Gezongen: Psalm 133, Lied 303, Lied 1001, Lied 653: 1, 6 en 7, Lied 221 en Gesang 464 út it Fryske lieteboek

Transcriptie

1 Zondag 22 april 2018 in de dorpskerk van Ysbrechtum. Ds Jan Willem Nieboer Gelezen: Genesis 4: 1-16 en Johannes 10: Gezongen: Psalm 133, Lied 303, Lied 1001, Lied 653: 1, 6 en 7, Lied 221 en Gesang 464 út it Fryske lieteboek KAIN EN ABEL Het blijft een beetje zuur. Dat God dat offer van Abel wel zag, maar van Kaïn niet. Als je van twee kinderen eentje voortrekt, dan vraag je om gedonder. Er staat trouwens nergens in het verhaal hoe je dat kon merken van dat offer dat wel door God gezien werd. Plaatjes in de kinderbijbel maken het gemakkelijk. Dan staat Abel naast een altaar dat lekker brandt. De rook gaat, hup, lijnrecht de hemel in. Terwijl Kaïn staat te puffen en te blazen bij zijn offer dat met geen mogelijkheid vlam wil vatten. De rook slaat terug op de aarde. Maar dat staat er niet. Als ik met mijn tijdelijk veganistisch dieet het verhaal lees valt me wat anders op. Het aanbod van Kaïns groente, fruit en graan laat God links liggen. Hij heeft een voorkeur voor een lekker lapje vlees met een randje vet. Hij is blijkbaar niet bepaald veganist. Maar zo simpel is Gods voorkeur toch niet te verklaren. Er zijn uitleggers die zeggen dat er alleen bij Abel staat dat hij het mooiste uitkoos voor zijn offer. Kaïn deed dat niet. Maar dat blijf ik wat ongemakkelijk vinden. Alsof God te paaien is met extra lekkere hapjes. Dat vind ik een beetje primitief van God. Ik kan me niet voorstellen dat God begint met voortrekken van de een en achterstellen van de ander. Zoiets is niet goddelijk, maar menselijk. Het verschil tussen Kaïn en Abel zit niet zozeer in hun offer, maar in hun beroep. Kaïn is landbouwer. Dat betekent dat hij hekjes om een stukje grond zet, daar sla en andijvie gaat verbouwen en er een huisje op bouwt. Kaïn kan zeggen: Kijk dit stukje grond, tussen deze hekjes en dat huisje erop, dat is van mij. Kaïn bezit onroerend goed en hij heeft zeg maar papieren. Met die papieren kan hij zeggen: Dit stukje grond hoort bij mij. En ik hoor bij dat stukje grond. Het is een soort paspoort dat hem bestaansrecht geeft.

2 Kaïn zijn naam betekent niet voor niets verwerven. Abel is herder. Hij trekt met zijn vee rond naar plekken waar eten te vinden is. En als het op is trekt hij verder. Geen probleem, zolang hij niet teveel hekjes als die van Kaïn tegenkomt. Als zijn schaapjes van de andijvie en de sla van Kaïn eten, wordt Kaïn boos. Hé, weg jij, dat is van mij. Abel zegt: Maar hoe kan iets dat groeit van jou zijn? Hoe kun je land bezitten? Van wie heb je dat dan gekocht? Ach, rare idealist, zegt Kaïn, Ik heb gezweet om dit land in cultuur te brengen. Geïnvesteerd in bemesting, irrigatie en een goede bodemcultuur, vandaar dat die andijvie als kool uit de grond schiet. Daarom is het van mij. Er gebeurt iets raars. We keren iets om. Terwijl we ten diepste weten dat Abel gelijk heeft, kiezen we voor Kaïns manier van leven. Omdat iedereen dat doet. Omdat dat zekerheid geeft; het geeft je meer rechten én meer macht. En er gebeurt nog iets raars. Weer keert er iets om. We houden elkaar voor dat degenen zonder papieren en zonder onroerend goed een bedreiging vormen. De zwervers, de vreemdelingen, degenen die niet in ons systeem passen. Zij vormen het gevaar. Kijk, omdat wij de boel zo omdraaien doet God iets wat in onze ogen oneerlijk is. Hij kijkt naar het offer van Abel en niet naar dat van Kaïn. Zo brengt God weer in evenwicht wat door ons uit balans getrokken is. God trekt niet scheef, dat had Kaïn al gedaan. God trekt recht, door naar de zwakste partij te kijken. God doet dus Kaïn voor hoe hij moet kijken. Beste Kaïn, je moet Abel wel blijven zien. Helemaal zoals hij is, met alles erop en eraan. Ook al dwarsboomt hij - alleen al door er te zijn - jouw prettige leventje. Houd hem in het oog, anders zul jij je doel missen. Dat Abel het mooiste uitkiest voor zijn offer en Kaïn niet, is trouwens zo ook wel te begrijpen. Abel zonder papieren en bezit, weet beter dan Kaïn wat afhankelijkheid is. Abel zijn naam betekent ademtocht, daar voel je de kwetsbaarheid in. Wie afhankelijkheid ervaart, heeft doorgaans meer oog voor God. Als je de lijnen zo een beetje uitgezet hebt is het interessant om te zien hoe het verhaal verder loopt. Kaïn reageert met woede, op Gods voorkeur voor de zwakke partij. Wat zo leuk is: in het hebreeuws wordt woede heel letterlijk omschreven. Wie boos is, laat zijn gezicht vallen.

3 Alle lijntjes in je gezicht trekken naar beneden. En hoe meer ze naar beneden zakken, hoe meer je gezicht letterlijk wegvalt. Je ziet amper nog iets. Nou ja, alleen dan dat wat heel dicht bij je is: je eigen gelijk. En dan komt God al tussenbeide. Hij is er vroeg bij. God zegt dan iets ingewikkelds. Wat interessant is: daar valt voor het eerst het woordje zonde in de bijbel. Wij hebben de mond al vol van zonde als Adam en Eva van die boom van goed en kwaad eten. De zondeval, noemen we dat met veel gevoel voor drama. Maar hier valt het woordje zonde voor de allereerste keer. En dan ook nog eens anders dan je verwacht. Let goed op. God zegt letterlijk tegen Kaïn: Waarom kijk je zo boos. Is het niet zo dat als je goed doet, je gezicht weer omhoog trekt en je boosheid verdwijnt. En als je niet goed doet dus zeg maar je gezicht in boosheid laat hangen dan komt de zonde eraan kruipen en gaat bij de drempel van je deur liggen. En jij denkt, ahhhh, mmmmm, dat ziet er aantrekkelijk uit. Maar de zonde moet niet over jou heersen, jij moet over de zonde heersen. Dus zonde is niet zozeer dat je iets fout doet. Zonde is het kwaad waar jij de weg voor vrij maakt door jouw beperkte blik; niet verder willen kijken dan jouw eigen belang. Zodat je niet meer goed kan oordelen over wat goed is en kwaad. Dan bespringt de zonde jou en heerst over jou. Terwijl het andersom moet zijn. Jij moet over die zonde heersen, door goed en ruim te kijken. Nog iets interessants. Het woordje zonde dat hier staat betekent in het hebreeuws letterlijk: je doel missen. Zonde is dus dat jij je bedoeling misloopt omdat je willens en wetens luistert naar je onderbuik en je oren en ogen sluit voor wat er werkelijk aan de hand is. Het gevolg van zonde is niet in de eerste plaats dat jij bij God op de zwarte lijst komt: foei! Het gevolg van zonde is zelfs niet in de eerste plaats dat het zo akelig is voor degenen die je erdoor benadeelt. Het gevolg van zonde is allereerst dat jij jezelf benadeelt. Dat jij je bedoeling misloopt, waardoor alles scheef trekt en het kwaad vrij spel krijgt en zowel de ander als jezelf treft. Dit is een sterk staaltje inclusief denken. Je bent onderdeel van een geheel. Je kunt jezelf niet straffeloos bevoordelen. Dan schiet je mis. De rekening komt later, maar valt met een omweg bij jou op de mat. We kennen de afloop. Kaïn kiest voor zijn onderbuik en slaat Abel dood.

4 Met als gevolg dat er een evenwicht verbroken wordt. Nu Abel er niet meer is, heeft de aarde bloed gedronken en is die mooie bodemcultuur waar Kaïn zo prat op ging voorgoed verstoord. Kaïn wordt uit zijn huisje en achter zijn hekjes vandaan getrokken. Hij mist zijn doel. Hij moet gaan doen wat Abel deed: rondtrekken. Maar dat kan hij niet. Zijn rondtrekken mist ook zijn doel: het wordt dolen. Ben ik mijn broeders hoeder? Ja Kaïn, als je goed gekeken had, dan had je dat hoeden van Abel, de herder, kunnen leren. Maar je zag het niet: Hoe hij de kleintjes eerst liet drinken en de sterke schapen een tik verkocht als ze voor wilden dringen. Je zag niet hoe hij zich zo met hart en ziel verbond met die kudde, dat hij met z n leven voor ze instond. Je hebt niet gezien hoe hij desnoods de hele kudde alleen liet omdat hij ontdekte dat ene, kleine, eigenwijze ding miste. Hij was een goede herder. Hij wist dat je de zwakke schapen extra in het oog moet houden. Hij wist dat ook de sterke schapen door een klein wondje dat niet goed behandeld wordt, door een val of een speling van het lot bij het lammeren in een keer bij de zwakste schapen gerekend kunnen worden. Hij wist dat een goede herder voortrekt wat door de hardheid van de natuur wordt achtergesteld. Ben ik mijns broeders hoeder? Nu Abel dood is. En Kaïn de gevolgen moet dragen. Verschuift het evenwicht opnieuw. Kaïn is nu de zwakke partij. In onze vertaling staat dat Kaïn wanhopig uitroept: Heer, deze straf is te zwaar! Zo van: Ach, Heer, zo zwaar kunt het mij toch ook niet aanrekenen wat ik gedaan heb. Ik ben een van de eerste mensen, ik kon het toch ook niet allemaal weten. Ik heb best heel hard geslagen, maar ik wist niet eens wat dood was. Ik ben er zelf ook heel erg van geschrokken. Een beetje coulance is toch wel op zijn plaats. Kan die straf niet wat minder? Maar in het hebreeuws staat er dat Kaïn zegt: Heer, deze misdaad is te zwaar om te dragen Dat is heel wat anders. Kaïn heeft oprecht berouw. En zie je wat God doet. Hij neemt Kaïn in bescherming.

5 Opnieuw doet hij voor hoe je moet kijken. Nu aan iedereen die het op Kaïn gemunt heeft. Hij is de Goede Herder. Ben ik mijns broeders hoeder? In die ene vraag ligt jouw bedoeling verborgen. Zonde, als je die mist.