DE SKOR VOGELWERKGROEP TEXEL

Transcriptie

1 DE SKOR VOGELWERKGROEP TEXEL Jaargang 37, nummer 1, 218

2 De Skor is een uitgave van Vogelwerkgroep Texel en verschijnt 4 x per jaar Voorzitter: Lieuwe Dijksen, Fonteinsweg 9, 1797 RK Den Hoorn, Algemeen secretaris: Elsemiek Heins, Mienterglop 44, 1796 MR De Koog, Penningmeester: Rina Rood, Julianastraat 6, 9431 BH Westerbork, Natuurhistorisch secretaris: Adriaan Dijksen, Rommelpot 7, 1797 RN Den Hoorn, Excursies en lezingen: Vacant Vogelbeschermingszaken: Giel Witte, Noordwester 39, 1791 HE Den Burg, PR-zaken: Marcel Wijnalda, Buytengors 61, 1791 WN Den Burg, Redactie: Lieuwe Dijksen, Resi Kompier, Cor Smit en Edzard van Abs: skor@vwgtexel.nl Ons adres is: Onze website is: Vogelwerkgroep Texel Mienterglop MR De Koog secretaris@vwgtexel.nl Contributie en lidmaatschap IBAN: NL46INGB ten name van Vogelwerkgroep Texel te Westerbork BIC-code: INGBNL2A Lidmaatschap: 2,- per jaar, via automatische incasso 18,- Aanmelden bij Elsemiek Heins: secretaris@vwgtexel.nl, (NB. opzeggen kan uitsluitend via mail of via de post (adres zie boven)). Foto voorkant: René Pop (Kramsvogel, Turdus pilaris) Tekening achterkant en logo: Frits Jan Maas De Skor wordt gesponsored door Administratiekantoor Rood. Kopijsluitingsdatum volgende Skor: 15 mei 218 Daaropvolgende Skor: 15 augustus 218, 15 november 218 en 15 februari 219 2

3 Van de redactie Voor deze Skor zijn opvallend weinig bijdragen binnengekomen. Dat gaf mij de ruimte om niet te beknibbelen op mijn eigen stuk, dat door 3 tabellen en 6 figuren een behoorlijke lap is geworden. Misschien niet voor alle lezers even interessant, maar voor mij, samen met deel 1 dat in de vorige Skor verscheen, wel een soort afronding van de serie stukken over wad- en watervogels die ik in de afgelopen 13 jaren voor De Skor heb geschreven. De Smient was in 25 de eerste soort waarover een bijdrage verscheen. Het is nog niet helemaal de afsluiting van de serie, want ik heb nog plannen voor twee soorten. Deze stukken zullen later dit jaar verschijnen. Veel meer zit er niet in, want we zijn inmiddels aangeland bij de soorten die alleen in kleine aantallen in de watervogeltellingen opduiken. Bovendien doet zich eind 219 de situatie voor dat we 4 jaar met eilanddekkende tellingen rond hebben. En omdat 5 jaar nog ver in het verschiet ligt moet er maar eens een voorlopige afronding komen. Het ligt in de bedoeling dat ik volgend jaar begin met een bundeling van de in de stukken verschenen informatie, waaraan uiteraard ook de resultaten van de laatste tellingen zijn toegevoegd. Hoe dat er precies zal gaan uitzien is nog niet helemaal duidelijk. Ik wil proberen om dit overzicht uit te brengen in de vorm van een Sovon-rapport dat aan alle tellers en belangstellenden zal worden toegezonden en dat ook als pdf zal verschijnen in de Sovon-reeks, waardoor de informatie voor iedereen die daar belangstelling voor heeft beschikbaar is. In de tussentijd zijn er vast nog wel een paar andere onderwerpen waarover in De Skor wat te melden valt. Afgezien van pagina s vol geleuter over wad- en watervogels van mijn hand is er in deze Skor weer een bijdrage van Mart Zijm over de Korverskooi, dit keer over de laatste ontwikkelingen van het ringwerk in het kader van het CES-programma. Marije dook weer in de archieven van papa Andri en vulde dat aan met haar eigen herinneringen, wat leidde tot een bijdrage over de Buizerd. Ook is er weer een Vogelmoment, dit keer van mijzelf, over enkele ervaringen in de Mokbaai na een week vorst. Daarnaast vertelt Henk-Jan van der Kolk, medewerker van het CHIRP-programma, iets over de resultaten van onderzoek naar op de Vliehors gezenderde Scholeksters. Baanbrekend onderzoek want het laat licht schijnen op het dagelijkse doen en laten van Scholeksters in een groot en onoverzichtelijk gebied. En Vlielandse Scholeksters zijn niet eenkennig: ze komen ook op Texel! Het stuk laat ook zien dat waarnemingen van gekleurringde Scholeksters waardevolle extra informatie kunnen toevoegen aan informatie die met zenders kan worden verkregen. Wat deed deze vogel daar, in welk habitat, was deze in gezelschap van andere Scholeksters? Dat soort dingen. Heb je dergelijke vogels gezien: meld het dan! Cor Smit 3

4 Van het bestuur Het bestuur van Vogelwerkwerkgroep Texel nodigt jullie allen uit voor de Algemene Ledenvergadering (ALV) die gehouden zal worden op woensdag 28 maart in Stayokay. De vergadering begint om 2. uur (zaal open om 19.3 uur). De agenda ziet er als volgt uit: 1. Opening en mededelingen 2. Notulen van de ALV d.d. 31 maart 217 Deze is te vinden op onze website: 3. Jaarverslag 217 en Jaarrekening 217 De jaarrekening staat op de laatste pagina van deze Skor. Uiterlijk één week voor de vergadering worden de Jaarrekening 217 en het Jaarverslag 217 gepubliceerd op de website: 4. Ontslag van de oude en benoeming van een nieuwe kascontrolecommissie 5. Contributie 6. Bestuursverkiezing Volgens het aftreedschema zullen dit jaar Lieuwe Dijksen en Giel Witte aftreden. Lieuwe Dijksen stelt zich wederom verkiesbaar. Giel Witte trekt zich als gevolg van ziekte helaas terug. Met de onvervulde vacature van vorig jaar erbij betekent dit dat het bestuur twee vacatures heeft. Giel was de afgelopen jaren bij nagenoeg alle excursies van de Vogelwerkgroep de excursieleider en tevens trekker van de Huttenclub. Dit is de werkgroep, die alle onderhoudswerkzaamheden aan kijkschermen en -hutten verzorgt. Tevens verzorgde hij het onderhoud van de Oeverzwaluwwand, volgde hij de aantallen strandbroeders en was hij de motor achter de weidevogelbeschermingsactiviteiten. Zijn afwezigheid betekent een flink probleem voor de werkgroep. Het bestuur vraagt dan ook dringend om nieuwe bestuursleden en geeft hierbij aan, dat alle functies en werkzaamheden opnieuw ingevuld zullen moeten worden. De rol van voorzitter, secretaris of andere functies kunnen aan de hand van wensen of de expertise van nieuwe bestuursleden opnieuw worden besproken. Wordt één of beide vacatures niet vervuld, dan zal dit consequenties voor het werk van de VWG hebben. Mocht je informatie over het werk van een bestuursfunctie willen, bel dan met Lieuwe 4

5 Dijksen ( ) of Elsemiek Heins ( ). Zij kunnen je informeren over de inhoud dan wel de uren die deze functie met zich mee brengt. Je kunt je tot één uur voor de aanvang van de vergadering opgeven. 7. Rondvraag en sluiting Pauze Lezing door Jos van den Berg Tot besluit van de bijeenkomst zal Jos van den Berg een selectie van zijn prachtige vogelfoto s van 217 laten zien. Lieuwe Dijksen Van de penningmeester: betaling van de contributie. Voor u ligt de eerste uitgave van De Skor 218. Er zijn veel leden die een machtiging hebben afgegeven voor het betalen van de contributie. Dat is fijn, het bespaart veel tijd voor het innen van de contributie. Er zijn ook leden die spontaan de contributie overmaken. Maar. toch zijn er leden, die vergeten de contributie te voldoen. Dat is begrijpelijk, we sturen geen rekeningen. Vandaar dit briefje voor die leden, die de contributie over 218 (en sommigen ook 217) nog niet hebben voldaan. Het bedrag is 2,- per jaar, over te maken op banknummer NL 46 INGB t.n.v. Vogelwerkgroep Texel. U kunt altijd een machtigingsformulier insturen, u betaalt dan 18,- per jaar. Dit formulier staat op de site. U kunt ook een mailtje naar mij sturen: penningmeester.vwg.texel@gmail.com. Hartelijk dank Rina Rood, penningmeester Vogelwerkgroep Texel 5

6 Agenda Woensdag 28 maart. Jaarlijkse Algemene Ledenvergadering, om 2. uur in Stayokay (zaal open om 19.3 uur). Zie de agenda en het financieel jaaroverzicht elders in dit blad. Het jaarverslag wordt uiterlijk een week van te voren op onze website geplaatst. Na de pauze laat Jos van den Berg vogelfoto s uit het jaar 217 zien. Maandag 2 april. Op tweede Paasdag doet de Vogelwerkgroep van 1. tot 12. uur weer de traditionele weidevogelexcursie in polder Waal en Burg, geleid door Hans Witte. Het beginpunt van de excursie is aan de Westerboersweg, daar waar vroeger boerderij De Reiger stond en het Natte Blok zo ongeveer begint. Gratis voor leden; voor niet-leden 5,-. Zondag 8 april. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van 12. tot 13. uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer 12.3 uur Texels natuurnieuws. Op dinsdagavond om 18. uur wordt het programma herhaald. Via de ether: FM 16.1, via de kabel 98.5 en online: Woensdag 25 april. Houtsnippenexcursie in De Dennen begeleid door Adriaan Dijksen. Wil je ook genieten van het gepiep en geknor van de baltsende snippen, kom dan naar de kruising Ploegelanderweg fietspad Tureluursweg, waar de excursie start om 2.45 uur. Voor leden gratis; niet leden betalen 5,-. Zondag 6 mei. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van 12. tot 13. uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer 12.3 uur Texels natuurnieuws. Op dinsdagavond om 18. uur wordt het programma herhaald. Via de ether: FM 16.1, via de kabel 98.5 en online: Zaterdag en zondag 12 & 13 mei. Waddenvogelfestival en Big Day. Met vogelkijkpunten, excursies en verrekijkershow. De vogelwerkgroep zal tijdens deze dag een stand bemensen bij het vogelkijkpunt aan de Mokbaai. Meer informatie op de website: Woensdag 16 mei. Grote Sternavond. Er staan twee lezingen op het programma. Voor de pauze vertelt Ed Buijsman over deze boeiende soort n.a.v. van zijn pas verschenen boek. Na de pauze zal Mardik Leopold ons bijpraten over zijn kleurringonderzoek. De locatie is nog niet bekend, maar wordt op de website en via de KOEKOEK-nieuwsbrief later bekend gemaakt. Gratis voor leden; niet leden betalen 5,-. 6

7 Zaterdag 19 mei. Vroegvogelexcursie in De Dennen op de ochtend van Luilak, begeleid door Adriaan Dijksen. Rond zonsopkomst zingen de vogels het meest. Deze excursie begint dus al om 5.3 uur. Naast de wel bekende tuin- en bosvogels als Merel, Roodborst, Zwartkop, etc. ook kans op minder algemene soorten als Boompieper en Gekraagde Roodstaart. Gratis voor leden, niet leden betalen 5,-. Zaterdag 19 mei. Integrale wad- en watervogeltelling, gecoördineerd door Cor Smit. Hoogwater te Oudeschild om uur. Als je een keer mee wilt om te tellen, kun je je aanmelden bij: Zondag 3 juni. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van 12. tot 13. uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer 12.3 uur Texels natuurnieuws. Op dinsdagavond om 18. uur wordt het programma herhaald. Via de ether: FM 16.1, via de kabel 98.5 en online: Zondag 1 juli. Vogelaflevering van het radioprogramma Natuurwijzer op Radio Texel. Klaas de Jong en Lieuwe Dijksen presenteren van 12. tot 13. uur gevarieerde onderwerpen over vogels. Om ongeveer 12.3 uur Texels natuurnieuws. Op dinsdagavond om 18. uur wordt het programma herhaald. Via de ether: FM 16.1, via de kabel 98.5 en online: 7

8 Kom ook zwemmen! Vakantiepark De Krim heeft een spectaculair, nieuw zwembad met o.a.: Binnen- & buitenbad Drie waterglijbanen Een wildwaterbaan Een indoor spraypark Daarnaast is het zwembad chloorarm. Nu dus nóg meer waterpret op Texel! Bestel nu online zwembadkaarten*: * Bestellen van zwembadkaarten kan uitsluitend online en is alleen mogelijk op basis van beschikbaarheid.

9 Watervogeltellingen op Texel: Deel 2: trends op Texel vergeleken met de Nederlandse Waddenzee Inleiding In de vorige Skor is ingegaan op de aantallen wad- en watervogels op Texel, in vergelijking tot de aantallen in de Nederlandse Waddenzee. Daarbij is vooral besproken welke soorten op Texel relatief talrijk aanwezig waren (Smit 217). Hierbij is gebruik gemaakt van totalen in de Nederlandse Waddenzee die zijn verzameld in de jaren 1974 t/m 215. De Texelse gegevens waren afkomstig uit de database die vanaf 198 is opgebouwd op basis van de wad- en watervogeltellingen. Deze zijn, voor deze gelegenheid, aangevuld met de resultaten van de tellingen die in de jaren op Texel zijn uitgevoerd. In de huidige bijdrage ga ik vooral in op de vraag hoe zich de aantalsontwikkelingen op Texel per soort verhouden ten opzichte van die in de Nederlandse Waddenzee. Ook nu zullen de aantallen op Texel en in de Waddenzee worden vergeleken voor 3 perioden van het jaar: in de winter en tijdens de voor- en de najaarstrek. Hierbij worden telgegevens gebruikt die zijn verzameld in januari (42 tellingen uit de jaren ), mei (26 tellingen uit de jaren ) en september (23 tellingen uit de jaren ). Dit zijn tegelijk de maanden waarin tussen 1974 en 215 de meeste tellingen zijn uitgevoerd. Er is gebruik gemaakt van de ruwe telgegevens. Dat wil zeggen dat er zowel voor Texel als voor de Nederlandse Waddenzee niet is gecorrigeerd voor onvolledig of niet getelde deelgebieden. Methode De mate van correlatie tussen de datareeksen van Texel en de Waddenzee werd berekend met behulp van de Pearson correlatiecoëfficiënt. Deze geeft aan hoe sterk het verband of de samenhang is tussen de twee datareeksen. De correlatiecoëfficiënt neemt waarden aan van min één (er is een maximaal lineair negatief verband tussen X en Y, zonder enige mate van ruis) tot plus één (er is een maximaal lineair positief verband tussen X en Y, zonder ruis). Wanneer de waarde gelijk is aan nul is er uitsluitend ruis en ontbreekt enig verband. Bij tussenliggende waarden is er meer of minder ruis. De waarden werden berekend met behulp van Excel op basis van een hiervoor in Gardener (217) beschreven methode. Tijdens deze exercitie werden de telgegevens van Texel afgetrokken van de waarden van de Waddenzee. Wanneer je dat niet doet, bepalen de Texelse waarden, vooral voor soorten die hier relatief talrijk zijn, in sterke mate de aantallen in de Waddenzee als geheel. In dat geval zeggen de correlaties weinig meer over de eventueel aanwezige gelijk opgaande aantalsontwikkelingen in de twee datareeksen. 9

10 Resultaten De resultaten van de berekeningen zijn weergegeven in tabellen met daarin de gemiddelde aantallen watervogels in de Nederlandse Waddenzee en op Texel in de jaren , de Pearson correlatiecoëfficiënt tussen de twee datareeksen en het significantieniveau van de correlaties. De resultaten zijn weergegeven in de tabellen 1, 2 en 3. In de figuren 1, 3 en 5 zijn voor een aantal geselecteerde soorten de trends in de jaren (januari en mei) en (september) weergegeven voor de hele Waddenzee (kolommen) en voor Texel (rode lijn). Voor elke maand zijn 3 soorten uitgekozen die wat bijzonders laten zien. In de meeste gevallen is gekozen voor soorten waarbij er een correlatie aanwezig is in de aantalsontwikkelingen in de Waddenzee en op Texel, in enkele gevallen voor soorten waarbij dat juist niet het geval is. Ook wordt ingegaan op veranderingen in de bijdrage die Texel levert ten opzichte van de aantallen in de hele Nederlandse Waddenzee. Voor alle in de berekeningen betrokken soorten kan in de tabellen 1, 2 en 3 worden nagegaan of er een verband bestaat tussen de aantalsontwikkeling in de Waddenzee en op Texel en in hoeverre dat verband statistisch significant genoemd kan worden. Een factor die in januari voor sommige soorten verhindert dat hoge correlaties worden gevonden, is dat tijdens strenge winters grote aantallen vogels naar de westelijke Waddenzee vliegen, terwijl het koudere oostelijke deel van de Waddenzee wordt verlaten. In een dergelijke situatie zien we vaak de aantallen Scholeksters, maar ook andere soorten, op Texel toenemen terwijl ze in de oostelijke Waddenzee sterk afnemen. De aantalsontwikkeling op Texel is in zo n geval dus wezenlijk anders dan in de oostelijke Waddenzee. Een andere factor, die niet alleen in januari speelt maar ook in andere maanden een effect heeft op de mate van correlatie, is dat enkele soorten in sterke mate geconcentreerd zijn op Texel. Dit geldt vooral voor de Kemphaan en de Kleine Zwaan, soorten die in januari vrijwel uitsluitend op Texel worden gezien (tabel 1). De aantallen van deze soorten buiten Texel zijn dermate klein dat toe- of afnames in de loop van de tijd vaak niet in de pas lopen met de aantalsontwikkeling op Texel. Januari Bij verschillende soorten zien we verrassend hoge correlaties tussen het aantalsverloop in de Waddenzee (excl. Texel) en Texel. Het gaat hierbij (tabel 1) zowel om min of meer schaarse soorten (zoals Rotgans, Wintertaling, Kluut, Goudplevier, Zilverplevier, Tureluur), maar ook om meer algemene soorten (zoals Scholekster, Bonte Strandloper, Kanoet, Wulp en Stormmeeuw). Hieruit mogen we afleiden dat de aantalsveranderingen van deze soorten op Texel in de loop van de jaren een afspiegeling zijn van de aantalsveranderingen in de Waddenzee. Voor de soorten met een lage correlatiecoëfficiënt is dit niet of in mindere mate het geval. 1

11 januari aantal WZ aantal TX correlatie significantie Aalscholver ,13 Kleine Zwaan ,9 p<,1 Grauwe Gans ,97 p<,1 Rotgans ,67 p<,1 Brandgans ,28 Bergeend ,25 Smient ,25 Wintertaling ,51 p<,1 Wilde Eend ,48 p<,1 Pijlstaart ,36 p<,2 Eider ,8 Scholekster ,49 p<,1 Kluut ,42 p<,1 Bontbekplevier 75 13,33 p<,5 Goudplevier ,62 p<,1 Zilverplevier ,77 p<,1 Kievit ,69 p<,1 Kanoet ,25 Drieteenstrandloper ,9 Bonte Strandloper ,47 p<,1 Kemphaan ,99 p<,1 Rosse Grutto ,18 Wulp ,52 p<,1 Tureluur ,64 p<,1 Steenloper ,38 p<,2 Kokmeeuw ,45 p<,1 Stormmeeuw ,45 p<,1 Kleine Mantelmeeuw 74 13,13 Zilvermeeuw ,36 p<,2 Grote Mantelmeeuw ,2 Tabel 1. De gemiddelde aantallen watervogels in de Nederlandse Waddenzee (exclusief Texel) en op Texel in de jaren in januari, de Pearson correlatie-coëfficiënt tussen de 2 datareeksen en het significantieniveau van de correlaties. Figuur 1 (aantalsverloop) laat zien dat de Grauwe Gans in de jaren 198 t/m 1997 niet echt voet aan de grond kreeg op Texel, terwijl in de Waddenzee de aantallen wel toenamen. Hier zijn ze vooral aanwezig op de kwelders van de Friese- en Groningse kust en in de Dollard (van der Jeugd et al. 214). Vanaf 1998 volgt op Texel een explosieve toename. Tussen 1988 en 1998 was in deze maand gemiddeld 25% van de Waddenzeepopulatie op Texel aanwezig, tussen 22 en 211 was dit 58%. In de jaren daalde dit weer naar gemiddeld 48% (figuur 2). Desondanks laat figuur 1 (plot) zien dat er, met uitzondering van enkele uitbijters, een sterke correlatie bestaat tussen het aantalsverloop in de Waddenzee en op Texel. De uitbijter helemaal rechts in de figuur 11

12 25 Grauwe Gans Grauwe Gans Smient 3 25 Smient Scholekster 2 Scholekster betreft het jaar 213, toen elders in de Waddenzee eenmalig relatief hoge aantallen werden aangetroffen. De aantallen Smienten in de Waddenzee (figuur 1, aantalsverloop) schommelen vrij sterk, met een piek in de jaren 9. De soms lage aantallen in de jaren 7 en 8 zijn meestal veroorzaakt door strenge winters, waarvan sommige met veel sneeuw. De aantallen op Texel vertonen veel minder uitschieters, hoewel ook hier in strenge winters met veel sneeuw de aantallen veel lager zijn. Verder zien we dat de aantalsafname in de jaren in de Waddenzee zich ook aftekent op Texel. Deze afname gaat gepaard met Figuur 1. De aantallen Grauwe Ganzen, Smienten en Scholeksters in de Nederlandse Waddenzee incl. Texel (blauwe balkjes) en op Texel (rode lijn) in januari en plots waarin de datareeksen Waddenzee excl. Texel (Xas) en Texel (Y-as) tegen elkaar zijn uitgezet, op basis van de getelde aantallen in de jaren

13 een lager broedsucces, wat een gevolg zou kunnen zijn van hogere temperaturen in de broedgebieden in Scandinavië en Rusland (Mitchell et al. 28). Waren in de jaren gemiddeld 18.4 Smienten aanwezig op Texel, in de jaren was het aantal gedaald naar gemiddeld Vanaf 2 is gemiddeld 24% van de Smienten in de Waddenzee op Texel aanwezig. Het ontbreken van incidenteel hoge aantallen op Texel, in combinatie met de in strenge winters relatief hoge aantallen, zijn er waarschijnlijk verantwoordelijk voor dat er geen correlatie aanwezig is tussen de aantalsveranderingen in de Waddenzee en op Texel (tabel 1, figuur 1, plot). In figuur 1 en 2 lijkt het alsof de Scholekster in aantallen en ook procentueel (ten opzichte de rest van de Waddenzee) min of meer stabiel is. Dat lijkt maar zo. De aantallen van deze soort op Texel zijn in januari afgenomen van gemiddeld 11. in de jaren 7 en 8 naar 99 in de jaren 9, 66 in 2-29 en 48 in Dit betekent een afname van 57%. De belangrijkste oorzaken van deze afname zijn voedselschaarste in de Waddenzee veroorzaakt door mechanische kokkelvisserij in de jaren 9, het verdwijnen van droogvallende mosselbanken (Ens et al. 29) en het minder geschikt worden van binnendijks gelegen broedgebieden door intensivering van de agrarische bedrijfsvoering. Ook procentueel is de soort minder talrijk geworden. In de jaren was gemiddeld 6,9% van de Scholeksters in de Waddenzee op Texel aanwezig, in Grauwe Gans (blauw), Smient (groen) en Scholekster (zwart) in januari Figuur 2. Het aandeel van Texel (in procenten) ten opzichte van de Nederlandse Waddenzee voor de Grauwe Gans (blauw), Smient (groen) en Scholekster (zwart) in januari in de jaren

14 ,1% en in gemiddeld 4,4%. De afname van de Scholekster is op Texel dus sterker dan elders in de Waddenzee. Een mogelijke reden hiervoor is de trage terugkeer van droogvallende mosselbanken in de westelijke Waddenzee. Deze zijn niet alleen belangrijk als directe voedselbron voor Scholeksters, ze dragen bovendien bij aan een verslikking (en verrijking - zie Smit et al. 1998) van de over het algemeen erg zandige westelijke Waddenzee. 14 mei aantal WZ aantal TX correlatie significantie Aalscholver ,84 p<,1 Lepelaar ,51 p<,2 Grauwe Gans ,93 p<,1 Rotgans ,56 p<,1 Brandgans ,44 p<,5 Bergeend ,21 Smient 45 6,49 p<,1 Wintertaling 145 1,63 p<,1 Wilde Eend ,34 Pijlstaart 68 5,7 Eider ,77 p<,1 Scholekster ,74 p<,1 Kluut ,47 p<,2 Bontbekplevier ,41 p<,5 Goudplevier ,85 p<,1 Zilverplevier ,2 Kievit ,1 Kanoet ,3 Drieteenstrandloper ,79 p<,1 Bonte Strandloper ,41 p<,5 Kemphaan 52 1,31 Rosse Grutto ,37 Wulp ,73 p<,1 Tureluur ,25 Groenpootruiter ,43 p<,5 Steenloper ,9 Kokmeeuw ,84 p<,1 Stormmeeuw ,71 p<,1 Kleine Mantelmeeuw ,81 p<,1 Zilvermeeuw ,19 Grote Mantelmeeuw 392 1,88 p<,1 Grote Stern ,96 p<,1 Visdief ,9 Tabel 2. De gemiddelde aantallen watervogels in de Nederlandse Waddenzee (exclusief Texel) en op Texel in de jaren in mei, de Pearson correlatie-coëfficiënt tussen de 2 datareeksen en het significantieniveau van de correlaties.

15 Mei In mei doet zich de situatie voor dat in de Waddenzee hoge aantallen van bepaalde soorten aanwezig zijn en dat hetzelfde ook op Texel het geval is. Maar bij enkele soorten is de tegengestelde situatie is aanwezig: hoge aantallen in de Waddenzee maar juist afnemende aantallen op Texel. In het eerste geval leidt dit tot hoge positieve, in het tweede geval tot negatieve correlaties. Tabel 2 laat zien dat sterk positieve correlaties zijn vastgesteld zijn bij Aalscholver, Grauwe Gans, Eider, Goudplevier, Drieteenstrandloper, Rosse Grutto, Wulp, Kokmeeuw en bij de Kleine en Grote Mantelmeeuw. 1 9 Lepelaar 45 4 Lepelaar Rotgans Rotgans Kokmeeuw 35 3 Kokmeeuw Figuur 3. De aantallen Lepelaars, Rotganzen en Kokmeeuwen in de Nederlandse Waddenzee incl. Texel (blauwe balkjes) en op Texel (rode lijn) in mei en plots waarin de datareeksen Waddenzee excl. Texel (X-as) en Texel (Y-as) tegen elkaar zijn uitgezet, op basis van de getelde aantallen in de jaren

16 Figuur 3 laat het aantalsverloop zien van de Lepelaar in de Waddenzee en op Texel. Deze soort begon zijn succesverhaal in de jaren 9 op Texel en de kolonies verspreidden zich van hieruit over de andere Waddeneilanden. Hierbij speelde een belangrijke rol dat in die tijd veel kolonies in het binnenland werden verlaten omdat de Vos zich verspreidde over Nederland (Lok et al. 29). De trend in de Waddenzee laat een geleidelijke toename zien die nog niet lijkt op te houden. In het geval van Texel zien we een toename van de aantallen t/m 25, gevolgd door een min of meer gelijk blijvend aantal vanaf 28. Voor de goede orde: dit zijn voor een deel broedvogels die tijdens de wadvogeltellingen zijn waargenomen in de broedkolonies maar voor een deel ook foeragerende of rustende vogels die buiten de broedgebieden zijn geteld. We zien ook dat t/m 1995 vrijwel alle Lepelaars in de Waddenzee op Texel aanwezig waren, tussen 1985 en 1995 ging het om gemiddeld 9% van het totaal. Met de toename van de kolonies op de andere eilanden (Lok et al. 29) daalde dit percentage naar gemiddeld 28% in (zie ook figuur 4) Lepelaar (blauw), Kokmeeuw (groen) en Tureluur (zwart) in mei Figuur 4. Het aandeel van Texel (in procenten) ten opzichte van de Nederlandse Waddenzee voor de Lepelaar (blauw), Kokmeeuw (groen) en Rotgans (zwart) in mei in de jaren Figuur 3 (plot) laat zien dat het aantalsverloop in de Waddenzee in sterke mate gecorreleerd is aan het verloop op Texel. We zien ook 2 uitbijters: in 25 en 26 werden grote aantallen op Texel geteld, vooral in de Geul, in de Muy en op de Schorren. Mogelijk zijn tijdens deze tellingen niet de waargenomen aantallen Lepelaars gemeld maar betreft het gegevens van in het broedseizoen uitgevoerde tellingen van het aantal aanwezige broedvogels. Een dergelijke telling levert een completer beeld van de aantallen broedvogels op

17 Lepelaars in de Roggesloot Foto: René Pop Na een geleidelijke toename van de aantallen Rotganzen in de jaren 8 (gemiddeld 62.3 in de Waddenzee) bereikten de aantallen hun maximum in de jaren 9 (gemiddeld 88.1), mede dankzij enkele uitschieters in meimaanden volgend op jaren met een goed broedsucces (Ebbinge et al. 213). Daarna is sprake van een afname van de aantallen (gemiddeld 72.2 in 2-29 en 65.7 in zie ook figuur 3). Het aantalsverloop op Texel houdt hiermee vrij behoorlijk gelijke tred waarbij in figuur 3 (aantalsverloop) uitschieters in de Waddenzee op Texel minder duidelijk herkenbaar zijn. Die zijn er echter wel: wanneer we de aantallen vergelijken met het jaar ervoor, was er in 1989 in de Waddenzee sprake van bijna een verdubbeling van de aantallen (van 49. naar 91.). Op Texel werden toen resp. 65 en 12.7 Rotganzen geteld. Eén en ander levert een redelijk goede correlatie op (figuur 3, plot). Gemiddeld is op Texel 1% van het aantal Rotganzen in de Waddenzee aanwezig (figuur 4). In de loop van de tijd zien we echter vrij grote verschillen. In de jaren 8 ging het om 11,7%, in de jaren 9 om 13,9%, tussen 2 en 29 6,8% en tussen 21 en 215 om 8,6%. Het aantal Kokmeeuwen in mei is, zowel in de Waddenzee als op Texel, sterk afgenomen (figuur 3, aantalsverloop). In de Waddenzee is het aantal broedparen sinds 199 gehalveerd (van Dijk et al. 29), op Texel is de Kokmeeuw als broedvogel van de Schorren verdwenen. In de jaren 8 was hier een grote kolonie gevestigd met in en ook in paren (Dijksen 1996). Een deel van deze vogels was in de broedtijd op en rond de kolonies aanwezig en bepaalde toen voor een belangrijk deel de aantallen op Texel. Hoewel er kleinere kolonies voor in de plaats zijn gekomen worden de aantallen uit de jaren 8 niet meer gehaald. In de Waddenzee zijn belangrijke kolonies, vooral die op de kwelders langs de Friese en Groningse kust verlaten vanwege de aanwezigheid van Vossen en het toegenomen risico op overvloeding. Veel van de hier verdwenen 17

18 vogels hebben zich opnieuw gevestigd op Griend maar daar lijkt onvoldoende voedsel aanwezig te zijn voor de grote aantallen (van der Jeugd et al. 214). Maar ook elders in de Waddenzee worden onvoldoende kuikens volwassen om de populatie in stand te houden (van Dijk et al. 29). De afname in de Waddenzee en op Texel leidt tot een vrij sterke correlatie tussen beide datareeksen (figuur 3, plot). Het percentage dat op Texel aanwezig is fluctueert maar is min of meer stabiel (figuur 4). Gemiddeld gaat het in deze maand om 29% van de Waddenzeepopulatie. 18 september aantal WZ aantal TX correlatie significantie Aalscholver ,68 p<,1 Lepelaar ,41 Grauwe Gans ,93 p<,1 Rotgans ,86 p<,1 Brandgans 182 5,26 Bergeend ,36 Smient ,77 p<,1 Wintertaling ,28 Wilde Eend ,44 p<,5 Pijlstaart ,26 Eider ,71 p<,1 Scholekster ,78 p<,1 Kluut ,1 Bontbekplevier ,62 p<,1 Goudplevier ,5 p<,2 Zilverplevier ,14 Kievit ,26 Kanoet ,63 p<,1 Drieteenstrandloper ,26 Bonte Strandloper ,1 Kemphaan ,76 p<,1 Rosse Grutto ,18 Wulp ,16 Zwarte Ruiter ,11 Tureluur ,39 Groenpootruiter ,21 Steenloper ,53 p<,1 Kokmeeuw ,32 Stormmeeuw ,11 Kleine Mantelmeeuw ,73 p<,1 Zilvermeeuw ,1 Grote Mantelmeeuw ,42 p<,5 Grote Stern ,62 p<,1 Visdief ,44 p<,5 Tabel 3. De gemiddelde aantallen watervogels in de Nederlandse Waddenzee (exclusief Texel) en op Texel in de jaren in september, de Pearson correlatie-coëfficiënt tussen de 2 datareeksen en het significantieniveau van de correlaties.

19 September In vergelijking tot januari en mei zijn er in september betrekkelijk weinig soorten (38%) waarvan de aantalsontwikkeling op Texel gecorreleerd is met die in de Waddenzee. Mei scoort veel hoger met 61% en januari zit daar tussen in (47%). Enkele overwinterende soorten zijn in deze maand nog maar mondjesmaat aanwezig (Rotgans, Smient) terwijl een deel van de in de Waddenzee ruiende soorten (vooral Lepelaar, Bergeend, Kluut) ruien in heel specifieke gebieden. Tabel 3 laat zien dat in deze maand sterk positieve correlaties zijn vastgesteld zijn bij de Aalscholver, Grauwe Gans, Smient, Eider, Scholekster, Bontbekplevier en Kleine Mantelmeeuw Kluut Kluut Kievit 3 25 Kievit Kleine Mantelmeeuw Kleine Mantelmeeuw Figuur 5. De aantallen Kluten, Kieviten en Kleine Mantelmeeuwen in de Nederlandse Waddenzee incl. Texel (blauwe balkjes) en op Texel (rode lijn) in september en plots waarin de datareeksen Waddenzee excl. Texel (X-as) en Texel (Y-as) tegen elkaar zijn uitgezet, op basis van de getelde aantallen in de jaren

20 De Kluut is één van de soorten waarvan de aantalsontwikkeling in de Waddenzee helemaal niet correleert met die op Texel (tabel 3, figuur 5, plot). De reden hiervoor is dat Kluten in deze maand vrijwel geheel verdwijnen van het eiland en zich verzamelen in ruigebieden langs de vastelandskust van vooral Friesland, Groningen en de Dollard (van der Jeugd et al. 214). Op Texel waren in september, gemiddeld over de jaren , slechts 46 Kluten aanwezig, in de Waddenzee gaat het in deze maand om gemiddeld meer dan 12. vogels. Op Texel is dan maximaal 1,3% van het totaal aantal in de Waddenzee aanwezig, in veel jaren gaat het echter om slechts,1-,7%. De aantallen in de Waddenzee fluctueren sterk maar vertonen op de lange termijn wel een afname (figuur 5, aantalsverloop). Dat geldt ook voor het aantal broedparen in het gebied (van der Jeugd et al. 214) Kievit (blauw) en Kleine Mantelmeeuw (groen) in september Figuur 6. Het aandeel van Texel (in procenten) ten opzichte van de Nederlandse Waddenzee voor de Kievit (blauw) en Kleine Mantelmeeuw (groen) in september in de jaren Figuur 5 (aantalsverloop) laat zien dat de aantallen Kieviten in september in de Waddenzee toenemen en op Texel afnemen. Dit leidt tot een significant negatieve correlatie (figuur 5, plot). In de Waddenzee waren, gemiddeld over Kieviten aanwezig, op Texel 25. Het percentage op Texel is in deze maand gedaald van 53% in de jaren naar 17% in de jaren (zie ook figuur 6). Een dergelijke trend is ook waarneembaar in mei maar in deze maand is de verandering niet significant. De reden voor deze sterke afname is onduidelijk. De Goudplevier, 2

21 waarmee de Kievit vaak samen voorkomt en die voor een deel dezelfde prooien eet, vertoont een dergelijke trend niet. De Kleine Mantelmeeuw is een soort die zich in de jaren 6 als broedvogel op de Waddeneilanden vestigde en waarvan de aantallen in de jaren 7 sterk toenamen (Camphuysen 213). De aantallen broedvogels op Texel namen pas in de tweede helft van de jaren 8 toe (192 en 227 paren in resp en 1986 en 814 en 1837 paren in resp en 1992 Dijksen 1996). De soort is pas sinds 1999 in grotere aantallen in september in de Waddenzee aanwezig (figuur 5, aantalsverloop). In de jaren werden gemiddeld 17 Kleine Mantelmeeuwen in de Waddenzee geteld, waarvan 375 op Texel. In de jaren ging het om gemiddeld 63 Kleine Mantels, waarvan 71 op Texel. Het aantal in de Waddenzee is dus bijna verviervoudigd en op Texel bijna verdubbeld, waardoor het aandeel van Texel ten opzichte van de Waddenzee in de loop van de jaren geleidelijk is gedaald (figuur 6). De aantalsontwikkeling in de Waddenzee en op Texel is echter goed gecorreleerd (tabel 3, figuur 6, plot). Conclusie Voor deze bijdrage moest een keuze worden gemaakt welke correlaties interessante gegevens opleverden voor een nadere toelichting. Daarbij moesten verschillende op zich interessante correlaties of juist niet-correlaties onbesproken blijven. Uit dit overzicht blijkt dat de aantallen wad- en watervogels op Texel in veel gevallen een trend volgen die overeen komt met die in de Waddenzee. Ook is gebleken dat Texel voor verschillende soorten een bijzondere rol speelt. Het is het enige deel van de Waddenzee waar s winters Kleine Zwanen en Kemphanen aanwezig zijn en waar in januari meer dan 2% van soorten als Grauwe Gans, Rotgans, Smient, Wintertaling, Bontbekplevier, Goudplevier en Kievit aanwezig is. Vooral in strenge winters komen veel vogels uit het oostelijke deel van de Waddenzee naar het relatief warme westelijke deel, waarbij dan vooral het Texelse en Vlielandse wad en het Balgzand een belangrijk refugium vormen. Ze profiteren hierbij niet alleen van de hogere temperaturen maar ook van het feit dat er rond Texel enkele grote zeegaten aanwezig zijn waar tijdens elk opkomend tij erg grote hoeveelheden relatief warm Noordzeewater naar binnen stromen. Vaak zijn er onder dergelijke omstandigheden grote concentraties vogels aanwezig op kleine stukjes wad die nog ijsvrij zijn en waar nog voedsel beschikbaar is, terwijl het oostelijke deel van de Waddenzee (en ook het Duitse en Deense deel) helemaal met schotsen en een aaneengesloten ijslaag is bedekt. Deze situatie doet zich tegenwoordig minder vaak voor dan enkele tientallen jaren geleden, en ook dat blijkt uit de aantallen die op Texel zijn vastgesteld. De moraal van dit verhaal is dan ook dat het Texelse wad niet het rijkste stuk wad van de Waddenzee is maar dat het een bijzondere en belangrijke functie heeft, vooral in koude periodes. Een punt van zorg is dat het aandeel van de vogels dat Texel levert ten opzichte van de Waddenzee voor de meeste soorten is achteruitgegaan. In januari is het percentage dat 21

22 op Texel aanwezig is, gerekend over , voor 21% van de soorten gestegen, voor 31% is het gelijk gebleven en voor 48% van de soorten is het achteruit gegaan. In mei gaat het om 18% vooruit, 29% gelijk en 54% achteruit. In september bedragen de percentages 29% vooruit, 29% gelijk en 43 achteruit. De achtergronden van deze veranderingen zullen complex zijn, van soort tot soort verschillen en waarschijnlijk moeilijk te duiden. Dank Het beschikbaar maken en de invoer van gegevens over de aantallen in de hele Nederlandse Waddenzee was een forse klus. Net als in deel 1 dank ik Lieuwe Dijksen voor het leesbaar maken van gegevens uit de pdf s van Sovon-rapporten die voor mij niet leesbaar waren. Literatuur Camphuysen, C.J A historical ecology of two closely related gull species (Laridae): multiple adaptations to a man-made environment. Proefschrift, Universiteit Groningen, 421 p. van Dijk, J.G.B., E.W.M. Stienen, S. Gerritsen & F.A. Majoor. 29. Reproductie van de Kokmeeuw in kust- en binnenlandkolonies. Limosa 82, Dijksen, A.J Vogels op het Gouwe Boltje. Een volledig overzicht van de Avifauna van Texel. Langeveld & De Rooy, Den Burg, 533 p. Ebbinge, B. S., J. Blew, P. Clausen, K. Günther, C. Hall, C. Holt, K. Koffijberg, S. Le Dréan-Quénec Hdu, R. Maheo & S. Pihl Population development and breeding success of Dark-bellied Brent Geese Branta b. bernicla from Wildfowl Special Issue 3, Ens, B.J., E.A.J. van Winden, C.A.M. van Turnhout, M.W.J. van Roomen, C.J. Smit & J.M. Jansen. 29. Aantalsontwikkeling van wadvogels in de Nederlandse Waddenzee in de periode Verschillen tussen Oost en West. Limosa 82, Gardener, M Statistics for ecologists using R and Excel. Data collection, exploration, analysis and presentation. Pelagic Publising, Exeter, 44 p. van der Jeugd, H.P., B.J. Ens, M. Versluijs & H. Schekkerman Geïntegreerde monitoring van vogels van de Nederlandse Waddenzee. Vogeltrekstation rapport Vogeltrekstation, Wageningen, Sovon-rapport 214/18, Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen, 259 p. Lok, T., O. Overdijk, H. Horn & T. Piersma. 29. De lepelaarpopulatie van de Wadden. Komt het einde van de groei in zicht? Limosa 82, Mitchell, C., A.D. Fox, J. Harradine & I.B. Clausager. 28. Measures of annual breeding success amongst Eurasian Wigeon Anas penelope. Bird Study 55, Smit, C Watervogeltellingen op Texel: Deel 1: de aantallen op Texel vergeleleken met de totalen van de Nederlandse Waddenzee. De Skor 36, Smit, C.J., N. Dankers, B.J. Ens & A. Meijboom Birds, mussels, cockles and shellfish fishery in the Dutch Wadden Sea: How to deal with low food stocks for eiders and oystercatchers? Senckenbergiana Maritima 29, Cor Smit 22

23 Texelse graslanden trekken Vlielandse zenderscholeksters Voor het onderzoek CHIRP worden er op Vlieland Scholeksters uitgerust met GPS zenders. Dit levert veel waardevolle gegevens op over het gedrag en de verspreiding van Scholeksters. Zo komen we bijvoorbeeld meer te weten over het gebruik van binnendijkse graslanden door Scholeksters die normaal gesproken s winters op het wad foerageren. Zenderstudie CHIRP ( een gezamenlijk project van NIOO-KNAW, Sovon en Radboud Universiteit Nijmegen, onderzoekt de factoren waardoor de Scholeksterpopulatie achteruit gaat. Op de Vliehors zijn voor dit doel tientallen Scholeksters met UvA-BiTS GPS-trackers uitgerust. Met behulp van de zendergegevens kunnen zowel de bewegingen als de gedragingen van de Scholeksters geanalyseerd worden. Dit levert veel nuttige gegevens en nieuwe inzichten op over de samenhang tussen hoogwatervluchtplaatsen en foerageergebieden, gedragsritmes en effecten van menselijke verstoring. Hoogwatervluchtplaatsen Op de Vliehors zijn er meerdere hoogwatervluchtplaatsen (HVPs) van Scholeksters. In december 218 zijn er op twee verschillende hoogwatervluchtplaatsen Scholeksters gevangen en met een UvA-BiTS GPS-tracker uitgerust (figuur 1). Figuur 1: Scholekster met kleurringen en UvA-BiTS GPS tracker. 23

24 De Scholeksters die overtijen op verschillende hoogwatervluchtplaatsen, foerageren vaak ook op verschillende wadplaten. De Scholeksters die gezenderd zijn op de hoogwatervluchtplaats in het westen van de Vliehors foerageren vaak in het zuidwestelijke deel van het wad onder Vlieland en vliegen aanzienlijk vaker over naar Texel. De Scholeksters die oostelijker overtijen maken meer gebruik van het meer noordoostelijk gelegen deel van het wad onder Vlieland (figuur 2). Figuur 2. GPS-posities van Scholeksters die zijn gezenderd op de oostelijke (lichtblauw op , donkerblauw op ) en de westelijke hoogwatervluchtplaats (rood op ) van de Vliehors. De pijltjes geven de vanglocaties aan (Kaartje: Google Earth). Binnendijks Normaal gesproken foerageren overwinterende Scholeksters op schelpdieren op wadplaten tijdens laagwater. Bij extreem hoge waterstanden zijn de wadplaten echter onbereikbaar en wijken veel Scholeksters uit naar binnendijkse weilanden en graslanden waar de Scholeksters op wormen foerageren. Rond de jaarwisseling was er door krachtige westenwind een langere periode met hoge waterstanden. In deze periode foerageerden veel Scholeksters die op de westelijke Vliehors gezenderd waren binnendijks op Texel, ten zuiden van De Cocksdorp (figuur 3 en figuur 4). De Scholeksters die op de oostelijke Vliehors gezenderd waren, bleven meestal op het wad foerageren. Deze Scholeksters verblijven verder van Texel af in vergelijking met de westelijke Vliehors-Scholeksters en 24

25 hebben daardoor mogelijk minder aanleiding om naar Texel te vliegen. Op Vlieland is alleen bij het Westerse Veld, op het oosten van het eiland, mogelijkheid om binnendijks te foerageren, maar hiervan wordt nauwelijks gebruik gemaakt door Scholeksters die op de Vliehors gezenderd zijn. Tijd aanwezig binnendijks Texel 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % van de dag Hoogwater Gezenderd Oostelijke Vliehors (Kroonpolders) Gezenderd Westelijke Vliehors % 12/19/yyyy 12/24/yyyy 12/29/yyyy 1/3/yyyy 1/8/yyyy Figuur 3. Percentage tijd dat Scholeksters die zijn gezenderd op de westelijke en oostelijke hoogwatervluchtplaats van de Vliehors per dag binnendijks op Texel doorbrengen. Hoge waterstanden vallen samen met een grotere hoeveelheid tijd die de Scholeksters binnendijks op Texel doorbrengen. Figuur 4. Voorbeeldtrack van een Scholekster die tussen 22 december 217 en 1 januari 218 gebruik heeft gemaakt van zowel wadplaten als graslanden als foerageergebied. Intervallen tussen GPS-posities bedragen steeds 1 uur.(kaartje: Google Earth). 25

26 Conditie Een mogelijke verklaring dat sommige Scholeksters wel en andere niet binnendijks foerageren is de conditie van de Scholeksters. Scholeksters in een slechte conditie hebben minder reserves om op te teren en moeten mogelijk bij hoge waterstanden verplicht extra foerageren op binnendijkse graslanden. Scholeksters in een goede conditie hebben voldoende reserves en kunnen de periode met hoogwater overbruggen zonder te eten. Tijdens CHIRP is er veel aandacht voor het onderzoek naar de conditie van Scholeksters. Hiervoor worden niet alleen de Vlielandse Scholeksters onderzocht, maar worden er op allerlei locaties in de Waddenzee en de Delta Scholeksters gevangen en worden er conditiemetingen gedaan. Door de Scholeksters in het broedseizoen terug te vinden en het broedsucces te meten wordt er onderzocht of de conditie in de winter mede het broedsucces in de zomer bepaalt. Het is daarom belangrijk dat gekleurringde Scholeksters worden waargenomen en zo snel mogelijk worden doorgegeven. Heb je een gekleurringde Scholekster waargenomen? Geef deze dan door via Henk-Jan van der Kolk Jarne s favorieten en andere Pieten. Marije s favoriet. De Buizerd Tekening: Andri Binsbergen 26

27 Jarne en ik waren van de week uitgebreid in gesprek over de Big Day. Ik heb me ook ingeschreven met een team en Jarne vindt dat ik wel een lesje kan gebruiken. Eén van de tips was: vergeet de gewone soorten niet. Het zal je aan het eind van de dag met de eindstreep in zicht overkomen dat je je afvraagt of je die ene gewone vogel wel hebt gezien. Waarschijnlijk wel, maar niet geregistreerd, omdat deze er gewoon bij hoort. Bij mijn favoriete soort zal me dat nooit overkomen. Andri vond hem te gewoon, de Buizerd. Regelmatig gingen we daarover in discussie, zijn gewone Lieuw tegenover mijn gewone Buizerd. Ik kan er niet omheen, de Buizerd overkomt me. Op weg naar werk of school, langs de snelweg in Friesland. Als er ergens een Buizerd vliegt of op een paaltje zit registreer ik hem, dat gaat vanzelf. Elke keer als ik op weg ben naar Haren (waar mijn vriend Peter woont), denk ik vlak na Bolsward: Nu wordt het wel eens tijd. Negen van de tien keer zit er binnen een halve minuut één op een paaltje langs de weg. Gevoel, toeval of gewoon omdat het een heel veel voorkomend beest is. Ik houd het op gevoel. Als ik hardloop in het bos, zit er regelmatig één vlak langs mijn pad, vliegt op als ik eraan kom. Inmiddels weet ik zo n beetje waar ze nestelen, daar blijf ik dan maar een tijdje uit de buurt. In die tijd vind ik ze opeens ook wat minder leuk. Ik ben wel eens achterwaarts op mijn schreden teruggekeerd, onderhand oogcontact houdend. Dat was best eng. Mooi vind ik ook dat zijn geluid zo ver draagt. Als je er één hoort hoef je alleen naar boven te kijken: daar zweeft er één, maar soms ook enkelen, hoog in de lucht, gebruikmakend van de thermiek. Af en toe ga ik hiermee de mist in. Ik heb namelijk al jaren het geluid van een Buizerd als ringtoon, dat schept wel eens verwarring. In Drenthe, vlak bij onze familiecamping broeden al jaren Buizerds, je hoort dan van Pasen tot eind oktober de geluiden veranderen, van balts Buizerd Foto: Peter van Ooijen tot het opgroeien van de jongen. Andri schreef in het Strender Nieuws van juni 21 Muuzefangers in de lucht. Vooral in het voorjaar komen er regelmatig katachtige geluiden uit de lucht en als je goed kijkt zie je dan één of meerdere donkere roofvogels met gevingerde vleugels rondcirkelen. Buizerds. In de broedtijd zijn de vogels druk met hun kroost en hoor je ze minder, maar als straks de jongen zijn uitgevlogen laten ze zich nog nadrukkelijker horen. Een vliegende Buizerd is te herkennen aan zijn wat gedrongen postuur, meestal vrij donker, met een 27

28 tamelijk korte staart en gevingerde vleugels. De moeilijkheid is wel dat Buizerds erg variabel van kleur zijn (in het Frans heet de soort daarom Buse variable); er zijn vogels die haast wit zijn. Buizerds zijn luie jagers, geen rappe vliegers als Slechtvalk en Havik die hun prooi in een snelle achtervolging grijpen. Buizerds gaan vaak rustig op een paaltje zitten wachten tot er een muisje verschijnt en slaan dan toe. Ze pakken ook andere prooien, waaronder regenwormen en grote insecten en eten bij gelegenheid ook aas. Soms wordt er vliegend gefoerageerd, waarbij de vogels ook wel net als Torenvalken wiekelen of bidden. Eigenlijk is het menu van de Buizerd zeer gevarieerd; naast circa 5% muizen eet hij allerlei ander gedierte. Marije Binsbergen Jarne Kompier Vogelmoment 7. Winter in de Mokbaai Zoals sommigen wel weten, tel ik al vele jaren tijdens laag water de vogels in de Mokbaai. Ik probeer dat elke twee weken te doen, jaarrond. Na een weekje buitenland was ik een beetje achter op schema en dus stond ik op zaterdag 3 maart langs de Mokbaai in de kou, dekking zoekend voor de wind achter een meidoornstruikje dat er ook al jaren staat. De Mokbaai lag vol ijs: de geul naar de haven van de Joost Dourleinkazerne lag helemaal dicht en grote delen van het wad waren met een compacte ijslaag bedekt. IJs in de Mokbaai en op het Marsdiep, 3 maart Foto: Cor Smit

29 In de monding, en her den der ook op het wad, lagen schotsen en over het Marsdiep trok bij afgaand water een onafzienbare stroom schotsen richting Noordzee. Zo had ik de Mokbaai al vele jaren niet meer gezien! Vogels hebben het moeilijk onder dergelijke omstandigheden. Er is weinig of niets te eten en ze raken extra energie kwijt vanwege de harde, koude wind. Maar tussen de schotsen bij de monding, en ook op een paar andere plaatsen verder achterin de Mokbaai, waren nog kleine stukjes open wad zichtbaar en daar foerageerden tientallen Scholeksters, Wulpen, Bonte Strandlopers, Tureluurs, Steenlopers, Wilde Eenden en Pijlstaarten, in heel hoge dichtheden. Aan de achterkant van een strekdammetje zat een groepje Scholeksters in de luwte betere tijden af te wachten. Zoveel mogelijk uit de wind en bij elkaar, om energie te sparen. Ook dat is een strategie om barre tijden te kunnen overleven, maar eens houdt het op. In het midden van de Mokbaai stond zelfs nog een pierensteker. Ik zag tot mijn verbazing dat er bij de uitgestoken hoopjes zand een Wulp rondliep op zoek naar voedsel, op enkele meters afstand van de spitter. Een Wulp, onder normale omstandigheden één van de schuwste wadvogels! Voedselgebrek en overlevingsdrang kunnen een hoop doen met het gedrag van vogels. Kokmeeuwen, deels in zomerkleed, op ijsschotsen in de Mokbaai. Foto: Cor Smit Terwijl ik bezig was om zo goed mogelijk alle aanwezige vogels op te speuren en te tellen liep er een vrouw met een terrierachtig hondje het wad op, in het gedeelte bij het havenrestaurant dat ijsvrij was, maar wel stijf bevroren. Vrolijk balletjes gooiend liep het stel een tijdje rond, veel roepend (vrouw) en blaffend (hond). Dikke pret. Toen ze naar één van de havenhoofden van de TESO-haven liepen dacht ik: Ze zullen toch niet vlak langs die open plekjes gaan lopen waar zich een kleine 1 vogels in leven proberen te houden op een paar vierkante meters ijsvrij wad? Dat deden ze dus wel. Ik probeerde de vrouw 29