februari 2018 Daaropvolgende Skor: 15 mei 2018, 15 augustus 2018 en 15 november

3 Van de redactie In deze tijd van het jaar wordt ook op Texel terug- en vooruit gekeken. Hoeveel toeristen waren er in 2017 en hoeveel zullen er in 2018 (terug)komen? Ook bij de vogels geldt dat, dit jaar met speciale aandacht voor de Merels. Deze heel veel voorkomende vogel heeft veel last van het dodelijke Usutu-virus, gelukkig op Texel nog niet, maar hoe komen de trekkende Merels weer terug uit de gebieden waar de ziekte heerst? Hoeveel komen er terug? Je moet er toch niet aan denken op een vroege lenteochtend niet meer gewekt te worden door die prachtige Merelzang? In dit extra dikke winternummer wordt het Zwanenmosselraadsel (Skor ) van Gerhard opgelost, geeft Cor een fraai overzicht over watervogeltellingen op Texel in vergelijking tot het Waddengebied over de afgelopen 35 jaar (en meer), geeft Hans ons inzicht in het broed- en opvoedleven van de Fuut, Adriaan vertelt over de Huiszwaluwtellingen en luidt het jaar van de Huiszwaluw (2018) in. Daarnaast kan natuurlijk de Korverskooi niet ontbreken (Mart en Anja) en zijn er stukken over interessante ringvondsten (Adriaan), kustbroeders (Giel), een excursie naar de Hors (Adriaan). Het vogelmoment komt van Jacques. Gerard schreef een stuk over de Slufter rond 1930 aan de hand van een foto van J.P. Strijbos. Cor is op zoek gegaan en heeft de foto anno 2017 opnieuw gemaakt. Fijne feestdagen, tot volgend jaar. Blijf vooral veel stukken sturen, zodat we ook volgend jaar weer dikke Skorren kunnen maken. Edzard van Abs, Resi Kompier Merel foto: Hans Jansen 3

4 Van het bestuur Het jaar is al weer bijna ten einde. Ons 35e jaar. In alle vier nummers van De Skor hebben één of meer terugblikken gestaan op die periode (of een langere). Nu is het tijd vooruit te kijken. In maart hebben we weer onze Algemene Ledenvergadering, met de bestuursverkiezing. Eén van de aftredende leden heeft nu al bekend gemaakt zich niet meer verkiesbaar te stellen. Omdat er ook al een vacante plaats was, hopen we dat zich kandidaten aanmelden bij de secretaris. Anders wordt het bestuur wel erg klein. Als je twijfelt kun je ook eerst om informatie over de werkwijze van het bestuur vragen (of een bestuursvergadering bijwonen). Dat zijn meestal heel informatieve avonden. Je kunt meedenken en meepraten over bestuursactiviteiten en je wordt tegelijk bijgepraat over het wel en wee van vogels op Texel. De oproep via onze Koekoek-nieuwsbrief voor ideeën voor een Bonte Avond, heeft helaas maar weinig reacties opgeleverd. Welgeteld één. Toch willen we medio februari weer zo n avond gaan organiseren. Bonte Avond is wellicht een beetje een oubollige aanduiding. Misschien is Ledenavond of Avond voor leden, door leden een betere benaming. Als je het afgelopen jaar iets spannends of heel moois hebt meegemaakt of gefotografeerd, of wanneer je iets op vogelgebied wilt delen met andere leden, dan is dit een mooie gelegenheid. Er zullen ook een paar korte (van 20 minuten maximaal) lezingen zijn en er zal een ruime bijpraatpauze worden gehouden. Natuurlijk presenteert Adriaan Dijksen weer de vogelherkenningsquiz met als inzet de wisselprijs, die nu in het bezit is van Bob Loos. Afgelopen herfst heeft de Vogelwerkgroep meegepraat tijdens een drietal avonden in het kader van het project Texel Vogeleiland van Allure, georganiseerd door het Nationaal Park Duinen van Texel en gesubsidieerd door de Provincie. Uit de inleiding van het NP: Texel is een prachtig eiland, met de hoogste diversiteit aan vogels in Nederland. De wensen en belangen van landbouw- en natuurorganisaties over dit onderwerp staan dichter bij elkaar dan soms gedacht. Nationaal Park Duinen van Texel organiseert dit najaar drie bijeenkomsten om ook buiten haar grenzen de samenwerking met de landbouwsector op te zoeken. Uitgenodigd waren vertegenwoordigers van de landbouwsector, (natuur-) terreinbeheerders en vogelbeschermers. Er werden twee thema s besproken: Ganzen: lust zonder last, hoe realiseren we dit? en Hoe wordt Texel weer weidevogeleiland? Tijdens de bijeenkomsten was er veel constructieve inbreng, maar tot concrete resultaten heeft dit nog niet geleid. Ondersteund door de gemeente wordt er nu in klein comité verder gepraat. Deze gesprekken hebben er wel al toe geleid dat een aantal agrariërs in het Hoge Berggebied zelf de handen ineen geslagen hebben en gaan proberen de weidevogelstand te bevorderen door het strooien van ruige (stal)mest en het verhogen 4

5 van de waterstand. Een prachtig initiatief dat navolging verdient! Positief aan de discussie over de ganzen was dat de mogelijkheid van opvanggebieden ter sprake is gekomen. De Vogelwerkgroep heeft zich wel uitdrukkelijk gedistantieerd van populatiebeheer, d.w.z. het door massaal afschot of vergassen in de ruitijd en het doorprikken van eieren actief verminderen van de aantallen. Dit uit ethische motieven, maar vooral ook omdat het niet werkt, zoals de praktijk van de afgelopen jaren heeft aangetoond. Dit is niet de plaats om hier dieper op in te gaan, maar ongetwijfeld horen we er de komende tijd meer over via de lokale pers. Rest mij om, namens het hele bestuur, alle leden en lezers van dit blad een Gezond en Vogelrijk 2018 te wensen! Lieuwe Dijksen Agenda Zondag 24 december. Ganzen- en zwanentelling gecoördineerd door Bernard Spaans. Hoogwater te Oudeschild om uur. Wil je een keer mee om te tellen, neem dan contact op met Bernard via Zaterdag 30 december. Onze Oudejaarsexcursie in De Slufter o.l.v. Giel Witte. We vertrekken vanaf het parkeerterrein bij paal 28 om uur. Gratis voor leden; niet leden betalen 5,00. Donderdag 11 januari. Lezing door Cor Huijgens over Kraanvogels in Stayokay. Cor en zijn vrouw Annelies volgen al jaren Kraanvogels in binnen- en buitenland. Het begint om uur; zaal open om Gratis voor leden, inclusief een kopje koffie of thee. Niet leden betalen 5,00. Zondag 14 januari. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van tot uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer uur Texels natuurnieuws. Op dinsdagavond wordt het programma herhaald. Luister online: Zaterdag 20 januari. Integrale wad- en watervogeltelling gecoördineerd door Cor Smit. Hoogwater te Oudeschild om uur. Als je een keer mee wilt om te tellen, kun je je aanmelden bij: Zondag 11 februari. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van tot uur gevarieerde 5

6 onderwerpen over vogels. Om ongeveer uur Texels natuurnieuws. Op dinsdagavond wordt het programma herhaald. Luister online: Midden februari. Datum en plaats worden begin januari bekend gemaakt. Een avond voor en door leden met o.a. de vogelquiz door Adriaan Dijksen, met als inzet de wisselbokaal die nu bij Bob Loos staat. Zondag 18 februari. Ganzen- en zwanentelling gecoördineerd door Bernard Spaans. Hoogwater te Oudeschild om uur. Wil je een keer mee om te tellen, neem dan contact op met Bernard via Zondag 11 maart. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van tot uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer uur Texels natuurnieuws. Op dinsdagavond wordt het programma herhaald. Luister online: Zaterdag 17 maart. Wad- en watervogeltelling gecoördineerd door Cor Smit. Hoogwater te Oudeschild om uur. Als je een keer mee wilt om te tellen, kun je je aanmelden bij Eind maart. Datum en plaats worden begin januari bekend gemaakt. De jaarlijkse algemene ledenvergadering. 12 & 13 mei. Waddenvogelfestival en Big Day. Noteer deze data alvast in je agenda! Meer info op de site van het vogelinformatiecentrum. 6

7 Watervogeltellingen op Texel: Deel 1: de aantallen op Texel vergeleken met de totalen van de Nederlandse Waddenzee Voorgeschiedenis Het tellen van wad- en watervogels in de Nederlandse Waddenzee kent al een vrij lange traditie. Al in 1931 werd door G.J. van Oordt een eerste poging ondernomen om een dergelijke telling uit te voeren. Hij vloog op 5 oktober 1931 met Hr. Ms. Watervliegtuig L7 vanuit Vliegkamp De Mok de hele Waddenzee af en telde in totaal vogels (van Oordt 1932, zie ook het extra nummer van De Skor in 2006, uitgegeven ter herdenking van de oprichting van de Stichting Vogeltrekstation Texel in 1931). In dezelfde tijd werd ook voor het eerst geprobeerd om de aanwezige vogels op het noordelijke deel van Texel te tellen. Dat gebeurde door medewerkers van het toenmalige Vogeltrekstation Texel. Zij telden de aanwezige wadvogels op de Texelse Noordkop en de Schorren (van Oordt & van Dobben 1932 de resultaten zijn opgenomen in het al eerder genoemde extra nummer van de Skor uit 2006). In de jaren 50 zijn ook op de Boschplaat, Terschelling (Mörzer Bruijns & Braaksma 1954) en op delen van Vlieland (Rooth 1960) min of meer maandelijks tellingen uitgevoerd. In de jaren 60 en 70 werd dit voorbeeld overgenomen door de Jeugdbonden voor Natuurstudie op Schiermonnikoog, Terschelling en Ameland. In Scholeksters Foto: René Pop 7

8 de jaren 60 werd ook voor het eerst geprobeerd om vanaf de grond de aanwezige vogelaantallen in de Waddenzee te tellen. Dat dit zo lang duurde is niet verwonderlijk: er was nog geen ervaring met de organisatie van een dergelijke telling, een netwerk van ervaren tellers die verspreid en gelijktijdig in het gehele gebied kon worden ingezet bestond nog niet en de organisatie van een dergelijk voornemen moest met gestencilde instructies via de post worden geregeld of door persoonlijke ontmoetingen van de verschillende tellers. Wat meer gedetailleerde afspraken konden misschien via de telefoon worden gemaakt, maar lang niet iedereen had toen al een telefoon. Uiteindelijk lukte het om ruim 60 waarnemers op te trommelen waarmee in augustus 1963 (Rooth 1966) en in december 1966 (Spaans 1967) de eerste zg. simultaantellingen (alle gebieden op dezelfde dag tellen) werden uitgevoerd. Tijdens de telling in 1963 werd op Texel voor het eerst de hele wadkant van het eiland geteld (van Orden et al. 1964). Vanaf 1972 werden dergelijke tellingen meer gebruikelijk en vanaf 1974 is er jaarlijks een telling in de Waddenzee in januari georganiseerd. In de jaren werden de Nederlandse tellingen gecombineerd met gelijktijdige tellingen in het Duitse en Deense deel van de Waddenzee (Meltofte et al. 1994), waardoor ook een beeld ontstond van de aantallen die gelijktijdig aanwezig waren in de hele internationale Waddenzee. Er wordt dus vanaf 1963 op Texel geteld, zij het dat in de beginjaren minder en soms ook geen aandacht werd besteed aan het strand en de verder binnendijks gelegen gebieden. De belangrijkste gebieden aan de wadkant behoorden echter vanaf het begin tot de gebieden die wel werden meegenomen, hoewel daar niet altijd alle aanwezige Rosse Grutto s en Scholeksters. 8 Foto: Lieuwe Dijksen

9 watervogelsoorten werden geteld. Soms werden geen meeuwen geteld want die werden beschouwd als hinderlijk talrijk en minderwaardig. Ook werd in de beginjaren bij de meeuwen, en soms ook bij sommige steltlopersoorten, geen onderscheid gemaakt tussen soorten. Bij de meeuwen werden er dan alleen grote (Zilver- en mantelmeeuwen) en kleine meeuwen (Kok- en Stormmeeuwen) genoteerd. Een andere bekende soort uit die tijd is de Boka, wat slaat op gemengde groepen van Bonte Strandlopers en Kanoeten. Helaas is het vaak niet mogelijk om deze groepen, met de kennis van nu, alsnog op soort te brengen en in de resultaten van de tellingen te verwerken. Ook in de polders en op de kwelders broedende vogels (zoals Kieviten, Grutto s, Tureluurs en Kluten) zijn in de jaren 70 vaak niet meegeteld. Vanaf 1980 werd het aantal telgebieden op Texel uitgebreid en werden ook alle binnendijkse gebieden tijdens de telling bezocht. Daardoor zijn de tellingen van voor 1980 niet helemaal te vergelijken met de tellingen van daarna. In 1980 werd begonnen met ruim 20 waarnemers die in dat jaar, en in 1981, maandelijks een telling uitvoerden. Hierbij werd Texel onderverdeeld in 25 vaste deelgebieden, een indeling die nog steeds wordt gebruikt. Vanaf 1982 wordt er alleen geteld op data waarop ook elders in de Waddenzee werd geteld. Tegenwoordig komt dat neer op 5-6 tellingen per jaar. Vanuit de groep tellers is in 1982 het initiatief genomen om op Texel een Vogelwerkgroep op te richten en dat is dezelfde Vogelwerkgroep die nu nog steeds op Texel actief is, en die dit jaar het 35-jarig bestaan viert. Maar omdat de tellingen toen al een paar jaar liepen hebben deze een langere geschiedenis dan de Vogelwerkgroep. Vandaar ook dat dit stuk, dat is geschreven ter gelegenheid van het jubileum van de Vogelwerkgroep, ook niet gaat over die 35 jaren maar over een langere periode. Gebruikte gegevens en vraagstelling Voor de vergelijking van de Texelse resultaten met die uit de hele Nederlandse Waddenzee is gebruik gemaakt van gegevens die zijn verzameld in de jaren 1974 t/m De gegevens uit de beginperiode zijn samengevat in een aantal gestencilde rapporten (Zegers 1985, Zegers & Kwint 1992). In 1992 nam Sovon de coördinatie van de watervogeltellingen in de Waddenzee over van Piet Zegers, die dit als privé-persoon vanaf 1976 had gedaan. Over de resultaten van de tellingen wordt sindsdien jaarlijks door Sovon gerapporteerd (zie de jaarlijkse rapportages van Marc van Roomen, Fred Hustings en Menno Hornman als eerste auteurs, met daarin ook de overzichten op Waddenzee-niveau op Deze gegevens, plus die uit het Piet Zegerstijdperk, zijn de bronnen die in deze bijdrage als basismateriaal zijn gebruikt. De Texelse gegevens zijn afkomstig uit de database die vanaf 1980 is opgebouwd. Deze zijn, voor deze gelegenheid, aangevuld met de resultaten van de tellingen die in de jaren op Texel zijn uitgevoerd. 9

10 In deze bijdrage, en in een stuk dat in de volgende Skor zal verschijnen, wordt ingegaan op twee vragen: 1. Hoe verhouden zich de aantallen watervogels op Texel ten opzichte van de aantallen van die soorten in de hele Nederlandse Waddenzee? 2. Hoe verhouden zich de aantalsontwikkelingen op Texel per soort ten opzichte van die in de Nederlandse Waddenzee? Voor het beantwoorden van deze vragen wordt gebruik gemaakt van een vergelijking van de aantallen op Texel en de Nederlandse Waddenzee in 3 perioden van het jaar: in de winter en tijdens de voor- en najaarstrek. Hierbij worden telgegevens gebruikt die zijn verzameld in januari (42 tellingen uit de jaren ), mei (26 tellingen uit de jaren ) en september (23 tellingen uit de jaren ). Hierbij is gebruik gemaakt van de ruwe telgegevens. Dat wil zeggen dat er zowel voor Texel als voor de Nederlandse Waddenzee niet is gecorrigeerd voor onvolledig of niet getelde deelgebieden. Resultaten De resultaten van de vergelijking tussen de aantallen in de Waddenzee en die uit Texel zijn weergegeven in tabel 1. Hierin staan de gemiddelde aantallen op Texel voor de verschillende soorten en het percentage dat gemiddeld op Texel aanwezig was, vergeleken met de aantallen in de hele Nederlandse Waddenzee. Om deze percentages goed te kunnen beoordelen is het van belang te weten dat, grenzend aan Texel, een vrij beperkt areaal droogvallend wad aanwezig is. De omvang van het areaal op de Vlakte van Kerken, het Waddengebied oostelijk van de Schorren, dat wordt gebruikt door foeragerende steltlopers en meeuwen die op Texel overtijen tijdens hoog water is moeilijk in te schatten. Het aan Texel grenzende foerageergebied wordt namelijk ook gebruikt door vogels die op Vlieland overtijen. Omdat wadvogels er meestal naar streven om de afstand tussen voedselgebied en rustgebied zo klein mogelijk te houden lijkt een begrenzing door het Eierlandse Gat, het Robbegat en het Foksdiep de meest logische grens voor het gebied dat wordt gebruikt door vogels die op Texel overtijen. Dit gebied heeft een grootte van 64 km2. Het areaal droogvallend wad in de hele Waddenzee meet gemiddeld 1289 km2 (Smit in Dijksen 1996). Dat betekent dat het Texelse wad 5% van het areaal in de Waddenzee omvat. Uitgaande van een evenredige verdeling van vogels over het droogvallende wad zou dat betekenen dat ook 5% van het aantal steltlopers in de Waddenzee op Texel te vinden zou moeten zijn. Dit is echter een te simpele voorstelling van zaken. Op het wad foeragerende steltlopers concentreren zich in veel hogere dichtheden in gebieden met veel voedsel, zoals mosselbanken en de zand-slikkige strook Waddenzee die grenst aan de landaanwinnings werken langs de Friese en Groninger kust (Ens et al. 1993, Smit et al. 1998). Iets dergelijks geldt ook voor de Vlakte van Kerken: hier zijn aan de westzijde van het Foksdiep wat meer beschut gelegen en daarmee slikkiger gebieden aanwezig waar veel hogere dichtheden steltlopers aanwezig zijn dan in de zandige gebieden vlak bij het Eierlandse Gat (Smit ongepubl.). Uit tabel 1 blijkt dat 10

11 jan % mei % sep % Aalscholver Lepelaar Kleine Zwaan Grauwe Gans Rotgans Brandgans Bergeend Smient Wintertaling Wilde Eend Pijlstaart Eider Scholekster Kluut Bontbekplevier Goudplevier Zilverplevier Kievit Kanoet Drieteenstrandloper Bonte Strandloper Kemphaan Rosse Grutto Wulp Tureluur Groenpootruiter Steenloper Kokmeeuw Stormmeeuw Kleine Mantelmeeuw Zilvermeeuw Grote Mantelmeeuw Grote Stern Visdief Tabel 1. De gemiddelde aantallen watervogels op Texel in de jaren in de maanden januari, mei en september en het aandeel (in %) van Texel is ten opzichte van het totaal in de Nederlandse Waddenzee. 11

12 verschillende soorten steltlopers in veel kleinere aantallen op Texel overtijen dan je op basis van het aangrenzende areaal wadplaten zou mogen verwachten. In het geval van de Bonte Strandloper is maar 1-2% op Texel aanwezig, in het geval van de Kanoet 1-6% en in het geval van de Zilverplevier 2-5%. Dit is niet alleen een gevolg van het feit dat de wadplaten rondom het Eierlandse Gat vrij zandig zijn en ook minder voedselrijk. Het kan ook een gevolg zijn van het feit dat er op Texel te weinig aan het wad grenzende aantrekkelijke plekken aanwezig zijn om te overtijen. En dat vogels dus doorvliegen naar Vlieland om daar te gaan overtijen. Wel voedsel zoeken op de Vlakte van Kerken dus, maar hier niet overtijen. In vergelijking tot de andere Waddeneilanden is er op Texel relatief veel polderareaal aanwezig. Omdat de kwelders van de Friese en Groninger kust minder aantrekkelijk zijn als foerageergebied voor Kemphanen, Grauwe Ganzen, Goudplevieren en Kieviten zijn ook deze soorten verhoudingsgewijs talrijk op Texel, zowel in de winter als in het voorjaar en in de herfst. Op Texel is ook relatief veel zoet water aanwezig, zowel in de vorm van grotere stukken open water (Horsmeertjes, Roggesloot) als in de vorm van sloten en bredere afvoerkanalen. Dat is dan weer aantrekkelijk voor eenden, zoals Wilde Eend en Wintertaling. Deze soorten zijn op Texel oververtegenwoordigd. Een groot deel van de Texelse oostkust grenst aan het open water van de Waddenzee. Dit heeft een positief effect op de aanwezigheid van Eiders, meeuwen en sterns. Van deze soorten zijn in delen van het jaar hoge aantallen op Texel te vinden, voor de Grote Stern in mei gaat het zelfs om 66%. Voor Kokmeeuw en Stormmeeuw (9-38% van het totaal van de Waddenzee) speelt ook de aanwezigheid van voedselrijke polders hierbij een belangrijke rol, in combinatie met geschikte rustgebieden op open water in de Waddenzee en binnendijks. Januari In figuur 1 is de toptien weergegeven van soorten die in januari verhoudingsgewijs talrijk op Texel voorkomen. Er zijn twee soorten die er duidelijk uitspringen. Koploper is de Kemphaan waarvan gemiddeld 97% van het totaal in de Waddenzee op Texel aanwezig is. Voor de Kleine Zwaan gaat het om 93% van de Waddenzeepopulatie. Het gaat echter in beide gevallen om kleine aantallen en bovendien om soorten die niet echt kenmerkend zijn voor de Waddenzee. Daarbij komt dat de Kleine Zwaan alleen talrijk aanwezig is in de maanden november t/m januari. Sommigen zullen opmerken dat de Grauwe Gans prominent op nummer drie staat in deze lijst. Dat er gemiddeld maar 3000 ex. aanwezig zijn heeft van alles te maken met de exponentiële groei van de soort in de laatste jaren. Daarover meer in deel 2 van deze bijdrage. Kievit en Goudplevier zijn ook al geen echte wadvogels maar ze zijn vanwege 12

13 januari Kemphaan Kleine Zwaan Grauwe Gans Kievit Goudplevier Rotgans Wintertaling Smient Grote Mantelmeeuw Kokmeeuw Figuur 1: De top tien van soorten waarvoor Texel in januari hoog scoort ten opzichte van aantallen in de hele Nederlandse Waddenzee. Weergegeven is het aandeel (in %) van Texel, op basis van gemiddelde aantallen in januari in de jaren het grote areaal polder (zowel grasland als bouwland) en de vrij zachte winters in het westelijke deel van de Waddenzee met 29-31% van het Waddentotaal in januari in vrij hoge aantallen op Texel aanwezig. Hetzelfde geldt voor Rotgans, Wintertaling en Smient, waarbij de laatste twee soorten het vooral moeten hebben van het areaal zoet water en (voor wat betreft Wintertaling) van de oevervegetaties langs deze wateren. Voor Grote Mantelmeeuw en vooral voor Kokmeeuw, en Stormmeeuw (op plaats 12) is de combinatie van groot open water (Waddenzee en Noordzee) en polder aantrekkelijk. Vooral deze laatste twee soorten foerageren s winters vaak in binnendijkse agrarische gebieden. In wat mindere mate geldt hetzelfde ook voor de Kleine Mantelmeeuw en de Zilvermeeuw, die de plaatsen 11 en 14 op de ranglijst innemen. Opvallend is ook dat de talrijkste soorten in deze maand (Smient en Scholekster) pas op de plaatsen 8 en 23 te vinden zijn. Opvallend is ook dat de Brandgans, die op Schiermonnikoog en langs de Groninger kust een talrijke overwinteraar is, op Texel nauwelijks aanwezig is. De aantallen van deze soort nemen de laatste jaren weliswaar toe, maar deze toename is pas enkele jaren geleden begonnen. Gemiddeld komt deze soort dan ook op minder dan 300 vogels uit. 13

14 mei Grauwe Gans Grote Stern Kievit Lepelaar Stormmeeuw Aalscholver Wilde Eend Kokmeeuw Visdief Grote Mantelmeeuw Mei Ook in mei (figuur 2) zijn er twee soorten die er qua hoge percentages duidelijk uitspringen: Grauwe Gans en Grote Stern. In beide gevallen gaat het echter om soorten die in deze maand niet in echt grote aantallen aanwezig zijn. Veel talrijker soorten, zoals Kokmeeuw, Rosse Grutto en Rotgans, zijn pas te vinden op de plaatsen 8, 22 en 19 van de ranglijst. Deze soorten zijn op Texel dus weliswaar talrijk maar in andere delen van de Waddenzee zijn ze in deze maand nog veel talrijker. De aantallen in deze maand worden voor een deel bepaald door de aanwezige vogels in en rond broedkolonies. Om deze reden staan soorten als Grote Stern, Lepelaar, Kokmeeuw en Aalscholver hoog op de lijst. In het geval van de Grote Stern is er op Texel al een lange traditie van vrij grote kolonies. Tegenwoordig is dat in Utopia, in de jaren 70 en 80 was die kolonie gevestigd op De Schorren. Opvallend is dat van de Bonte Strandloper, waarvan in mei gemiddeld ruim 2300 ex. op Texel aanwezig waren, slechts 1% van het totaal in de Waddenzee op Texel aanwezig was. Ook andere kenmerkende steltlopersoorten, zoals Bontbekplevier, Zilverplevier, Kanoet en Tureluur bleven op 2-3% steken. Dit geeft aan dat deze soorten, omgerekend naar het areaal dat voor deze soorten beschikbaar is, in deze maand op Texel sterk ondervertegenwoordigd zijn Figuur 2:.De top tien van soorten waarvoor Texel in mei hoog scoort ten opzichte van aantallen in de hele Nederlandse Waddenzee. Weergegeven is het aandeel (in %) van Texel, op basis van gemiddelde aantallen in de jaren

15 September In vergelijking tot januari en mei zijn er in september geen soorten die er ten opzichte van de Waddenzee als geheel sterk uitspringen (figuur 3). Opvallend is dat van de soorten in de toptien er in deze maand zes soorten op de lijst staan die ook in januari tot de procentueel meest talrijke soorten behoren. Opvallend schaars in deze maand zijn soorten als Bergeend (vertrokken naar specifieke ruigebieden in Duitsland en op het wad onder Terschelling) en Kluut (waarschijnlijk aanwezig in ruigebieden langs de Friese en Groninger kust). Ook soorten als Kanoet, Bonte Strandloper, Rosse Grutto, Zilverplevier zijn in deze maand slechts in kleine aantallen aanwezig. Dank Kemphaan Grauwe Gans Goudplevier Kievit Grote Mantelmeeuw Wilde Eend Rotgans Stormmeeuw Eider Grote Stern september Figuur 3:.De top tien van soorten waarvoor Texel in september hoog scoort ten opzichte van aantallen in de hele Nederlandse Waddenzee. Weergegeven is het aandeel (in %) van Texel, op basis van gemiddelde aantallen in januari in de jaren Het beschikbaar maken en de invoer van gegevens over de aantallen in de Waddenzee was een forse klus. Ik dank Lieuwe Dijksen voor het toch leesbaar maken van telgegevens uit een reeks jaren uit de pdf s van de Sovon-rapporten die voor mij niet leesbaar waren. 15

16 Literatuur Dijksen, A.J Vogels op het Gouwe Boltje. Een volledig overzicht van de Avifauna van Texel. Langeveld & De Rooy, Den Burg, 533 p. Ens, B.J., G.J.M. Wintermans & C.J. Smit Verspreiding van overwinterende wadvogels in de Nederlandse Waddenzee. Limosa Meltofte, H., J. Blew, J. Frikke, H.-U. Rösner & C.J. Smit Numbers and distribution of waterbirds in the Wadden Sea. IWRB Special Publication 34 / Wader Study Group Bulletin 74, Special Issue, 192 p. Mörzer Bruijns, M.F. & S. Braaksma Vogeltellingen in het staatsnatuurreservaat Boschplaat van 1951 t/m Ardea 42, Rooth, J Vogeltellingen op Vlieland van 1953 t.m Limosa 33, Rooth, J Vogeltelling in het hele Nederlandse Waddengebied in augustus 1963 Limosa 39, Smit, C.J., N. Dankers, B.J. Ens & A. Meijboom Birds, mussels, cockles and shellfish fishery in the Dutch Wadden Sea: How to deal with low food stocks for eiders and oystercatchers? Senckenbergiana Maritima 29, Spaans, A.L Wadvogeltelling in het gehele Nederlandse Waddengebied in december Limosa 40, van Oordt, G.J Verslag van een tocht met Hr. Ms. watervliegtuig L7 boven de Nederlandse Waddenzee op 5 October Jaarverslag Stichting Vogeltrekstation Texel 1, p van Oordt, G.J. & W.H. van Dobben Lijst der waargenomen soorten 1931/1932. Jaarverslag Stichting Vogeltrekstation Texel 1, p van Orden, C., A.L. Spaans & C. Swennen Internationale wadvogeltelling. De Pieper 3, Zegers, P.M Vogeltellingen in het Nederlandse deel van de Waddenzee Rapport Staatsbosbeheer, Inspectie Natuurbehoud 85-10, Utrecht, 34 p. Zegers, P.M. & N.D. Kwint Vogeltellingen in het Nederlandse deel van het Waddengebied SOVON rapport 1992/14, Beek-Ubbergen, 51 p. Cor Smit 16

17 Broedende Futen bij de Stengweg, een zomer lang gevolgd Inleiding Op 15 april 2017 zag ik in de brede sloot langs de Stengweg ter hoogte van het bosje bij Dorpzicht een Fuut zeer fotogeniek op zijn nest zitten. Het dier liet zich goed bekijken, was niet schuw en ik kon er eenvoudig foto s van maken. Gedurende de periode dat de dieren nog op het nest zaten was dat ook andere vogelfotografen opgevallen. Soms stond er een file van auto s aan de slootkant van de weg. Nadat de Futen het nest hadden verlaten taande de interesse van de fotografen. Mijn vrouw en ik besloten om de Futen met hun jongen zo lang en vaak mogelijk te bekijken, te fotograferen en het waargenomen gedrag te registreren. Op en rond het nest Van 15 april tot met 11 mei zagen wij de dieren op of bij het nest. Op 18 april was goed te zien dat het nest voorzien werd van nieuw plantenmateriaal. Eén Fuut zat op het nest terwijl het andere dier regelmatig met plantenmateriaal aankwam. Futen herstellen hun nest zelfs met natte en rottende planten, maar we zagen ook dat er rietstengels werden aangevoerd. De Fuut die op het nest zat ordende deze plantendelen rondom het dier zelf. Daardoor ontstaat er op de plaats waar de broedende vogel zit een soort kuil, waarin de eieren liggen. Het grootste deel van het nest ligt onder water. Het blijft drijven door de lucht in de rietstengels en de rottingsgassen. Op 8 mei zagen we dat het eerste jong uit het ei was gekropen. Op 10 mei was er nog 1 ei te zien. De Fuut die broedde probeerde het ei iets hoger in het nest te leggen of te keren. Bij Futen broeden beide geslachten. Aflossingen van broedende vogels hebben we meerdere keren gezien. Het dier dat de andere partner wilde aflossen leidt dit soms in door met zijn kop te schudden. De broedende ouder trok zich weinig van de omgeving aan, maar dreigde zeer fanatiek naar een Meerkoet die op een afstand van minder dan 2 meter van het nest zwom. Dit dreigen wordt het verdedigend rechtop dreigen genoemd : de hals staat verticaal omhoog, de bakkebaarden gespreid en de kuif is opgericht. Daarna strekt de Fuut zijn Fuut dreigend naar een Meerkoet. Foto s: Hans Houtman 17

18 Rietstengels aanvoeren. Versterken van het nest. Broedend. Aflossing. Veertjes voeren. Draaien van het ei. Jong op de rug van een oudervogel. 18 Foto s: Hans Houtman

19 hals vlak boven het wateroppervlak richting belager. Wij hebben geen dreiggedrag waargenomen naar vogels die op een afstand van meer dan 2 meter van het nest zwommen. Een vrouwtje Wilde Eend zwom met haar jongen bij het passeren van het nest zelfs naar de andere oever van de sloot. Op 10 mei werd het jong met een veertje gevoerd en daarna met een visje. Op 11 mei was wederom te zien dat er een visje gevoerd werd. Op 12 mei was het nest verlaten! Nu was het de kunst om de dieren met hun jong of jongen te vinden. Periode dat ouders samen het voltallige legsel verzorgen Na het uitkomen van het laatste ei verlaten de Futen onmiddellijk het nest. Gedurende een periode van ongeveer 4 weken blijven beide ouders alle jongen verzorgen. Daarna splitst het gezin zich en gaat elke ouder met zijn favoriete jong(en) in een eigen voedselterritorium verder met de verzorging. Dit gaat soms zo ver dat er dreiggedrag waarneembaar is naar de andere partner en zijn jongen. Van 12 mei t/m 3 juni hebben we beide ouders met 2 jongen gezien. Na een korte zoektocht op 12 mei vonden we de Futen in de sloot naast de Stengweg voorbij De Cocksdorp ter hoogte van de opgang naar de Volharding, waar ze voorlopig zouden blijven. Het tweede jong was duidelijk kleiner. Dit geeft wel aan hoe snel jonge Futen kunnen groeien. Er zaten slechts 4 dagen tussen het uitkomen van beide eieren. Opmerkelijk was dat er tussen 8 en 12 mei maar 2 eieren zijn uitgekomen. Of er nog meer eieren geweest zijn is niet uit te sluiten temeer daar eieren met tussenpozen van uren gelegd worden. Er gaan wel eens eieren verloren doordat ze in het water vallen en de gemiddelde nestgrootte van Futen is 3,5 eieren per nest (Vlug 1985). Op 12 mei werden beide jongen met veertjes gevoerd. Er zijn meerdere verklaringen voor het voeren met veertjes. De veertjes vormen een bal in de maag waardoor visgraten worden vastgehouden. Vervolgens worden graten door het maagzuur opgelost en kunnen de darmen niet beschadigen. Het kan ook zijn dat de veren helpen bij het vormen van braakballen. Bij in gevangenschap gehouden jonge dieren die geen veren te eten kregen stierven wel eens dieren die veel onverteerbaar voedsel in hun maag hadden. Dit laatste zegt niet veel. Ook zonder het eten van veren worden braakballen gevormd en de dieren plukken ook veren van hun eigen lichaam. Voous (1992) vermeldt nog een ander mogelijk bijkomend voordeel van de braakballen met veren: hij stelt dat Futen in een vervuilde omgeving goed kunnen leven omdat ze gifstoffen afkomstig van hun prooien samen met de braakballen kunnen verwijderen. Op 15 mei was goed te zien dat 1 ouder met de 2 jongen op zijn rug zwom terwijl de andere ouder voedsel ving en de jongen voerde. Het voedsel wordt niet alleen duikend gevangen. Futen vangen ook voedsel door met hun kop en het voorste deel van het lichaam in de rietvegetatie gaan, peddelende bewegingen met de poten te maken om vervolgens met kleine prooien naar de jongen te gaan. Er werden naast kleine visjes 19

20 ook waterslakken en waterinsecten gevoerd. Vanaf 17 mei hebben we beide jongen regelmatig zelfstandig zien zwemmen. In de eerste periode na het uitkomen zwemmen de jonge niet lang zelfstandig. Het donskleed van pas uitgekomen vogels beschermt ze niet of bijna niet tegen afkoeling. Op 19 mei stond er een stevige wind en zelfs in de sloot naast de Stengweg was sprake van een behoorlijke deining. Eén Fuut zwom met beide jongen op zijn rug dicht bij de rietkraag. De jongen waren op deze manier goed beschermd tegen de ongunstige weersomstandigheden. Slechte weersomstandigheden zijn een veel voorkomende doodsoorzaak van jonge Futen (Vlug 1985). Op 23 mei zwommen de jonge Futen zelfstandig op enige afstand van de ouders in de sloot langs de Stengweg, vlak bij de aansluiting met de Hoofdweg. De dieren waren dus met jongen langs De Cocksdorp, de Roggesloot en Dorpzicht gezwommen. Op 30 mei zwommen de jongen nog langduriger zelfstandig en werden geregeld met kleine visjes gevoerd. Jonge Futen hebben veel voedsel nodig. Om 2 kuikens volwassen te laten worden moeten ongeveer visjes of het equivalent daarvan in ongewervelde dieren gevoerd worden. Het piepende bedelgeluid was goed te horen. Op 3 juni zagen we de 2 ouderdieren met slechts 1 jong! Teleurstelling bij ons dat het andere jong waarschijnlijk dood was. Periode dat elke ouder zijn favoriete jong(en) verzorgt Op 20 juni was voor ons de eerste mogelijkheid om de Futen weer te gaan bekijken. Wanneer je dieren in het wild observeert ga je je toch een beetje aan ze hechten. Dat blijkt uit de spontane reactie van mijn vrouw toen we na meer dan 2 weken afwezigheid 1 ouder met een inmiddels aardig gegroeid jong weer aantroffen op de bekende plaats in de sloot naast de Stengweg, bij de oprit van de Volharding. Haar eerste uitroep was: Ach jong, wat ben je groot geworden. Het jong dook zelfstandig maar probeerde toch ook om op de rug van de ouder te komen. Op 1 en 2 juli zaten beide dieren in de sloot naast het gemaal bij De Cocksdorp. Het jong vertoonde nog steeds bedelgedrag. De koptekening met de 3 rode vlekken, de rode binnenkant van de snavel en de strepen op de kop moeten samen met de juiste houding de agressie van de ouder onderdrukken. Op de plaats waar de rode vlekken zitten zijn geen veren op de huid zodat het bloed in de bloedvaten te zien is. Door het samentrekken of verwijden van de bloedvaten kan de kleur van deze vlekken veranderen. Bij het bedelen houdt het jonge dier de snavel open richting ouder en strekt het de hals plat op het wateroppervlak. Oudere jongen houden hun lichaam bij het bedelen voor een groot deel onder water. Op 8 juli waren de rode vlekken op de kop niet meer te zien en ook de zwarte strepen waren verdwenen. Het ouderdier reageerde niet meer merkbaar op het bedelgedrag. Op 15 juli een verrassing! In de sloot ter hoogte van Dorpzicht zat een volwassen Fuut met 1 jong die duidelijk kleiner was en nog wel rode vlekken op zijn kop had. Er was een mogelijkheid dat dit het tweede jong was. Weliswaar hebben we op 3 juni beide ouders met 1 jong gezien maar dat wil niet zeggen dat het zeker is dat het andere jong op dat moment niet aanwezig was. Vanaf 17 mei zwommen de jongen regelmatig zelfstandig. 20

21 Het jong wordt al snel gevoerd. Jonge Futen eten veel. Poetsgedrag. De jongen gaan steeds langer zwemmen. Ook ongewervelde dieren worden gevoerd. Ouder jong dat bedelt.. Ouder reageert niet meer op bedelgedrag. Plaats waar het nest lag. Foto s: Hans Houtman 21

22 Het is mogelijk dat het andere jong op 3 juni tijdens onze waarneming in het riet was verborgen of dicht tegen de rietkraag zwom waar we hem niet konden zien. Op 20 juni was het gezin in ieder geval gesplitst of was de andere ouder verdwenen. Wij willen graag geloven dat dit de tweede ouder met zijn favoriete jong was. Dat zou betekenen dat het oorspronkelijke territorium gesplitst is in het deel vanaf de Roggesloot langs Dorpzicht tot ongeveer de aansluiting met de Hoofdweg en een deel vanaf het gemaal bij De Cocksdorp tot de oprit naar de Volharding. Op 26 juli zaten in de Roggesloot in ieder geval twee grote jonge Futen zonder volwassen dieren in hun directe omgeving. Beiden hadden op hun kop geen rode vlekken en geen streeptekening meer. Hopelijk waren dat onze jonge Futen. Als Futen ongeveer elf weken oud zijn kunnen ze al vliegen en soms verlaten ze het gezin. Het komt echter ook voor dat oudere jongen hun ouders helpen bij het verzorgen van jongen uit een volgend legsel. Wij hebben in ieder geval in de nazomer en herfst geen broedende Futen meer gezien in de omgeving van de Stengweg en de Roggesloot. Slotopmerkingen Op Texel is de Fuut vanaf 1950 tot en met 1980 afwezig geweest als broedvogel. Voor het verdwijnen van de Fuut als broedvogel werd een verminderde kwaliteit van het oppervlaktewater als oorzaak genoemd (Dijksen 1996). Voor de terugkeer als broedvogel worden naast verbeterde waterkwaliteit ook andere oorzaken genoemd. Zo hebben Futen geleerd om hun voedsel ook op zee te vangen. Wij hebben de Futen aan de Stengweg echter alleen maar vis ter plaatse zien vangen. Kennelijk was er voor dit paar voldoende voedsel in de sloot naast de Stengweg en Roggesloot aanwezig. De laatste jaren zijn er op Texel een aantal vispassages en vistrappen ten behoeve van de Lepelaar gemaakt. Ik vermoed dat Futen hier ook van profiteren. Het eerste broedgeval in 1980 was in de Horsmeertjes en in die tijd heeft de visstand in de Horsmeertjes zich verder ontwikkeld. Bovendien kan de toename van de Aalscholver een gunstig effect op Futen hebben. Aalscholvers vangen vooral grote vissen. Hierdoor ontstaat er meer ruimte en voedsel voor kleinere vissen (Veldkamp 2002). Op dit moment is er sprake van een stabilisatie van het aantal broedparen. De laatste jaren zijn er op Texel tussen de 25 en 30 broedparen aanwezig (Smit 2016). Literatuur Dijksen, A. (1996). Vogels op het Gouwe Boltje. Langeveld & de Rooy, Den Burg, Texel. Smit, C. (2016). Watervogeltellingen op Texel, : de Fuut. De Skor 35, Veldkamp, R. (2002). Fuut Podiceps cristatus. In: F. Hustings & J.W.Vergeer (red.), Atlas van de Nederlandse broedvogels, p K N N V uitgeverij, Utrecht. Vlug, J.J. (1985). De Fuut (Podiceps cristatus). K.N.N.V., Hoogwoud. Voous, K.H. (1992). Moerasvogels van Europa. Tirion, Baarn. Hans Houtman 22

23 Ah, wat een schitterende leegte! Slufter 31 maart 1930 Foto: J.P. Strijbos Op 11 november jl. mailde Ruud Vlek mij een foto van De Slufter. Jan P. Strijbos maakte deze op 31 maart Naar die foto, afkomstig uit de collectie van Bauke Hoekstra, heb ik een poosje zitten kijken. Rond die tijd was ik juist bezig met het schrijven van de Slufter 29 november 2017 Foto: Cor Smit 23

24 laatste hoofdstukken voor een verhalenbundel getiteld Ik moet de horizon om me heen zien. Welnu, horizon ten over op die Slufterfoto, zodat deze een extra dimensie toevoegde aan gezoek naar woorden voor schrijverijen over vogels kijken in gebieden met een onbegrensde gezichtseinder. Juist op die zaterdagmorgen gingen er ook mails over en weer met Rob Bijlsma inzake bibliotheken van Nederlandse vogelaars uit heden en verleden. Tussendoor zond ik Rob de bewuste foto van De Slufter. Per kerende mail schreef hij: Ah, wat een schitterende leegte op die plaat. Kom daar nu eens om. En dat uit de PC van iemand die toch in de eerste plaats faam verwierf door zijn vogelonderzoeken in bosgebieden. Hoewel, al een paar jaar zwerft Rob s winters een paar weken door de bepaald ook ruimtelijke Sahel om na te gaan wat zijn bosvogels uitspoken in hun winterkwartier. Bij het bekijken van die De Slufterfoto van bijna negentig jaar geleden gingen de gedachten aardig op de loop. Met ver weg op rechts de Stuifdijk ziet het ernaar uit dat Strijbos op die 31e maart aan het eind van de Slufterweg de Zanddijk beklom om aan de andere kant de Slufter in te gaan. Dat is nu nog steeds verreweg de populairste toegang. Volgens de overlevering zeulden mijn ouders mij negen jaar later ook via die overgang De Slufter in. Ik weet er niets meer van. Wel herinner ik mij de tochten door De Slufter van weer acht jaar later, in de zomer van In het familiealbum zijn fotootjes geplakt van een net tiener geworden jongeling die eerbiedig een klutenpul oplicht. Sneeuwuil De leegte van De Slufter doet ons in zien in welk Texel Strijbos en zijn makkers rond 1930 op excursie gingen. Jaloersmakend, nietwaar? Ze kwamen er dan ook vaak! In zijn boek Waar de stilte spreekt doet Strijbos verslag over enkele van zijn tochten op Texel. Eentje gaf hij de titel Op expeditie naar Texel. Hij reisde op 13 oktober 1929 naar het eiland voor een aangespoeld zeezoogdier bij De Cocksdorp. In dat hoofdstuk lezen we dat hij s avonds van Den Helder overging naar Oudeschild. Na in De Waal nog even bij kennissen te zijn aangewipt, tufte hij over de Hoofdweg door Eierland noordwaarts. Strijbos schreef: Plotseling vliegt er uit den wegberm een groote witte vogel op. Meteen is het spotlight op den meevliegenden vogel gericht en dan ontdekken we tot onze groote vreugde, dat het een sneeuwuil is. Een zeer zeldzame gast uit het hooge noorden, een knaap van een vogel, die in zittende houding bijna een halven meter hoog is, hagelwit, alleen op de groote, breede vogels vertoont hij wat donkere vlekjes. Even daarna zwaait hij om en is verdwenen. Het begin is boven verwachting en vol goeden moed wordt de tocht voortgezet. In De Cocksdorp aangekomen vernam Strijbos dat een hoge vloed het gestrande zeezoogdier had meegevoerd. De volgende dag gingen ze langs het strand en in De Slufter 24

25 op zoek. Op zich begrijpelijk, maar we lezen niet dat ze ook teruggingen naar Eierland om er naar de Sneeuwuil te speuren. Dat verbaast. Strijbos zond over zijn Sneeuwuil een mededeling naar het tijdschrift Ardea van dezelfde aard als in Waar de stilte spreekt. En daarmee werd de Eierlandse Sneeuwuil van 13 oktober 1929 toegevoegd aan de Nederlandse avifaunistische statistieken. Prompt kwam hij dan ook te staan in Vogels op het Gouwe Boltje. Toen ruwweg 65 jaar later de heren van de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna, de CDNA, naar toen geldende inzichten en normen retrospectief alle dwaalgasten tegen het licht gingen houden, redde met veel andere waarnemingen ook de Eierlandse Sneeuwuil van Strijbos het niet. De deining die de CDNA met haar snoeiwerk toen veroorzaakte, galmt nu nog na. Tja, het was wel typisch dat Strijbos c.s. de volgende dag Eierland niet gingen uitkammen. Een Sneeuwuil nota bene! Want reken maar dat een in het aardedonker vanuit de berm opvliegende Velduil of Kerkuil die een spotlight op zich gericht krijgt ook zeer wit kan oplichten. Hoe dan ook, ik zou die 13e oktober graag bij Strijbos achterop zijn Harley Davidson hebben gezeten. Niet zozeer voor die Sneeuwuil maar wel om een dag Texel van 90 jaar geleden te ervaren. Terug naar De Slufter van In tegenstelling tot het vegetatiedek van anno heden valt op de foto te zien hoe kaal het er toen was. In de eerste helft van de vorige eeuw bestond De Slufter voor het grootste deel uit een zandige vlakte met zeekraalvelden. Hier en daar op de wat hogere terreindelen stond Engels gras. Inderdaad, wat een schitterende leegte. Begrijpelijk dat Strijbos graag met zijn makkers 90 jaar geleden naar Texel trok. Alleen al De Slufter van toen.! Literatuur Strijbos, J.P. (1930). Waar de stilte spreekt. Natuurleven van Hollands s blanke stranden en blonde duinen. H.J.W. Becht, Amsterdam. IJzendoorn, E.J. van & J. van der Laan (1996). Herziening Nederlandse Avifaunistische Lijst : tweede fase. Dutch Birding 18, Gerard Ouweneel 25

26 Interessante ringvondsten en kleurringwaarnemingen In de Skor worden we jaarlijks uitgebreid op de hoogte gebracht van de vangst- en ringgegevens van de Korverskooi. Maar door vogelaars worden ook regelmatig ringen gevonden en kleurringen gezien. De gegevens daarvan komen terecht bij het Vogeltrekstation (VT) of bij de onderzoekers van bepaalde soorten. In groter verband lezen we daarover dan veel later misschien weleens iets in een rapport of ornithologisch tijdschrift. Het lijkt me leuk een paar van die vondsten of waarnemingen die ik of Sytske deden, hier te presenteren en vooral ook om er iets meer over te vertellen. Nu zijn wij geen fanatieke ringaflezers, of gaan we er speciaal op uit om zoveel mogelijk ringen af te lezen. Dit is dus een informatief van-de-hak-op-de-tak stukje over een geringde Noordse Stormvogel, Tapuit, Zilvermeeuw en enkele Grauwe Ganzen. Het eerste geval betreft een Noordse Stormvogel die Sytske op 20 augustus 2017 dood vond op het strand, ongeveer bij de echte paal 9. Ik schrijf met opzet echte paal 9. Immers de locatie van wat nu op Texel strandpaviljoen paal 9 genoemd wordt, is in feite paal 10. De vogel droeg een Engelse ring en via het VT in Wageningen kregen we al half september de ringgegevens. Het onfortuinlijke dier bleek op 9 juli 1992 als ouder dan 3 jaar te zijn geringd op het zuidpuntje van Shetland nabij Sumburgh Airport. In de noordelijke Noordzee dus, boven Schotland en (bijna) halverwege Noorwegen. Op een afstand van 824 km van het Texelse zuidstrand. Tussen de ringdatum en de vondst lagen 9173 dagen, zijnde 25 jaar, 1 maand en 11 dagen volgens de opgave van het London British Museum. De Noordse Stormvogel was dus ten minste 28 jaar oud geworden. Dat lijkt oud, maar bij deze soort is een leeftijd van 40 jaar niet ongewoon! Van veel minder ver kwam een jonge Tapuit. Al enkele jaren worden Tapuiten in de noordkop van Noord-Holland en onze Eierlandse Duinen voorzien van kleurringen. Over het onderzoek naar voorkomen en broedsucces werd in de Skor al geschreven (Smit & Esselaar 2016 en Smit & van der Spek 2017). Tot voor kort lukte het me niet zo n Tapuit te zien te krijgen of de ringetjes af te lezen. Bij Tapuiten in de duinen in de broedtijd, krijg je ook maar zelden de kans hun pootjes te bekijken omdat de vegetatie, ook al is hij maar kort, toch nog altijd te lang is. Maar op 4 september lukte het dan eindelijk wel. Een eerste herfst ex. foerageerde bij het parkeerterrein van paal 9. En, heel coöperatief, ging hij even op het hek zitten waardoor ik een fotootje kon maken. De Tapuit met links een VT-ring en daaronder blauw en met rechts een roze en paarse ring, bleek als nestjong geringd te zijn op 18 juli in, inderdaad, de Eierlandse Duinen. Zijn reis zuidwaarts was dus net ingezet, maar het diertje had nog wel enkele duizenden kilometers te gaan! Zien we hem het volgend jaar weer terug? Meldingen van gekleurringde Tapuiten kunnen worden opgestuurd naar: frank.majoor@sovon.nl. Sinds Kees Camphuysen zijn meeuwenonderzoek startte in de Geulduinen (Kelderhuispolder), zie je op het strand, zeker vanaf paal 12 en zuidwaarts tot ver op de Hors bij elke wandeling gekleurringde Zilver- of Kleine Mantelmeeuwen. Zonder telescoop 26

27 gaat het aflezen daarvan nog niet eens zo makkelijk, maar het fototoestel met telelens brengt dan uitkomst. Mits scherp, kan je de foto s thuis sterk uitvergroten en wordt de code duidelijk. De meeuwen van Kees dragen altijd een groene ring. Het fijne is dat als je de waarneming naar hem doorstuurt (Kees.Camphuysen@nioz.nl) je doorgaans binnen enkele dagen bericht krijgt met alle gegevens: waar en wanneer geringd, waar en wanneer de vogel al eerder werd gezien en foto s en de afstanden. Zilvermeeuw KATR op het strand op 20 september Foto: Adriaan Dijksen/Foto Fitis Ik wil één waarneming van ons noemen. Die is namelijk opmerkelijk en roept vragen op. Op 4 juli 2017 fotografeerde ik een volwassen Zilvermeeuw met code F-AAN op het strand bij paal 12. Kees was blij verrast met de waarneming, want de vogel was twee jaar van de radar geweest. De meeste geringde meeuwen worden heel geregeld gezien en gemeld tot in België en Frankrijk toe. Maar dit exemplaar was het laatst gezien op 23 juni 2015 in het territorium waar hij broedde (mislukt broedgeval) in de Kelderhuispolder. In 2016 keerde hij, volgens Kees, niet in de kolonie terug. Zijn partner wel en die broedde toen met een nieuwe partner. Ook in 2017 werd de vogel niet in de broedtijd in de Kelderhuispolder teruggevonden. Waar was hij tussen 23 juni 2015 en 4 juli 2017 gebleven? En nog wel ongezien? Het zal wel altijd een raadsel blijven. Nu afwachten of hij elders gemeld wordt, of hij weer naar een onbekende plek verdwijnt en of hij in 2018 toch weer in de Kelderhuispolder gaat broeden. 27

28 Ten slotte: Grauwe Ganzen. Een soort waarover heel wat te doen is en evenzo veel valt te vertellen. M92 met zijn vrouw; op Wieringen geringd, maar Texelaar geworden. Foto: Adriaan Dijksen/Foto Fitis PHP, jonge gans geringd in 2010 in het Grote Vlak. Na 20 juli van dat jaar niet meer gezien. Foto: Adriaan Dijksen/Foto Fitis 28

29 In de jaren 2009 en 2010 werden op Texel flink wat ganzen gekleurringd met groene ringen. In Waal en Burg in exemplaren met een code beginnend met een S, in ex. in het Grote Vlak met een P en in hetzelfde jaar in Dijkmanshuizen (37 ex.) en bij de Roggesloot (3 ex.) met een F. Totaal dus precies 100. Ook elders in Noord-Holland, bijvoorbeeld op Wieringen, werden ganzen voorzien van kleurringen. Naast de kleurring kregen al deze vogels ook een opvallende halsband zodat het aflezen van de ganzen in hoog gras of zwemmend ook goed kon. De dieren uit het Grote Vlak heb ik allemaal tenminste één maal afgelezen. De laatste jaren is dat echter een stuk minder geworden, ondanks goed opletten. Een teken dat de meeste van deze vogels waarschijnlijk niet heel erg oud zijn geworden, ondanks dat er in de literatuur een leeftijd van 20 jaar en meer genoemd wordt. Weggetrokken zijn ze waarschijnlijk niet, dan waren ze wel van andere plaatsen gemeld. Dus ze zijn dood: geschoten of door andere oorzaken gestorven? In Kleijn et al. (2012) wordt een jaarlijkse overlevingskans voor Texel genoemd van 0,83. Dat getal doorberekend op de ganzen uit het Grote Vlak zou betekenen dat daarvan nu nog 4,3 dieren zouden moeten leven. Maar als we op Geese. org kijken zien we dat er nog slechts één (PHP) gemeld is dit jaar. Omdat er een hoge waarnemersdichtheid is, mogen we dus aannemen dat alle andere gekleurringde ganzen er niet meer zijn. Dat geldt waarschijnlijk ook voor de ganzen die op andere plaatsen werden geringd. Omdat ik die niet allemaal zag, kan ik dat niet exact nakijken op de site. In ieder geval is het overlevingspercentage lager dan Kleijn et al. noemen. Toch brengt het schieten van duizenden ganzen per jaar geen vermindering van het totaal aantal: in de jaren 2009 t/m 2011 werden op Texel in totaal bijna ganzen gedood zonder dat het aantal op Texel wezenlijk verminderde (Kleijn 2012). In 2012 en 2013 schreef ik in 3 stukken in de Skor (Dijksen 2012, 2013) al eens over de ring-aflezingen waaruit bleek dat er niet veel, maar wel geregeld uitwisseling was van ganzen van en naar Texel. Het hierboven al aangehaalde rapport van Kleijn et al. (Pilot onderzoek Grauwe ganzen op Texel) meldt dat uitwisseling tussen Texel en andere gebieden heel minimaal is en geen rol van betekenis heeft voor de omvang van de populatie. En dat bepaalde destijds mede het idee dat de Texelse populatie een vaste groep betrof die beheersbaar was en in aantal sterk terug gebracht zou kunnen worden. Nu betrof dat rapport onderzoek over slechts ruim 2 jaren. Inmiddels weten we wel beter. Wie geregeld op Texels zuidpunt komt ziet nogal eens ganzen tussen de overkant en het eiland heen en weer vliegen. Terwijl op zaterdagmorgen 23 september j.l. 2 jagers langs de Rommelpot in hinderlaag met lokganzen (op een perceel waar geen schade gedaan werd) naar schatting Grauwe Ganzen schoten (of aanschoten waarna de jager het nog levende dier bij de kop pakte en het daarna enkele malen in de rondte slingerde om het definitief te doden), vlogen diezelfde morgen over de Hors en Mokbaai naar schatting zo n 300 exemplaren van over het Marsdiep Texel binnen! Recent, in 2016, zijn er volwassen Grauwe Ganzen op Terschelling geringd. Dit jaar doken er al Terschellingers op Texel op. Op 23 september zag ik in een groep van ruim 100 vogels 29

30 VLIEGENSVLUG OP RECLAMEGEBIED 53 Graden Noord Spinbaan MC Den Burg 53 Graden Noord Tussen de Bogen JB Amsterdam T E info@53gradennoord.nl I

31 FLYERS 5000 EXEMPLAREN TWEEZIJDIG IN KLEUR INCLUSIEF ONTWERP FORMAAT A4 21 X 30 CM F595,- FORMAAT A5 21 X 15 CM F495,- ÉN VERSPREIDING OP HEEL TEXEL BIJ DE TEXELSE COURANT PRIJZEN ZIJN EXCL. BTW Vismarkt 7, Den Burg, Texel t e drukkerij@lenr.nl

32 Gevangen ganzen in Waal en Burg in Niet om te vergassen maar om te ringen. Foto: Adriaan Dijksen/Foto Fitis in de Ploegelanden gans TTP. Als je een eigen account aanmaakt op Geese.org kan je ze daar invoeren en snel alle gegevens van het betreffende dier inzien. TTP was op 3 juni 2016 geringd op het Groene Strand van Terschelling als volwassen ex. Op 15 juni werd hij daar gezien, gepaard met gans TEP, en met 1 jong. In 2017 is het broeden kennelijk mislukt en werd hij op 4 juni in een ruigroep gezien in de 1e Kroonspolder op Vlieland. En op 23 september zat hij zich dus uitgebreid te poetsen in de Ploegelanden. Ruim een maand later (26 oktober) zag Bernard Spaans deze gans in polder Het Noorden. TTP was niet de eerste Terschellinger op Texel. Eerder al, van 14 t/m 19 augustus werd het paartje TNY en TUG nabij de Robbenjager gezien, o.a. door Jos van den Berg. Tot nu toe zijn er van deze dieren nog geen septemberwaarnemingen gedaan, ook niet op Terschelling. Zijn ze in de polder al gestorven door Texels vuur? Een ander geval betreft een buitenlander. Op 24 november 2016 foerageerde een groep van honderden Grauwe Ganzen en tientallen Kleine Zwanen op bietenloof langs het Kooiwegje in De Hemmer. Daarbij zat een Grauwe Gans met een blauwe halsband: BH7. Een Noor! In het verleden trokken er jaarlijks heel wat noordelijk broedende Grauwe 32

33 Ganzen vanaf half augustus over Texel naar het zuiden. Die overwinterden vooral in de Cota Doñana in Zuid-Spanje. Maar ze brachten ook hier wel met ten minste enkele honderden exemplaren de winter door (Dijksen et al. 1996). Tegenwoordig blijven steeds meer Scandinaviërs daar in de winter hangen. En trekgroepjes vallen nu tussen de massa eigen ganzen natuurlijk ook niet meer op. Maar zuidwaartse trek is er dus toch nog steeds. BH7 bleek op 13 juli 2011 geringd te zijn op Husvær, een eiland ongeveer halverwege de Noorse westkust, zo n 600 km noordelijk van Trondheim. De afstand tussen Husvær en Texel bedraagt hemelsbreed 1500 km. In de late herfst van 2012 en 2014 werd deze gans in noordelijk Groningen gezien en in maart 2014 en februari 2016 resp. bij Naarden en Weesp. In de herfst van 2016 verbleef hij van 1 september tot 6 oktober langs de kust in noordelijk Denemarken, hij trekt dus nog steeds, om daarna naar Texel te vliegen. De voorlopig laatste meldingen komen van 17 en 18 februari 2017 uit Woudsend (Friesland). In 2013, noch in 2015 werd hij opgemerkt. Uit het land van herkomst komen helemaal geen meldingen. De westkust van Noorwegen is bespikkeld met eilanden en er wonen nauwelijks mensen, dus dat hoeft geen verwondering te wekken. De trefkans daar is uiterst gering. We mogen BH7 toch wel een kanjer noemen. Al 6 jaar heeft hij de Noorse, Deense en Nederlandse geweren weten te ontwijken! Literatuur Dijksen, A.J, m.m.v. F.-J. Maas & C. Smit, Vogels op het Gouwe Boltje. Een volledig overzicht van de Avifauna van Texel. Langeveld & de Rooy BV, Texel. Dijksen, A., In de ban van de ring: Grauwe Ganzen met halsbanden, deel 1 en deel 2. De Skor 30 (4 en 5), resp en Dijksen, A., In de ban van de ring: Grauwe Ganzen met halsbanden, deel 3. De Skor 31 (1), Kleijn, D, M. van Riel & T.C.P. Melman, Pilot onderzoek Grauwe ganzen op Texel. Alterra-rapport Smit, C. & J. Esselaar, Een karakteristieke duinvogel: de Tapuit. De Skor 35 (2), Smit, C. & E. van der Spek, Onderzoek naar Tapuiten in de Eierlandse Duinen in De Skor 36 (2), Website Adriaan Dijksen Kustbroeders op Texel in 2017 Dwergsterns Voor Dwergsterns is 2017 een erg slecht broedjaar geweest. Het leek in mei allemaal nog goed te gaan. Op 5 mei werd op de Razende Bol al een flinke groep Dwergsterns gezien en in de Sluftergeul werden in die periode 18 exemplaren gezien. Deze alarmeerden wel, maar tot een broedpoging is het daar niet gekomen. Ook in Ottersaat en Utopia werden Dwergsterns gezien, maar ook hier geen broedgevallen. Tijdens de wadvogeltelling van 12 mei zaten verspreid over de Hors 60 Dwergsterns. Bij paal 5 en bij paal 7.08 begonnen de eerste vogels wat te alarmeren, maar ze hadden nog geen eieren. Op 27 mei telden medewerkers van SBB bij paal 7.08 op de Hors 72 paar nestelende Dwergsterns. Dat leek 33

34 allemaal goed te komen. Hier gingen ook 2 paar Bontbekplevieren tussen broeden. In de Slufter werden op die dag 12 alarmerende paartjes Dwergsterns geteld. Op 6 en 7 juni strooide slecht weer roet in het eten. Een stormachtige zuidwestenwind in combinatie met hoog water, regen en koude zorgde er voor dat alle sterns stopten met broeden. Hoewel niet de hele kolonie overspoeld werd, waren ze toch allemaal vertrokken. De aanwezigheid en/of goede bereikbaarheid van voedsel zal ook een rol gespeeld hebben. De Bontbekjes op de Hors zijn niet vertrokken en hebben meerdere keren nestjes uitgebroed. Laat in het seizoen begonnen de Dwergsterns nog met een broedpoging op de nieuwe eilandjes bij de Sluishoek (vlak bij Ottersaat). Hier zijn 7 paartjes geteld, waarvan er 4 paar jongen gekregen hebben. Ondanks alle inspanningen was 2017 een erg slecht broedseizoen voor de Dwergsterns. In totaal hebben 91 paren op 3 locaties gebroed, met een slecht broedresultaat. Er zijn maar enkele jongen vlieg vlug geworden. Bontbekplevier Op diverse plaatsen hebben weer een aantal Bontbekplevieren gebroed. In het Strandreservaat bij de vuurtoren was 1 paar aanwezig, nabij paal 29 2, op de parkeerterreinen bij de strandslagen 5, op de Hors 5, de Schorren 1, de Volharding 2, de Westerkolk 1, Waal en Burg 1 en de Slufter 2 paar. Totaal broedden er op Texel ruim 20 paren die juist wel succesvol waren. Van enkele gebieden zijn nog geen gegevens over broedende Bontbekjes ontvangen, maar ook op Texel is sprake van een langzaam achteruitgaande trend. De Strandplevier was dit jaar afwezig als broedvogel. Volharding Op 24 mei alarmeerden op de Volharding 5 paar Dwergsterns, maar deze hadden nog geen eieren. Eind mei zaten er wel 3 paar Dwergsterns op eieren, samen met 3 paar Visdieven, 1 paar Noordse Stern en 2 paar Bontbekplevieren. Later in het seizoen waren er nog 7 broedpogingen van Dwergsterns maar ook hier is het niet goed gegaan. Door de plaatselijk aflandige wind zijn hier geen nesten overspoeld geraakt, maar ondanks de afzetting liepen hier veel mensen door de kolonie en verstoorden zo de vogels. Volgend jaar moet de afzetting toch wat anders gemaakt worden en het is de bedoeling dat er dan ook betere voorlichtingsborden komen. Hiervoor is tijdens het Vogelfestival in mei met allerlei acties geld opgehaald. Steenplaat Jan van Dijk en de bemanning van de Phoca telden op 2 juli op de Steenplaat (op basis van het aantal rondvliegende vogels) 55 paren Dwergsterns, 40 paren Visdiefjes, 7 paren Noordse Sterns en 6 paren Scholeksters. Verder werd 1 leeg nest van een Eider 34

35 aangetroffen en 3 paar Bontbekplevieren, waarvan ze 1 nest met eieren vonden en 2 paren alarmerend. Waarschijnlijk gaat het hier (deels) om vogels die het eerder al ergens anders geprobeerd hebben. Een controlerondje op 26 juli leverde 45 nesten met eieren en jongen van Visdieven op, plus 8 nesten van Noordse Sterns en 4 Scholeksters. Er werd nog een handvol jonge Dwergsterns gezien, maar geen nesten meer. Strandreservaat Dit jaar is net voor het broedseizoen een afzetting geplaatst rond het eerste Strandreservaat op Texel. Een strook van ruim 200 m breed van paal 30 tot aan de Eierlandse Dam is aangewezen als Strandreservaat. In 2016 broedden hier enkele Bontbekplevieren en een Strandplevier. Er heeft dit jaar slechts 1 paartje Bontbekplevier binnen deze afzetting gebroed. Hopelijk komen er volgend jaar meer kustbroeders op af en krijgt de Bontbekplevier weer een stijgende lijn te pakken. Dank Namens de kustbroeders dank aan iedereen die gegevens heeft aangeleverd en heeft meegeholpen aan het beschermen van de broedlocaties. Giel Witte Strandreservaat nabij de Vuurtoren. Foto: Giel Witte 35

36 Vogelmoment 6: Leuke tuinsoort! In de loop van vrijdagmorgen 15 september ziet partner Laura in het geboomte bij onze vakantiewoning op Oost een glimp van een verdachte Phyllopscopus. De vogel lijkt daarna wel opgelost want we kunnen hem, ondanks uitgebreide zoekacties, niet terugvinden. We geven het op, gaan vervolgens op stap naar Utopia en de noordpunt van het eiland en vergeten het voorval min of meer. s Middags, alweer geruime tijd thuis, is onze Phyllos (het kan bijna niet anders dan dat het de vogel van s morgens is) echter ineens weer present en nu laat de vogel zich bij tijd en wijle wél wat langer bekijken. We zien een nogal opwindende combinatie van kenmerken: een lange witte wenkbrauwstreep, een donkere oogstreep, lichte gelige poten, een witachtige onderzijde en een smalle vleugelstreep zonder zwarte zoom en daarvóór een vage aanduiding van een tweede vleugelstreep. Die brengt je in de buurt van zeldzaamheden als Grauwe Fitis, Swinhoes Boszanger en Noordse Boszanger, waarbij de ogenschijnlijk lange handpenprojectie op de laatste soort lijkt te wijzen. Omdat we geen fotoapparatuur ter beschikking hebben bellen we, vrezend dat de vogel wel weer eens snel uit zicht zou 36

37 kunnen raken, nerveus met dorpsgenoot Ruud van Beusekom met het verzoek even met ons mee te kijken. Gelukkig laat de vogel zich ook na zijn komst met tussenpozen goed zien, waardoor we met gezamenlijk aanvullend waargenomen kenmerken de determinatie rond kunnen maken: een Noordse Boszanger! De soort is behoorlijk zeldzaam in onze contreien: tot en met 2016 staan er voor ons land slechts 24 door de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna (CDNA) aanvaarde gevallen in de boeken. We maken de waarneming daarom via Bird Alerts Texel bekend en kort daarop snellen de eerste gespannen vogelaars toe. Onze boszanger gedraagt zich nu voorbeeldig: hij huist doorgaans enkele meters hoog in dicht gebladerte maar is ook regelmatig vrij zittend of biddend te zien. Eenmaal verschalkt hij een kleine, groene sprinkhaan. Al met al weten zo n vijfentwintig personen de vogel tussen zes uur en half acht te zien te krijgen. Dat ontlokt meerdere gelukkigen de opmerking die als titel boven dit verhaal staat. De volgende morgen staan er al vroeg weer mensen te posten maar de vogel is en blijft onvindbaar Noordse Boszangers spreken niet alleen vanwege hun zeldzaamheid hier tot de verbeelding, maar ook om andere redenen. Zo broeden ze, doorgaans algemeen, in een gebied dat zich van Noord-Scandinavië en Noord-Finland oostwaarts tot in West-Alaska uitstrekt, waarbij ze in een deel van Siberië en in Japan tot op zuidelijker breedtegraden broeden dan elders. Ze overwinteren in Zuidoost-Azië, inclusief de Filippijnen en Indonesië. Om daar te komen moeten westelijke broedvogels dus een andere trekrichting Noordse Boszanger, Oost, 15 september Foto: Klaas de Jong 37

38 volgen dan die in Oost-Siberië, Alaska en Japan. Westelijke vogels trekken na het broedseizoen eerst oostwaarts om pas in Siberië naar het zuidoosten af te buigen en vervolgens via het oosten van China het overwinteringsgebied te bereiken. Dit betekent voor de westelijkste broedvogels een tocht van zo n km. Ze keren pas laat in de broedgebieden terug: in het westen rond half juni, oostelijker wat vroeger. Op 2 juni 1991 zagen we in bomen en struiken in de rivierduinen langs de Selenga (nabij het Baikalmeer) in elk geval nog flinke aantallen Noordse Boszangers op trek. Hoewel Noordse Boszangers, zoals gezegd, ook relatief dichtbij in Noord-Scandinavië, Finland en Europees Rusland broeden is het verleidelijk te denken bewijs is er natuurlijk niet voor dat onze vogel met een stroom Bladkoningen van achter de Oeral is meegekomen. Sinds 15 september zijn er namelijk, zowel op Texel als elders langs de kust, Bladkoningen waargenomen en na de Texelse Noordse Boszanger zijn er (stand op 9 oktober 2017) ook van maar liefst vier andere locaties waarnemingen van de soort gemeld (Schouwen, Rottumerplaat, de Maasvlakte en Schiermonnikoog). De Texelse waarneming is inmiddels ingediend bij de CDNA en is, vooropgesteld dat de Commissie die bekrachtigt, de eerste officiële waarneming van deze soort op Texel. Literatuur Cramp, S. & D.J. Brooks (1992). Handbook of the birds of Europe, the Middle East and North Africa, Vol. VI, Warblers. Oxford University Press, Oxford, 728 p. Glutz von Blotzheim, U.N. & K.M. Bauer (1991). Handbuch der Vögel Mitteleuropas, Band 12-2, Passeriformes (Vol. 3). AULA-Verlag, Wiesbaden, 1460 p. Jacques de Raad Verslag van excursie Vogelwerkgroep Horsmeertjes-Hors-Mokbaai Op 11 november startten we o.l.v. Giel Witte bij het parkeerterrein bij de Horsmeertjes. Het was in de Mokbaai hoger water dan verwacht door de harde wind in de voorafgaande nacht. Daardoor zaten de steltlopers al wat verder de baai in, wat te ver om nog mooi te bekijken. Maar een aardige groep Kluten stond nog in het ondiepe water dichterbij. Er stond een harde westenwind, maar wij liepen lekker in de luwte tussen de meertjes door en keken naar Futen en alle verschillende soorten eenden waaronder enkele Tafeleenden. Eén van de deelnemers ontdekte zelfs een vrouwtje Middelste Zaagbek, niet ver van de kant. Enkelen zagen een IJsvogel in een flits voorbijschieten, er foerageerden 3 Grote Zilverreigers en er vloog 1 Kleine vlak langs. Zijn gele tenen waren, door de kijker, goed te zien. Nog voordat we bij onze uitkijkplaats De Waterral waren, riep er een Waterral. Op de uitkijkplaats stonden we met de kop recht in de wind, dat was niet zo aangenaam en er waren ook nauwelijks vogels te zien. 38

39 Excursie de Hors, Door naar de Hors waar we bij de ingang weer een roepende Waterral hoorden. Hier kregen we een veel beter uitzicht op de spectaculaire, woeste wolkenluchten met zelfs even een windhoosje onder een wolk. Met grote regelmaat vlogen er kleine groepjes Kramsvogels richting Den Helder. Die lieten zich door het herfstweer niet tegenhouden. We hadden al enkele korte regenbuitjes getrotseerd maar op de Hors bleef het droog. Links en rechts passeerden wel buien en we zagen een paar prachtige regenbogen. Ongeveer aan het eind van het wandelpad waar de vlakte begint, ontdekten we een mooi groepje Sneeuwgorzen. Het waren er ongeveer 30. Al pikkend en bijna rennend over de lage duintjes trokken ze voorbij. Plotseling verschenen er nog circa 25. Die kwamen even wat dichter bij. Voor veel deelnemers was dit een heel bijzondere waarneming. Ook ik had er al in jaren niet zoveel gezien. De grote groepen steltlopers op de zuidelijke Hors, waar we op gehoopt hadden, waren er niet. Kennelijk was er op het Balgzand nog droge grond voor hen om te overtijen. Wel zagen we bijvoorbeeld wat Drieteentjes, een groepje Kanoeten en enkele Bonte Strandlopers. Langs het kamp gingen we terug. Er stond wat te veel wind om kleine vogeltjes te ontdekken. Lekker in de luwte van het havendijkje van de Joost Dourleinkazerne zat weer een Kleine Zilverreiger en in de Mokbaai zwommen Brilduikers. Een Watersnip vloog op en een vrouw Beflijster vloog de bosjes in en wilde er niet meer uitkomen. Na bijna twee en een half uur waren we weer terug op het beginpunt. Aantal deelnemers: 19. Aantal waargenomen vogelsoorten: 49 Foto: Adriaan Dijksen/Foto Fitis Adriaan Dijksen 39

40 Oorzaak van (gerepareerd) gat in Zwanenmossel gevonden In Skor schreef ik over een Zwanenmossel uit de Moksloot die een gerepareerd gat vertoonde (Cadée 2016). Toen verdacht ik een vogel, mogelijk een reiger, en verzocht om hulp. Een vergelijkbare oproep plaatste ik in Spirula (Cadée 2017), het blad van de Nederlandse Malacologische Vereniging (NMV). Dit leverde twee reacties op. Allereerst mailde Anthonie van Peursen (NMV, ) dat hij zich vaag herinnerde eerder een mossel met drie gaten op een rij in uitgebaggerd slootmateriaal te hebben gevonden. Die gaten waren volgens hem gemaakt door de hark waarmee de sloot was schoongemaakt. De tweede reactie, een mailtje van Klaas Kikkert ( ), bevestigde dit volledig. Hij schreef me: Elk najaar in oktober wordt de Moksloot gemaaid met behulp van een kraanbak met maaibalk het maaisel plus prut en ander materiaal wordt op de kant gegooid. Meestal loop ik deze maaibulten langs voor interessant materiaal, het valt mij op dat er dan ook altijd veel van dit soort mosselen op de kant liggen en meestal gooi ik deze dan terug in het water. Er zitten ook veel beschadigde mosselen tussen, het zou best eens kunnen dat dit door de maaibalk is ontstaan. Kennelijk had één van zijn geredde Zwanenmossels een beschadiging opgelopen, maar kon die weer repareren. Ik ben Klaas Kikkert dankbaar voor deze informatie en de zorg waarmee hij de Zwanenmossels behandelt. Literatuur Cadée, G.C. (2016). Dader gezocht. De Skor 35 (4), 28. Cadée, G.C. (2017). Beschadigde en één gerepareerde zwanenmossel Anodonta cygnaea (Linnaeus, 1758) uit de Moksloot op Texel. Spirula 410, 4-5. Gerhard C. Cadée 40 Zwanenmossel met gerepareerd gat. Foto: Gerhard C. Cadée

41 Huiszwaluwen in 2017 Van geen enkele gewone soort hebben we, voor zover ik kan nagaan, een dergelijke lange en complete jaarlijkse reeks van het aantal broedgevallen op Texel. Natuurlijk zijn die er wel uit de natuurreservaten van zeldzame of belangwekkende vogels zoals Lepelaar, Velduil en Blauwe Kiekendief. En ook van soorten zoals Bontbekplevier en Kluut worden jaarlijks min of meer complete aantallen geteld. Maar dat zijn allemaal vogels die op vaste plaatsen, meestal in natuurgebieden, voorkomen. De Huiszwaluw echter is breed verspreid over het eiland en vertegenwoordigt als lange-afstandstrekker en typische insecteneter een heel andere groep. Hulde dus aan alle tellers waarvan er een groot aantal de tellingen al sinds het midden van de jaren negentig van de vorige eeuw volhoudt. Goed nieuws dit jaar. De terugval in 2016 van de soort werd weer helemaal goed gemaakt en het totaal voor het eiland kwam ten slotte uit op 408 paren. Een nieuw record voor Texel. De alarmerende berichten over de grote achteruitgang van het aantal insecten, is dus niet terug te vinden in het aantal huisjes op ons eiland. Er zijn uiteraard insecten en insecten. Wellicht betreft de achteruitgang insecten die niet in grote hoeveelheden door de zwaluwen gevangen worden. Zoals al vaker in de verslagen over deze soort opgemerkt, voor- en achteruitgang worden door vele factoren bepaald, die elkaar deels kunnen compenseren of juist samenwerken, ten goede of ten kwade, per jaar verschillend. Mogelijk dat de uitbreiding van het aantal natte natuurgebieden een positieve factor is. En misschien speelt ook de opwarming van het klimaat wel mee: in zuidelijker landen is de Huiszwaluw in het algemeen talrijker dan in Nederland. Maar de Huiszwaluw heeft heel wat in zijn mars want in Siberië zijn er plaatsen waar hij boven de poolcirkel broedt! Met de meer dan 400 nesten zijn we zelfs het beste jaar uit vroeger tijden ruim voorbij gestreefd. Dat waren 325 paren in In die tijd werd het hele eiland maar door een paar mensen afgezocht. Er kan dus toen wel enige ondertelling hebben plaatsgevonden en moeten we spreken van minimaal 325. Maar toch. Het is nauwelijks voor te stellen dat er na een enorme afname in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw, in 1997 maar 37 paren Huiszwaluwen op heel Texel broedden. De cijfers in de drie tabellen geven de aantallen van heel Texel per jaar, per dorp en in het buitengebied. Ze spreken grotendeels voor zichzelf. Oosterend is op afstand het dorp met de meeste Huiszwaluwen, hoewel ook De Waal, veel kleiner, een indrukwekkend aantal Jaar Aantal nesten toe-/afname van jaar op jaar +60% +10% +15% -0,5% +1,5% +29% +6% -22% +21% +38% +11% -19% Tabel 1. Aantallen paren Huizwaluwen in de dorpen. 41

42 herbergt. Wachten is nog op hervestiging in De Koog (lang geleden nesten in de toen ook al drukke Dorpsstraat) en het Horntje Den Burg De Waal Den Hoorn Oudeschild Oosterend De Cocksdorp Totaal Tabel 2. Aantallen paren Huiszwaluwen in het buitengebied in de jaren en het aandeel ten opzichte van het totaal aantal op Texel (in procenten). In het buitengebied zijn de toplocaties enkele panden langs de Vuurtorenweg en de huisjes rond de Vuurtoren. Bovendien werden 2 bezette nesten gevonden aan het strandpaviljoen daar dichtbij. Het strand is een nieuw biotoop voor de soort op Texel. Dat is niet uitzonderlijk, in het Middellandse Zeegebied is het vrij gewoon. In totaal waren op de noordkop 33 bezette nesten aanwezig. Nog meer paren broeden langs de Zanddijk bij Akiab, het stropershuisje en het bedrijf van Frans Stark: in totaal 61 paren! Zoals nabij de Eierlandse vuurtoren een gebied (de vijver bij de Robbenjager en het Renvogelveld) behoorlijk vernat werd, zo vond ook in de zuidwesthoek van Polder Eierland natuurbouw plaats en werd er een aantal jaren terug een nat gebied aangelegd: goed voor insecten en voor de voor de nesten noodzakelijke modder. Jaar Paren % van totaal op Texel 22% 28% 31% 36% 32% 34% 40% 35% 38% Tabel 3. Het totaal aantal nesten van de Huiszwaluw op Texel (dorpen plus buitengebied) en de jaarlijkse toeen afname in procenten. Tellers waren (ook) dit jaar: Jan van Dijk, Klaas de Jong, Dirk Maas, Floris Mulder, Cor Smit, Henri Soyer, Jan Witte, Giel Witte en ondergetekende. Adriaan Dijksen 2018 is het jaar van de Huiszwaluw Op de Sovondag op 2 december jl. vertelde Theunis Piersma over de ontwikkeling van de stand van de Huiszwaluw in ons land en West-Europa. Uit oude gegevens blijkt dat de grootse afname (zeker 75%) al plaatsvond voor de jaren zeventig van de vorige eeuw, 42

43 Huiszwaluwen verzamelen nestmateriaal langs de straat na regenbui (Pestani, Macedonië). Foto: Adriaan Dijksen/Foto Fitis toen wij hier op Texel begonnen met tellen. Daarna verdwenen er nog meer paren, maar vanaf ongeveer de eeuwwisseling stabiliseerde de stand zich in ons land en die laat nu plaatselijk zelfs enige groei zien. Het sterk verminderde voedselaanbod lijkt de oorzaak te zijn van de sterke afname. Het is dan vreemd te zien, met de alarmerende berichten over de sterke vermindering van insecten in de laatste 25 jaar in het achterhoofd, dat de stand van de Huiszwaluw nu toch niet verder achteruit gaat. Theunis veronderstelt dat dit kan komen doordat de populatie nu grotendeels afhankelijk is van insecten die leven in de (natte) natuurgebieden. Een mogelijkheid die ik al noemde in het verslag over de Huiszwaluw op Texel. Op dat gebied heeft de ontwikkeling en uitbreiding van natte natuurgebieden in het kader van de Ecologische Hoofdstructuur op het eiland dus al succes. Wel blijkt dat de Huiszwaluwen in het voorjaar gemiddeld steeds later in ons land aankomen en ook weer eerder vertrekken. Bovendien vinden er nu waarschijnlijk veel minder tweede legsels plaats dan vroeger. Dit wijst er op dat de natuurgebieden vergeleken met vroeger gedurende een kortere periode een veel kleiner aantal insecten leveren dan een halve eeuw terug het hele landschap deed. Volgend jaar is door Sovon en Vogelbescherming Nederland uitgeroepen tot het Jaar van de Huiszwaluw. Uiteraard zullen we proberen heel Texel weer geteld te krijgen op bezette nesten. Op de Sovondag werd het Huiszwaluwjaar officieel geopend. Men vraagt alle vogelaars naast de tellingen meer gegevens te verzamelen. Het gaat dan vooral om 43

44 Huiszwaluw met Luisvlieg. het vaststellen van het broedsucces en het noteren van het aantal tweede broedsels per kolonie. Daar worden speciale richtlijnen (en formulieren!) voor ontworpen. Wij hopen dat er ook op Texel mensen (en zeker leden van de Vogelwerkgroep) zijn die een extra inspanning willen doen. Via de website valt daar van alles over te lezen en daar willen we graag naar verwijzen. Ben je geen (vaste) teller en heb je het plan mee te doen, neem dan even contact op met ondergetekende om te horen wie de kolonies op Texel al telt. Zo voorkomen we dubbel werk. Tijdens de Big Day van het Waddenvogelfestival op 12 en 13 mei 2018 komt het ingezamelde sponsorbedrag ten goede aan de bescherming van de Huiszwaluw. Zie daarvoor onze website of die van de organisatoren van de Big Day. Dit zijn Vogelinformatiecentrum, Nationaal Park Duinen van Texel en Vogelbescherming. Adriaan Dijksen foto: René Pop 44

45 Korverskooi 90: 25 jaar vogels ringen in de Korverskooi vervolg overzicht van terugmeldingen van op Texel geringde vogels uit het buitenland en controles van in het buitenland geringde vogels op Texel Inleiding In de twee vorige nummers van de Skor lieten we van 27 soorten op kaartjes zien waar op Texel gevangen vogels met een buitenlandse ring vandaan kwamen en vanuit welk land de door ons geringde vogels werden teruggemeld. Deze keer gaat het om de laatste 12 soorten waarvan we meldingen binnen kregen: Roodborst, Heggenmus, Wintertaling, Houtsnip, Pijlstaart, Koolmees, Pimpelmees, Zwarte Mees, Kleine Mantelmeeuw, Kokmeeuw, Zilvermeeuw en Stormmeeuw. Er zijn door ons echter meer vogels met een buitenlandse ring gevangen dan we in dit en de beide vorige artikelen konden laten zien. Dat komt doordat niet alle ringstations hebben gereageerd op onze vangsten. Als voorbeeld: we hebben inmiddels de hoop verloren om ooit nog eens iets te horen over een Pimpelmees en een Koolmees met een Moskou-ring die we in 2003 terugvingen. Toch blijven we hopen, want tot onze verbazing kregen we in september 2017 bericht over 3 Pijlstaarten die einde jaren zeventig door personeel van Staatsbosbeheer waren geringd en elders werden teruggevangen. Het leek ons daarom een goed idee om deze terugmeldingen, samen met de Wintertalingen en Houtsnippen die wij zelf ringden, in de kaartjes op te nemen. Roodborst en Heggenmus Jaarlijks ringen we zo n Roodborsten. Toch valt het aantal terugmeldingen uit het buitenland van deze soort wat tegen. Kennelijk trekken de meeste exemplaren niet zo ver, want terugmeldingen vanuit Nederland waren er wel veel. Totaal werd er 7 keer één teruggevangen, 2 keer in Groot- Brittannië, 4 keer in Frankrijk en 1 keer in Zweden. De grootste afstand in noordelijke richting bedroeg 832 km (Svanskog, Zweden), die in zuidelijke richting was 757 km (Ile Grande Pleumer-Bodou, Bretagne, Frankrijk). Een Roodborst die in Sandwich Bay, Kent, Groot-Brittannië werd teruggevangen, legde de afstand van 311 km in slechts 17 dagen af, tot nu toe de snelste als je omrekent in kilometers per dag. Van de Roodborsten met een vreemde ring kwamen er drie uit Noorwegen en één uit Duitsland (Helgoland). De grootste afstand (1220 km) legde een in Noorwegen (Sør-Trøndelag) geringd exemplaar af. Deze deed slechts 41 dagen over die afstand. Van de Heggenmussen werd er één teruggemeld uit Meetkerke, West- Vlaanderen, België (238 km in 38 dagen) en één in Ogna Hå, Zuidwest-Noorwegen (603 km in 227 dagen). Van de 3 Heggenmussen met een buitenlandse ring legde een in Skravelsjö, nabij Umeå, Zweden geringd exemplaar 1480 km af. De beide andere werden in Noorwegen geringd, met als grootste afstand (598 km) een in Kristiansand geringd 45

46 Figuur 1: Terugmeldingen van op Texel geringde Roodborsten en Heggenmussen in het buitenland (cirkel) en van op Texel gecontroleerde vogels met een buitenlandse ring (driehoek). exemplaar. Koolmees, Pimpelmees en Zwarte Mees Van de drie mezen met een Russische ring, die we in 2003 tijdens een mezeninvasie uit Oost-Europa vingen, ontvingen we tot dusver van slechts één exemplaar een bericht over de plaats van herkomst. Een Koolmees met Sint Petersburg-ring, die in Kaliningrad, Baltisch-Rusland werd geringd, afstand 1063 km, werd in de Korverskooi na 67 dagen teruggevangen. Een andere Koolmees uit de Korverskooi werd in datzelfde jaar op de terugweg naar Oost-Europa in Bukowa-Kopan, Polen teruggemeld, afstand 779 km. Een in Tved Thisted, Noord-Jutland, Denemarken geringde Pimpelmees werd bij ons gevangen, nadat de vogel 504 km in zuidelijke richting had afgelegd. Twee op Texel geringde Zwarte Mezen werden na resp. 11 en 22 dagen, en op resp. 280 en 309 km afstand, in Lauwe, West-Vlaanderen, België en in Saules Nord, Pas-de-Calais, Noordwest- 46

47 Figuur 2: Terugmeldingen van op Texel geringde Koolmezen, Pimpelmezen en Zwarte Mezen in het buitenland (cirkel) en van op Texel gecontroleerde vogels met een buitenlandse ring (driehoek). Frankrijk, teruggemeld. Wintertaling, Pijlstaart en Houtsnip Van de in Nederland geringde Houtsnippen wordt tegenwoordig een derde tot de helft in de Korverskooi geringd. Maar nog nooit vingen we een Houtsnip met vreemde ring en hoogst zelden vangen we er één terug die we zelf hebben geringd. Ook zijn er tot dusver geen Houtsnippen van ons door andere ringers teruggemeld. Alle terugmeldingen komen helaas van jagers uit landen waar nog op Houtsnippen mag worden gejaagd, namelijk 2 uit Rusland, 3 uit Frankrijk en ook 3 uit Groot-Brittannië. De verste melding kwam van achter de Oeral uit Komi Pechora (3169 km). De andere Rus werd in Tiurula, Karelië geschoten (1758 km). De meest westelijke werd op 674 km afstand in Beaworthy Groot-Brittannië geschoten. De verste trekker uit Frankrijk moest het afleggen tegen een jager in St. Pierre 47

48 Canivet, Calvados (ruim 800 km van hier). Eenden, zoals Pijlstaart en Wintertaling leggen grote afstanden af. De beide in Rusland geschoten Pijlstaarten werden op resp en 3626 km van hier te Khant-Masiyskiy en Jamalië geschoten. De andere werd geschoten in Kusadasi, West-Turkije (2376 km). Van de Wintertalingen die wij als Vogelwerkgroep ringden werden er twee teruggemeld. Eén werd gecontroleerd door een ringer in Marck, Figuur 3: Terugmeldingen van op Texel geringde Wintertalingen, Pijlstaarten en Houtsnippen in het buitenland (driehoek). Pas-de-Calais, Frankrijk (309 km), de ander werd geschoten bij Valencia, Spanje (1590 km). Kleine Mantelmeeuw, Zilvermeeuw, Stormmeeuw en Kokmeeuw Tussen 2000 tot en 2004 werden in enkele Texelse kolonies jaarlijks 100 nestjongen van Zilver- Kleine Mantel- en Stormmeeuwen door leden van de Vogelwerkgroep geringd. De meeste terugmeldingen kwamen van of uit de directe omgeving van Texel. Slechts een tiental meeuwen werd uit het buitenland gemeld. Een Kleine Mantelmeeuw werd op een afstand van 2034 km van hier gevangen langs de kust bij Faro, Zuid-Portugal. Drie Kleine Mantelmeeuwen werden op Helgoland, Duitsland teruggevangen (afstand 245 km) en in Frankrijk las men bij La Séguinière, Maine-et-Loire een ring af met een telescoop, afstand 48

49 Impington, nabij Cambridge, afstand 323 km. In noordwestelijke richting van Texel werden een Stormmeeuw en 2 Kokmeeuwen teruggevangen. De Stormmeeuw werd op 349 km afstand in Rendsburg, Duitsland afgelezen, de beide Kokmeeuwen werden teruggevangen in resp. Kopenhagen en Emdrup, Denemarken (afstand resp. 582 en 580 km). Hoewel er heel veel terugmeldingen van Zilvermeeuwen van of uit de nabijheid van Texel kwamen, kregen we toch ook nog 2 buitenlandse terugmeldingen van deze soort, beide door ringaflezing langs de kust. Eén op Helgoland, Duitsland (236 km,) de ander bij Blaringhem, Noordwest-Frankrijk (304 km). Figuur 4: Terugmeldingen van op Texel geringde meeuwen in het buitenland (driehoek). Mart Zijm Anja Cervencl 49

50 Van de redactie 3 Van het bestuur 4 Agenda 5 Watervogeltellingen op Texel: Deel 1: de aantallen op Texel vergeleken met de totalen van de Nederlandse Waddenzee 7 Broedende Futen bij de Stengweg, een zomer lang gevolgd 17 Ah, wat een schitterende leegte! 23 Interessante ringvondsten en kleurringwaarnemingen 26 Kustbroeders op Texel in Vogelmoment 6: Leuke tuinsoort! 36 Verslag van excursie Vogelwerkgroep Horsmeertjes-Hors-Mokbaai 38 Oorzaak van (gerepareerd) gat in Zwanenmossel gevonden 40 Huiszwaluwen in is het jaar van de Huiszwaluw 42 Korverskooi 90: 25 jaar vogels ringen in de Korverskooi Vervolg overzicht van terugmeldingen van op Texel geringde vogels uit het buitenland en controles van in het buitenland geringde vogels op Texel 45