Vrouwengeneeskunde in de Middeleeuwen. Orlanda Lie Hoogleraar Middeleeuwse cultuur Universiteit Utrecht
|
|
- Ida Dekker
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vrouwengeneeskunde in de Middeleeuwen Orlanda Lie Hoogleraar Middeleeuwse cultuur Universiteit Utrecht
2 Middeleeuwse toestanden De middeleeuwen ( ); Vooroordelen, beeldvorming, andere normen- en waardenstelsels Primitief, achterhaald, dom, naief Anachronistisch (het verleden bekijken in het licht van onze huidige normen en waarden) Cultuurhistorisch (het verleden bekijken in het licht van de normen en waarden van die tijd)
3 Vrouwengeneeskunde in de Middeleeuwen: Fysiologie Voortplanting Zwangerschap Beeldvorming
4 Vraagstelling Wat voor kennis bezat men in de Middeleeuwen over het vrouwelijk lichaam en seksualiteit? Welk wereld- en mensbeeld ligt ten grondslag aan middeleeuwse opvattingen over het vrouwelijk lichaam en seksualiteit?
5 Benaderingswijze/methodologie Mediëvistiek: studie van de Middeleeuwen Literatuurhistoricus: tekstgericht Wat staat er in de tekst en waarom staat dat er? Onderzoeksmateriaal: middeleeuwse teksten Humaniora (Geesteswetenschappen)
6 Onderzoeksmateriaal Geschreven teksten die bewaard zijn gebleven Literaire bronnen Theologische bronnen Juridische bronnen Instructieve teksten: wetenschap, gezondheid en techniek (artesliteratuur) Latijn versus volkstaal (vernacularisatie)
7 Latijn versus volkstaal Schriftcultuur versus mondelinge traditie Tot 1200: schriftcultuur = Latijn = kerk/ clericus Mondelinge traditie = volkstaal = leek/ laicus Geletterdheid (litteratus) versus ongeletterdheid (illiteratus) Na 1200: voortschrijdende verschriftelijking en vernacularisatie
8 Middeleeuwse (Latijnse) kennis over de vrouw Twee belangrijke bronnen Secreta mulierum: natuurfilosofisch (theoretisch) Liber Trotula: geneeskundig (praktisch/ therapeutisch)
9 Secreta Mulierum Natuurfilosofische traditie; pseudo-albertus Magnus (13de eeuw); kerkgeleerde; geestelijk milieu aandacht voor fysiologie en anatomie van de vrouw m.n. i.v.m. voortplanting (vruchtbaarheid, conceptie, zwangerschap, geboorte), de vrouwelijke natuur en seksualiteit Wijd verbreid; >100 hss; > 120 dr Vertalingen: Duits, Nederlands, Frans, Italiaans, Tsjechisch
10 Menstruatie mythe (Secreta mulierum-traditie) Menstruatie = afvalstof (rood); giftig goedje Doet spiegels dof uitslaan Doet bomen verdorren Doet honden dood neervallen De blik van een menstruerende vrouw doodt zuigelingen Menopausale vrouwen zijn nog gevaarlijker Sex met menstruerende vrouw: melaats kindje (Leviticus 15)
11 Liber Trotula Trota van Salerno (12e eeuw; vrouwelijke arts); Trotula, kleine Trota (klein boek over vrouwengeneeskunde), later benaming voor 3- delig Latijns compendium over vrouwengeneeskunde: 1. Liber de sinthomatibus mulierum (Boek over de aandoeningen bij vrouwen) 2. De curis mulierum (Over de behandeling van vrouwenkwalen) 3. De ornatu mulierum (Over het mooi maken van vrouwen)
12 Liber Trotula 126 Latijnse hss bewaard gebleven Monica Green 2001: The Trotula. A Medieval Compendium of Women s Medicine. Edited and translated. Philadelphia (University of Pennsylvania) The Trotula. An English Translation of the Medieval Compendium of Women s Medicine. (University of Pennsylvania) 2001.
13 Dwergen op de schouders van reuzen
14 Grondslagen middeleeuwse geneeskunde Empedocles: elementenleer: aarde, water, lucht, vuur Hippocrates: humorenleer: zwarte gal, slijm, bloed, gele gal Aristoteles: primaire eigenschappen: warm, koud, vochtig, droog
15 Aristotelisch stelsel Vier elementen: aarde, water, lucht en vuur Primaire eigenschappen: heet, koud, droog en vochtig Heet en droog > koud en vochtig Mannelijk lichaam: heet en droog Vrouwelijk lichaam: koud en vochtig Man (volmaakt product)> Vrouw (=mislukte man, misbaksel)
16 Het galenisch stelsel Galenus (2e eeuw) Humoraalpathologie Slijm/flegma (vochtig en koud) Zwarte gal (koud en droog) Bloed (vochtig en warm) Gele gal (warm en droog) Evenwichtige balans (gezond) versus verstoring (ziek) Complexien- of temperamentenleer
17 Galenisch stelsel Gebaseerd op Aristotelisch stelsel Man is heet en droog; vrouw is koud en nat Spijsvertering; koken van voedsel en verwerken tot voedingsstoffen Menstruatie is afvalstof; maandelijkse zuivering noodzakelijk Menstruatie = bloemen; nodig voor vruchtbaarheid
18 Spijsvertering: 4 kookprocesses Maag (1e digestio): voedsel wordt gekookt tot chylus (naar lever); uitwerpselen (naar darmen) Lever (2e digestio): chylus wordt gekookt tot bloed dat via de aders wordt vervoerd naar alle organen en opgenomen in het lichaam. Wat niet wordt opgenomen wordt uitgescheiden als zweet of urine Naast bloed ook productie van andere stoffen: -milt: zwarte gal -galblaas: gele gal -nieren: water Hart (3e digestio): Vrouw: bloed (via slagaders) -> baarmoeder-> zaad (menstruum) en menstruaal bloed (afvalstof) Bij zwangerschap: baarmoeder van zwangere vrouwen verwerkt menstruaal bloed tot voeding voor foetus; na bevalling bloed -> borst ->melk Man: bloed (via slagaders) ->Testikels -> sperma (veredelde stof) Hersenen (4e digestio)
19 Fysiologie van mannen en vrouwen De man is het volmaakte schepsel: heet en droog De vrouw is een onvolmaakte man: koud en nat De man kan door zijn complexie/fysiologie het voedsel optimaal verwerken en omzetten tot nuttige voedingsstoffen Sperma versus menstruaal bloed
20 Fysiologie van de vrouw Het vrouwelijk lichaam (koud en nat) is minder goed in staat om voedsel te verkoken dan het mannelijk lichaam (warm en droog) Chylus in lever produceert minder gekookt bloed dat (via de aderen vanuit het hart) naar de baarmoeder vloeit Baarmoeder produceert menstruum (vrouwelijk zaad) en menstrual bloed (afvalstof) Menstruatie is reinigingsproces, essentieel voor gezondheid van het vrouwelijk lichaam
21 Baarmoeder (koud en droog) Bewaarplaats van menstruum (vrouwelijk zaad); regelmatige menstruatie is essentieel voor gezondheid; ophoping is schadelijk (negatief) Orgaan waar bevruchting plaatsvindt (positief) Wandelende baarmoeder
22 Man-vrouw opvattingen Vrouwelijkheid en mannelijkheid Man is heet en droog Vrouw is koud en nat De koudste man is heter dan de heetste vrouw Mannelijk lichaam van nature gezonder dan vrouwelijk lichaam Menstruatie is afvalstof; sperma is veredelde stof
23 Anatomie van de uterus (matrix, matrice) Twee-hoornige uterus (Grieks-Arabische traditie) De zevenkamerige uterus deed zijn intrede in de 12de eeuw: Pseudo-Galenus, De spermate; populair vanaf de 13de eeuw (Latijnse traditie) Prominent aanwezig in de overgeleverde Middelnederlandse medische en religieuze teksten Verklaring voor meerlingen, genderverschillen
24
25
26 Anatomie van de uterus Orgaan voor menstruatie en reproductie Fysiologie van het vrouwelijk lichaam Anatomie van de uterus; 2 cellen (li and re) vs 7 cellen (3 li, 3 re, 1 mi) Jongens rechts, meisjes links, hermafrodiet in midden Vrouwelijke testikels (cf. eierstokken) vs mannelijke testikels; beide produceren zaad (twee-zadentheorie) Menstruatie, menopauze, zwangerschap,
27 Links versus rechts Lever (kookpot) is warmtebron (rechts) Aders vanuit de lever vloeien eerst naar de rechterkant van het lichaam Hart (warmtebron) ligt links, maar heeft twee vaten die naar rechts zijn geopend M.a.w. Rechts is warmer dan links
28 Meisjes versus jongens Baarmoeder heeft centrale ligging Rechterhelft ontvangt meer warmte dan linkerhelft Baarmoeder bestaat uit 2 kamers; links (meisjes); rechts (jongens) Baarmoeder bestaat uit 7 kamers: 3 links (meisjes); 3 rechts (jongens); 1 in midden (hermafrodiet)
29 Conceptie Tweezaden-theorie Bij seksuele gemeenschap ejaculeren zowel man als vrouw, resp. sperma en menstruum Na conceptie sluit de baarmoeder zich (geen speld tussen te krijgen)
30 Misvormingen Zaad en baarmoeder van slechte kwaliteit resulteert in kinderen met lichamelijke beperkingen Positie bij vrijen is belangrijk: de zaden moeten zich evenwichtig kunnen mengen Niet vrijen tijdens menstruatie
31 Infertiliteit Te magere en te dikke vrouwen hebben moeite om zwanger te worden Vrouwen met een glibberige baarmoeder kunnen het zaad niet binnenhouden Mannen met te dun zaad zijn onvruchtbaar Baarmoeder (koud en droog) Mannelijke testikels (heet en vochtig) [Anthonie van Leeuwenhoek ( )]
32 Onvruchtbaarheid Veroorzaakt door zowel de man als de vrouw Vrouw: buitensporige warmte of te grote vochtigheid van de baarmoeder; de hitte doodt het zaad van de man; de glibberige baarmoeder houdt het zaad niet vast Therapie: kruiden, dieet, roking, baden, vaginale douches, etc. Man: geen zin om te vrijen en erectieproblemen veroorzaakt door zwak gestel en slechte kwaliteit van het zaad (te koud en te vochtig)
33 Embryologie Melkachtig (week 1) Bloederige massa (week 2) Vlezige homp (week 3) Foetus krijgt vorm (week 4) Aderen, beenderen, vlees, huid, (week 5) Na veertig dagen: alles erop en eraan (week 6) Bezieling: na 40 of 45 dagen
34
35
36
37
38
39
40 Levensvatbaarheid 7-maands kindje versus 8-maands kindje Na 7 maanden is de vrucht volgroeid De 8 ste maand is de periode om uit te rusten van de inspanningen. Indien het kind in de 8 ste maand wordt geboren, wordt het verstoord in zijn herstelfase en zal het maar kort leven.
41 Vernacularisatie Geleerde (Latijnse) wetenschappelijke kennis toegankelijk maken in de volkstaal
42 Latijn versus volkstaal Schriftcultuur versus mondelinge traditie Tot 1200: schriftcultuur = Latijn = kerk/ clericus Mondelinge traditie = volkstaal = leek/ laicus Geletterdheid (litteratus) versus ongeletterdheid (illiteratus) Na 1200: voortschrijdende verschriftelijking en vernacularisatie
43 De Middelnederlandse traditie R.Jansen-Sieben, Repertorium van de Middelnederlandse artes-literatuur. Utrecht 1989 S.v. gynaecologie ; > 20 hss; > 30 drukken Invloed van De secretis mulierum en Liber Trotula op de Middelnederlandse traditie Zowel in proza als in verzen
44 Vier groepen Groep A Beknopte vertaling Liber Trotula Proza Groep C Vertaling Liber Trotula Proza Vrouwelijke doelgroep Groep B Combinatie Liber Trotula, Secreta Mulierum, De Spermate versvorm Groep D Combinatie Secreta Mulierum en De Naturis Rerum versvorm
45 Groep C Vertegenwoordiger van de Trotula-traditie Vrije vertaling en bewerking van de gynaecologische en obstetrische hoofdstukken van het Trotula-compendium Ic bidde alle vrauwen die dit sullen sien ofte horen lesen, hem biddic dat si my niet ne vloucken, want ic ne hebbe hem dit niet gescreven te scande maer te horen profite Brugge SB 593; Kopenhagen GKS 1657; Hamburg SB cod.med. 798.
46 3 verschillende vertalingen Kopenhaagse Trotula: nadruk op obstetrische hoofdstukken, minder op anatomie en fysiologie Hamburgse Trotula: vervangt alle verwijzingen naar Trotula met Albertus Magnus; vervangt de obstetrische hoofdstukken uit het Liber Trotula met die uit een Arabisch chirurgische verhandeling: Chirurgia van Albucasis ( ) Brugse Trotula: nadruk op anatomie en fysiologie; obstetrische hoofdstukken ontbreken
47
48
49 Hamburg, SB, Cod. Med. 798 Tekstuele usurpatie: de Trotula-tekst wordt geassimileerd in de pseudo-albertaanse traditie De Middelned.Trotula wordt gepresenteerd als het werk van Albertus Magnus en gecombineerd met De secretis mulierum De obstetrische hoofdstukken van het Liber Trotula compendium worden vervangen door die uit de Middelnederlandse vert. van de Chirurgie van Albucasis (+1013) Vermenging De secretis mulierum en Liber Trotula 19 afbeeldingen waarvan 11 afkomstig uit Albucasis
50
51
52 Brugse Trotula Nadruk op anatomie en fysiologie van het vrouwelijk lichaam: menstruatie, conceptie, vruchtbaarheid Opvallend: verloskundige hoofdstukken worden niet vertaald 10 afbeeldingen
53
54
55
56
57 Seks is gezond Zaad is essentieel voor het verwekken van nageslacht Zaadlozing is essentieel voor de gezondheid Vrouwen produceren net als mannen zaad Bij de conceptie storten beiden hun zaad Door seksuele gemeenschap wordt de koude en vochtige natuur van de vrouw opgewarmd
58 Therapie voor vrouwen die lijden aan opstopping van zaad Bij weduwen en maagden: Door hun vagina te kietelen komt er zaad vrij Bij weduwen kan dit met de vinger Bij maagden en nonnen worden watten gedrenkt in een mengsel van steenzout, glaspoeder, azijn en zout water in de vagina gebracht
59 Om een wijf te makene nauwe als ofte si eene maghet ware Daertoe nemt dwitte van den eye ende temperet met watere. Daer in ghesoden es pulegium, ofte sinapis, ofte spijc, ofte valeriane, ofte eenigherande droegende cruden. Ende daerin vet een liinen cleet tweewaerf sdaghes, ofte 3 ende dat soe leght in den mont van der matricen.
60 Het herstellen van de eer van vrouwen ic, Trotula, ebbe hiermede vrauwen gheholpen die kinderen hadden ghehadt, ende daerna trocken si te huwelike (f. 18r 4-5)
61
62 De Middelnederlandse drukken Der vrouwen natuere ende complexie (ca. 1531) Tprofijt der vrouwen (ca. 1550) Den roseghaert vanden bevruchten vrouwen: 1513 (Eucharius Rosslin) Tboeck vande Vroet-Wijfs (Jacob Ruf ) Johannes de Ketham: Fasciculus medicinae: 1512
63
64 Der vrouwen natuere ende complexie Dits ghedaen omdat elc man sou weten hem te regeren na wisen raet, opdat hi niet en worde gesmeten vanden vrouwen met moede quaet. Traditie van De secretis mulierum
65
66
67 Humorenleer Complexien of Temperamentenleer Vier complexien: Sanguinicus (bloed dominant) Cholericus (gele gal) Melancholics (zwarte gal) Flegmaticus (slijm)
68
69 Vrouwentypes Cholerisch: stevig gebouwd, veel menstruatie, kuis en standvastig Sanguinisch; volslank, blozend, matige stonden, houden van sex Melancholisch: donkere teint, wispelturig, saai, vloeien veel, kunnen goed zonder man Flegmatisch: mager, donker gelaat, kunnen zonder sex, maar als ze eenmaal de smaak te pakken hebben
70 Vrouwentypes Vrouwen met kleine, stevige borsten, weelderige haardos, blozend gelaat; onregelmatige menstruatie, vloeien niet veel, worden niet gauw zwanger, produceren weinig melk, houden van seks Vrouwen met grote, zachte borsten, dun haar, bleek gezicht; regelmatige menstruatie, vloeien veel, worden gauw zwanger, veel melk, kuis.
71 Tprofijt der vrouwen Traditie van het Trotula-compendium Gynaecologische en obstetrische informatie Praktische voorschriften behandeling vrouwenkwalen; borstvoeding, cosmetische recepten Ook aandacht voor mannenzaken, fertiliteitsproblemen, potentiemiddelen
72
73
74
75 Verloskundige traditie In Liber Trotula slechts beperkt Andere traditie: Muscio (6 e eeuw), Latijnse vertaling van Griekse tekst van Soranus (1 e eeuw): Gynaeikeia; tbv geletterde vroedvrouwen Vanaf 11 e eeuw: geletterde vroedvrouwen maken plaats voor geletterde mannen Encyclopedische traditie: Thomas van Cantimpre (Muscio)
76 Verloskundige traditie Albucasis (Arab. Cordoba,11 de eeuw); Chirurgia (incl. obstetrische hoofdstukken + illustraties (Muscio traditie) Opgenomen in chirurgische handboeken (bv. Hamburgse Trotula, 15 de eeuw) Belang voor chirurgen en doctores medicinae om te beschikken over obstetrische kennis Italiaanse artsen, doorgeefluik van obstetrische kennis, naar Duitsland en
77 Vroedvrouwen en artsen Vanaf 14 de eeuw: vrouwengeneeskunde beoefend door medisch opgeleide mannen Mannelijke artsen krijgen supervisie over de opleiding van vroedvrouwen Stadsverordeningen over de qualificaties van vroedvrouwen (doop van pasgeborene) Waarschuwing tegen ondeskundige vroedvrouwen Vrouwengeneeskunde -> mannenzaak
78 Standaard handboek 16 e /17 e eeuw Tussen 1513 en 1541: 14 herdrukken Tussen : 10 drukken van uitgebreidere versie (Hebammenbüchlein) 1532: Latijnse vertaling door zoon: De Partu Hominis Nederlandse vertaling (28 drukken) Frans, Spaans, Deen, Tsjech, Engels
79 Eucharius Rösslin Apotheker, stadsarts 1513: Der Swangern frawen und hebamme roszgarten Opgedragen aan Hertogin Katherine van Brunswick en Lüneburg 1516: Den Roseghaert vanden bevruchten vrouwen Voorlichting zwangere vrouwen; instructie vroedvrouwen Waarschuwing tegen onbekwame vroedvrouwen
80
81
82
83
84
85 Tboeck vande Vroet-Wijfs Vroedvrouwenkatechismus Zwitserse arts Jakob Ruf, verantwoordelijk voor opleiding en certificering van vroedvrouwen Middelnederlandse vertaling van Martyn Everaert (1591)
86
87
88
89
90 Fasciculus Medicinae Duitse arts Johannes de Ketham Medicijnen studie in Wenen (lector 1454, secties) Het eerste gedrukte boek met anatomische afbeeldingen (Latijn 1491) Middelnederlandse vertaling van Petrus Antonius; druk van 1512 (Claes de Grave, Antwerpen) Bevat 2 hoofdstukken over vrouwengeneeskunst
91
92
93
94 Menstruatie mythe (Secreta mulierum-traditie) Menstruatie = afvalstof (rood); giftig goedje Doet spiegels dof uitslaan Doet bomen verdorren Doet honden dood neervallen De blik van een menstruerende vrouw doodt zuigelingen Menopausale vrouwen zijn nog gevaarlijker Sex met menstruerende vrouw: melaats kindje (Leviticus 15)
95 Vernacularisatie Latijnse kennis toegankelijk maken in de volkstaal
96
97 Het boek van Sidrac Encyclopedie-in-dialoogvorm: een heidense koning (Bottus) stelt honderden vragen over de middeleeuwse leef- en denkwereld die door een wijze, vrome man (Sidrac) worden beantwoord. Frans origineel (13de eeuw); tussen 600 en 1200 vragen Nederlandse vertaling (14de eeuw); tussen 200 en 400 vragen (ed. Van Tol 1936).
98 Middeleeuwse vraagbaak Waarom is de zee zout? Waarom stinkt de poep? Waardoor is de ene wijn wit en de andere rood? Hebben vrouwen testikels? Zal er altijd oorlog zijn in deze wereld? Kan men om de wereld heen reizen?
99 Enkhuizer almanak Hoe komt het bloed aan zijn rode kleur/ Waarom heeft een olifant zulke grote oren? Waarom kan een mens niet vliegen? Waarom is de zee zout? Hoe ontstaan parels? Hoe komt het dat je maag knort? Is een zebra nu wit met zwarte strepen of andersom?
100 Kan een vrouw zwanger zijn van meer dan twee kinderen tegelijk? Een vrouw kan zwanger zijn van wel zeven kinderen tegelijk, want de baarmoeder van een vrouw heeft zeven kamers, en in elke kamer kan zij een kind dragen als God dat wil.
101
102 Wie is beter bestand tegen wellust: de man of de vrouw?
103
104 Sidrac antwoordt: De vrouw (koud en vochtig) is beter bestand dan de man (warm en droog) De heetste vrouw is kouder dan de koudste man Man: vrouw = 26 zaadlozingen : 1 zaadlozing De man ontvlamt snel, maar zijn begeerte is ook snel bevredigd De vrouw is moeilijker te bevredigen, daardoor begeert zij intenser dan de man
105 Hoe komt het dat vrouwen zo emotioneel reageren op vreugde en verdriet in de wereld?
106
107 Sidrac antwoordt Vrouwen reageren zo emotioneel omdat zij lichter bloed en lichtere hersenen hebben dan mannen. Zij zijn als kleine twijgjes aan de bomen die in alle richtingen met de wind meewaaien [ ]
108 Verder: Doordat vrouwen lichter bloed en lichtere hersenen hebben dan mannen, Zijn ze wankelmoedig en niet geschikt om bestuursfuncties te vervullen 70 vrouwen laten zich gemakkelijker misleiden dan 1 wijze man.
109
110
111
112
113 leermoment Wat is het belang van historisch kennis in een medische opleiding?
114 Historisch besef Inzicht in een andere cultuur met andere normen en waarden leidt tot begrip en respect Omgang met patienten in een multiculturele samenleving vraagt om begrip en respect
115 Kennisoverdracht is niet waardenvrij Transmissie van kennis: hierarchisch Natuurfilosofisch, theoretisch, mannelijke geleerden, schriftelijk vastgelegd (Latijn) Medisch-therapeutisch, praktisch, ervaringsdeskundigheid van vrouwen, mondeling (volkstaal) Schriftcultuur versus mondelinge traditie Echte kennis versus oudewijven-praat
116 Stelling Artsen die (cultuur)historisch besef hebben zijn beter in staat zich te verplaatsen in de leef- en denkwereld van hun patienten Artsen die aandacht hebben voor het verhaal dat bij hun patienten hoort, kunnen hun patienten beter adviseren en behandelen.
117
118 Eigentijdse receptie Secreta Mulierum Verworpen door Christine de Pizan in haar Cite des Dames als een vat vol leugens.
119
120 Christine de Pizan (ca ca. 1430) Eerste vrouwelijke broodschrijver dochter van Italiaanse arts en astroloog, werkzaam aan het hof van de Franse (Valois) koning Karel V ( ); Karel VI ( ); Karel VII ( ) Jeanne d Arc (+1430)
Boekenkennis en het vrouwelijk lichaam: van Trotula tot Jakob Ruf
30 Boekenkennis en het vrouwelijk lichaam: van Trotula tot Jakob Ruf orlanda lie Toen God het eerste mensenpaar schiep, voorzag Hij hun lichamen van eigenschappen die het voortbestaan van de mensheid tot
Nadere informatieGeheimen van mannen en vrouwen. Een vergelijkend onderzoek naar de Middelnederlandse tekst Der mannen ende vrouwen heimelijcheit
Geheimen van mannen en vrouwen Een vergelijkend onderzoek naar de Middelnederlandse tekst Der mannen ende vrouwen heimelijcheit Bachelorscriptie: Fenna van Berkel (3691284) Begeleidster: prof. Dr. O.S.H.
Nadere informatieDe baarmoeder, een zegen of een vloek?
De baarmoeder, een zegen of een vloek? Studie naar de Middeleeuwse opvattingen over de baarmoeder Doorsnede van de baarmoeder met zeven kamers (zie de cijfers) in het Anthropologium van Magnus Hundt (Leipzig
Nadere informatiezweet stinkt schaam haar ongesteld brede heupen borst groei schaamlippen groeien groeispurt
Samenvatting door L. 623 woorden 5 maart 2016 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou pubertijd Dit is wanneer je hypofyse gaat werken de hypofyse is een hormoonklier hypofyse is de belangrijkste
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling
Samenvatting Biologie Thema 3: Voortplanting en ontwikkeling Samenvatting door een scholier 1708 woorden 10 mei 2012 4,9 14 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1. Voorplanting en bevruchting
Nadere informatiekeer beoordeeld 4 maart 2018
0 Samenvatting door Syb 870 woorden keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Biologie Biologie H8 Samenvatting PARAGRAAF 8.1 Een jongen maakt zaadcellen door hormonen uit de hypofyse. Via het bloed komen die hormonn
Nadere informatieVoortplanting bij dieren
Voortplanting bij dieren Opdracht 1 Geef aan of de beweringen juist of onjuist zijn: 1. De primaire geslachtskenmerken heb je vanaf je puberteit 2. Geslachtshormonen zorgen voor veranderingen in de puberteit
Nadere informatieHFST I: INLEIDING. 1. Status Quaestionis
HFST I: INLEIDING In dit eerste, vrij korte, hoofdstuk zal ik beginnen met een opsomming van de reeds uitgegeven literatuur rond het werk Der Vrouwen Heimlicheit. Hieruit zal ook mijn motivatie duidelijk
Nadere informatieGeneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding
Geneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding Geneesmiddelen en zwangerschap Enige tientallen jaren geleden dacht men nog dat ongeboren kinderen in de baarmoeder goed beschermd waren tegen schadelijke
Nadere informatieThema 3 Voeding en je lichaam
Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 3 Voeding en je lichaam Samenvatting Voeding en je lichaam Je lichaam heeft voedingsstoffen nodig. Die zitten in ons eten en drinken. Voedsel en vocht zijn
Nadere informatieTepeluitvloed. Tepeluitvloed. uitvloed. Wanneer er vocht uit de tepel komt, noemen we dit tepelui. tepel
Tepeluitvloed Wanneer er vocht uit de tepel komt, noemen we dit tepelui uitvloed. Tepeluitvloed komt veel voor. Meestal is tepeluitvloed een onschuldig verschijnsel. Dit neemt niet weg dat verder medisch
Nadere informatieBIJLAGEN. Het lichaam en vruchtbaarheid
BIJLAGEN Het lichaam en vruchtbaarheid 28 - WERKBLAD - LANG LEVE DE LIEFDE - Entreeopleidingen in het mbo Het lichaam en vruchtbaarheid BIJLAGE 1 Opdracht 1: Quizvragen VRAGEN OVER ZWANGER WORDEN Vul hier
Nadere informatieSamenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5
Samenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5 Samenvatting door Carlijn 1162 woorden 15 januari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 5.1 Je veranderd. Geslachtskenmerken zijn kenmerken
Nadere informatieDer vrouwen natuere ende complexie
Der vrouwen natuere ende complexie Monica van de Kolk Maart 2009 Vrouwentrooster of mannenvermaak? 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Woord vooraf 5 Inleiding 7 De stand van het onderzoek 7 Het onderzoek
Nadere informatieNederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie ALGEMENE INFORMATIE NORMALE CYCLUS. Versie 1.3. Datum Goedkeuring 07-01-2007 Verantwoording
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie ALGEMENE INFORMATIE NORMALE CYCLUS Versie 1.3 Datum Goedkeuring 07-01-2007 Verantwoording NVOG In het kort Bij vrouwen in de vruchtbare levensfase
Nadere informatieInformatiefolder. Zwangerschap en kinderwens
Informatiefolder en kinderwens Inhoudsopgave Algemeen 3 Kinderwens 3 Foliumzuur s- en ovulatietesten 5 Geneesmiddelen 6 Bostvoeding Medicatiebegeleiding Algemeen De vrouw maakt tijdens haar leven een aantal
Nadere informatieDe fonologie De morfologie Het lexicon Besluit Besluit
1 DANKWOORD Een thesis kan je niet alleen schrijven, hulp en medewerking van anderen is onontbeerlijk. Allereerst wens ik mijn promotor Prof. Dr. Joris Reynaert te bedanken voor de begeleiding bij het
Nadere informatieisotretinoïne 10 mg en 20 mg zachte capsules Preventie van zwangerschap & blootstelling van de foetus
isotretinoïne 10 mg en 20 mg zachte capsules Preventie van zwangerschap & blootstelling van de foetus Richtlijnen voor de patiënt bij het gebruik van isotretinoïne Waarvoor dient deze brochure? Deze brochure
Nadere informatieDe Chinese Voedingsleer
De Chinese Voedingsleer Wat zijn de functies van voeding? 1 2 Fysiologische en biologische Geneeskundige 3 4 Energetische werking Taoïsme 5 Levensmiddelen Wat zijn de verschillen tussen de Chinese voedingsleer
Nadere informatieEen bloemlezing uit Der mannen ende vrouwen heimelijcheit, met inleiding en verklarende aantekeningen
Universiteit Gent Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Nederlandse Letterkunde ANATOMIE, SEKSUALITEIT EN ZWANGERSCHAP IN DE MIDDELEEUWSE VOLKSTAAL Een bloemlezing uit Der mannen ende vrouwen heimelijcheit,
Nadere informatieAnorexia. Inleiding. Wat betekent Anorexia Nervosa nu eigenlijk?
Anorexia Inleiding Ik hou mijn spreekbeurt over Anorexia nervosa. Anorexia is een ernstige ziekte waarbij degene die het heeft zichzelf min of meer uithongert. Deze patiënten zijn dan ook extreem mager.
Nadere informatieKinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen mee.
Groei en ontwikkeling Kinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit tot maximaal tot hij of zij 18 jaar is. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen
Nadere informatieNierfalen en Seksualiteit
Nierfalen en Seksualiteit 1 Inhoudsopgave Inleiding Seksuele problemen bij nierfalen Bij mannen en vrouwen Factoren die het seksueel functioneren kunnen beïnvloe- den Bespreekbaar maken Maatschappelijk
Nadere informatieZwangerschap en borstvoeding
Zwangerschap en borstvoeding ONTWIKKELING VAN HET ONGEBOREN KIND MEDICIJNEN BIJ ZWANGERSCHAP FOLIUMZUUR WAT IS HET EFFECT VAN ALCOHOL EN ROKEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN MEDICIJNEN EN BORSTVOEDING
Nadere informatieOver het belang van academische vorming. Gerda Croiset
Over het belang van academische vorming Gerda Croiset Over het belang van academische vorming Wat is academische vorming? Wat is wetenschappelijke vorming? De verloskunde vanaf 1200 Uitvinding van de anaesthesie
Nadere informatieisotretinoïne 10 mg en 20 mg zachte capsules Zwangerschapspreventie programma
isotretinoïne 10 mg en 20 mg zachte capsules Zwangerschapspreventie programma Richtlijnen voor de patiënt bij het gebruik van isotretinoïne Deze materialen beschrijven aanbevelingen om belangrijke risico
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: In de eerste bijeenkomsten hebben we besproken dat er veel verandert in de puberteit. Je lichaam verandert en de omgang met je ouders en vrienden. Maar er gebeurt
Nadere informatievan een muskiet weer? Leg je antwoord uit.
30 3 VMBO KGT A BEANTWOORD DE VOLGENDE VRAGEN. Afbeelding 1 Bij een muskiet is het aantal chromosomen in een lichaamscel 6. In afbeelding 1 geven beide tekeningen schematisch een delende cel van een muskiet
Nadere informatieEnkele afspraken: We luisteren met respect naar elkaars verhaal. We lachen niet voortdurend met nieuwe woorden.
Enkele afspraken: We luisteren met respect naar elkaars verhaal. We lachen niet voortdurend met nieuwe woorden. We reageren volwassen op wat er verteld wordt. Heb je het moeilijk met dit onderwerp? Dan
Nadere informatie2009), Der vrouwen natuere ende complexie, vert. Monica van der Kolk (Utrecht: Universiteit Utrecht,
S Afbeelding afkomstig uit de moderne uitgave van Der vrouwen natuere ende complexie door Monica van der Kolk (combinatie van editie uit 1535 en 1538). 1 1 Der vrouwen natuere ende complexie, vert. Monica
Nadere informatieH.218408.0514. Echoscopie tijdens de zwangerschap
H.218408.0514 Echoscopie tijdens de zwangerschap 2 Inleiding Deze folder geeft algemene informatie over echoscopie tijdens de zwangerschap. Uw verloskundige, huisarts of gynaecoloog bespreekt met u waarom
Nadere informatieDe behandeling van borstkanker met Nolvadex
Meer informatie Voor meer informatie kunt u kijken op de internetsite www.astrazeneca.nl (onder het kopje Patiënteninformatie en vervolgens 'Kanker'). U kunt ook de brochure Borstkanker roept vragen op
Nadere informatieGescheiden werelden: wat mannen moesten weten over vrouwen: De secretis mulierum
29 Gescheiden werelden: wat mannen moesten weten over vrouwen: De secretis mulierum bineke glas Deze bijdrage gaat in op het lange en gevarieerde bestaan van teksten over vrouwengeheimen (Secreta Mulierum).
Nadere informatieEchoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen
Echoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen Gynaecologie Beter voor elkaar 2 Inleiding Door middel van deze folder wil het Ikazia Ziekenhuis u enige informatie geven. Deze folder geeft
Nadere informatieTweelingen in de groei
Tweelingen in de groei Henriëtte A. Delemarre-van de Waal Zoals bekend ontstaat een twee-eiige tweeling wanneer tegelijkertijd twee eicellen worden bevrucht door twee zaadcellen. Beide embryo s hebben
Nadere informatieVruchtbaarheidsstoornissen. Als zwanger worden niet vanzelf gaat
Vruchtbaarheidsstoornissen Als zwanger worden niet vanzelf gaat 2 U heeft besloten een oriënterend vruchtbaarheids (fertiliteits) onderzoek te laten verrichten. In deze folder vindt u informatie over het
Nadere informatieEchoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen
Gynaecologie Echoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is echoscopie?... 3 Hoe wordt een echo gemaakt?... 3 Waarom wordt echoscopie verricht?...
Nadere informatieEchoscopie tijdens de zwangerschap
Echoscopie tijdens de zwangerschap Patiënteninformatie Echoscopie tijdens de zwangerschap versie 02 1 Wat is echoscopie Echoscopie is een techniek waarmee men organen in het lichaam zichtbaar maakt. Een
Nadere informatieIk wil anticonceptie gaan gebruiken. Poli Gynaecologie
00 Ik wil anticonceptie gaan gebruiken Poli Gynaecologie Wat is anticonceptie? Een anticonceptiemiddel (of voorbehoedmiddel) voorkomt dat een zwangerschap ontstaat. Bijvoorbeeld door te voorkomen dat er
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Anticonceptie
PATIËNTEN INFORMATIE Anticonceptie In het kort Een anticonceptiemiddel (voorbehoedmiddel) beschermt u tegen zwangerschap als u seks heeft en niet zwanger wilt worden. Anticonceptiemiddelen verschillen
Nadere informatieObstetrie. Echoscopie zwangerschap
Obstetrie Echoscopie zwangerschap Inhoudsopgave Inleiding...4 Wat is echoscopie?...4 Hoe maakt men een echo?...4 Hoe vaak wordt een echo verricht?...6 Wie maakt de echo? Hoe krijgt u die?...6 Waarom wordt
Nadere informatieTRADITIONAL CHINESE MEDICINE (TCM) Traditionele Chinese Geneeskunde. VAN ZUILICHEM Gespecialiseerde Therapeuten
Acupunctuur TRADITIONAL CHINESE MEDICINE (TCM) Traditionele Chinese Geneeskunde Behandelingsmethoden Psychotherapie Medicinale therapie Bewegingstherapie Externe therapie Psychotherapie Met name gericht
Nadere informatieInhoud. De puberteit: nu gaat het beginnen 4. Iets heel bijzonders: het vrouwelijk lichaam 14. Elke maand weer: ongesteld 24
Inhoud 4 Lichamelijke veranderingen en uiterlijk 6 Dagboek, vriendinnen en stemmingen 10 Zelfvertrouwen, geheimen en pesten 12 Iets heel bijzonders: het vrouwelijk lichaam 14 De vrouwelijke geslachtsorganen
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE ECHOSCOPIE IN DE GYNAECOLOGIE EN BIJ VRUCHTBAARHEIDSPROBLEMEN
PATIËNTENINFORMATIE ECHOSCOPIE IN DE GYNAECOLOGIE EN BIJ VRUCHTBAARHEIDSPROBLEMEN ECHOSCOPIE IN DE GYNAECOLOGIE EN BIJ VRUCHTBAARHEIDSPROBLEMEN Door middel van deze folder wil Maasstad Ziekenhuis u informeren
Nadere informatiePatiënteninformatie. Echoscopie tijdens de zwangerschap
Echoscopie tijdens de zwangerschap Patiënteninformatie Echoscopie tijdens de zwangerschap Inhoudsopgave 1 Wat is een echoscopie 2 Hoe maakt men een echo 3 Waarom maakt men een echo 4 Wie maakt de echo
Nadere informatieIntegrale lichaamsmassage
Integrale lichaamsmassage Eindtermen theorie: - De therapeut heeft kennis van anatomie/fysiologie en pathologie m.b.t. Integrale lichaamsmassage; - De therapeut is zich ervan bewust dat een massage behandeling
Nadere informatie6,3. Werkstuk door een scholier 1698 woorden 7 februari keer beoordeeld. Maatschappijleer
Werkstuk door een scholier 1698 woorden 7 februari 2003 6,3 45 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inleiding: Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik van draagmoederschap eigenlijk niks weet, ik heb er
Nadere informatieDe leraar legt dit eerst uit, daarna maken de leerlingen deze vragen
ANTWOORDEN SEKSUALITEIT A3 Opdracht Anticonceptiepil 1,3,5 Test jezelf tijdens de les! De leraar legt dit eerst uit, daarna maken de leerlingen deze vragen OPDRACHTEN 1 tijdens de les 4 B 2 D 3 C 5 C 6
Nadere informatieInformatiebrochure voor de patiënt. (alitretinoïne) Zwangerschapspreventieprogramma
Informatiebrochure voor de patiënt (alitretinoïne) Zwangerschapspreventieprogramma Achtergrondinformatie over deze brochure Informatie over geboorteafwijkingen Deze brochure bevat belangrijke informatie
Nadere informatieWie is er bang voor de overgang?
Wie is er bang voor de overgang? Overgangsklachten De overgang is een levensfase die voor de meeste vrouwen niet ongemerkt voorbij gaat. Er treden lichamelijke en geestelijke veranderingen op. De effecten
Nadere informatieVersie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein
Antipsychotics and Sexual Functioning Questionnaire A.S.F.Q. Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein Inleiding In het kader van wetenschappelijk
Nadere informatieechoscopie tijdens de zwangerschap
patiënteninformatie echoscopie tijdens de zwangerschap Inleiding Deze folder geeft algemene informatie over echoscopie tijdens de zwangerschap. Uw verloskundige, huisarts of gynaecoloog bespreekt met u
Nadere informatieWeer naar huis Aandachtspunten voor kraamvrouw en baby
Patiënteninformatie Weer naar huis Aandachtspunten voor kraamvrouw en baby Weer naar huis Aandachtspunten voor kraamvrouw en baby. U bent bevallen in Tergooi en gaat nu met uw baby naar huis. Onze artsen
Nadere informatieIk wil een voorbehoedmiddel (anticonceptie) gaan gebruiken
1/6 Gynaecologie Ik wil een voorbehoedmiddel (anticonceptie) gaan gebruiken Inleiding Een anticonceptiemiddel (voorbehoedmiddel) beschermt u tegen zwangerschap als u seks heeft en niet zwanger wilt worden.
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE ECHOSCOPIE TIJDENS DE ZWANGERSCHAP
PATIËNTENINFORMATIE ECHOSCOPIE TIJDENS DE ZWANGERSCHAP 2 ECHOSCOPIE TIJDENS DE ZWANGERSCHAP Door middel van deze brochure wil Maasstad Ziekenhuis, u enige informatie geven. Deze brochure geeft algemene
Nadere informatieVerslag Biologie Biologie dossier
Verslag Biologie Biologie dossier Verslag door Z. 1608 woorden 16 juni 2015 6,2 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Om dit verslag volledig te kunnen begrijpen, heb je de afbeeldingen uit het
Nadere informatieMYCOFENOLAATHOUDENDE GENEESMIDDELEN Informatiegids voor de patiënten. Informatie over de risico's voor de foetus
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van geneesmiddelen die mycofenolaat bevatten. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan
Nadere informatieInleiding tot de Humorenleer.
Inleiding tot de Humorenleer. De belangrijkste leer in de geneeskunde van de middeleeuwen is de humorenleer. Zijn oorsprong gaat terug tot in het oude Griekenland. In de vijfde eeuw voor Christus werd
Nadere informatieWAT IS DE MORNING-AFTERPIL WANNEER WEL EN WANNEER GEEN MORNING-AFTERPIL WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW
M O R N I N G - A F T E R P I L WAT IS DE MORNING-AFTERPIL WANNEER WEL EN WANNEER GEEN MORNING-AFTERPIL WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN WWW.APOTHEEK.NL M O R
Nadere informatieEchoscopie tijdens de zwangerschap
Gynaecologie Echoscopie tijdens de zwangerschap www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is echoscopie?... 3 Hoe maakt men een echo?... 3 Hoe vaak wordt een echo verricht?... 4 Wie maakt de echo? Hoe krijgt
Nadere informatieEchoscopie tijdens de zwangerschap
Echoscopie tijdens de zwangerschap Informatie voor patiënten F0106-3415 april 2011 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam
Nadere informatieHet vak biologie kennis MN001 Een biologische tekening maken praktijk MN005 Werken met een loep praktijk MN008
Biologie Over Bloqs Wie is Bloqs? Bloqs is een educatieve uitgeverij die innovatieve producten en diensten aanbiedt. Bloqs staat voor bouwen aan leren. Onze visie is dat u als docent of school zelf het
Nadere informatieMorning-afterpil VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL
Morning-afterpil WAT IS DE MORNING-AFTERPIL WANNEER WEL WANNEER GEEN MORNING-AFTERPIL WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL
Nadere informatieTesten op HIV, ja of nee? Informatie voor zwangere vrouwen
Testen op HIV, ja of nee? Informatie voor zwangere vrouwen Wat is HIV, wat is aids en wat zijn de gevolgen tijdens de zwangerschap HIV is het virus dat de ziekte aids veroorzaakt. HIV kan op meerdere manieren
Nadere informatieAnticonceptiemiddelen met oestrogeen en progestageen
Ik wil anticonceptie gaan gebruiken Samenvatting Een anticonceptiemiddel (voorbehoedmiddel) beschermt u tegen zwangerschap. Anticonceptiemiddelen verschillen in werking, gebruik, betrouwbaarheid en bijwerkingen.
Nadere informatieVrouwelijke genitale verminking en gendergebonden geweld
Vrouwelijke genitale verminking en gendergebonden geweld Hieronder vindt u de praatplaten die u zelf kunt afdrukken. Druk het document recto-verso af (afdrukken vanaf pagina 2 - omdraaien langs korte zijde)
Nadere informatieH Echoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen
H.92043.0116 Echoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen Inleiding Deze folder geeft algemene informatie over echoscopie zoals gebruikt in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsonderzoek.
Nadere informatieEchoscopie tijdens de zwangerschap
Gynaecologie Echoscopie tijdens de zwangerschap www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is echoscopie?... 3 Hoe maakt men een echo?... 3 Hoe vaak wordt een echo verricht?... 4 Wie maakt de echo? Hoe krijgt
Nadere informatieWerkblad Naut Thema 3: Voeding en je lichaam
Werkblad Naut Thema 3: Voeding en je lichaam 3.1 Wat heeft je lichaam nodig? Je lichaam is heel slim Een heel slimme machine Je lichaam kan rennen en kijken en groeien een snee gaat vanzelf weer dicht
Nadere informatieHet ontstaan en de geboorte van een baby
Kriebels in je buik Het ontstaan en de geboorte van een baby 1 Het ontstaan en de geboorte van een baby Groep 5 50 min Begrippen Voortplanting, zwangerschap, geboorte, eicel, zaadcel, zaadballen, piemel,
Nadere informatieOefen Repetitie KGT thema Voortplanting
Oefen Repetitie KGT thema Voortplanting Als er geen punten bij een vraag staan, dan is die vraag 1 punt waard. Onderdeel A: waar of niet waar? 1. De pil beschermt zowel tegen SOA s als tegen een zwangerschap
Nadere informatieHormoongebruik rond de overgang
Hormoongebruik rond de overgang Afdelingen gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is de overgang? 2 Klachten tijdens de overgang 2 Het gebruik van oestrogenen tijdens de overgang 2 De
Nadere informatieWAT IS DE MORNING-AFTERPIL WANNEER NEEM JE DE MORNING-AFTERPIL WAT KAN DE APOTHEKER VOOR JE DOEN HUISARTS GAAN NA GEBRUIK VAN DE
M O R N I N G - A F T E R P I L WAT IS DE MORNING-AFTERPIL WANNEER NEEM JE DE MORNING-AFTERPIL WAT KAN DE APOTHEKER VOOR JE DOEN WANNEER KUNT JE BETER NAAR DE HUISARTS GAAN NA GEBRUIK VAN DE MORNING-AFTERPIL
Nadere informatieNederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE ECHOSCOPIE. Versie 2.4. Datum Goedkeuring Verantwoording
Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie GYNAECOLOGIE ECHOSCOPIE Versie 2.4 Datum Goedkeuring 17-03-2007 Verantwoording NVOG Inhoudsopgave In het kort...1 Wat is echoscopie?...2 Waarom een
Nadere informatieAnticonceptie. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl
Anticonceptie Informatie voor patiënten F0713-3102 oktober 2015 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44
Nadere informatieACUPUNCTUUR. Walter Oudhof. Fysiotherapeut en acupuncturist
ACUPUNCTUUR Walter Oudhof Fysiotherapeut en acupuncturist TRADITIONAL CHINESE MEDICINE (TCM) Traditionele Chinese Geneeskunde BEHANDELMETHODEN Psychotherapie Medicinale therapie Bewegingstherapie Externe
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieSEXTING Bravenewbooks
SEXTING Bravenewbooks 2014 1 Re Pristinus 2 SEXTING Tineke was het mooiste meisje van de klas. Ze lag op haar roze bed in een overwegend roze tienerkamer. Ze twijfelde. Tineke hinkte op twee gedachten.
Nadere informatieRefaja Ziekenhuis Stadskanaal. Echoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen
Refaja Ziekenhuis Stadskanaal Echoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen ECHOSCOPIE IN DE GYNAECOLOGIE EN BIJ VRUCHTBAARHEIDSPROBLEMEN INLEIDING Deze folder geeft algemene informatie
Nadere informatieHet spreekt vanzelf dat vooral vrouwen op de hoogte zijn van de dialectbenamingen voor voeding. Ga dus te rade bij echtgenote of (groot)moeder.
W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N UNIVERSITEIT GENT Vragenlijst 127 Vakgroep Nederlandse Taalkunde OKTOBER 2001 Blandijnberg 2 9000 Gent VOEDSEL 2 Dialect van :..................................................(stad,
Nadere informatieEchoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen
Gynaecologie Echoscopie in de gynaecologie en bij vruchtbaarheidsproblemen www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is echoscopie?... 3 Hoe wordt een echo gemaakt?... 3 Waarom wordt echoscopie verricht?...
Nadere informatieGynaecologische echoscopie. Polikliniek Gynaecologie
Gynaecologische echoscopie Polikliniek Gynaecologie Inleiding Deze folder geeft algemene informatie over echoscopie (echo). Een gynaecologische echo wordt gemaakt om de baarmoeder, de eierstokken en de
Nadere informatiePatiënteninformatie locatie Blaricum. Diabetes mellitus bij kinderwens. Informatie over erfelijkheid en zwangerschap bij diabetes
Patiënteninformatie locatie Blaricum Diabetes mellitus bij kinderwens Informatie over erfelijkheid en zwangerschap bij diabetes Inhoudsopgave Bladzijde Welke soorten diabetes zijn er? 4 Is diabetes erfelijk?
Nadere informatiePatiënteninformatie voor de behandeling met Revlimid (lenalidomide)
Patiënteninformatie voor de behandeling met Revlimid (lenalidomide) 1 Inhoud Informatie voor vrouwen die zwanger kunnen worden...3 Informatie voor vrouwen die niet zwanger kunnen worden...5 Informatie
Nadere informatieEerste bezoek aan de gynaecoloog
Eerste bezoek aan de gynaecoloog Afdeling gynaecologie Eerste bezoek aan de gynaecoloog U heeft binnenkort in Medisch Centrum Alkmaar (MCA) een afspraak met een gynaecoloog. U komt voor het eerst. In deze
Nadere informatieDe maandelijkse kans. Dr. R. Schats VUmc. Zwanger in de tijd. Diverse aspecten van infertiliteit. De maandelijkse kans en leeftijd
, -behandeling en complicaties Dr. R. Schats VUmc Wat is (on)vruchtbaarheid? Wat is normaal? Subfertiliteit (zie later) Welk percentage van de paren De mens is een relatief onvruchtbaar zoogdier Wel elke
Nadere informatieDomino-effect. Gevolgen van diabetes
Domino-effect Het gevaar van complicaties is dat ze pas na jaren optreden. Bovendien heeft diabetes een domino-effect. Vanaf dat je één aandoening hebt, zijn deze een trigger voor meerdere aandoeningen.
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE. ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers
PATIËNTENINFORMATIE ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers 2 ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers Met deze informatiefolder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren
Nadere informatieThomas van Aquino ( )
Thomas van Aquino (1225-1274) inhoudsopgave Personalia Thomas van Aquino Uit het leven van Tegenstellingen Scholastiek Basis denken en wetenschap Meer Thomas van Aquino Tijdgenoten Hedendaagse toepassing
Nadere informatieNormale cyclus. Poli Gynaecologie
00 Normale cyclus Poli Gynaecologie De inhoud van deze voorlichtingsfolder is samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Andere folders en brochures op het gebied
Nadere informatieLiefde? Naam: Datum: Seksuele opvoeding. Van wie kan je allemaal houden? Wat doe jij voor iemand die je graag ziet?
Liefde? Van wie kan je allemaal houden? Wat doe jij voor iemand die je graag ziet? Vind jij verliefd zijn hetzelfde als liefde? Is vriendschap ook liefde? Ben jij al verliefd geweest? Kan je verliefd zijn
Nadere informatieVitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken
Nadere informatieNieuws over vitamine K. Suzan Tuinier 26 maart 2011
Nieuws over vitamine K Suzan Tuinier 26 maart 2011 Hoe zien de komende 45 minuten er uit? Vitamine Informatie Bureau Vitamines algemeen Vitamine K in theorie Vitamine K advies NVK en Gezondheidsraad Praktijk:
Nadere informatieVerblijdt u. Onze neus zit gelukkig op de juiste plaats, maar wij als christenen, hebben zinvoller dingen om ons over te verblijden.
- 1 - Verblijdt u Er zijn volgens de bijbel veel redenen om ons te kunnen verblijden. Wanneer wij ons er in gaan verdiepen, vallen we zogezegd van de ene reden tot blijdschap in de andere. Wij als christenen
Nadere informatieDRERNST. Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen.
DRERNST Beleef uw menopauze op serene wijze! Om u te helpen opvliegers en prikkelbaarheid te overwinnen. www.drernst.be De menopauze, wat is dat? Als vrouwen 50 jaar worden, betekent dat voor de meesten
Nadere informatieBijlage 1: Opdrachten bij het boek Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Per groepje van 2/3 uitwerken.
Bijlage 1: Opdrachten bij het boek Identiteitsontwikkeling en leerlingbegeleiding. Per groepje van 2/3 uitwerken. Hoofdstuk 1: Opdracht 1: Groepsprofiel en de puberteit Bespreek en noteer kort: Hoe je
Nadere informatieLees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 34 tot en met 51. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken.
Zwangerschap Lees eerst informatie tot en met en beantwoord dan vraag tot en met. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken. p In de afbeelding van informatie is een deel van het
Nadere informatieVoortplanting. Hoofdstuk 6
Voortplanting Hoofdstuk 6 Leerdoelen Je kunt de delen van een baarmoeder met embryo kunnen noemen met hun functies en kenmerken Je kunt beschrijven hoe de geboorte van een kind plaatsvindt Bevruchting
Nadere informatieBOKS 7: Identiteit Psychologie. College 1: Persoonlijkheid. Timo Jansen
BOKS 7: Identiteit Psychologie College 1: Persoonlijkheid Timo Jansen Indeling college Psychologie: wat en waarom Waarom persoonlijkheidspsychologie? Hoe omschrijf ik mijzelf (en anderen)? Nature of nurture?
Nadere informatie