Ziekten en plagen bij bloembollen

Transcriptie

1 Ziekten en plagen bij bloembollen

2 Colofon Samenstelling Wageningen University & Research: Paul van Leeuwen Martin van Dam Casper Slootweg Peter Vreeburg Redactie Barry Looman, Wageningen University & Research Conny van Duijn, KAVB Adviezen Iris Stulemeijer, BKD Ellis Meekes, Naktuinbouw Ontwerp en opmaak Jeroen Reith, Buro Gom Fotoverantwoording De foto s in deze uitgave zijn afkomstig van: Wageningen University & Research Bloembollen, Foto Narcis 30 en Tigridia 3 van de BKD. Foto omslag: KAVB, Stan van Oers. Financiering De uitgave van dit boek werd mede mogelijk gemaakt door financiering van Colland Arbeidsmarkt. Inhoudelijke verantwoording De inhoud van dit boek is een herziene versie van de twee delen Ziekten en afwijkingen in bolgewassen, waarvan deel I drie edities heeft gekend (1971, 1983 & 2000) en deel II twee edities (1978 & 1995). Voor het huidige boek zijn de twee delen samengevoegd tot één uitgave voor alle bolgewassen. Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Stichting Bollenacademie.

3 Ziekten en plagen bij bloembollen

4

5 Voorwoord In 1878 werd professor Hugo de Vries benaderd door Jacob Krelage om onderzoek te doen naar een nieuwe ziekte in hyacinten. Kort erna trad zijn leerling Jan Hendrik Wakker in dienst van de Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur waarvan Krelage voorzitter was. Wakker concludeerde dat het ging om een bacterie die deze ziekte, die voortaan de naam geelziek zou dragen, veroorzaakte. In de jaren 20 van de volgende eeuw volgde na onderzoek van Van Slogteren het advies om geelziek te bestrijden met een heetstookbehandeling. Bijna een eeuw later is heetstook tegen geelziek nog steeds gangbare praktijk in de hyacintenteelt. De mens is heel goed in het opmerken van afwijkingen en het onthouden van negatieve ervaringen. Op bijeenkomsten van bloembollentelers gaat het gesprek dan ook vaak over ziek en zeer. Waar de een last heeft van zuur, is bij de ander het vuur erin gevlogen. Er zit zeker net zoveel poëzie in de ziekten en afwijkingen als in de pracht en praal van de bollenvelden. Zoals de geschiedenis van het onderzoek naar geelziek echter laat zien, kent het verhaal gelukkig vaak een goede afloop. Op basis van investeringen in onderzoek zijn de problemen in het bollenvak eigenlijk altijd oplosbaar dan wel beheersbaar gebleken. Stichting Bollenacademie is in 2016 gestart met het project Studiebol met financiering van Colland Arbeidsmarkt. In dit project wordt kennis vastgelegd en verspreid, gericht op zowel werkenden als studenten. Het voor u liggende boek is een geheel herziene uitgave van de twee delen Ziekten en afwijkingen in bolgewassen, waarvan deel I drie edities heeft gekend (1971, 1983 & 2000) en deel II twee edities (1978 & 1995). Voor het huidige boek zijn de twee delen samengevoegd tot één uitgave voor alle bolgewassen. De informatie is door de verschillende gewasspecialisten van Wageningen UR, de erfopvolger van het Laboratorium voor Bloembollenonderzoek, herschreven met de kennis van nu, aangevuld met nieuwe ziekten en afwijkingen en voorzien van een frisse lay-out. Veel mensen uit de sector hebben aan dit boek meegewerkt. Zonder anderen tekort te willen doen, wil ik daarvoor de volgende personen in het bijzonder bedanken: onderzoekers Paul van Leeuwen, Martin van Dam, Casper Slootweg en Peter Vreeburg voor het inbrengen van hun kennis over de verschillende bolgewassen; Conny van Duijn voor de redactie; en Stan van Oers en Barry Looman voor de begeleiding vanuit het project Studiebol. Samen hebben zij er hard aan gewerkt om van dit boek een monument te maken. André Hoogendijk, voorzitter Stichting Bollenacademie Hillegom, maart

6 6

7 Stichting Bollenacademie Stichting Bollenacademie is een samenwerkingsverband van bedrijfsleven, onderwijs, onderzoek en teeltadvies met als doelen een goed scholingsaanbod te realiseren voor studenten en werkenden, het reguliere bloembollenonderwijs verder te ontwikkelen en de instroom in het onderwijs en de deelname aan scholing voor werkenden in de sector te vergroten. In het bestuur van Stichting Bollenacademie zijn de volgende partijen vertegenwoordigd: Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur, Anthos, Clusius College, Wellantcollege en Wageningen University & Research. In de adviesraad van Stichting Bollenacademie zijn naast deze vijf partijen ook de volgende organisaties vertegenwoordigd: Aeres, CITAVERDE College, CNV Vakmensen, Delphy, FNV, HAS Hogeschool, Hogeschool Inholland, Hogeschool Van Hall Larenstein, LTO Nederland en Nordwin College. Stichting Bollenacademie beheert een website met kennis en informatie over de bloembollensector, zie Op de website zijn ook de digitale cursussen en de boeken te vinden die in opdracht van Stichting Bollenacademie zijn ontwikkeld. 7

8 8

9 Leeswijzer In dit boek is getracht om ziekten, plagen en afwijkingen die voorkomen in bloembollen zo overzichtelijk mogelijk weer te geven. Er is gekozen voor een indeling van gewassen op alfabetische volgorde. Als gewasnaam is de wetenschappelijke Latijnse naam aangehouden met daaronder, indien van toepassing, de gangbare Nederlandse naam. Op basis van de inhoudsopgave kan het betreffende gewas en de gezochte ziekte of afwijking worden gevonden. De ziekten, plagen en afwijkingen zijn per gewas onderverdeeld in een vaste volgorde: ziekten veroorzaakt door schimmels; ziekten veroorzaakt door bacteriën; ziekten veroorzaakt door virussen; beschadigingen door dierlijke organismen; afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak. Ziekten en afwijkingen zijn vermeld onder de in de praktijk gebruikte naam met daarbij vermeld de wetenschappelijke naam. Bij de beschadigingen door dierlijke organismen worden eerst de aaltjes alfabetisch besproken en daarna de overige dierlijke organismen in alfabetische volgorde. Voor virussen is een bijlage opgenomen met daarin de volledige Engelse en Nederlandse namen. Per ziekte, plaag en afwijking wordt een omschrijving gegeven van symptomen, oorzaak en verspreiding. Uiteraard worden ook de bijbehorende (preventieve) maatregelen vermeld. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is voortdurend aan wijzigingen onderhevig. Daarom wordt er niet verwezen naar specifieke behandelingen, maar wordt geadviseerd om behandelingen uit te voeren volgens geldende adviezen. Hoewel de informatie in dit boek uitgebreid is, is bij de samenstelling niet gestreefd naar volledigheid. Ziekten en afwijkingen die slechts zelden zijn waargenomen zijn in de meeste gevallen niet opgenomen. 9

10 10

11 ACIDANTHERA - ABESSIJNSE GLADIOOL - zie bij GLADIOOL ALLIUM - SIERUI Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Fusarium Fusarium avenaceum Witrot Sclerotium cepivorum en Sclerotium perniciosum Ziekten veroorzaakt door virussen Geelgroene strepenziekte, SLV Latent sjalottenvirus Preigeelstreepvirus, LYSV Ratel, TRV Tabaksratelvirus Sieruienstreepmozaïekvirus, OOSMV Beschadiging door dierlijke organismen Krokusknolaaltje Aphelenchoides subtenuis Stengelaaltje Ditylenchus dipsaci Tulpengalmijt Aceria tulipae Uienvlieg Delia antiqua Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Bloeden Holle bollen Kiepen Kronkelstelen Mechanische beschadiging Natrot Scheurstelen AMARYLLIS BELLADONNA Koprot Botrytis cinerea Kringvlekkenziekte, TSWV Streperigheid, NeYSV Nerine-geelstreepvirus Stengelaaltje Ditylenchus dipsaci Vuur Stagonosporopsis curtisii

12 ANEMONE - ANEMOON Grauwe schimmel Botrytis cinerea Krulbladziekte Colletotrichum acutatum Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Roest Tranzschelia pruni-spinosae Sclerotiënrot Sclerotinia tuberosa Valse meeldauw Plasmopara pygmaea en Peronospora anemones Voetrot Phytophthora cactorum Zwartsnot Sclerotinia bulborum Ziekten veroorzaakt door bacteriën Knolrot Dickeya sp (voorheen Erwinia chrysanthemi) Ziekten veroorzaakt door virussen Bladtopnecrose, TNV Tabaksnecrosevirus Geelvlekkigheid, CMV Komkommermozaïekvirus Mozaïek, TuMV Knollenmozaiekvirus (synoniem: Anemonenmozaïekvirus) Peterselieblad (krinkel), TuMV en CMV Ratel, TRV Tabaksratelvirus Beschadiging door dierlijke organismen Vrijlevende wortelaaltjes Trichodoridae en Rotylenchus robustus (zie dahlia) Wortelknobbelaaltje Meloidogyne hapla Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot ranonkel) Aardvlooien Halticinae Motten Endrosis lactella, Plodia interpunctella en Tinea-soorten Tripsen Frankliniella occidentalis Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Beschadiging door gassen Zwaveldioxide Slechte kieming Verwelking BEGONIA TUBERHYBRIDA - KNOLBEGONIA Grauwe schimmel Botrytis cinerea Knolrot Chalara elegans, Pythium ultimum, Phytophthora cryptogea en Cylindrocarpon destructans

13 Meeldauw Oidium begoniae Verwelkingsziekte Verticillium dahliae Voet- en wortelrot Rhizoctonia solani Ziekten veroorzaakt door bacteriën Bacterieverwelkingsziekte Dickeya (voorheen Erwinia chrysanthemi) Olievlekkenziekte Xanthomonas campestris Ziekten veroorzaakt door virussen Gele-kringenbont, CMV Komkommermozaïekvirus Kringvlekkenziekte, TSWV Tomatenbronsvlekkenvirus en INSV Impatiens-vlekkenvirus Beschadiging door dierlijke organismen Wortelknobbelaaltje Meloidogyne hapla Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot ranonkel) BULBOCODIUM zie bij COLCHICUM CALLA zie bij ZANTEDESCHIA CAMASSIA - PRAIRIELELIE Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Destructoraaltje Ditylenchus destructor Krokusknolaaltje Aphelenchoides subtenuis (zie Colchicum) Stengelaaltje Ditylenchus dipsaci CANNA - RIETBLOEM Bewaarrot Botrytis cinerea Virusziekten Diverse virussen Spint Tetranychus urticae (zie dahlia) CHIONODOXA - SNEEUWROEM Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten (zie Muscari) Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Wortelrot Pythium-soorten (zie hyacint) Zwartsnot Sclerotinia bulborum (zie hyacint) Ziekten veroorzaakt door bacteriën Geelziek Xanthomonas hyacinthi

14 Beschadiging door dierlijke organismen Destructoraaltje Ditylenchus destructor Krokusknolaaltje Aphelenchoides subtenuis (zie Colchicum) Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci COLCHICUM - HERFSTTIJLOOS Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Botrytis-ziekte Botrytis-soorten a. Stekers b. Vuur c. Pokken Brand Urocystis colchici Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Ziekten veroorzaakt door virussen Ratel, TRV Tabaksratelvirus Beschadiging door dierlijke organismen Bladaaltje Aphelenchoides ritzemabosi Destructoraaltje Ditylenchus destructor Krokusknolaaltje Aphelenchoides subtenuis Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Mechanische beschadiging (zie bewaarrot) Onderzeeërs CONVALLARIA LELIETJE-VAN-DALEN Wortellesieaaltje (wortelrot) Pratylenchus penetrans 91 CROCOSMIA - MONTBRETIA Droogrot Stromatinia gladioli Knolrot Fusarium oxysporum Vuur Botrytis gladiolorum (zie gladiool) Mozaïek, BYMV Bonenscherpmozaïekvirus Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot gladiool) Spint Tetranychus urticae (zie gladiool)

15 CROCUS - KROKUS Bewaarrot Penicillium hirsutum Botrytis-ziekte Botrytis croci en Botrytis gladiolorum Brand Urocystis gladiolicola. Droogrot Stromatinia gladioli Knolrot Fusarium oxysporum Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Pseudo-roest Fusarium oxysporum Roest Uromyces croci Wortelrot a. Pythium-soorten b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Ziekten veroorzaakt door bacteriën Schurft Burkholderia gladioli (voorheen Pseudomonas gladioli Severini) (zie gladiool) Ziekten veroorzaakt door virussen Grijs, ISMV Irisgrijsvirus Mozaïek a. BYMV Bonenscherpmozaïekvirus b. CMV Komkommermozaïekvirus Ratel, TRV Tabaksratelvirus Waaierbont, ArMV Arabis-mozaïekvirus Beschadigingen door dierlijke organismen Aaltjesziek Aphelenchoides subtenuis (krokusknolaaltje) en Ditylenchus destructor (destructoraaltje) Stengelaaltje Ditylenchus dipsaci Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot) Beschadiging door vogels Beschadiging door wild Bladluis Dysaphis tulipae Bollen- en stromijten Rhizoglyphus- en Tyrophagus-soorten Ratten- en muizenvraat Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Bloemverdroging Mechanische beschadiging Spruitbeschadiging

16 Verfijning a. Type 1 b. Type 2 Vorstbeschadiging Zigzagblad Zonnebrand CYRTANTHUS - VALLOTA Bolrot Fusarium-soorten Vuur Stagonosporopsis curtisii (zie bladvlekkenziekte narcis) Mozaïek Vallota-mozaïekvirus Narcismijt Steneotarsonemus laticeps (zie narcis) DAHLIA Bladvlekkenziekte Entyloma dahliae Grauwe schimmel Botrytis cinerea Meeldauw Erisyphe cichoracearum Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Sclerotiënrot Sclerotinia sclerotiorum Wortelrot Pythium-soorten Ziekten veroorzaakt door bacteriën Bacterieverwelkingsziekte Dickeya (voorheen Erwinia chrysanthemi) Knobbelziekte Agrobacterium tumefaciens Rozetgal Rhodococcus fascians Ziekten veroorzaakt door virussen Kringenbont, TSWV Tomatenbronsvlekkenvirus Mozaïek a. DMV Dahliamozaïekvirus b. CMV Komkommermozaïekvirus c. TSV Tabaksstrepenvirus Aardappelspindelknolviroïde, PSTVd Beschadiging door dierlijke organismen Bladaaltje Aphelenchoides ritzemabosi Destructoraaltje Ditylenchus destructor Vrijlevende wortelaaltjes Trichodoridae en Rotylenchus robustus Wortelknobbelaaltjes a. Meloidogyne hapla

17 b. Meloidogyne chitwoodi en M. fallax Aardrupsen Agrotis-soorten Bladluizen Aphidoidea Mineervliegen Phytomyza atricornis Spint Tetranychus urticae Tripsen Thrips tabaci Wantsen Calocoris norvegicus (tweestippelige groene wants) en Lygus pabulinus (groene appelwants) Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Beschadiging door wateroverlast Bruinrot Vorstbeschadiging Zwarte bladtoppen en bladverruwing Zwartpoot ERANTHIS - WINTERAKONIET Sclerotiënrot Sclerotinia tuberosa Bladverdroging Pseudomonas syringae Bladverbranding Slechte kieming EREMURUS - NAALD VAN CLEOPATRA Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Kroonrot Wortelrot a. Pythium-soorten b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Ziekten veroorzaakt door virussen Ratel, TRV Tabaksratelvirus Beschadiging door dierlijke organismen Bladaaltje Aphelenchoides ritzemabosi Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot) Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Bloemsmet Kurkwortel

18 ERYTHRONIUM - HONDSTAND Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Bolrot Fusarium oxysporum Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani (zie hyacint) Vuur Botrytis-soorten Wortelrot Pythium-soorten (zie hyacint) Beschadiging door dierlijke organismen Aaltjesziek Ditylenchus destructor (destructoraaltje) en Aphelenchoides ritzemabosi (bladaaltje) Bollenmijt Rhizoglyphus robini EUCHARIS - AMAZONELELIE Vuur (rood) Stagonosporopsis-soort (zie Hippeastrum) Eucharisbont (HiMV) Hippeastrum-mozaïekvirus Kringvlekkenziekte, TSWV en INSV Tomatenbronsvlekkenvirus (TSWV) en Impatiens-vlekkenvirus (INSV) Wortelrot Pratylenchus scribneri Bollenmijten Rhizoglyphus robini en Rhizoglyphus echinopus Narcismijt Steneotarsonemus laticeps Wolluis Planococcus citri EUCOMIS - KUIFLELIE, ANANASPLANT Bladvlekkenziekte Botrytis cinerea en Alternaria-soorten Bolrot Fusarium sp. Geelziek Xanthomonas hyacinthi Mozaïek, OrMV Ornithogalum-mozaïekvirus FREESIA - FRESIA Droogrot Stromatinia gladioli (zie gladiool) Grauwe schimmel en pokken Botrytis cinerea Knolrot Fusarium oxysporum Vuur Botrytis gladiolorum Zachtrot Pythium-soort Ziekten veroorzaakt door bacteriën Schurft Burkholderia gladioli (voorheen Pseudomonas gladioli) Bacterierot Dickeya (voorheen Erwinia chrysanthemi)

19 Ziekten veroorzaakt door virussen Bladnecrose, FreSV Freesia sneak virus, FOV Freesia Ophiovirus Mozaïek a. BYMV Bonenscherpmozaïekvirus b. FreMV Freesiamozaïekvirus Ratel, TRV Tabaksratelvirus Beschadiging door dierlijke organismen Wortelknobbelaaltje Meloidogyne incognita (zie iris) Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot gladiool) Aardrupsen Agrotis-soorten (zie gladiool) Bladluis Aphidoidea Bollenmijten a. Rhizoglyphus robini b. Rhizoglyphus echinopus Bonevlieg Delia platura (zie gladiool) Grondluis Rhopoalosiphum rufiabdominalis Tripsen o.a. Taeniothrips simplex, Thrips tabaci en Frankliniella occidentalis Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Beschadiging door gassen a. Zwaveldioxide b. Fluorwaterstof Bladverbranding Bloemknopverdroging Draaiplanten Duimen Gestrekte bloeiwijze Kiepen Kurkstip a. Vlekkig kurkstip b. Kringerig kurkstip Scheurstelen Slapers Verpopping Verstening FRITILLARIA KEIZERSKROON, KIEVITSBLOEM Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Bolrot Fusarium oxysporum

20 Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Smeul Sclerotium perniciosum Vuur Botrytis-soorten Zwartsnot Sclerotinia bulborum (zie hyacint) Ziekten veroorzaakt door virussen Mozaïek Potyvirus Beschadiging door dierlijke organismen Bladaaltje Aphelenchoides fragariae en Aphelenchoides ritzemabosi Wormstekigheid Ceutorhynchus fritillariae Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Niet-bloeiers Verdroogde bollen GALANTHUS - SNEEUWKLOKJE Houtskoolrot Macrophomina phaseolina Smeul Botrytis galanthina Vuur Stagonosporopsis curtisii Stengelaaltje Ditylenchus dipsaci (zie stengelaaltje - ringziek narcis) Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot narcis) Bollenmijten Rhizoglyphus- en Tyrophagus-soorten Grote narcisvlieg Merodon equestris GALTONIA - KAAPSE HYACINT Mozaïek Potyvirus Witsnot, zachtrot Pectobacterium carotavorum (voorheen Erwinia carotovora) Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci GLADIOLUS - GLADIOOL Bladvlekkenziekte Stemphylium botryosum Brand Urocystis gladiolicola Curvularia-ziekte Curvularia gladioli Droogrot Stromatinia gladioli Fusarium-rot Fusarium oxysporum Groene schimmel Penicillium-soorten Hardrot Septoria gladioli Pass. Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani

21 Roest Uromyces transversalis Vuur Botrytis gladiolorum Wortelrot a. Pythium b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Ziekten veroorzaakt door bacteriën Schurft, scab Burkholderia gladioli (voorheen Pseudomonas gladioli) Vetvlekkenziekte Xanthomonas campestris pv. gummisudans Woekerziekte Rhodococcus fascians (voorheen Corynebacterium fascians) Ziekten veroorzaakt door virussen Kartelblad (ratel), TRV Tabaksratelvirus Kringvlekkenziekte, NLV Latent narcissenvirus Kurkstip Onbekend virus Mozaïek a. BYMV Bonenscherpmozaïekvirus b. CMV Komkommermozaïekvirus Tomatenbronsvlekkenvirus, TSWV en Impatiens-vlekkenvirus, INSV Ziekten veroorzaakt door fytoplasma s Vergelingsheksenbezemziekte Beschadiging door dierlijke organismen Destructoraaltje Ditylenchus destructor Stengelaaltje Ditylenchus dipsaci Vrijlevende wortelaaltjes Trichodoridae, Hemicycliophora-soorten en Rotylenchus robustus Wortelknobbelaaltjes Meloïdogyne-soorten, M. incognita, M. chitwoodi en M. fallax Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot) Aardrupsen o.a. Agrotis-soorten Bollenmijten Rhizoglyphus-soorten (zie fresia) Bonevlieg Delia platura Emelten Tipula-soorten Maïsboorder Ostrinia nubilalis Spint Tetranychus urticae Trips Taeniothrips simplex Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Beschadiging door bestrijdingsmiddelen

22 a. Bij de onkruidbestrijding b. Bij de knolontsmetting Beschadiging door gassen a. Zwaveldioxide b. Fluorwaterstof Bladpuntverbranding Bloemverdroging Hittebeschadiging tijdens de bewaring Hoorntjes Mechanische beschadiging Slapers Verpopping Verstening Voortijdige wortelgroei en penvorming Vorstbeschadiging a. Na het planten b. Voor en tijdens het rooien c. Tijdens de bewaring Zonnebrand Zwanenhalzen GLORIOSA - PRACHTLELIE, KLIMLELIE Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Woekerziekte Rhodococcus fascians Mozaïek, GSMV Gloriosa-streepmozaïekvirus Krokusknolaaltje Aphelenchoides subtenuis Bollenmijt Rhizoglyphus robini Knopval Mechanische beschadiging (zie bewaarrot) Nat knolrot HIPPEASTRUM - AMARYLLIS Bolrot Fusarium sacchari (zie Nerine en Cyrtanthus) (zie ook wortelrot) Bladvlekkenziekte Stagonosporopsis curtisii (zie vuur) Kroonrot Sclerotium rolfsii (zie iris) Nat voetrot Phytophthora nicotianae Vuur (rood) a. Colletotrichum crassipes b. Stagonosporopsis curtisii

23 Ziekten veroorzaakt door virussen Gele kringenbont, CMV Komkommermozaïekvirus Kringvlekkenziekte, TSWV Tomatenbronsvlekkenvirus Mozaïek a. HiMV Hippeastrummozaïekvirus b. NeLV Latent Nerine-virus Beschadiging door dierlijke organismen Wortelrot a. Wortellesieaaltje Pratylenchus scribneri b. Fusarium-soorten Bollenmijten a. Rhizoglyphus robini b. Rhizoglyphus echinopus Grote narcisvlieg Merodon equestris Narcismijt Steneotarsonemus laticeps Slakkenvraat Deroceras reticulatum Spint Tetranychus urticae Tripsen Frankliniella fusca, Taeniothrips simplex en Frankliniella occidentalis Wolluis Vryburgia lounsburyi HYACINTHOIDES - WILDE HYACINT, BOSHYACINT Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Wortelrot Pythium-soorten (zie hyacint) Zwartsnot Sclerotinia bulborum Ziekten veroorzaakt door virussen Mozaïek Potyvirus Ratel, TRV Tabaksratelvirus Beschadiging door dierlijke organismen Stengelaaltje Ditylenchus dipsaci (zie hyacint) Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot hyacint) Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Mechanische beschadiging (zie bewaarrot)

24 HYACINTHUS - HYACINT Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Bolrot Fusarium-soort (zie Fusarium-ziekte) Fusarium-ziekte Fusarium hostae en Fusarium culmorum a. Krasbodem en vethuidigheid b. Bolrot c. Wortelrot d. Fusarium culmorum Huidziek Embellisia hyacinthi Krasbodem Fusarium hostae (zie Fusarium-ziekte) Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Roetbollen Aspergillus niger Vethuidigheid Fusarium hostae (zie Fusarium-ziekte) Vuur Botrytis hyacinthi Wortelrot a. Fusarium hostae (zie Fusarium-ziekte) c. Pythium-soorten b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Zwartsnot Sclerotinia bulborum Ziekten veroorzaakt door bacteriën Geelziek Xanthomonas hyacinthi Inwendig neusrot Erwinia rhapontici Witsnot Pectobacterium carotovorum Agressief snot Dickeya Ziekten veroorzaakt door virussen Augustaziek, OMMV Olijvenmildmozaïekvirus (voorheen TNV Tabaksmozaïekvirus) Grijs (mozaïek), HyaMV Hyacintenmozaïekvirus Ratel, TRV Tabaksratelvirus Ziekten veroorzaakt door fytoplasma s Lissers Fytoplasma Beschadiging door dierlijke organismen Destructoraaltje Ditylenchus destructor Ringziek (hyacintenstengelaaltje en tulpenstengelaaltje) Ditylenchus dipsaci

25 Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot) Bollen- en stromijten Caloglyphus-soorten, Tyrophagus-soorten en Rhizoglyphus echinops Ratten Tripsen Thrips tabaci en Frankliniella schultzei Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Afwijkende bloei a. Groene koppen b. Kortsteligheid c. Kromkoppen d. Langsteligheid e. Topbloei f. Topnagelverdroging en stronagels Beschadiging van bollen Bosjesplanten Geelblad Heetstookbeschadiging a. Symptomen in de bolbodem b. Symptomen in de bolrokken c. Symptomen in de spruit en in de plant d. Symptomen bij de geoogste bollen Rotkoppen a. Pectobacterium carotovorum b. Penicillium hirsutum c. Rhizoctonia solani Scheurbodems Spouwers a. Fysiologisch spouwen b. Mechanisch spouwen Vestbollen Vorstbeschadiging Wortelverbranding Zonnebrand HYMENOCALLIS ISMENE, SPINLELIE Vuur Stagonosporopsis curtisii (zie bladvlekkenziekte narcis) Bolrot a. Fusarium-soorten (zie narcis) b. Phoma Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci (zie narcis)

26 Grote narcisvlieg Meredon equestris (zie narcis) 317 Incarvillea Tuingloxinia Penrot Phytophthora Woekerziekte Rhodococcus fascians Lachenalia Mozaïek, OrMV Ornithogalum 319 Leucocoryne Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani 320 IRIS Bladvlekkenziekte Heterosporium gracile Bolrot Fusarium oxysporum Grauwe schimmel Botrytis cinerea Inktvlekkenziekte Bipolaris iridis (voorheen Drechslera iridis) Kroonrot Sclerotium rolfsii Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Nat voetrot Phytophthora nicotianae en Phytophthora cryptogea Penicillium-rot Penicillium hirsutum Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Roest Puccinia iridis Sclerotiënrot Sclerotinia sclerotiorum Wortelrot a. Pythium-soorten b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Zwartbenigheid Sclerotium wakkeri Ziekten veroorzaakt door bacteriën Stinkend zachtrot Pectobacterium carotovorum (voorheen Erwinia chrysanthemi) Strepenziek Pseudomonas-soort Ziekten veroorzaakt door virussen Bont, NLV Latent narcissenvirus (syn. Irisbontvirus) Geelvlekkigheid, TSWV Tomatenbronsvlekkenvirus, INSV Impatiensvlekkenvirus, IYSV irisgeelvlekvirus Grijs, ISMV Irisgrijsvirus Mozaïek

27 a. BYMV Bonenscherpmozaïekvirus b. IMMV Irismozaïekvirus Beschadiging door dierlijke organismen Aaltjesziek Ditylenchus destructor Krokusknolaaltje Aphelenchoides subtenuis Wortelknobbelaaltje Meloidogyne incognita Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot) Aardrupsen Agrotis-soorten Bladluis Dysaphis tulipae Bonevlieg Delia platura Tripsen Taeniothrips atratus en Taeniothrips simplex Voorraadmot Plodia interpunctella Wolluis Phenacoccus avenae Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Bladverdroging Bloeden Bloemknopverdroging, bleke bloemen Bloemmisvorming Driebladers Hittebeschadiging Mechanische beschadiging (zie Penicillium-rot) Meerbladers Onderhuidse wortelgroei Scheurbollen Te kort en te lang blad Vergroeiingen van de loofbladeren Vorstbeschadiging ISMENE zie bij HYMENOCALLIS IXIA Knolrot Fusarium oxysporum Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Rode-vlekkenziekte Rhizoctonia solani Vuur Botrytis gladiolorum (zie gladiool) Wortelrot Pythium-soorten Zachtrot Dickeya dadanthi (voorheen Erwinia chrysanthemi) Mozaïek, BYMV Bonenscherpmozaïekvirus Bladluizen Aphidoidea (zie fresia)

28 Bloemverdroging (zie gladiool) Dode bladtoppen Verstening IXIOLIRION Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Zwartsnot Sclerotinia bulborum LEUCOJUM - LENTEKLOKJE, ZOMERKLOKJE Bolrot Fusarium oxysporum Vuur Stagonosporopsis curtisii (zie bladvlekkenziekte narcis). Stengelaaltje Ditylenchus dispaci (zie stengelaaltje - ringziek narcis) Grote narcisvlieg Merodon equestris (zie bij narcis) LIATRIS Grauwe schimmel Botrytis cinerea Kroonrot Sclerotium rolfsii Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Sclerotiënrot Sclerotinia sclerotiorum Verwelkingsziekte Verticillium albo-atrum en Verticillium dahliae Destructoraaltje Ditylenchus destructor Wortelrot a. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans b. Onbekende oorzaak Bladverdroging LILIUM - LELIE Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Bolrot, schubrot, stengelvlekkenziekte en randziekte Fusarium oxysporum en Cylindrocarpon destructans Botrytis-rot Botrytis cinerea Colletotrichum-rot Colletotrichum lilii Kroonrot Sclerotium rolfsii var. delphinii Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Randziekte Fusarium oxysporum (zie bolrot, schubrot, stengelvlekkenziekte en randziekte) Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Schubrot Fusarium oxysporum en Cylindrocarpon destructans (zie bolrot, schubrot, stengelvlekkenziekte en randziekte) Stengelrot

29 a. Phytophthora cryptogea en Phytophthora nicotianae b. Rhizopus-soort c. Trichoderma-soort Stengelvlekkenziekte Fusarium oxysporum (zie bolrot, schubrot, stengelvlekkenziekte en randziekte) Vliegenpoepjesziekte Zygophiala jamaicensis Voetrot Phytophthora cryptogea en Phytophthora nicotianae (zie stengelrot) Vuur Botrytis elliptica Wortelrot a. Pythium-soorten b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Zacht bolrot Rhizopus-soort Zacht schubrot Pythium-soorten Zwartbenigheid Sclerotium wakkeri Ziekten veroorzaakt door bacteriën Woekerziekte Rhodococcus fascians (voorheen Corynebacterium fascians) Ziekten veroorzaakt door virussen Arabis mozaiekvirus, ArMV Augustaziek, OMMV Olijvenmildmozaïekvirus (voorheen TNV Tabaksnecrosevirus) Komkommermozaïekvirus, CMV Leliemozaïekvirus, LMoV a. Mozaïek a. Bladvergeling en -verbruining Lelievirus X, LVX Mozaïek Plantago asiatica mozaïek virus, PlAMV Ratel TRV Tabaksratelvirus SLRSV, latent aardbeikringvlekkenvirus Strawberry Latent Ringspot Virus Symptoomloos lelievirus, LSV Tulpenvirus X, TVX - lelie Beschadiging door dierlijke organismen Bladaaltjes Aphelenchoides fragariae en Aphelenchoides ritzemabosi Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot) Bladluizen Aphididae

30 Bollenmijten Rhizoglyphus robini Leliehaantje Lilioceris lilii Rupsenvraat Tripsen Liothrips vaneeckei, Xylaplothrips subterraneus, Frankliniella lilivora, Frankliniella occidentalis Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Beschadiging van bladeren a. Bladtopnecrose (fluorbeschadiging) b. Bladverbranding Bladvergeling en chlorose Blauw/zwart verkleuring Bloemknopverdroging Knopval Mechanische beschadiging Misvorming van de spruit Papierblad Verstikking Vervroegde afsterving Vorstbeschadiging a. Veroorzaakt op het veld b. Veroorzaakt tijdens de bewaring Wateroverlast Wortelverbranding (zie bloemknopverdroging) MONTBRETIA zie bij CROCOSMIA MUSCARI - BLAUWE DRUIFJES Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Zwartsnot Sclerotinia bulborum Ziekten veroorzaakt door bacteriën Agressief snot Dickeya-soorten (voorheen Erwinia chrysanthemi) Witsnot Pectobacterium-soort (voorheen Erwinia-soort) Woekerziekte Rhodococcus fascians (voorheen Corynebacterium fascians)

31 Ziekten veroorzaakt door virussen Mozaïek, HyaMV Hyacintenmozaïekvirus Ziekten veroorzaakt door fytoplasma s Fytoplasma Beschadiging door dierlijke organismen Destructoraaltje Ditylenchus destructor Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Bolrot Neusrot Verwildering NARCISSUS - NARCIS Bewaarrot Penicillium-soort Bladvlekkenziekte Stagonosporopsis curtisii Bolrot Fusarium oxysporum Engels vuur Botrytis polyblastis Huidziek en vethuidigheid Koprot Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Roest Aecidium narcissi Smeul Botrytis narcissicola Wortelrot a. Pythium-soort b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Zacht bolrot Rhizopus arrhizus Zwartsnot Sclerotinia bulborum Ziekten veroorzaakt door virussen Narcissenmozaïekvirus, NMV Latent narcissenvirus, NLV Narcissengrijsvirus (narcissus yellow stripe virus, NYSV)), narcissenzilverstreepvirus (narcissus late season yellows virus, NLSYV); Narcissentopnecrosevirus, NTNV Tabaksratelvirus, TRV Arabis-mozaïekvirus (ArMV) en tabakskringvlekkenvirus (TRSV)

32 Symptomen Streperigheid/ratel Vroeg mozaïek Laat mozaïek Blad grijs Top/rand grijs Top bruin Blad bruin Topvergeling Top/blad zilver Top zilver Beschadiging door dierlijke organismen Krokusknolaaltje Aphelenchoides subtenuis Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot) Bollenmijten Rhizoglyphus- en Tyrophagus-soorten Grote narcisvlieg Merodon equestris Kleine narcisvlieg Eumerus strigatus Narcismineervlieg Norellia spinipes Narcismijt Steneotarsonemus laticeps Wolluis Phenacoccus avenae Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Beschadiging door wateroverlast Bloemdekvergroeiing Bloemverdroging Kookbeschadiging Kortsteligheid Mechanische beschadiging Paardentanden en kransen Strijken Vorstbeschadiging Zonnebrand NERINE Bladvlekkenziekte Stagonosporopsis curtisii Bolrot Fusarium sacchari var. elongatum Kroonrot Sclerotium rolfsii en Sclerotium rolfsii Wortelrot Pythium-soorten

33 Ziekten veroorzaakt door virussen Bruin, NVY Nerine-virus Y Kringvlekkenziekte a. TSWV Tomatenbronsvlekkenvirus b. CMV Komkommermozaïekvirus Mozaïek, NVX Nerine-virus X Ratel, TRV Tabaksratelvirus Streperigheid, NeYSV Nerine-geelstreepvirus Symptoomloos virus, NeLV Latent Nerine-virus en NMV narcissenmozaïekvirus Beschadiging door dierlijke organismen Bladaaltje Aphelenchoides ritzemabosi Mijten Tyrophagus-soorten Rupsen Phlebozemia sandrinae Tripsen Frankliniella fusca en Taeniothrips simplex (zie Hippeastrum) Wolluis Vryburgia lounsburyi (zie Hippeastrum) Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Afsterving van de binnenste twee bladeren Bloemknopverdroging Koprot Vorstbeschadiging ORNITHOGALUM - VOGELMELK, ZUIDENWINDLELIE Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Kroonrot Sclerotium rolfsii en Sclerotium rolfsii Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum (zie hyacint) Wortelrot Fusarium-soorten Zwartsnot Sclerotinia bulborum Ziekten veroorzaakt door bacteriën Stinkend zachtrot Pectobacterium carotovorum Ziekten veroorzaakt door virussen Mozaïek, OrMV Ornithogalum-mozaïekvirus Ratel, TRV Tabaksratelvirus Beschadiging door dierlijke organismen Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci (zie hyacint)

34 OXALIS - KLAVERZURING, GELUKSKLAVER Bewaarrot Penicillium-soorten Embellisia Embellisia Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Kringvlekkenziekte Aaltjesziekten a. Bladaaltje Aphelenchoides fragariae b. Destructoraaltje Ditylenchus destructor Driebladers PUSCHKINIA Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum (zie hyacint) Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Zwartsnot Sclerotinia bulborum (zie hyacint) Ziekten veroorzaakt door bacteriën Geelziek Xanthomonas hyacinthi Beschadiging door dierlijke organismen Destructoraaltje Ditylenchus destructor (zie Chionodoxa) Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci RANUNCULUS - RANONKEL Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani (zie anemoon) Mozaïek, TuMV Knollenmozaïekvirus (synoniem Anemonenmozaïekvirus) Wortelrot Pratylenchus penetrans SAUROMATUM - VOODOOLELIE Stinkend zachtrot Pectobacterium carotovorum (voorheen Erwinia carotovora) (zie Zantedeschia) 501 SCILLA Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum (zie hyacint) Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Wortelrot a. Pythium-soort

35 b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans Zwartsnot Sclerotinia bulborum (zie hyacint) Ziekten veroorzaakt door bacteriën Geelziek Xanthomonas hyacinthi Ziekten veroorzaakt door virussen Mozaïek Potyvirus Ratel, TRV Tabaksratelvirus Ziekten veroorzaakt door fytoplasma s Lissers Fytoplasma Beschadiging door dierlijke organismen Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci SPARAXIS - HARLEKIJNBLOEM Knolrot Fusarium oxysporum (zie Ixia) Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Vuur Botrytis gladiolorum (zie gladiool) Mozaïek, BYMV Bonenscherpmozaïekvirus SPREKELIA - GOUDLELIE, JACOBSLELIE Vuur Stagonosporopsis curtisii (zie bladvlekkenziekte narcis) Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci (zie narcis) Narcismijt Steneotarsonemus laticeps (zie narcis) STERNBERGIA Vuur Stagonosporopsis curtisii (zie bladvlekkenziekte narcis) Stengelaaltje - Ringziek Ditylenchus dipsaci (zie narcis) TIGRIDIA - TIJGERBLOEM Bewaarrot Penicillium verrucosum Bolrot Fusarium oxysporum Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum Mozaïek, TuMV Knollenmozaïekvirus Aaltjesziek Ditylenchus destructor TRITELEIA Bewaarrot Penicillium-soorten Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum

36 Zwartsnot Sclerotinia bulborum Woekerziekte Rhodococcus fascians (voorheen Corynebacterium fascians) Zachtrot Dickeya (voorheen Erwinia chrysanthemi) Bladluizen Aphididae Verstening TULIPA - TULP Blad- en stengelvlekkenziekte Fusarium avenaceum (zie oranjepluis en wortelrot) Bladtopverdorring Trichoderma viride Botrytis-rot Botrytis cinerea (zie grauwe schimmel) Grauwe schimmel Botrytis cinerea Grauwpluis Botrytis cinerea (zie grauwe schimmel) Groene schimmel Penicillium hirsutum Huidziek Septocylindrium-soort Kroonrot Sclerotium rolfsii Kwadegrond Rhizoctonia tuliparum La Reineziek Septocylindrium-soort (zie huidziek) Oranjepluis (blad- en stengelvlekkenziekte) Fusarium avenaceum Pokken en spetters Botrytis tulipae (zie vuur) Rhizoctonia-ziekte Rhizoctonia solani Roetbollen Aspergillus niger Smeul Sclerotium perniciosum Spikkelspruiten Botrytis cinerea (zie grauwe schimmel) Stekers Botrytis tulipae (zie vuur) Voetrot Phytophthora cryptogea en Phytophthora erythroseptica Vuur Botrytis tulipae Wortelrot a. Pythium-soorten b. Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans c. Botrytis cinerea (zie grauwe schimmel) d. Fusarium avenaceum (zie oranjepluis) e. Fusarium culmorum f. Trichoderma viride (zie bladtopverdorring) Zacht bolrot Rhizopus arrhizus Zachtrot Pythium ultimum Zuur Fusarium oxysporum Zwartbenigheid Sclerotium wakkeri Zwartsnot Sclerotinia bulborum

37 Ziekten veroorzaakt door bacteriën Geelpok en helsvuur Curtobacterium flaccumfaciens Zwart bacterierot Burkholderia andropogonis Ziekten veroorzaakt door virussen Arabis mozaïekvirus, ArMV Augustaziek, OMMV Olijvenmildmozaïekvirus (voorheen TNV) Tabaksnecrosevirus Grijs, TSMV Tulpengrijsvirus Knollenmozaïekvirus, TuMV Turnip mosaic virus (TuMV), Tulpentopbrekingsvirus is een stam (Potyvirus) Kurkstip, CMV Komkommermozaïekvirus Mild mozaïek Mozaïek, TBV Tulpenmozaïekvirussen Nerfstrepenziekte / nervenziek (zie bij Afwijkingen door nietparasitaire of onbekende oorzaak ) Pseudo-augustaziek Ratel, TRV Tabaksratelvirus Symptoomloos lelievirus, LSV Tulpenvirus X, TVX Beschadigingen door dierlijke organismen Destructoraaltje Ditylenchus destructor Krokusknolaaltje Aphelenchoides subtenuis Tulpenstengelaaltje Ditylenchus dipsaci Wortellesieaaltje Pratylenchus penetrans (zie wortelrot) Bladluizen o.a. Dysaphis tulipae, Aulacortum circumflexum, Myzus persicae en Aphis fabae Bollenmijten Rhizoglyphus echinopus, Rhizoglyphus robini en Tyrophagussoorten Slakkenvraat Ratten en muizen Tulpengalmijt Aceria tulipae Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Beschadiging door ethyleen (zie beschadiging door gassen, bloemverdroging, gommen, harde wortelkrans, kernrot en stokkenplanten) Beschadiging door gassen a. Fluorwaterstof b. Ethyleen

38 Beschadiging door hagel Bladkiepen (zie kiepen, bladkiepen en bloemsmet) Blauwe planten Blauwgroeien Bloemsmet (zie kiepen, bladkiepen en bloemsmet) Bloemverdroging Bontbladigheid Boriumgebrek (scheurbloemen, breekstelen, ruwpoot) Bruine wortels Chlorose Degeneratie Dieven (zie degeneratie) Gommen Harde wortelkrans Hittebeschadiging na het rooien Holle stengels (zie zweters en holle stengels) Kernrot Kiepen, bladkiepen en bloemsmet Mechanische beschadiging Meerbloemigheid (zie morfologische afwijkingen) Morfologische afwijkingen Nerfstrepenziekte Neusrot Okselbollen (zie morfologische afwijkingen) Paardentanden (zie degeneratie) Pseudo-kurkstip Rammelaars Soppers Spetterkoppen (zie degeneratie) Spruitbeschadiging Stokkenplanten (zie morfologische afwijkingen) Twijfelblad (zie morfologische afwijkingen) Verkalking Vetvlekkenziekte Vorstbeschadiging Wateroverlast Wortelverbranding Zwanenhalzen (zie morfologische afwijkingen) Zweters en holle stengels

39 VALLOTA zie bij CYRTANTHUS VELTHEIMIA - WINTERVUURPIJL Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Bolrot Fusarium sp. Stinkend zachtrot Pectobacterium carotovorum (voorheen Erwinia carotovora) Grijs, HyaMV Hyacintenmozaïekvirus en VelMV Veltheimiamozaïekvirus ZANTEDESCHIA - CALLA, ARONSKELK Bladvlekkenziekte Alternaria-soorten Botrytis Botrytis cinerea Kraterkoppen Pythium-soorten Pythium wortelrot Pythium-soorten Rhizoctonia solani Ziekten veroorzaakt door bacteriën Slijmstelen Pectobacterium carotovorum en Pseudomonassoorten Stinkend Zachtrot Pectobacterium carotovorum (voorheen Erwinia) en Pseudomonas Ziekten veroorzaakt door virussen Virusziekten Beschadigingen door dierlijke organismen Bollenmijt Rhizoglyphus echinopus Wortelknobbelaaltje Meloidogyne hapla (zie dahlia) Wortelrot Pratylenchus penetrans Afwijkingen door niet-parasitaire of onbekende oorzaak Verzoling ZEPHYRANTHES Vuur Stagonosporopsis curtisii (zie bladvlekkenziekte narcis) Grote narcisvlieg Merodon equestris (zie narcis) BIJLAGE 1 OVERZICHT VIRUSNAMEN

40 40

41 Allium Sierui ZIEKTEN VEROORZAAKT DooR SCHIMMELS Bewaarrot (bewaarziekte) Penicillium-soorten Het weefsel van bollen die beschadigd zijn (zie ook bij bloeden ) kan vanuit beschadigde plekjes grijs tot bruinviolet worden. Deze verkleuring kan zich door de gehele bol uitbreiden. Het weefsel droogt op den duur in en verkurkt. Soms ontstaat op de aangetaste plekken op de buitenzijde van de bol een blauwgroen, sporenvormend schimmelweefsel [Allium 1]. Aangetaste bollen komen niet op of vormen een min der forse en lichter groene plant dan gezonde. Bewaarrot wordt veroorzaakt door (een) niet nader geïdentificeerde Penicillium-soort of -soorten. De ziekte komt vooral voor bij Allium-soorten met grote bollen, zoals A. aflatunense, A. giganteum, A. karatavien se en A. rosenbachianum. Allium 1 - Bewaarrot Maatregelen beschadiging van de bollen tijdens de oogst en de verwerking voorkomen, onder andere door rijp te rooien; de bollen snel drogen en droog bewaren; zieke plekken vlak voor het planten uitsnijden. 41

42 ALLIUM Fusarium Fusarium avenaceum (Fr.: Fr.) Sacc. Na het rooien zijn op de bollen kleine tot grote onregelmatig gevormde donkerbruine ingezonken vlekken zichtbaar onder de huid [Allium 2]. Soms zijn gelijktijdig verkurkte bolbodems met scheuren zichtbaar. Dit kan worden verward met een aantasting door aaltjes. Op het veld kunnen aangetaste planten eerder afsterven. Deze aantasting wordt veroorzaakt door Fusarium avenaceum. Allium 2 - Fusarium Maatregelen plantgoed uitzoeken voor het planten; bollen ontsmetten volgens geldende adviezen. Witrot Sclerotium cepivorum Berk. en Sclerotium perniciosum v. Slogt. & Simon Thomas Enige tijd voor de bloei worden de bladeren plotse ling geel en sterven de planten af [Allium 3]. Het ondergrondse stengeldeel verslijmt, de bol wordt zacht en verteert bij vroege aantasting soms al in de grond. De ziekte breidt zich pleksgewijs snel uit. Bij het rooien zijn aangetaste bollen te herkennen doordat zij bedekt zijn met een korst aarde die door schimmeldraden bijeengehouden wordt. De huid is zwartachtig en vaak komen op en in het zieke weefsel zwarte sclerotiën voor, die kleiner zijn dan een speldenknop. Tijdens de bewaring verdrogen en verkalken aangetaste bollen. Bij Alliumsoorten met grote bollen, zoals A. aflatunense, A. giganteum, A. karatavien se en A. Allium 3 - Witrot 42

43 ALLIUM rosenbachianum, kan bij een minder zware aantasting de ontwikke ling van het ziekteproces tijdens de bewaring tot stilstand komen, zodat de bollen plaatselijk zwarte, ingedroogde plekken vertonen. Meestal zijn deze plekken te vinden bij de basis of de top, omdat bij grote bollen de aantasting vaak daar begint. Bij verspreiding van witrot tijdens de bewaring zijn tussen en op de bollen fijne, witte schim meldraden te zien. Verdroogde en verkalkte bollen komen niet of gebrekkig op. Licht aangetaste bollen waarvan alleen de huid is beschadigd komen wel op. Aan het einde van het voorjaar en gedurende de zomermaanden ontwikkelen de schimmels S. cepivorum en S. perniciosum zich snel. Door middel van sclerotiën, die een diameter van ten hoogste ca. 1 mm hebben en in grote hoeveelheden op aangetast bolweefsel worden gevormd, kunnen de schimmels zich zonder waardplant minstens 10 jaar in de grond handhaven. De sclerotiën kunnen gemakkelijk worden verspreid tijdens de verwerking en de bewaring in de schuur en met besmette grond. Zij kiemen alleen in aanwezigheid van een waardplant, waarna ze infectie van de bol kunnen veroorzaken. Als een partij onvoldoende geschoond en gedroogd is, kan de schimmel zich tijdens de bewaring door middel van schimmeldraden verder in de partij verspreiden. De schimmel S. cepivorum tast behalve sieruien ook con sumptie-ui en prei aan. S. perniciosum kan tulp en Fritillaria meleagris aantasten. Maatregelen aangetaste planten met omringende grond ver wijderen; aangetaste partijen vroeg oogsten en snel drogen; bollenafval zorgvuldig verzamelen en afvoeren; voor het planten alle verkalkte en verdroogde bol len verwijderen en het plantgoed ontsmetten volgens geldende adviezen; een ruime vruchtwisseling aanhouden; daarbij rekening houden met andere waardplanten. ZIEKTEN VEROORZAAKT DooR VIRUSSEN Geelgroene strepenziekte, SLV Latent sjalottenvirus Het latent sjalottenvirus komt algemeen voor in Allium. In tegenstelling tot eerdere informatie komt dit virus voor in zowel planten met als planten zonder symptomen. De virussymptomen worden zeer waarschijnlijk door andere virussen (OOSMV en/of LYSV) veroorzaakt. Het latent sjalottenvirus (draadvormig; carlavirusgroep) wordt door bladluizen op non-persistente wijze overgebracht. 43

44 ALLIUM Maatregelen voor optimale teeltomstandigheden en bewaarcondities zorgen, om de groeikracht en kwaliteit van de partijen op een zo hoog mogelijk peil te houden; ernstig aangetaste planten verwijderen of vernietigen. Preigeelstreepvirus, LYSV Dit virus kan strepen en mozaïek in het blad veroorzaken net als OOSMV. Het virus is vooral aangetroffen in combinatie met OOSMV waarbij de planten symptomen vertonen die heftiger zijn dan bij een enkelvoudige besmetting. Bij een dubbele besmetting ontstaat naast de streep- en mozaïeksymptomen ook necrose in het blad. Preigeelstreepvirus (draadvormig; potyvirusgroep) wordt non-persistent door luizen overgedragen. Maatregelen ernstig aangetaste planten verwijderen of vernietigen; onderdrukken virusoverdracht door toepassen insecticiden. Ratel, TRV Tabaksratelvirus De bladeren vertonen geelgroene tot grijze, ruitvormige of andere grillige patronen, en geelgroene strepen [Allium 4]. Zie verder bij tulp. Allium 4 - TRV 44

45 ALLIUM Sieruienstreepmozaïekvirus, OOSMV Dit virus veroorzaakt lange lichtgroene tot gele strepen in het blad die later grijs kunnen worden [Allium 5]. De bloemen blijven kleiner dan normaal en de stengels kunnen gedraaid zijn. Soms ontstaat er een mozaïekpatroon in het blad. Dit virus is in diverse soorten Allium aangetroffen. Dergelijke planten zijn na opkomst gevoeliger voor beschadiging door vorst dan nog groene planten. De ernstige virussymptomen kunnen tijdens de groei iets milder worden maar verdwijnen niet. Samen met LYSV worden Allium 5 - OOSMV de symptomen heftiger en kunnen necrotische vlekken in het blad ontstaan. Ernstig aangetaste planten zijn niet voor doorteelt geschikt vanwege een sterk verminderde bolgroei, waardoor bij een overigens normale verklistering het plantgoed te sterk in kwaliteit (bolmaat) afneemt. Alliumenstreepmozaïekvirus (draadvormig; potyvirus) wordt non-persistent door luizen overgedragen. Groei- en/of bewaaromstandigheden zijn van invloed op de mate en de ernst van de optredende symptomen, bijvoorbeeld in Allium giganteum. Er is niet één enkele factor beslissend voor het ontstaan van de ernstige symptomen. Zo kan bijvoorbeeld belemmering van de bolgroei door het laat snijden van de bloemstelen het ontstaan van ernstige symptomen bevorderen. Andere oorzaken zijn onder andere het niet tijdig en te slordig planten, te weinig bemesten, onvoorzichtig rooien waardoor beschadigingen ontstaan, onvoorzichtig splitsen van de bollen en het bewaren van de bollen bij temperaturen beneden 25 C. Maatregelen ernstig aangetaste planten verwijderen of vernietigen; onderdrukken virusoverdracht door toepassen insecticiden. 45