Asbest. Toezicht en handhaving. Mr. P.A.J. Huijbregts. Mr. T. Segers
|
|
- Hilde Christiaens
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Asbest Toezicht en handhaving Mr. P.A.J. Huijbregts Mr. T. Segers
2 Berghauser Pont Publishing Postbus LB Amsterdam Geautomatiseerd Zetwerk: Diskad Concepts Druk: Scan Laser BV, Zaandam 1ste druk 2013 ISBN: NUR: Berghauser Pont Publishing Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg besteed is, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele (druk) fouten en onvolledigheden, noch voor gevolgen hiervan. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means, without the publishers prior written pemission.
3 Voorwoord In deze uitgave is alle nieuwe relevante jurisprudentie op het gebied van asbest verwerkt. Tevens zijn er verschillende hoofdstukken uitgebreid om zodoende een vollediger overzicht te kunnen neerzetten. Met deze publicatie spelen de auteurs in op een behoefte aan meer verdieping op het gebied van asbest en bodem, zoals zij die uit de praktijk hebben vernomen. Naast de actuele rechtspraak op dit gebied is het gehele systeem van de Wet bodembescherming onder de loep genomen. In deze nieuwe druk wordt stapsgewijs besproken welke verplichtingen er gelden indien sprake is van een nieuw of historisch geval van bodemverontreiniging met asbest en hoe deze eventueel kunnen worden gehandhaafd. Verder in deze uitgave komt het nieuwe, strengere systeem van boeteoplegging bij overtreding van de Arbo-wet uitgebreid aan de orde. Deze verdieping is zowel van belang voor het bestuursorgaan dat een boete oplegt, als voor een partij die met een boete wordt geconfronteerd. Voor beide partijen wordt duidelijk hoe het boetesysteem werkt en of de regels hieromtrent juist worden toegepast. Tot slot is er in deze uitgave een compleet nieuw hoofdstuk toegevoegd over asbest in relatie tot de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). De hoofdstukken over sloop en milieu zijn tevens uitgebreid en geactualiseerd, waardoor een compleet beeld wordt gegeven van de juridische aspecten van asbest. Deze uitgebreide druk geeft een actueel en alomvattend juridisch overzicht van asbestgerelateerde wet- en regelgeving en is een onmisbare uitgave voor eenieder die zich professioneel dan wel uit interesse bezighoudt met asbest.
4 Asbest in Nederland 1 Inleiding 1.1 Asbest in Nederland Asbest is een verzamelbegrip voor een zestal vezelachtige silicaten met bijzondere eigenschappen zoals thermische stabiliteit, grote chemische resistentie, isolerend karakter en grote treksterkte. Het woord asbest is dan ook afgeleid van het Griekse asbestos wat zoveel als onverwoestbaar betekent. De populariteit van asbest is dan ook makkelijk verklaarbaar. Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw werden asbest en asbesthoudende materialen in Nederland op grote schaal toegepast. In de periode na de Tweede Wereldoorlog tot de jaren zeventig breidde dit gebruik zich uit, totdat de regering in 1993 een wettelijk verbod invoerde. Tussen omstreeks 1940 en 1993 is tachtig procent van alle asbest in Nederland toegepast in de bouw. 1 Zo is asbest toegepast in producten als asbestcement, onderlagen van vloerbedekking, kitten, betonlijmen, verven en dakbedekkingsbitumen. Het is bovendien veel gebruikt voor brandisolatie en ter bescherming tegen hitte, met name in de vorm van asbestspuitlagen. Daarnaast is asbest veelvuldig toegepast in apparaten, transportmiddelen, constructies en installaties. Hierbij kan worden gedacht aan broodroosters, schepen, personenauto's, vrachtwagens, treinstellen, wegen en liftinstallaties. Verder wordt asbest regelmatig aangetroffen in de bodem en in afgegraven grond, opgeslagen puin en (oud) puingranulaat. Het gebruik van asbest brengt grote risico's met zich, in het bijzonder voor mens en milieu. De gevaren van asbest worden sinds 1970 steeds meer onderkend, vooral als gevolg van een betere kennis door onderzoek naar de effecten van asbest. Het is onomstreden dat asbest een kankerverwekkende stof is. Blootstelling aan asbest kan asbestose, longkanker en mesothelioom (buik- of longvlieskanker) veroorzaken. Wat de juridische gevolgen hiervan zijn, is uitvoerig omschreven in het lezenswaardige proefschrift van Ruers, genaamd Macht en tegenmacht in de Nederlandse asbestregulering. 2 Voornoemde dissertatie richt zich met name op letselschade als gevolg van asbest en de daarmee samenhangende civielrechtelijke aspecten. 1.2 Doel van dit boek In dit boek wordt de nadruk gelegd op het toezicht en de handhaving van de wet- en regelgeving met betrekking tot asbest vanuit bestuursrechtelijk perspectief. Hoewel Nederland al twintig jaar een verbod op het gebruik van asbest kent, zit in ongeveer zeventig procent van alle voor 1993 opgerichte gebouwen nog asbest. Nu dit asbest grote 1 Nota van Toelichting bij het Productenbesluit Asbest 2005, Stb. 2005, 6. 2 R.F. Ruers, Macht en tegenmacht in de Nederlandse asbestregulering (diss. Erasmus Universiteit Rotterdam), Boom Juridische uitgevers ASBEST TOEZICHT EN HANDHAVING 11
5 Inleiding gevolgen kan hebben voor het milieu en de volksgezondheid, is er van overheidswege enorm veel wet- en regelgeving opgesteld om het gevaar als gevolg van asbest te verminderen door middel van bestuursrechtelijk toezicht en handhaving. Het onderwerp asbest is daardoor gejuridiseerd. Zonder enige kennis van de juridische aspecten van toezicht en handhaving is het voor betrokkenen praktisch onmogelijk om door de bomen nog het bos te zien. Om degenen die zich professioneel of uit interesse bezighouden met asbest van dienst te zijn, hebben wij met dit boek geprobeerd een helder en praktisch overzicht te geven van het bestuursrechtelijke kader van asbest. 1.3 Plan van behandeling De omvang van dit boek is deels bepaald door de grote hoeveelheid wet- en regelgeving die van toepassing is op het toezicht en de handhaving van zaken waarin asbest een rol speelt. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op het algemeen leerstuk van handhaving. Speciale aandacht verdienen het spoedeisende bestuursdwangbesluit, kostenverhaal, de beginselplicht tot handhaving respectievelijk invordering alsmede het overtredersbegrip. Een kort overzicht van het wettelijk kader en de jurisprudentie geeft een compleet beeld van de huidige stand van zaken. In hoofdstuk 3 wordt de milieurechtelijke wet- en regelgeving met betrekking tot asbest besproken en de jurisprudentie die daaruit is voortgevloeid. Naast specifieke milieurechtelijke voorschriften, wordt uitgebreid stilgestaan bij de zogenaamde algemene zorgplicht om voldoende zorg in acht te nemen voor het milieu. Als handhavend optreden op grond van één van de specifieke wettelijke bepalingen uit de Wet milieubeheer niet mogelijk is, kan namelijk op dit algemene en zeer ruim geformuleerde artikel worden teruggevallen. Zodoende is er een sluitend systeem ontstaan om in alle gevallen op te kunnen treden tegen overtredingen waarbij asbest het milieu in het gedrang is. In hoofdstuk 4 komt de relatie tussen asbest en de bodem aan bod. Hierbij wordt zowel ingegaan op zogenaamde historische gevallen als op nieuwe gevallen van bodemverontreiniging met asbest. In het kader van een nieuw geval van bodemverontreiniging, bijvoorbeeld ontstaan na een brand waarbij er asbest is vrijgekomen, biedt de Wet bodembescherming een basis om handhavend op te treden. Deze mogelijkheid bestaat als er verboden handelingen worden verricht die gevolgen kunnen hebben voor de bodem. Hierbij gaat het onder meer om handelingen, het uitvoeren of gebruik maken van werken of het transporteren van stoffen die de bodem kunnen verontreinigen of aantasten. Als door dergelijk handelen verontreiniging van de bodem ontstaat of kan ontstaan, biedt artikel 13 van de Wet bodembescherming een basis om hiertegen op te treden. 12 ASBEST TOEZICHT EN HANDHAVING
6 Wettelijk kader In hoofdstuk 5 wordt stilgestaan bij het juridisch kader van slopen. Uiteraard blijft het Bouwbesluit 2012 niet onbesproken. Hierbij komt onder meer de verschuiving van bepaalde voorschriften van de gemeentelijke bouwverordeningen naar het Bouwbesluit 2012 ter sprake. Hoewel dit inhoudelijk niet altijd veranderingen met zich meebrengt, is het wel van belang om te weten waar de oude bepalingen uit de bouwverordeningen kunnen worden teruggevonden in het nieuwe Bouwbesluit In hoofdstuk 6 komt de Arbeidsomstandighedenwet- en regelgeving met betrekking tot asbest aan de orde. Na een samenvatting van het wettelijk regime, passeert de belangrijkste arbo-jurisprudentie de revue. In hoofdstuk 7 bespreken wij de relatie tussen de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht en asbest en de relevante jurisprudentie ter zake. In de hoofdstukken 8 en 9 wordt er aandacht besteed aan het Asbestverwijderingsbesluit 2005 respectievelijk het Productenbesluit asbest en de op deze besluiten gebaseerde jurisprudentie. In hoofdstuk 10 sluiten wij af met een aantal afrondende beschouwingen. 1.4 Wettelijk kader Zoals bij alle gevaarlijke stoffen gelden ook voor het omgaan met asbest specifieke wettelijke regels. Welke regels van toepassing zijn, hangt af van het kader waarin iemand met asbest omgaat. Zo is voor werkgevers, werknemers en voor zelfstandige beroepsuitoefenaars altijd de Arbowet- en regelgeving van toepassing. Particulieren die asbestbevattend materiaal willen verwijderen krijgen te maken met het Asbestverwijderingsbesluit 2005 en het Bouwbesluit Bedrijven, instellingen en zelfstandig werkenden die asbest willen (laten) verwijderen uit een bouwwerk of object, moeten rekening houden met zowel laatstgenoemde besluiten als met de Arbowet- en regelgeving. Daarnaast is nog andere regelgeving relevant zoals het Productenbesluit asbest. Naast de hieronder weergegeven wet- en regelgeving die specifiek van toepassing is op asbest, zijn ook de Wet milieubeheer (Wm), de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de Algemene wet bestuursrecht (Awb) van belang voor een goed begrip van het juridisch kader van asbest. ASBEST TOEZICHT EN HANDHAVING 13
7 Inleiding Naam Vindplaats staatsbladversie Asbestverwijderingsbesluit 2005 Besluit asbestwegen Milieubeheer Regeling nadere voorschriften asbestwegen Milieubeheer Staatsblad 2005 nr. 704 Staatsblad 2000 nr. 374 Staatscourant 2000 nr. 190 Productenbesluit asbest Staatsblad 2005 nr. 6 Productenregeling asbest Wijziging AOR in verband met de stelselwijziging 8 maart 2005 Het Productenbesluit bevat het verbod op het in de handel brengen en gebruiken van asbest. Dit verbod geldt zowel voor bedrijven als particulieren. Arbeidsomstandighedenwet Arbeidsomstandighedenbesluit Arbeidsomstandighedenregeling Asbestverwijderingsbesluit 2005 SC 510, 520, 530 en SC540 Besluit melden bedrijfsafvalstoffen en gevaarlijke afvalstoffen Staatscourant 2005 nr. 40 Staatsblad 2006 nr. 675 Staatsblad 1997 nr. 263 Staatscourant 1997 nr. 63 Staatscourant 2011 nr Staatsblad 2007 nr. 704 Staatsblad 2004 nr. 522 Bouwbesluit 2012 Staatsblad 2011 nr. 416 Wijzigingsbesluit op bouwbesluit 2012 Regeling Bouwbesluit 2012 Staatsblad 2011 nr. 676 Staatscourant 2011 nr Datum inwerkingtreding en korte inhoud 1 maart 2006 Het asbestverwijderingsbesluit bevat regels voor het inventariseren en verwijderen van asbest. 25 oktober 2000 Het Besluit asbestwegen bevat regels over maatregelen die eigenaren van asbestbevattende wegen moeten treffen. 24 oktober 2000 Deze Regeling bevat nadere voorschriften over de toepassing van de NEN 5897 en bepalingen wanneer een asbestbevattende weg toch voorhanden mag worden gehouden. 8 maart 2005 De Productenregeling bevat regels over de normen waarmee de concentratie asbest in producten moet worden bepaald. 1 januari 2007 De raamwet Arbeidsomstandigheden 1 juli 1997 Bevat met name in hoofdstuk 4 vanaf paragraaf 5 voorschriften over asbest. 12 maart 1997 Het wijzigingsbesluit i.v.m. de stelselwijziging per 1 februari maart 2006 Deze wijziging van het besluit bevat regels voor het inventariseren en verwijderen van asbest. Dit zijn de certificatieschema's op de website van Ascert. 1 januari 2005 Volgens dit besluit moet asbest worden afgevoerd met een begeleidingsbrief. De ontvanger van het asbest moet de ontvangst melden bij het Landelijk Meldpunt Afvalstoffen (LMA). 1 april 2012 Het nieuwe Bouwbesluit. 1 april 2012 Dit veegbesluit bevat de wijzigingen naar aanleiding van de inspraak. Met name relevant voor de Nota van Toelichting 1 april 2012 De nieuwe Regeling Bouwbesluit. 14 ASBEST TOEZICHT EN HANDHAVING
Asbest. Toezicht en handhaving
Asbest Toezicht en handhaving Asbest Toezicht en handhaving Mr. P.A.J. Huijbregts Mr. T. Segers Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Geautomatiseerd Zetwerk:
Nadere informatieAsbest. Toezicht en handhaving
Toezicht en handhaving Toezicht en handhaving Mr. T. Segers Mr. P.A.J. Huijbregts Mr. J.A. Bekke Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Omslagontwerp: Zedline
Nadere informatieGrondexploitatiewet. vraag & antwoord
Grondexploitatiewet vraag & antwoord Grondexploitatiewet vraag & antwoord drs. P.C. van Arnhem J.W. Santing Msc RE MRICS mr. G.I. Sheer Mahomed GRONDEXPLOITATIEWET - VRAAG & ANTWOORD Berghauser Pont Publishing
Nadere informatieCultureel erfgoed en ruimte
Cultureel erfgoed en ruimte gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening Mr. J. Poelstra, Ir. A. E. de Graaf en Ir. R.J.M.M. Schram Mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie)
Nadere informatieBOUWBESLUIT 2012 EN REGELING BOUWBESLUIT mr. A. de Jong ir. J.W. Pothuis
BOUWBESLUIT 2012 EN REGELING BOUWBESLUIT 2012 mr. A. de Jong ir. J.W. Pothuis Beide betrokken bij de totstandkoming van het Bouwbesluit 2012 en de Regeling Bouwbesluit 2012 Mr. A. de Jong is wetgevingsjurist
Nadere informatieModel Inkoopbeleid voor de (semi)overheid
Model Inkoopbeleid voor de (semi)overheid Model Inkoopbeleid voor de (semi)overheid Mr. drs. T.H.G. Robbe model inkoopbeleid voor de (semi)overheid Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam
Nadere informatieABC voor Raadsleden INKIJKEXEMPLAAR
ABC voor Raadsleden ABC voor Raadsleden Termen, woorden en uitdrukkingen in en om de raadzaal toegelicht en verduidelijkt mr. O. Schuwer abc voor raadsleden Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001
Nadere informatieExterne veiligheid en Ruimte
Het beheersen van risico s van activiteiten met gevaarlijke stoffen in het ruimtelijk spoor Het beheersen van risico s van activiteiten met gevaarlijke stoffen in het ruimtelijk spoor mr. E. Broeren Berghauser
Nadere informatieTEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID
TEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID TEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID mr. C.P. van den Eijnden mr. K.M.J.R. Maessen dr. mr. S.F.H. Jellinghaus TEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID Berghauser
Nadere informatieOnderzoek als project
Onderzoek als project Onderzoek als project Met MS Project Ben Baarda Jan-Willem Godding Eerste druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp omslag: Studio Frank & Lisa, Groningen Omslagillustratie:
Nadere informatieAwb en ruimte. mr. L.H.J. Baars. mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie)
Awb en ruimte Awb en ruimte mr. L.H.J. Baars mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) awb en ruimte Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Grafisch vormgeving:
Nadere informatieBelastingwetgeving 2015
Belastingwetgeving 2015 Opgaven Niveau 5 MBA Peter Dekker RA Ludie van Slobbe RA Uitgeverij Educatief Ontwerp omslag: www.gerhardvisker.nl Ontwerp binnenwerk: Ebel Kuipers, Sappemeer Omslagillustratie:
Nadere informatieIntroductie Ruimtelijke Ordening
Introductie Ruimtelijke Ordening Introductie Ruimtelijke Ordening Op weg naar het omgevingsrecht Mevr. mr. T.H.H.A. van der Schoot COLOFON Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl
Nadere informatieProf. mr. drs. F.C.M.A. Michiels Mr. A.G.A. Nijmeijer Mr. J.A.M. van der Velden. Het wetsvoorstel Wabo
Prof. mr. drs. F.C.M.A. Michiels Mr. A.G.A. Nijmeijer Mr. J.A.M. van der Velden Het wetsvoorstel Wabo Stichting Instituut voor Bouwrecht s-gravenhage 2007 ISBN: 978-90-78066-11-8 NUR 823 2007, F.C.M.A.
Nadere informatieCultureel erfgoed en ruimte. gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening
Cultureel erfgoed en ruimte gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening Cultureel erfgoed en ruimte gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening
Nadere informatieHou het eenvoudig Effectief communiceren in organisaties
Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 1 Hou het eenvoudig Effectief communiceren in organisaties Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 2 Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 3 Arie Quik Hou
Nadere informatieHet wijzigen van de akte van splitsing in appartementsrechten
Het wijzigen van de akte van splitsing in appartementsrechten Kostbaar en tijdrovend mr. M.N. Bakker Eerste druk s-gravenhage - 2018 1 e druk ISBN 978-94-6315-036-1 NUR 820-822 2018, M.N. Bakker Alle rechten
Nadere informatieWerken met de Omgevingswet;
PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE IMPLEMENTATIE EN DE UITVOERING VAN DE OMGEVINGSWET I II Mr. J. van der Velde Mr. A.J.M. Zebel-Vaudo Werken met de Omgevingswet; PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE IMPLEMENTATIE
Nadere informatieUitzonderingen Aanbestedingsrecht. klassieke overheden
Uitzonderingen Aanbestedingsrecht klassieke overheden Uitzonderingen Aanbestedingsrecht klassieke overheden mr. drs. T.H.G. (Tim) Robbe uitzonderingen aanbestedingsrecht Berghauser Pont Publishing Postbus
Nadere informatieRuimtelijke ordening voor raadsleden en bestuurders
Ruimtelijke ordening voor raadsleden en bestuurders RO_BESTUURDERS 2014 BW_DEF.indd i 02-06-2014 10:04 RO_BESTUURDERS 2014 BW_DEF.indd ii 02-06-2014 10:04 Ruimtelijke ordening voor raadsleden en bestuurders
Nadere informatiePrivaatrechtelijke Bouwregelgeving Editie 2013
Privaatrechtelijke Bouwregelgeving Editie 2013 Privaatrechtelijke Bouwregelgeving Editie 2013 samengesteld door: prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis ISBN 978-90-78066-82-8 NUR 822 2013, Stichting Instituut
Nadere informatieJuridisch praktijkboek voor de raadsgriffie(r)
Juridisch praktijkboek voor de raadsgriffie(r) Juridisch praktijkboek voor de raadsgriffie(r) Mr. Olaf Schuwer Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Omslagontwerp:
Nadere informatieBelastingwetgeving 2015
Belastingwetgeving 2015 Opgaven Niveau 5 MBA Peter Dekker RA Ludie van Slobbe RA Uitgeverij Educatief Belastingwetgeving Opgaven Niveau 5 MBA Peter Dekker RA Ludie van Slobbe RA Eerste druk Uitgeverij
Nadere informatieJuridische aspecten van ketensamenwerking. Naar een multidisciplinaire benadering
Juridische aspecten van ketensamenwerking. Naar een multidisciplinaire benadering Preadviezen voor de Vereniging voor Bouwrecht Nr. 41 Juridische aspecten van ketensamenwerking Naar een multidisciplinaire
Nadere informatieDe ruimtelijke beheersverordening. het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument
De ruimtelijke beheersverordening het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument De ruimtelijke beheersverordening het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument Prof. dr.
Nadere informatieArbo- en verzuimbeleid
r i c h t l i j n v o o r d e a r b o c a t a l o g u s Arbo I n f o r m a t i e 1 Arbo- en verzuimbeleid Elfde herziene druk Arbo-Informatieblad 1 1-12-2010 11:02:47 colofon Uitgave Sdu Uitgevers Sdu
Nadere informatieBoekhouden geboekstaafd Opgaven
Boekhouden geboekstaafd Wim Broerse, Derk Jan Heslinga, Wim Schauten 13 e druk Boekhouden geboekstaafd 1 Drs. W.J. Broerse Drs. D.J.J. Heslinga Drs. W.M.J. Schauten Dertiende druk Noordhoff Uitgevers
Nadere informatieDe basis van het Boekhouden
De basis van het Boekhouden Werkboek Niveau 3 BKB/elementair boekhouden Hans Dijkink de basis van het boekhouden Niveau 3 BKB/elementair boekhouden Werkboek Hans Dijkink Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten
Nadere informatieINSPECTIE BOUWKUNDIGE BRANDVEILIGHEID Vakbekwaamheid en ervaring
INSPECTIE BOUWKUNDIGE BRANDVEILIGHEID Publicatiedatum : 1 augustus 2014 Ingangsdatum : 1 augustus 2014 VOORWOORD Pagina 2/7 De Vereniging van Inspectie-instellingen voor Veiligheid en Brandveiligheid (VIVB)
Nadere informatieINSPECTIE BOUWKUNDIGE BRAND- VEILIGHEID Specifieke normen en verwijzingen
INSPECTIE BOUWKUNDIGE BRAND- VEILIGHEID Specifieke normen en verwijzingen Publicatiedatum : 1 augustus 2014 Ingangsdatum : 1 augustus 2014 VOORWOORD Pagina 2/5 De Vereniging van Inspectie-instellingen
Nadere informatieElementaire praktijk van de Financiering Werkboek
Elementaire praktijk van de Financiering Werkboek Niveau 4 PDB Mariëlle de Kock elementaire praktijk van de financiering Niveau 4 PDB Werkboek Mariëlle de Kock Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp
Nadere informatieopgaven- en werkboek GECONSOLIDEERDE JAARREKENING Henk Fuchs 1e druk
opgaven- en werkboek Henk Fuchs GECONSOLIDEERDE JAARREKENING 1e druk Geconsolideerde jaarrekening Opgaven- en werkboek Geconsolideerde jaarrekening Opgaven- en werkboek Henk Fuchs Eerste druk Noordhoff
Nadere informatiePreadviezen Content.indd :55:32
Preadviezen 2016 Content.indd 1 01-11-16 13:55:32 Content.indd 2 01-11-16 13:55:32 Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland Preadviezen 2016 Noodtoestand in het publiekrecht
Nadere informatieINSPECTIE BOUWKUNDIGE BRAND- VEILIGHEID Specifieke normen en verwijzingen
INSPECTIE BOUWKUNDIGE BRAND- VEILIGHEID Specifieke normen en verwijzingen Publicatiedatum : 15 februari 2019 Ingangsdatum : 15 februari 2019 VOORWOORD Pagina 2/5 De Vereniging van Inspectie-instellingen
Nadere informatieBasiskennis Calculatie
Basiskennis Calculatie Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren UITWERKINGEN Derde druk Basiskennis Calculatie Uitwerkingen Basiskennis Calculatie Uitwerkingen Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Derde druk Noordhoff
Nadere informatieSerie: Elementaire theorie accountantscontrole. Auditing & Assurance: Bijzondere opdrachten. Hoofdredactie Prof. dr. G.C.M.
Serie: Elementaire theorie accountantscontrole Auditing & Assurance: Bijzondere opdrachten Hoofdredactie Prof. dr. G.C.M. Majoor RA Auteurs Drs. B.A. Heikoop-Geurts RA M.J.Th. Mooijekind RA Drs. H.L. Verkleij
Nadere informatieInleiding Administratieve Organisatie. Opgavenboek
Inleiding Administratieve Organisatie Opgavenboek Inleiding Administratieve Organisatie Opgavenboek drs. J.P.M. van der Hoeven Vierde druk Stenfert Kroese, Groningen/Houten Wolters-Noordhoff bv voert
Nadere informatieNectar 4e editie biologie vmbo-kader deel 4 leerboek
Nectar 4e editie biologie vmbo-kader deel 4 leerboek Serie-overzicht klas 1 + 2 nectar onderbouw klas 3 3 basis 3 kader 3 gt havo / vwo 2 3 klas 4 4 basis 4 kader 4 gt havo / vwo tweede fase 0 / 17 2017
Nadere informatieNectar 4e editie biologie vmbo-basis deel 3B leerwerkboek
Nectar 4e editie biologie vmbo-basis deel 3B leerwerkboek Serie-overzicht klas 1 + 2 nectar onderbouw klas 3 3 basis 3 kader 3 gt havo / vwo 2 3 klas 4 4 basis 4 kader 4 gt havo / vwo tweede fase 0 / 17
Nadere informatieBeschouwingen naar aanleiding van het wetsvoorstel Aanbestedingswet
Beschouwingen naar aanleiding van het wetsvoorstel Aanbestedingswet Preadviezen voor de Vereniging voor Bouwrecht Nr. 38 Beschouwingen naar aanleiding van het wetsvoorstel Aanbestedingswet prof. mr. J.M.
Nadere informatieFiscale Jaarrekening. Henk Fuchs Yvonne van de Voort UITWERKINGEN. Tweede druk
Fiscale Jaarrekening Henk Fuchs Yvonne van de Voort UITWERKINGEN Tweede druk Fiscale jaarrekening Uitwerkingen opgaven Fiscale jaarrekening Uitwerkingen opgaven Henk Fuchs Yvonne van de Voort Tweede
Nadere informatieWIJZIGINGSBLAD A2. Regeling Brandmeldinstallaties 2002 BMI 2002 / A2 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING. Versie : 1.0. Publicatiedatum : 1 april 2012
WIJZIGINGSBLAD A2 Regeling Brandmeldinstallaties 2002 BMI 2002 / A2 Publicatiedatum : 1 april 2012 Ingangsdatum : 1 april 2012 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING VOORWOORD A2:2012/BMI 2002 Pagina 2/5 Dit wijzigingsblad
Nadere informatieBestuursrecht, en internet Bestuursrechtelijke normen voor elektronische overheidscommunicatie
Bestuursrecht, e-mail en internet Bestuursrechtelijke normen voor elektronische overheidscommunicatie 2011 A.M. Klingenberg/ Boom Juridische uitgevers Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912
Nadere informatieBedrijfsadministratie MBA
Bedrijfsadministratie MBA Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren UITWERKINGEN Tweede druk Bedrijfsadministratie MBA Uitwerkingen Bedrijfsadministratie MBA Uitwerkingen Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Tweede
Nadere informatieJaarrekening. Henk Fuchs OPGAVEN- EN WERKBOEK. Tweede druk
Jaarrekening Henk Fuchs OPGAVEN- EN WERKBOEK Tweede druk Jaarrekening Opgaven- en werkboek Jaarrekening Opgaven- en werkboek Henk Fuchs Tweede druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Opmaak binnenwerk:
Nadere informatieINSPECTIE GASDETECTIEBEVEILIGING Vakbekwaamheid en ervaring
INSPECTIE GASDETECTIEBEVEILIGING Publicatiedatum : 1 februari 2016 Ingangsdatum : 1 februari 2016 VOORWOORD Pagina 2/7 De Vereniging van Inspectie-instellingen voor Veiligheid en Brandveiligheid (VIVB)
Nadere informatieWIJZIGINGSBLAD A2. BORG 2005 versie 2 / A2 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING. Versie : 2.2. Publicatiedatum : 31 maart 2010. Ingangsdatum : 1 april 2010
WIJZIGINGSBLAD A2 Nationale Beoordelingsrichtlijn BORG 2005 versie 2 Procescertificaat voor het ontwerp, de installatie en het onderhoud van inbraakbeveiliging BORG 2005 versie 2 / A2 Publicatiedatum :
Nadere informatiePeriodeafsluiting. Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren OPGAVEN- EN WERKBOEK. Tweede druk
Periodeafsluiting Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren OPGAVEN- EN WERKBOEK Tweede druk Periodeafsluiting Opgaven- en werkboek Periodeafsluiting Opgaven- en werkboek Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Tweede
Nadere informatieBedrijfsadministratie
Bedrijfsadministratie Opgaven Niveau 5 MBA Peter Kuppen Frans van Luit Bedrijfsadministratie MBA Niveau 5 Opgaven Opgaven Bedrijfsadminstratie MBA Niveau 5 P. Kuppen F. van Luit Eerste druk Noordhoff
Nadere informatiePraktisch Verbintenissenrecht
Praktisch Verbintenissenrecht Mr. dr. C. Phillips 2 e druk Toegang tot online studiehulp Als koper van dit e-book kun je een unieke code aanmaken die toegang geeft tot de website bij het e-book. 1. Ga
Nadere informatieINSPECTIE BOUWKUNDIGE BRANDVEILIGHEID Goed- en afkeurcriteria bouwkundige brandveiligheid
INSPECTIE BOUWKUNDIGE BRANDVEILIGHEID bouwkundige brandveiligheid Versie : 1.0 Publicatiedatum : 1 augustus 2014 Ingangsdatum : 1 augustus 2014 VOORWOORD Pagina 2/6 De Vereniging van Inspectie-instellingen
Nadere informatieArbeidsovereenkomst 2016/2017
Arbeidsovereenkomst en aanverwante regelgeving 2016/2017 Redactie: Ars Aequi Libri Ars Aequi Libri Nijmegen 2016 ISBN: 978-90-6916-839-5 NUR 825 2016 Ars Aequi Libri, Nijmegen. Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieGebruik ruimte. Over het herverdelen van gebruiksruimte in het omgevingsplan en de verbinding met het beleidsconcept gebruiksruimte
Gebruik ruimte Over het herverdelen van gebruiksruimte in het omgevingsplan en de verbinding met het beleidsconcept gebruiksruimte mr. R. Sillevis Smitt Eerste druk s-gravenhage - 2018 1 e druk ISBN 978-94-6315-037-8
Nadere informatieVergunningvrij bouwen: regels 2014 EEN PRAKTISCHE UITLEG VAN DE WET MET VERHELDERENDE JURISPRUDENTIE
Vergunningvrij bouwen: regels 2014 EEN PRAKTISCHE UITLEG VAN DE WET MET VERHELDERENDE JURISPRUDENTIE Vergunningvrij bouwen: regels 2014 EEN PRAKTISCHE UITLEG VAN DE WET MET VERHELDERENDE JURISPRUDENTIE
Nadere informatieBedrijfseconomie. Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren UITWERKINGEN. Tweede druk
Bedrijfseconomie Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren UITWERKINGEN Tweede druk Bedrijfseconomie Uitwerkingen Bedrijfseconomie Uitwerkingen Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Tweede druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten
Nadere informatieLuchtkwaliteit en omgeving
Luchtkwaliteit en omgeving Luchtkwaliteit en omgeving ing. C. Coenrady mr. R.D. Reinders mr. D.S.P. Roelands-Fransen mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) Berghauser Pont Publishing Postbus 14580
Nadere informatieOpstal en erfpacht als juridische instrumenten voor meervoudig grondgebruik
Opstal en erfpacht als juridische instrumenten voor meervoudig grondgebruik Opstal en erfpacht als juridische instrumenten voor meervoudig grondgebruik mr. B.C. Mouthaan s-gravenhage - 2013 1 e druk ISBN
Nadere informatieLeidraad inbrengwaarde
Leidraad inbrengwaarde Leidraad inbrengwaarde drs. ing. F.H. de Bruijne RT ir. ing. T.A. te Winkel RT ISBN: 978-90-78066-47-7 NUR 820-823 2010, Instituut voor Bouwrecht Alle rechten voorbehouden. Niets
Nadere informatieCheck je en brief
Check je e-mail en brief Check je e-mail en brief Tips en checklists voor betere e-mails en brieven Eric Tiggeler TWEEDE DRUK Omslagontwerp: Textcetera, Den Haag Opmaak binnenwerk: Villa Y, Henxel Eric
Nadere informatieDe hybride vraag van de opdrachtgever
De hybride vraag van de opdrachtgever Een onderzoek naar flexibele verdeling van ontwerptaken en -aansprakelijkheid in de relatie opdrachtgever-opdrachtnemer prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis ing. W.A.I.
Nadere informatieUAV 2012 Toegelicht. Handleiding voor de praktijk. prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis. Eerste druk
UAV 2012 Toegelicht Handleiding voor de praktijk prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Eerste druk s-gravenhage - 2013 1 e druk ISBN 978-90-78066-67-5 NUR 822 2013, Stichting Instituut voor Bouwrecht, s-gravenhage
Nadere informatieNectar 4e editie biologie vmbo-gt deel 3 leerboek
Nectar 4e editie biologie vmbo-gt deel 3 leerboek Serie-overzicht klas 1 + 2 nectar onderbouw klas 3 3 basis 3 kader 3 gt havo / vwo 2 3 klas 4 4 basis 4 kader 4 gt havo / vwo tweede fase 0 / 16 2016 Noordhoff
Nadere informatieJuridische handreiking relatie BIM-protocol en de DNR 2011 (voor adviseurs en opdrachtgevers) prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis
Juridische handreiking relatie BIM-protocol en de DNR 2011 (voor adviseurs en opdrachtgevers) prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis s-gravenhage, 2015 Omslagfoto Het voorbereiden van renovatiewerkzaamheden
Nadere informatieBasisstudie in het boekhouden
OPGAVEN Basisstudie in het boekhouden M.H.A.F. van Summeren, P. Kuppen, E. Rijswijk Zevende druk Basisstudie in het boekhouden Opgavenboek Opgavenboek Basisstudie in het boekhouden M.H.A.F. van Summeren
Nadere informatieHandboek Afvalstoffenrecht
Handboek Afvalstoffenrecht Handboek Afvalstoffenrecht Ynze Flietstra Tjeerd van der Meulen HANDBOEK AFVALSTOFFENRECHT Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Boekverzorging:
Nadere informatiePOLITIE ALMANAK
POLITIE ALMANAK 2014-2015 PAL2014-2015_BOEK.indb 1 15-09-14 15:32 PAL2014-2015_BOEK.indb 2 15-09-14 15:32 POLITIE ALMANAK 2014-2015 Handboek voor de Politie in haar gehele omvang, de Rechterlijke Macht,
Nadere informatieNectar 4e editie biologie vmbo-gt deel 4 leerboek
Nectar 4e editie biologie vmbo-gt deel 4 leerboek Serie-overzicht klas 1 + 2 nectar onderbouw klas 3 3 basis 3 kader 3 gt havo / vwo 2 3 klas 4 4 basis 4 kader 4 gt havo / vwo tweede fase 0 / 17 2017 Noordhoff
Nadere informatieIllegaal grondgebruik
Over verlies, verjaring en verkrijging van grond als gevolg van gebruik door niet-eigenaren Over verlies, verjaring en verkrijging van grond als gevolg van gebruik door niet-eigenaren mr. drs. Liesbeth
Nadere informatieBoekhouden geboekstaafd
Boekhouden geboekstaafd Drs. H. Fuchs S.J.M. van Vlimmeren OPGAVEN Zevende druk Boekhouden geboekstaafd 2 Opgaven Boekhouden geboekstaafd 2 Opgaven Drs. H. Fuchs S. J. M. van Vlimmeren Zevende druk Noordhoff
Nadere informatie12 merken, 13 ongelukken
12 merken, 13 ongelukken Karel Jan Alsem & Robbert Klein Koerkamp Eerste druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp omslag: G2K Designers, Groningen/Amsterdam Aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatiePraktische toelichting op de UAV 2012
Praktische toelichting op de UAV 2012 Praktische toelichting op de UAV 2012 prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Eerste druk s-gravenhage - 2012 1 e druk ISBN 978-90-78066-56-9 NUR 822 2012, Stichting Instituut
Nadere informatieBedrijfsadministratie MBA
Bedrijfsadministratie MBA Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren OPGAVEN- EN WERKBOEK Tweede druk Bedrijfsadministratie MBA Opgaven- en werkboek Bedrijfsadministratie MBA Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Tweede
Nadere informatieINSPECTIE GASDETECTIEBEVEILIGING Specifieke normen en verwijzingen
INSPECTIE GASDETECTIEBEVEILIGING Specifieke normen en verwijzingen Publicatiedatum : 1 februari 2016 Ingangsdatum : 1 februari 2016 VOORWOORD Inspectie gasdetectiebeveiliging Pagina 2/6 De Vereniging van
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 4 naam: reken-wiskundemethode het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n Les 1 Hele en halve uren 1 Hoe laat is het? Vul in. 2 Hoe laat is het? Teken de wijzers. 2 5 8 6 9
Nadere informatieBlommaert. Bedrijfseconomische Analyses OPGAVEN. Blommaert & Bedrijfseconomie vanuit managementperspectief. Zevende druk
Blommaert Blommaert & Bedrijfseconomische Analyses Bedrijfseconomie vanuit managementperspectief OPGAVEN Zevende druk Bedrijfseconomische Analyses Opgaven en uitwerkingen Bedrijfseconomische Analyses
Nadere informatieDe Kern van Veranderen
De Kern van Veranderen #DKVV De kern van veranderen marco de witte en jan jonker Alle rechten voorbehouden: niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand,
Nadere informatiePraktijkboek verjarings- en vervaltermijnen in de bouw
Praktijkboek verjarings- en vervaltermijnen in de bouw ISBN 978-90-78066-42-2 NUR 822 2010, S.J.H. Rutten, Stichting Instituut voor Bouwrecht Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
Nadere informatieBORG 2005 versie 2 / A10: Versie : 1.0. Publicatiedatum : 1 mei 2018
WIJZIGINGSBLAD A10 Nationale Beoordelingsrichtlijn BORG 2005 versie 2 Procescertificaat voor het ontwerp, de installatie en het onderhoud van inbraakbeveiliging BORG 2005 versie 2 / A10: 2018 Publicatiedatum
Nadere informatieDe aansprakelijkheidsverzekering
De aansprakelijkheidsverzekering Dit boek is het achtste deel van een boekenreeks van Uitgeverij Paris: de ACIS-serie. ACIS staat voor het UvA Amsterdam Centre for Insurance Studies. Dit multidisciplinaire
Nadere informatieINSPECTIE BRANDBEVEILIGING Vakbekwaamheid en ervaring
INSPECTIE BRANDBEVEILIGING Versie : 2.0 Publicatiedatum : 1 september 2012 Ingangsdatum : VEILIGHEID DOOR SAMENWERKEN VOORWOORD Inspectie Brandbeveiliging Pagina 2/18 Het CCV is de beheerder van de CCV
Nadere informatieNectar 5e editie biologie vmbo-b/k deel 1 leerwerkboek B
Nectar 5e editie biologie vmbo-b/k deel 1 leerwerkboek B Serie-overzicht klas 1 klas 1 klas 1 klas 1 klas 1 klas 1 vmbo vmbo vmbo havo/vwo havo/vwo vwo basis/kader kgt t/h engels deel 1 deel 1 deel 1 deel
Nadere informatieBijzonder geschikt voor het werk
Bijzonder geschikt voor het werk Bijzonder geschikt voor het werk H.J.M. van Mierlobundel onder redactie van: E.W.J. de Groot en R.D. Harteman ISBN 978-90-78066-71-2 NUR 820-823 2012, Stichting Instituut
Nadere informatieFinanciële rapportage en analyse MBA
Financiële rapportage en analyse MBA Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren UITWERKINGEN Tweede druk Financiële rapportage en analyse Uitwerkingen Financiële rapportage en analyse Uitwerkingen Henk Fuchs Sarina
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) : Peeters-Podgaevskaja, A.V. Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) : Peeters-Podgaevskaja, A.V. Link to publication Citation for published version (APA): Peeters-Podgaevskaja, A. V. (2008). : Amsterdam: Pegasus General rights It
Nadere informatieWoord vooraf. Zoetermeer, augustus 2005
i Woord vooraf Op basis van het aantal in omloop gebrachte varianten in fittersboekjes kan verondersteld worden, dat aan dergelijke boekjes een grote behoefte bestaat. Een aantal bij de VOMI, Branchevereniging
Nadere informatieHoofdlijnen omgevingsrecht Tweede, geheel herziene druk
Hoofdlijnen omgevingsrecht Tweede, geheel herziene druk Indesign_Hoofdlijnen.indd 1 5-1-2016 11:30:18 Indesign_Hoofdlijnen.indd 2 5-1-2016 11:30:18 Hoofdlijnen omgevingsrecht Tweede, geheel herziene druk
Nadere informatieBelastingrecht MBA 2014
Belastingrecht MBA 2014 Uitwerkingen opgaven Deel 6 Formeel belastingrecht Henk Guiljam Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Belastingrecht MBA 2014 Uitwerkingen Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten 1
Nadere informatieWetgeving sociaal recht 2009 / 2010
Wetgeving sociaal recht 2009 / 2010 G.].]. Heerma van Voss (red.) Boom Juridische uitgevers Den Haag 2009 2009 G.].]. Heerma van Voss / Boom ]uridische uitgevers Behoudens de in of krachtens de Auteurswet
Nadere informatieElementaire praktijk van de Kostencalculatie Werkboek
Elementaire praktijk van de Kostencalculatie Werkboek Niveau 4 P Mariëlle de Kock elementaire praktijk van de kostencalculatie Niveau 4 (P) Werkboek Mariëlle de Kock Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten
Nadere informatieBoekhouden geboekstaafd
1 Boekhouden geboekstaafd Drs. H. Fuchs S.J.M. van Vlimmeren OPGAVEN Twaalfde druk Boekhouden geboekstaafd 1 Opgaven Boekhouden geboekstaafd 1 Opgaven Drs. H. Fuchs S. J. M. van Vlimmeren Twaalfde druk
Nadere informatiet Wordt tijd dat ik de leiding neem
t Wordt tijd dat ik de leiding neem Wat is dat voor ener wááánzin? (Professor Prlwytzkofsky) t Wordt tijd dat ik de leiding neem Over wat we van een heer kunnen leren over de heroïsche kunst van het leidinggeven
Nadere informatieBelastingrecht voor het ho 2012
Belastingrecht voor het ho 2012 Uitwerkingen opgaven Deel 9 Formeel belastingrecht Henk Guiljam Noordhoff Uitgevers Groningen Belastingrecht voor het ho 2012 Uitwerkingen Noordhoff Uitgevers Groningen
Nadere informatiegroep Computerprogramma woordenschat
Taal actief G e b r u i k e r si n st r u c t i e C o m pu te rpro gra m m a w o o rde n s c ha t 214088_OM.indd 1 gro ep 6 22-06-2009 12:22:50 telefoon: 073-628 87 22 e-mail: helpdesk.bao@malmberg.nl
Nadere informatie