Naar een reëel perspectief op werk voor mensen met een beperking

Transcriptie

1 Bezoekadres Landelijke Cliëntenraad Bezuidenhoutseweg AW Den Haag Landelijke Cliëntenraad, Bezuidenhoutseweg 60, 2594 AW Den Haag Aan vaste Tweede Kamer Commissie van Sociale Zaken en werkgelegenheid Postbus EA Den Haag Den Haag, 7 september 2018 Betreft: Algemeen Overleg over de Participatiewet Referentie: LCR/TK /GM/ER Geachte dames en heren, Op 12 september aanstaande heeft u een Algemeen Overleg met staatsecretaris Van Ark over de Participatiewet. De Landelijke Cliëntenraad (LCR) vraagt uw aandacht voor: Een reëel perspectief op werk voor mensen met een beperking en de compensatie van de Alleenstaande Ouderkop (ALO). Naar een reëel perspectief op werk voor mensen met een beperking Uit de tussenrapportage van het SCP: Van Sociale voorziening naar participatiewet blijkt dat mensen met een WSW-indicatie op de wachtlijst een belangrijke lagere uitstroomkans hebben als gevolg van de beperking van instroom in de sociale werkvoorziening. Door het afbouwen van de Wet sociale Werkvoorziening zijn er minder beschutte arbeidsplekken beschikbaar voor mensen met een beperking. Het gevolg hiervan is dat de baankans van mensen met een beperking in de Wajong en de Participatiewet dramatisch is gedaald. Een belangrijke bevinding in het onderzoek is dat de arbeidsmarktkansen zonder uitstroom naar een instrument als de WSW daalt naar rond de 30%, voor zowel de Wajong als de Participatiewet. Het SCP constateert dat het effect van de banenafspraak en de extra inzet van beschutte arbeid deze neerwaartse trend van de baankansen niet heeft kunnen compenseren. Van arbeidsmarktbeleid naar sociaal beleid Met de hervorming van de Wajong en later de Participatiewet is de arbeidsparticipatie van een deel van deze groep overschat. Ten onrechte werd de indruk gewekt dat een groot gedeelte van deze groep arbeidscapaciteit had die via de wetten van de arbeidsmarkt tot ontwikkeling zou kunnen worden gebracht. Zo spreekt men van prikkels en bij het niet meewerken aan een re-integratietraject zou er een sanctie worden opgelegd.

2 Uit rapportages van UWV en SCP blijkt dat baankansen niet toenemen en dat het vinden van een baan slechts voor drie van de tien mensen met een beperking wordt gerealiseerd. Veel mensen met een beperking die inmiddels in het activerend arbeidsmarkt van de Wajong en de Participatiewet terecht zijn gekomen hadden hier veel meer van verwacht. Waar al veel voor gewaarschuwd is en eigenlijk ook in alle rapporten over de WSW is beschreven is dat deze arbeid zonder een aanzienlijk loonkostensubsidie en begeleiding niet structureel binnen en buiten het SW-bedrijf kan worden georganiseerd. Het meest pijnlijke is nog wel dat de werkende in de Wajong sinds 1 januari 2018 ook nog eens een korting van 5% op de aanvullende uitkering moeten incasseren. Dit heeft niets met activerend arbeidsmarktbeleid te maken. Wij pleiten dan ook voor een sociaal beleid waarbij deze korting op het minimumloon zo snel mogelijk ongedaan gemaakt wordt. We brengen u graag in contact met cliënten en werkgevers in onze achterban die weinig begrip op kunnen brengen voor deze maatregel. Het begrip loon naar werken wordt hier wel heel creatief uitgelegd. Wij menen dat deze maatregel zo snel mogelijk moet worden teruggedraaid. Succesvolle SW-bedrijven bestaan uit publiek private partnerships die maatschappelijke inverdieneffecten genereren Het organiseren van zinvolle arbeid, al of niet op een beschutte arbeidsplaats binnen het SW-bedrijf in samenwerking met het bedrijfsleven, is onderdeel van sociaal beleid. Daarbij draagt arbeid bij aan de maatschappelijke ontplooiing van mensen. Deze arbeid is in beginsel niet kostendekkend. De studie van het SCP toont aan dat dit niet door de vrije markt wordt gerealiseerd. De subsidie wordt verleend om arbeid mogelijk te maken om mensen met een beperking volwaardig te laten participeren. Dit kan anders niet worden gerealiseerd. Deze investering in dit sociale beleid levert inverdieneffecten op in de zorg. Hierdoor zijn er geen of minder kosten voor dagbesteding en Welzijn en minder kans op schulden. Deze kwetsbare groep heeft werk en draagt naar vermogen bij aan de economie. Dit geeft mensen met een beperking de mogelijkheid om zelfstandig een inkomen te verdienen. De Landelijke Cliëntenraad heeft samen met andere cliëntenorganisaties en vakbonden gepleit voor het stopzetten van de verdere ontwikkeling van het instrument loondispensatie en opgeroepen tot het verder ontwikkelen van het instrument loonkostensubsidie en het instrument jobcoach. Het kabinet heeft intussen laten weten dat het instrument loondispensatie van tafel is en dat opent voor ons het perspectief om, samen met andere belanghebbenden, constructief met het kabinet in gesprek te gaan om te zoeken naar praktische oplossingen voor een verbetering op baankansen voor mensen met een beperking. De uitgangspunten van dit nieuwe arrangement heeft de LCR samen met vakbonden (FNV, CNV, VCP), Cedris en Ieder(in) in een brief geformuleerd: Meer mensen met een beperking aan het werk: een oplossing die werkt voor iedereen (zie bijlage).

3 De Landelijke Cliëntenraad pleit voor een reëel perspectief op arbeid voor mensen met een beperking en roept werkgevers op om het gesprek te openen. Om een praktisch arrangement te ontwikkelen voor een verbetering van de baankans en de duurzaamheid van arbeid van mensen met een beperking, zodat arbeid van mensen met een beperking een reële bijdrage levert aan de economie. Voorwaarden voor sociaal beleid en volwaardige participatie Voor de Landelijke Cliëntenraad biedt alleen extra geld niet de oplossing. Diverse onderzoeken tonen aan dat er nog teveel mis gaat in de uitvoering en bij het toepassen van de beschikbare instrumenten. Dat heeft te maken met de weinig uniforme inzet van instrumenten. Een jongere met een beperking heeft te maken met: 1) Oude Wajong ( ); 2) Activerende Wajong ; 3) De Wajong 2015; 4) De Participatiewet. Onze mailbox loopt over met vragen, klachten en onduidelijkheid over de uitvoering. De uitvoerende instanties zijn geconfronteerd met een stapeling van wijzigingen, veranderingen en bezuinigingen die ertoe leiden dat de burger de besluitvorming van uitvoeringsorganisaties niet meer vertrouwt en bij ons en andere organisaties op zoek gaat naar informatie. Wij pleiten voor een uniforme en transparante regelgeving en een harmonisatie. Dit is niet alleen een wens van cliëntenorganisaties. Ook de werkgevers waarmee wij spraken zijn weinig gelukkig met de complexiteit van de regelgeving en de administratieve lasten die zij ervaren. Wij willen werkgevers vragen om zich ook bij ons aan te sluiten en samen met ons op te trekken bij onze zoektocht naar een alternatief. Afroming en trage realisatie beschut werk De Landelijke Cliëntenraad krijgt signalen dat de wijze van financieren van de Participatiewet leidt tot een verslechtering van de situatie voor mensen met een beperking die gedeeltelijke inzetbaar zijn. Jongeren met een beperking met een lage loonwaarde, al of niet in combinatie met een urenbeperking, zijn relatief kostbaar voor de gemeente. Zij zullen niet snel boven de uitkeringsnorm komen met hun verdiensten. Dit betekent dat de besparing op de uitkering niet of slechts gedeeltelijk optreedt, waarbij wel veel en kostbare voorzieningen moeten worden ingezet om arbeid mogelijk te maken. Met name de groep die net te goed is voor beschut werk maar te veel beperkingen heeft om zonder meer te worden bemiddeld heeft het zwaar. Wij geven in overweging om de criteria voor toegang tot beschut werk nog eens kritisch tegen het licht te houden en deze af te stemmen op de objectieve arbeidsmarktkansen van de groep.

4 Daarnaast vragen we aandacht voor de realisatie van beschut werk. Uit de rapportage van UWV blijkt bijvoorbeeld dat het aantal beschutte werkplekken traag wordt gerealiseerd. Voorts vinden wij het opvallend dat meer mensen zich zelf melden voor een indicatiestelling dan dat er worden doorverwezen door de gemeenten. Hieruit blijkt dat veel mensen met een beperking proactief bezig zijn met het vergroten van hun baankansen en zelf op zoek gaan naar instrumenten en middelen. Nog interessanter is dat het percentage afwijzingen van beide routes (verwijzing gemeenten versus zelf melden) nagenoeg gelijk is. Dat wijst erop dat het kennisniveau van onze cliënten hoog is. De kwaliteit van de doorverwijzing van de gemeenten is niet beter dan de zelfselectie van cliënten die zich aanmelden. 1 Wij roepen gemeenten en bedrijfsleven op om snel gezamenlijk werk te maken van beschut werk en de cliënten die hiervoor in aanmerking komen zo snel mogelijk aan het werk te helpen. Wij maken ons zorgen over de trage realisatie en zijn benieuwd naar de achtergronden hiervan. Vooral in het licht van de gunstige arbeidsmarkt. Veel onderzoek De Landelijke Cliëntenraad is overspoeld met evaluatie, onderzoeken en voortgangsrapportages. Wij constateren dat resultaten achterblijven en dat dit het meest onderzochte beleidsveld is van de afgelopen jaren. Wij complimenteren de onderzoekers van SCP met het kwalitatief goede onderzoek. Wij willen SZW vragen de onderzoeken te coördineren teneinde het aantal onderzoeken met dezelfde vraagstelling te reduceren (wat zijn de resultaten van beleid). Deze middelen kunnen beter ten goede komen aan de groep mensen met een beperking. Alleenstaande Ouderkop (ALO) In 2015 is de alleenstaande oudertoeslag uit de bijstand verdwenen. De Alleenstaande Ouderkop, als onderdeel van de Wet Hervorming Kind regelingen, kwam hiervoor in de plaats. De definitie van alleenstaande ouder zoals deze door gemeenten bij de bijstand wordt gehanteerd komt niet volledig overeen met de definitie van de Belastingdienst. Hierdoor ontstond direct een probleem. De groep alleenstaande ouders die volgens de Belastingdienst een toeslagpartner heeft komt niet in aanmerking voor de Alleenstaande Ouderkop. Dit gebeurt in bijzondere situaties, bijvoorbeeld als een partner is opgenomen in een GGz-kliniek, in detentie zit of in het buitenland woont. In individuele situaties is dan sprake van een aanzienlijke inkomensachteruitgang. Toenmalig minister Asscher zocht de oplossing voor het mislopen van de Alleenstaande Ouderkop door gemeenten toe te staan bijzondere bijstand te verstrekken aan de getroffen ouders. 1 Zie: Rapportage Beschut werk vierde kwartaal 2017 UWV.

5 Nu blijkt dat gemeenten toestaan om bijzondere bijstand te verstrekken in deze bijzondere situaties niet de oplossing is. De Centrale Raad van Beroep heeft zeer onlangs een uitspraak gedaan en bepaald dat een gemeente met toepassing van artikel 18 eerste lid van de Participatiewet in beginsel gehouden is tot afstemming van de bijstand (zie: ECLI:NL:CRVB:2018:1600). Inmiddels heeft staatssecretaris Van Ark 2 dan ook bekendgemaakt: Als de gemeente een signaal krijgt dat mensen als gevolg van het mislopen van de alleenstaande ouderkop in de problemen komen zij actie kan ondernemen. Dit kan via het toepassen van het centrale individualiseringsbeginsel in artikel 18, eerste lid, Participatiewet. Daarnaast hebben de gemeenten de beschikking over het instrument van de individuele bijzondere bijstand om in voorkomende gevallen de uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten van het bestaan van de belanghebbenden te vergoeden. (Gemeentenieuws van SZW ; d.d. 12 juli 2018) De LCR maakt zich vanaf het ontstaan van de Alleenstaande Ouderkop al zorgen over het risico van niet-gebruik van de mogelijkheid van compensatie via de bijzondere bijstand. Ook de Eerste Kamer zag dit risico van niet-gebruik en heeft om een oplossing gevraagd. Daarbij heeft de Eerste Kamer de LCR gevraagd om een advies over de conclusies van het BUS-E Monitor Alleenstaande Ouders. Onze zorg over niet-gebruik van compensatiemogelijkheid voor het mislopen van de alleenstaande ouderkop blijft gehandhaafd na de introductie van een oplossing door middel van het toepassen van artikel 18 van de Participatiewet. De groep die een beroep dient te doen op artikel 18 van de bijstand om het gemis van de ALO-kop te compenseren is een kwetsbare groep die grote risico s loopt om schulden te krijgen. Bij het mislopen van de ALO-kop neemt dit risico ook nog eens toe. Daar ontstaat de vraag of het bij deze groep bekend is dat zij voor compensatie hiervan een beroep kunnen doen op artikel 18 van de Participatiewet. De LCR vindt het onbegrijpelijk dat een staatssecretaris die zich hard maakt voor een brede schuldenaanpak er niet voor zorgt dat mensen de ALO-kop automatisch krijgen. Het ministerie van SZW zegt dat zij zich bewust is van het advies van de WRR dat weten nog geen doen is. Dat het beroep op de zelfredzaamheid van de burger grenzen kent. Dit blijkt niet uit het negeren van het advies van de LCR. 2 Voor de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep liet staatssecretaris van Ark in een brief aan de Kamer (33716 nr 39 d.d. 12 februari 2018) nog weten dat zij op grond van CBS-rapport BUS-E Monitor Alleenstaande Ouders concludeert dat compensatie via de bijzondere bijstand volstaat. Deze conclusie wordt door de LCR niet onderschreven. Het CBS constateert dat het gemiddelde bedrag dat de betreffende doelgroep ontving aan periodieke bijzondere bijstand in 2016 hoger was dan in Op grond van deze constatering, meent het CBS dat dit een indicatie is dat deze groep in 2016 via de periodieke bijzondere bijstand is gecompenseerd voor het aflopen van het overgangsrecht. De LCR vindt de onderbouwing van het CBS mager. Tevens geldt dat de groep die de ALO-kop misloopt niet statisch is. Deze groep bestaat niet alleen uit de groep bij wie in 2016 het overgangsrecht afliep. Jaarlijks komen er mensen bij die de ALO-kop mislopen

6 De LCR vraagt u hierbij om ervoor te zorgen dat ons voorstel alsnog wordt overgenomen. Dit betreft het gelijktrekken van de definities van alleenstaande ouders bij gemeenten en in de Wet Hervorming Kindregelingen van de Belastingdienst. Dit voorstel leidt ertoe dat alle alleenstaande ouders automatisch de ALO ontvangen. Dan hoeft niet meer gezocht te worden naar een compensatieregeling en wordt voorkomen dat alleenstaande ouders 20% aan inkomen mislopen. De LCR geeft graag een nadere toelichting. Met vriendelijke groet, Gerrit van der Meer Voorzitter Samenstelling Landelijke Cliëntenraad Landelijke cliëntenorganisaties: Vakcentrale voor Professionals/ Christelijk Nationaal Vakverbond (VCP/CNV), Ieder(in) (2 zetels voor het netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte), KBO-PCOB (Samen sterker voor ouderen), Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV, publieke sector), Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV, private sector), Vertegenwoordiger organisaties van Minderheden (SMN, IOT), MIND Landelijk Platform Psychische Gezondheid. Vertegenwoordigers van cliëntenraden: cliëntenraden SVB en UWV. Vertegenwoordigers van de gemeentelijke cliëntenparticipatie: Mobility, cliëntenraden G4, vertegenwoordiger dak- en thuislozen.