Lelystad, december 2013 R. Heemskerk, J. Reinhold & E. Colijn. Monitoren Flora en Fauna in Lelystad 2013

Transcriptie

1 Lelystad, december 2013 R. Heemskerk, J. Reinhold & E. Colijn Monitoren Flora en Fauna in Lelystad 2013

2 2 Colofon Titel : Monitoren Flora en Fauna in Lelystad 2013 Auteur : R. Heemskerk, J. Reinhold & E. Colijn Datum : december 2013 Rapportnummer : LBF Foto s : Landschapsbeheer Flevoland

3 3 Samenvatting Lelystad is een groene stad met tal van mogelijkheden voor de natuur. Maar hoe ontwikkelt die natuur zich nu? Waar liggen kansen om de natuur nog betere kansen te geven of hoe kan beheer en onderhoud anders ingericht worden om toch dezelfde natuurwaarden te behouden. Een vinger aan de pols moet duidelijkheid verschaffen of de gemeente op de goede weg is. Monitoren is dus noodzakelijk om veranderingen in de natuur in kaart te brengen. Aanbevelingen dienen gedaan te worden waar het mis ging of waar potenties liggen om het nog beter te doen. Samen met de burgers van Lelystad wordt het steeds duidelijker hoe de natuur zich ontwikkelt. Leuk om te zien dat burgers steeds vaker hun velddata aanleveren zodat analyses gemaakt kunnen worden waar kansen en bedreigingen zijn. In 2013 is extra aandacht besteed aan de sprinkhanen. Het Knopsprietje werd tijdens een van de excursie gevonden op de Houtribhoogte en daarmee is de eerste Lelystadse populatie een feit. Kon in 2012 nog gedacht worden dat de waarnemingen van de otter een toevallige passant was, in 2013 is wel duidelijk geworden dat de gemeente blijvend dieren binnen haar gemeentegrenzen hebben. Het aantal vrijwilligers dat de soort nu volgt is in 2013 dan ook uitgebreid was ook een bijzonder vlinderjaar. Ook nu weer bleken de vlinderbanen goed te functioneren, maar werden oojk bijzondere waarnemingen gedaan. De invasie van Oranje Luzernevlinders werd tijdens het monitoren ook vastgesteld en de waarneming van een Keizersmantel toont ook aan dat de soort Lelystad wel op eigen kracht kan bereiken. Nu nog vestigen!

4 4 Inhoud Samenvatting 3 Inhoud 4 Inleiding 5 Resultaten 6 INSEKTEN Libellen als indicator voor de waterkwaliteit 7 Vlinderbanen in het bos 10 De Keizersmantel van Lelystad 12 Sprinkhanen in Lelystad 13 AMFIBIEEN, VISSEN EN REPTIELEN Alpenwatersalamander 18 Ringslang 19 Rivierdonderpad 21 Rugstreeppad 22 ZOOGDIEREN MARTERACHTIGEN Boommarter 24 Steenmarter 26 Otter 27 ZOOGDIEREN VLEERMUIZEN Gewone dwergvleermuis 28 Laatvlieger 31 Meervleermuis 33 Watervleermuis 36 VOGELS Meetnet Urbane Soorten (MUS) 37 PLANTEN Graslandmonitoring 40 Oeverplanten 44 Ratelaar 48 Rietorchis 53 BIJLAGEN Locaties monitoring oeverplanten en libellen Locaties van de graslandkarteringen

5 5 Inleiding Sinds 2009 houdt Landschapsbeheer Flevoland een vinger aan de pols ten aanzien van de natuurontwikkelingen in de stad. Veel van de natuurwaarden zijn in de periode in kaart gebracht en er is hierover gerapporteerd (Reinhold & Heemskerk, 2011; Reinhold, Heemskerk & Smeets, 2012). De toestand van de natuur is toen in kaart gebracht maar de ontwikkeling zelf niet. Daarvoor dient gemonitord te worden. De situatie van is een mooie uitgangspunt om de ontwikkelingen te gaan volgen. Vaker meten op dezelfde locatie geeft inzicht in de ontwikkelingen die de natuur ondergaat. Ook levert het frequenter zoeken naar bepaalde soorten regelmatig nieuwe waarnemingen op zodat de verspreiding van de soort steeds nauwkeuriger wordt. Dit rapport moet dan ook als een aanvulling op Reinhold & Heemskerk (2011) en Heemskerk, Reinhold & Smeets (2012) gezien worden. De databank Waarnemingen van de soorten zijn vastgelegd Een website die voor iedereen toegankelijk is en waar iedereen ook eigen waarnemingen kan aanbrengen. heeft eind 2013 ongeveer waarnemingen van ruim 2700 soorten. Het merendeel van de waarnemingen betreft vogels. Waarnemingen van zoogdieren, nachtvlinders, dagvlinders volgen in aantallen. Het overzicht geeft dan ook vooral het interesseveld van de verschillende waarnemers weer. Aantal waarnemingen in lelystad.waarneming.nl tot eind 2013 De gemeente Lelystad heeft een contract met de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). Dit is een landelijke databank waar alle natuurdata die bekend zijn van heel Nederland in staan. De data van staan ook in deze databank (evenals andere data). Idealiter zou een raadpleging van de NDFF voldoende moeten zijn voor een volledig overzicht. De NDFF loopt echter (altijd) achter op het binnenhalen van de data van Raadplegen van beide systemen heeft daarom de voorkeur.

6 6 Resultaten Leeswijzer: in dit rapport worden verschillende onderzoeken gepresenteerd. Enerzijds op soortsniveau, anderzijds op soortgroepsniveau in relatie tot beheer of inrichting. Gekozen is om per soortgroep de verschillende onderzoeken te bundelen. Elk deelonderzoek is zo opgeschreven dat de rapportage als zelfstandig onderdeel te lezen is. Tevens is gekozen om per onderzoek de gekozen methodiek en resultaten kort en krachtig neer te zetten. Wij hopen hiermee de essentie van het onderzoek neer te zetten en niet alle details. Gerealiseerd moet worden dat de kaarten een beeld geven van de stand tot en met eind Er blijven echter altijd waarnemingen bijkomen. Het is dus zaak om regelmatig te kijken op de website of de situatie voor een plant of dier (sterk) gewijzigd is.

7 7 INSEKTEN Libellen als indicator voor waterkwaliteit Inleiding Binnen de gemeente Lelystad zijn de laatste jaren veel natuurvriendelijke oevers gerealiseerd. Dit zal niet alleen weerslag hebben op de oevervegetatie, maar ook het onderwaterleven zal hiervan profiteren. Libellen vormen een goede indicator voor de waterkwaliteit. De verschillende soorten leven een of meerdere jaren onder water en hebben daar verschillende structuren en een bepaalde waterkwaliteit nodig. Door verschillende oevertypen gedurende enkele jaren te monitoren op libellen kan het effect van de inrichting van de oever gemeten worden. Opzet Verspreid over Lelystad werden 8 locaties geselecteerd, waar een oevertracé over de lengte van 100 meter drie maal werd onderzocht op libellen (zie bijlage 1). De eerste onderzoeksronde vond plaats op 27 en 28 mei, de tweede tussen 18 en 2 juli, en derde tussen 22 augustus en 5 september. Gekeken werd naar welke soorten libellen er aanwezig waren en in welke aantallen. Resultaat Tabel 1 geeft het totaal resultaat aan per locatie. De verschillen zijn groot: van 3 tot 12 soorten en van 1 individu tot 230 individuen per soort. De soortenarmste oevers hebben een traditioneel beschoeide en weinig gevarieerde oever. De oevers met de meeste soorten en de hoogste aantallen zijn niet overeenkomstig: Bij de Artemisweg is de oever traditioneel, maar de hoge soortenrijkdom hangt waarschijnlijk samen met de aanwezigheid van oeverplanten buiten de beschoeiing en de ligging aan de rand van de stad. Het Galjoen heeft een afwisselende vegetatiebreedte en veel soorten (water)planten. De Warande is gelegen in aansluiting op natuurgebied en heeft een zeer gevarieerde natuurlijke oever. Traditionele beschoeide oevers met een diepteverschil van bijna een meter tussen land en water bieden een slechte groeiplaats voor veel soorten oever- en waterplanten. Hier zijn doorgaans weinig soorten en aantallen libellen te vinden. Dit is goed te zien bij het Jagersveld, de Parlaan en Langesloot. De zeer slechte score aan het Jagersveld hangt mogelijk ook samen met de kwaliteit van het water, dat hier vrij troebel is. Voorts viel dit jaar op dat er op veel plaatsen zeer rigoureus gemaaid werd. Daar waar weinig vegetatie werd gespaard, werden ook weinig libellen gezien. Libellen gebruiken water- en oeverplanten niet alleen voor de ei-afzet maar ook als uitkijkposten. De meeste libellensoorten die gevonden zijn behoren tot de algemene Nederlandse soorten. Alleen de vroege glazenmaker is minder algemeen. Deze soort, die een voorkeur heeft voor veengebieden, houdt van waterplantrijke wateren met een hoge oeverbegroeiing in de vorm van riet en lisdodde. Het aantal waarnemingen in Lelystad neemt toe, wat erop wijst dat Lelystad een rol speelt als verbinding tussen de populaties in het Gooi of Veluwe met gebieden in Overijssel. Vroege glazenmaker Vervolg Dit derde onderzoeksjaar maakt duidelijk dat het beeld van libellen in Lelystad steeds completer wordt, naarmate meer steekproeven zijn genomen. Herhaalde monitoring op dezelfde plekken is vervolgens nodig om onderbouwde uitspraken te kunnen doen. Conclusie De indruk van het libellenonderzoek in 2011 en 2012 wordt versterkt: aanwezigheid van gevarieerde en natuurvriendelijke oevers heeft een sterk positieve invloed op de aantallen en soorten in de oeverrand. Een sterke samenhang met diversiteit aan soorten oever- en

8 waterplanten lijkt hier mee samen te hangen. Bij het beheer kan hierop worden ingespeeld door de aanleg van nog meer natuurvriendelijke oevers. Bij het onderhoud is het van belang om dit gefaseerd te doen, zodat variatie aanwezig blijft en larven hogere overlevingskansen hebben. 8

9 9 LIBELLEN Lelystad 2013 artemisweg warande langesloot Veluwezoom galjoen parlaan jagersveld fjord bezoekdatum 1 27-mei 27-mei 27-mei 27-mei 27-mei 27-mei 27-mei 28-mei bezoekdatum 2 18-jun 18-jun 18-jun 18-jun 18-jun 20-jun 2-jul 18-jun bezoekdatum 3 23-aug 22-aug 23-aug 22-aug 23-aug 5-sep 4-sep 23-aug Soort maximum aantal per locatie azuurwaterjuffer grote roodoogjuffer houtpantserjuffer kleine roodoogjuffer lantaarntje variabele waterjuffer watersnuffel blauwe glazenmaker bloedrode heidelibel bruinrode heidelibel gewone oeverlibel paardenbijter steenrode of bruinrode heidelibel steenrode heidelibel viervlek vroege glazenmaker totaal soorten totaal aantallen Oever-karakteristieken type oever (traditioneel of natuurvriendelijk) t nvo t t/n t/n t t nvo breedte ongemaaide vegetatie (m) > 2 > 2 < 0,3 0,3 1 0,3 2,5 > 2 0,3-2 0,3 1,5 aantal plantensoorten oeverplanten waterplanten

10 10 Vlinderbanen in het bos De gemeente Lelystad heeft verschillende bospaden verbreed waardoor de vlinders van bosranden meer kansen zouden moeten krijgen en typische graslandsoorten via het bos naar nieuwe leefgebieden kunnen trekken. Deze theorie is getoetst door te monitoren in 4 bosgebieden van de gemeente Lelystad (Bergbos, Bergbos Zuid, Paardenbos en Tuinderbos) en te bestuderen hoeveel vlinders in en om de bossen voorkomen. Gewerkt is met een transecttelling waarbij verschillende habitats belopen werden: traditionele bospaden, vlinderbanen, bosranden en graslanden. Aantal vlinders per habitattype 2013 was een vlinderjaar met uiterste. Het voorjaar was koud zodat de vlinders een moeilijke start hadden maar de nakomelingen hiervan profiteerde hiervan want de voedselkwaliteit was goed, het maaibeheer vrij laat en de temperaturen in het najaar weer goed. De normale bospaden leverde ook dit jaar weer weinig soorten en weinig individuen op. De vlinderbanen en bosranden gaven dit bijna gelijke aantallen in aantal soorten en individuen. Het aantal vlinders per km in de graslanden komt sterk overeen met die van bosrand en vlinderbaan. De graslanden liggen vaak ook erg beschut in het bos zodat een sterke overeenkomst met de bosrand voor de hand ligt. Dat het aantal soorten in de graslanden lager ligt, wordt vooral veroorzaakt omdat de lengte aan graslanden in de proefopzet laag is ten opzichte van de andere habitattypen. Het lage aantal soorten in grasland wordt dus veroorzaakt door de proefopzet aantal soorten aantal individuen per km (x10) bos vlinderbaan bosrand grasland Figuur 1: Aantal soorten vlinders per habitattype en het aantal individuen gecorrigeerd per km habitattype (x10). Elke soort zijn eigen leefgebied Elke vlindersoort heeft zijn eigen voorkeur voor een leefgebied. Bruin zandoogje en hooibeestje zijn bijvoorbeeld sterk gebonden aan grassoorten. Dat deze soorten relatief veel gezien wordt op graslanden en langs bosranden is daarmee te verklaren. De bosranden vormen de overgang van grasland naar bos en hebben van beide gebieden kenmerken. Omdat ze ook goed beschut zijn en vaak veel zon vangen zijn ze bij vlinder vaak populair als leefgebied. Dit jaar lijkt het gebruik van de vlinderbanen veel beter dan de voorgaande jaren, zeker in relatie tot het gebruik van de bosrand. Een goede verklaring is hiervoor niet te geven. Soorten die echt graag in de boszone voorkomen zijn in Nederland heel zeldzaam. Het vraagt ook speciale aanpassingen want het bos is relatief koel en er zijn vaak weinig nectarplanten aanwezig. Deze zeldzame soorten zijn in Flevoland helemaal schaars.

11 11 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% argusvlinder (N=1) kleine vuurvlinder (N=1) bruin zandoogje (N=29) dagpauwoog (N=9) boomblauwtje (N=12) groot koolwitje (N=7) Icarusblauwtje (N=17) klein witje (N=58) kleine vos (N=11) atalanta (N=13) bontzandoog (N=51) oranjetipje (N=15) hooibeestje (N=4) gele luzernevlinder (N=2) gehakkelde aurelia (N=5) landkaartje (N=30) klein geaderd witje (N=31) citroentje (N=8) aandeel in bos aandeel in vlinderbaan aandeel in bosrand aandeel in grasland Tabel : Aandeel van het aantal waarnemingen per habitattype, gecorrigeerd naar de bemonsterde lengte per habitattype. Nut van vlinderbanen Met uitzondering van enkele soorten die in lage aantallen gevonden zijn, zijn alle soorten op de vlinderbanen aangetroffen. Zeker het verschil met normale bospaden is groot. Duidelijk is dat het creeren van brede bospaden een hele positieve invloed heeft op de aanwezigheid van vlinders in zijn algemeenheid. In de voorgaande jaren leverde de monitoring nog wel eens het beeld op dat typische graslandsoorten als bruin zandoogje en icarusvlinder geen gebruik maken van de vlinderbanen. Dit jaar zijn van deze soorten relatief veel waarnemingen verricht en blijkt dat de soorten wel op vlinderbanen worden gevonden. Vaak wel in lage percentages. Een van de ideeen achter de vlinderbanen is dat geisoleerde graslanden midden in het bos gekoloniseerd moeten kunnen worden door graslandvlinders. Normale bospaden zijn voor deze soorten te smal (te koud, te vochtig, te weinig voedsel) waardoor het bos gezien kan worden als barriere voor deze soorten. De vlinderbanen lijken wel een functie voor deze soorten te kunnen vervullen. Slechts enkele dieren hoeven over deze banen om de graslanden te kunnen koloniseren.

12 12 De Keizersmantel van Lelystad De keizersmantel was een, sinds 1980 uit Nederland verdwenen vlinder, die af en toe nog als 'zwerver' werd waargenomen. De dichtstbijzijnde stabiele populaties bevonden zich in de Ardennen en de Eifel, maar sinds enkele jaren plant de keizersmantel zich weer voort in Nederland. De keizersmantel zit sinds enkele jaren in de lift. Het aantal waarnemingen in Nederland neemt toe en ook het aantal plaatsen waar het dier gezien wordt stijgt (Figuur 1). Figuur 1: Aantal waarnemingen van Keizersmantel in Nederland geregistreerd via In Lelystad is een mannetje keizersmantel op 04 augustus 2013 waargenomen op een vlinderstruik in de Waterwijk. Andere waarnemingen van Lelystad zijn niet bekend zodat aangenomen wordt dat het om een zwervend exemplaar gaat. Toekomst voor keizersmantel in Lelystad? Keizersmantels zijn afhankelijk van vrij open, viooltjesrijke bossen. Met name rond en in Lelystad zijn er groenstructuren die voldoen aan deze eisen al is de hoeveelheid viooltjes vaak laag. Gecombineerd met nectarrijke tuinen met o.a. wilde marjolein biedt Lelystad lokaal kansen. Het beheer van de bosstructuren mag relatief intensief zijn om de open structuur te behouden

13 13 Sprinkhanen in Lelystad Door Ed Colijn EIS, kenniscentrum insecten en andere ongewervelden Inleiding EIS - Kenniscentrum voor insecten en andere ongewervelden werkt in de periode aan het veldwerk voor het project "Nieuwe Sprinkhanenatlas van Nederland". Het doel van het project is de publicatie van een nieuwe verspreidingsatlas van de Nederlandse sprinkhanen en krekels in De Nederlandse sprinkhanenfauna is namelijk flink in beweging. De laatste decennia zijn diverse nieuwe soorten opgedoken of zijn soorten herontdekt, vaak als gevolg van de hogere temperaturen. Daarnaast lijkt het erop dat enkele bedreigde soorten achteruit gaan. In sommige delen van Nederland, waaronder de provincie Flevoland, speelt ook de kolonisatie van nieuwe gebieden nog steeds een belangrijke rol. Ook in de gemeente Lelystad werden in het kader van het project diverse activiteiten ondernomen waaronder het project "Sprinkhanen in Lelystad". Methode Ter ondersteuning van het project "Nieuwe Sprinkhanenatlas van Nederland" werden in de gemeente Lelystad in de periode diverse activiteiten georganiseerd: opnieuw bezoeken van in het verleden geïnventariseerde gebieden; onderzoeken zogenaamde witte gebieden, uurhokken die niet eerder werden bezocht; een tweetal excursies en een lezing, in samenwerking met Landschapsbeheer Flevoland, in het kader van het landelijke project "Groen en Doen"; en een tweetal excursies in het kader van het project "Sprinkhanen in Lelystad", in samenwerking met Landschapsbeheer Flevoland. De inspanningen waren tevens gericht op het vergroten van de aandacht voor sprinkhanen in de gemeente Lelystad. De kennis over de sprinkhanen in de gemeente is namelijk tot nu toe grotendeels gebaseerd is op het werk en de kennis van een viertal actieve waarnemers (Frank Böinck, Ico Hoogendoorn, Mervyn Roos en de auteur) (Böinck, 2007; Colijn & Böinck, 2008; Böinck, 2010; EISdatabestand, waarneming.nl). Resultaten Tot 1994 waren uit de gemeente Lelystad dertien soorten sprinkhanen bekend (tabel 1). De meeste zijn voor Nederland algemene soorten. Hun status in de gemeente Lelystad is voor een groot deel terug te voeren op habitateisen en het verspreidingsvermogen van de betreffende soort. Een in Nederland minder algemene soort, die sinds 2012 als kwetsbaar is opgenomen op de Nederlandse Rode Lijst, is de huiskrekel. Deze wordt in de gemeente Lelystad met name aangetroffen in het stedelijk gebied (figuur 1). De inventarisaties in de jaren volgend op de verschijning van "De sprinkhanen en krekels van Nederland" hebben geleid tot een groei met zes soorten (tabel 2). Dit brengt het totaal aantal Lelystadse sprinkhaansoorten op negentien. Verder werd in 2013 zowel tijdens een excursie in het kader van het project Groen en Doen als tijdens de eerste excursie in het kader van het project "Sprinkhanen in Lelystad" een opmerkelijke uitbreiding van het wekkertje geconstateerd. Het wekkertje heeft in de gemeente Lelystad een lokale verspreiding die waarschijnlijk samenhangt met het verspreidingsvermogen van de soort. Tot voor kort werd deze veldsprinkhaan alleen in het Figuur 1. De huiskrekel in Lelystad Figuur 2. Het wekkertje in Lelystad

14 14 zuidoostelijke deel van de gemeente gevonden. Tijdens bovengenoemde excursies werd het wekkertje voor het eerst in het Natuurpark én in het stedelijk gebied in een grazig weiland tussen de Oostranddreef en het Oostrandpark waargenomen. De laatste waarneming betreft de meest noordwestelijke vondst binnen de gemeente tot nu toe (figuur 2). Soort RL1999 RL2012 Lelystad struiksprinkhaan (Leptophyes punctatissima) niet niet algemeen bedreigd bedreigd boomsprinkhaan (Meconema thalassinum) niet niet algemeen bedreigd bedreigd gewoon spitskopje (Conocephalus dorsalis) niet niet algemeen bedreigd bedreigd grote groene sabelsprinkhaan (Tettigonia niet niet zeer viridissima) bedreigd bedreigd algemeen huiskrekel (Acheta domesticus) niet kwetsbaar lokaal bedreigd zeggedoorntje (Tetrix subulata) niet niet algemeen bedreigd bedreigd zanddoorntje (Tetrix ceperoi) niet niet lokaal bedreigd bedreigd wekkertje (Omocestus viridis) niet niet lokaal bedreigd bedreigd bruine sprinkhaan (Chorthippus brunneus) niet niet zeer bedreigd bedreigd algemeen ratelaar (Chorthippus bigittulus) niet niet algemeen bedreigd bedreigd snortikker (Chorthippus mollis) niet niet lokaal bedreigd bedreigd kustsprinkhaan (Chorthippus albomarginatus) niet niet algemeen bedreigd bedreigd krasser (Chorthippus parallelus) niet niet zeer lokaal bedreigd bedreigd Tabel 1. Sprinkhaansoorten voor Lelystad tot 1994 (Kleukers et al., 1994) (RL1999 = Rode Lijst status 1999 (Ode, 1999), RL2012=Rode Lijst status 2012 (Reemer, 2012), Lelystad= huidige status in de gemeente Lelystad). Soort RL1999 RL2012 Lelystad zuidelijke boomsprinkhaan (Meconema niet niet lokaal meridionale) beschouwd beschouwd zuidelijk spitskopje (Conocephalus fuscus) niet niet bedreigd lokaal beschouwd greppelsprinkhaan (Metrioptera roeselii) niet bedreigd niet bedreigd zwerver veenmol (Gryllotalpa gryllotalpa) kwetsbaar niet bedreigd zwerver? moerassprinkhaan (Stethophyma grossum) kwetsbaar niet bedreigd zwerver? knopsprietje (Myrmeleotettix maculatus) niet bedreigd niet bedreigd zeer lokaal Tabel 2. Nieuwe sprinkhaansoorten voor Lelystad sinds 1994 (EIS-databestand, waarneming.nl) (RL1999 = Rode Lijst status 1999 (Ode, 1999), RL2012=Rode Lijst status 2012 (Reemer, 2012), Lelystad= huidige status in de gemeente Lelystad).

15 15 In 2007 werd voor het eerst een zuidelijke boomsprinkhaan (figuur 3) aangetroffen in de gemeente Lelystad. Deze niet-vliegende soort maakt regelmatig gebruik van menselijke vervoermiddelen om zich te verspreiden en wordt in een bepaald gebied vaak als eerste aangetroffen op eiken rond parkeerplaatsen. Het zuidelijk spitskopje (figuur 4) verovert in snel tempo heel Nederland en is sinds 2011 bekend uit de gemeente. Deze langvleugelige, vliegende soort zal zeer waarschijnlijk ook het geschikte habitat in Lelystad snel koloniseren. Tijdens de laatste excursie die gehouden werd in het kader van het project "Sprinkhanen in Lelystad" werd in het schrale duinlandschap van de Houtribhoogte een populatie knopsprietjes (figuur 5) ontdekt. Dit kleine veldsprinkhaantje werd niet eerder in de gemeente Lelystad aangetroffen. Het dichtstbijzijnde leefgebied van de soort bevindt zich in het Spijkbos in de gemeente Dronten, hemelsbreed een afstand van zo'n 25 kilometer. Om met zekerheid te kunnen vaststellen dat deze populatie zich op een natuurlijke wijze heeft gevestigd werd navraag gedaan bij de stadsecoloog van Lelystad over de herkomst van de grond op deze locatie. Deze meldde dat het zand er reeds zo n 40 jaar lag en afkomstig is uit het IJsselmeer (van der Veen, pers. med.). Het knopsprietjes heeft zich hier dus op een natuurlijke wijze kunnen vestigen. Het duinlandschap op de Houtribhoogte vormt overigens een voor Lelystadse begrippen rijk sprinkhaangebied. De diverse gradiënten in het landschap bieden verder onderdak aan populaties snortikker, bruine sprinkhaan, ratelaar, grote groene sabelsprinkhaan, gewoon doorntje en struiksprinkhaan. Afgezien van bovengenoemde populaties zijn de afgelopen jaren ook zwervende en/of mogelijk geïntroduceerde exemplaren van enkele nieuwe soorten voor Lelystad waargenomen. Op 8 juli 2010 werd aan de Knarweg een langvleugelig mannetje van de greppelsprinkhaan gefotografeerd door Merijn van Leeuwen (figuur 6). Vestiging van deze normaal kortvleugelige, en dus niet-vliegende, soort binnen de grenzen van de gemeente Lelystad ligt vooralsnog niet voor de hand. De dichtstbijzijnde populatie, waarvan ook dit langvleugelige exemplaar waarschijnlijk afkomstig was, bevindt zich langs de Leuvenumse beek in Gelderland. Figuur 3. zuidelijke boomsprinkhaan Figuur 4. zuidelijk spitskopje Figuur 5. knopsprietje Figuur 6. greppelsprinkhaan Eind augustus 2008 werd uit Lelystad Haven een veenmol (figuur 7) gemeld. Deze werd gevangen en in de buurt van het Karveel vrijgelaten. Helaas is deze waarnemin g niet gedocumenteerd en zijn na deze

16 melding geen andere vondsten gedaan in Lelystad. Een recente foto van een in Almere aangetroffen exemplaar bewijst echter dat een, mogelijk geïntroduceerd, voorkomen van de veenmol binnen de gemeentegrenzen van Lelystad zeer wel mogelijk is. 16 In 2013 werd een eerste waarneming voor de moerassprinkhaan (figuur 8) voor de gemeente Lelystad gemeld vanuit het Natuurpark. Ook deze vondst bleek helaas ongedocumenteerd. Een zoektoch t door de auteur in gezelschap van de ecoloog van Flevo-landschap leidde niet tot een bevestiging van de melding. De ter plekke aanwezige biotoop lijkt ongeschikt voor een populatie moerassprinkhaan. Een voorkomen elders in het Natuurpark of, met name het Knarbos, is echter niet uit te sluiten. De vochtminnende moerassprinkhaan komt in Flevoland sinds 2008 voor in de boswa chterij Voorsterbos en heeft zich recent uitgebreid naar de zuidelijke Flevopolders (o.a. Harderbos en Kievitslanden). Een soort die nog niet is waargenomen binnen de Lelystadse gemeentegrenzen maar op korte termijn verwacht wordt is de sikkelsprinkhaan (Phaneroptera falcata) (figuur 9). In Nederland zijn sinds de 80er jaren van de vorige eeuw populaties van deze nieuwkomer bekend. De sikkelsprinkhaan heeft inmiddels Friesland bereikt en tijdens zijn opmars ook het Kuinderbos in de provincie Flevoland aangedaan. Figuur 7. veenmol Figuur 8. moerassprinkhaan Beheer Algemeen De meeste Lelystadse soorten zijn weinig kritisch. Figuur 9. sikkelsprinkhaan De nu nog lokaal aanwezige soorten zuidelijke boomsprinkhaan en zuidelijk spitskopje zullen zich de komende tijd in de gemeente verspreiden zonder dat daar speciale beheersmaatregelen voor getroffen hoeven te worden. De zeer lokale krasser is slechts bekend uit de gemeente Lelystad van enkele waarnemingen rond het Knarbos. De krasser is één van de talrijkste sprinkhaansoorten in zuid en oost Nederland maar ontbreekt op veel plekken in het noordwesten van Nederland. Flevoland ligt aan de grens van het verspreidingsgebied. Concurrentie met de kustsprinkhaan vormt waarschijnlijk de verklaring voor het achterblijven van deze soort in NW Nederland met inbegrip van Flevoland. Voor het zanddoorntje en de snortikker is vooral het beschikbare leefgebied de beperkende factor. Eerstgenoemde is afhankelijk van vochtige zandige terreinen, in Flevoland vaak in de vorm van pleistoceen zand. De snortikker komt voor op drogere zandterreinen, een leefgebied dat in de gemeente Lelystad aanwezig is langs het spoor, in het noordwesten rond de Houtribhoogte, en in de natuurgebieden De Burchtkamp en Knarbos.

17 Voor de meer kritische soorten worden hieronder enige beheersadviezen gegeven. 17 Moerassprinkhaan Vestiging van de moerassprinkhaan binnen de gemeentegrenzen van Lelystad lijkt een kwestie van tijd. Het is echter niet waarschijnlijk dat deze vestiging plaats zal vinden binnen het beheersgebied van de gemeente Lelystad. De meest geschikte biotopen - vochtige gebieden met opgaande vegetatie, vaak in de vorm van pitrus (Juncus effusus) - zijn te vinden in de natuurgebieden van Flevo-landschap zoals het Natuurpark en het Knarbos Oost. Bescherming van de waterhuishouding in het laatstgenoemde, voor verdroging kwetsbare gebied, verdient daarom de aandacht. Huiskrekel De landelijke achteruitgang van deze cultuurvolger heeft te maken met de verbeterde hygiëne en de renovatie van gebouwen. Beschermingsmaatregelen voor deze cultuurvolger liggen niet voor de hand. Wekkertje Het meest ideale leefgebied voor het wekkertje wordt gevormd door enigszins vochtige, grazige vegetaties. Lage, droge en meer open vegetaties worden in het algemeen vermeden. Uitbreiding van de soort binnen de gemeente Lelystad zou bevorderd kunnen worden door een extensief maaibeheer, zoals dat in 2013 schijnbaar is uitgevoerd in het bovengenoemd grasland tussen het Oostrandpark en de Oostranddreef. Knopsprietje Om het behoud van de enige populatie knopsprietjes in de gemeente Lelystad te garanderen, dient het beheer gericht te zijn op de instandhouding van de aanwezige vegetatiearme schrale bodem op de Houtribhoogte. Het knopsprietjes is namelijk een warmte- en droogteminnende soort. Uitbreiding van het knopsprietje naar andere gebieden binnen de gemeente ligt niet voor de hand vanwege de afwezigheid van geschikt biotoop. Literatuur Böinck, F., Sprinkhanen en krekels in Flevoland. Een eerste impressie. Lokvogeltje 33 (4): Böinck, F., Sprinkhanen en krekels van Flevoland 2. Lokvogeltje 36 (4): Colijn, E.O. & F. Böinck, Libellen, dagvlinders en sprinkhanen van Flevoland. Tussenrapport KNNV Lelystad, Lelystad. Kleukers, R., E. van Nieukerken, B. Odé, L. Willemse & W. van Wingerden, Nederlandse Fauna deel 1: De sprinkhanen en krekels van Nederland (Orthoptera). Naturalis, Leiden; KNNV Uitgeverij, Utrecht & EIS-Nederland, Leiden Odé, B., Bedreigde en kwetsbare sprinkhanen en krekels (Orthoptera). Basisrapport met voorstel voor de Rode lijst. EIS-Nederland, Leiden. Reemer, M., Basisrapport Rode Lijst Sprinkhanen en krekels. EIS , EIS-Nederland, Leiden. Foto's Ed Colijn (knopsprietje, moerassprinkhaan, zuidelijke boomsprinkhaan), Marijke Kanters (sikkelsprinkhaan, zuidelijk spitskopje), Merijn van Leeuwen (greppelsprinkhaan), Rombout de Wijs (veenmol

18 18 AMFIBIEEN, VISSEN EN REPTIELEN De alpenwatersalamander in Lelystad Inleiding De alpenwatersalamander is, anders dan de naam doet vermoeden, een gewone Nederlandse soort. In Nederland komt de soort vooral op de hogere zandgronden voor. Als voortplantingswater heeft de alpensalamander weinig voorkeur. Wel leeft hij het liefst in water zonder vissen. In Lelystad zijn dit daardoor vaak tuinvijvers. Inventarisatiemethode Het merendeel van de waarnemingen betreffen melden van bewoners die dieren vinden in hun vijver. Daarnaast zijn dieren gevonden door actief met schepnet te vissen of door het zoeken s nachts met een zaklamp. Voorkomen in Lelystad De eerste aanwijzing dat de alpenwatersalamander in Lelystad voorkwam, was afkomstig van een bewoner in de Karveel. In zijn tuin scharrelden al jaren meerdere dieren, die hij tegenkwam bij tuinbeheerwerkzaamheden. Nadien zijn vooral waarnemingen verzameld in het oostelijk deel van Lelystad. Succesvolle reproductie is met zekerheid vastgesteld in Karveel, Archipel en Waterwijk. Hier zijn (ook) larven gevonden. De andere waarnemingen betreffen volwassen dieren, waarvan onduidelijk is of ze ter plaatse zich hebben voortgeplant. Figuur 1 Waarnemingen van de alpenwatersalamander Interpretatie van de gegevens De gepresenteerde waarnemingen berusten voor een groot deel op toeval. Het is dus heel waarschijnlijk dat de alpenwatersalamander op veel meer plekken in Lelystad voorkomt. Onderzoek naar de precieze verspreiding van de soort in Lelystad wordt bemoeilijkt, doordat van veel particulieren toestemming gevraagd moet worden om in hun tuinvijver te mogen vissen. Kansen en bedreigingen Grootste bedreiging is het verloren gaan van tuinvijvers in de periode met larven (april-augustus). Het verstenen van tuinen in zijn algemeenheid en het omvormen van bosstroken nabij tuinen is ook niet gunstig voor de alpenwatersalamander.

19 19 De ringslang in Lelystad Inleiding Sinds 1989 zijn er ringslangen in de gemeente Lelystad bekend. Het begon met een waarneming van een dier in het Praambos (thans Oostvaardersveld). Sindsdien wordt de soort bijna jaarlijks gezien. Voorkomen in Lelystad - de situatie in het Oostvaardersveld De ringslang behoort tot de sterker beschermde diersoorten in Nederland en krijgt daarom extra aandacht. Sinds 1998 worden er in het Oostvaardersveld door Landschapsbeheer Flevoland broeihopen gemaakt om de soort succesvoller te laten reproduceren. Tevens wordt er jaarlijks in dit gebied gemonitord, waarbij de landelijke systematiek van RAVON gebruikt wordt. De aantalsontwikkelingen van zowel het aantal slangen per ronde als het aantal gevonden eischalen laten sinds 1998 een stijgende lijn zien. Kijkend naar de periode vanaf dan lijkt de populatie zowel in de monitoringsgegevens als het aantal eieren echter wel weer af te nemen. Mogelijke oorzaak is de toename van het aantal koniks in dit gebied. Uit tal van onderzoeken blijkt dat (intensieve) begrazing en reptielen is een slechte combinatie is. 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 Gemiddeld aantal ringslangen per ronde per jaar Figuur 1 Gemiddeld aantal slangen dat per jaar op een monitoringsronde gezien is. Voorkomen in Lelystad de situatie in de Ecozone Buiten het Oostvaardersveld is het jaren rustig geweest. Rond de Oostvaardersplassen en langs de Lage Dwarsvaart en Lage Vaart werd incidenteel een ringslang vastgesteld door wandelaars en vissers. Sinds de ontwikkeling van de ecozone langs de Lage vaart enkele jaren geleden, lijkt er echter wel iets veranderd. De laatste vier jaar is er met meer regelmaat een slang gezien. Sinds 2011 is dat zelfs gewijzigd in een hele regelmatige waarneming en reproductie (450 eischalen in 2011). In 2013 heeft Onno Korver van de CAH in Almere een onderzoek gedaan naar het aantal ringslangen dat voorkomt in de Ecozone (Korver, O., Schatting grootte ringslangpopulatie de Ecozone, - Rapport CAH Vilentum). Door middel van een merk-terugvangst methode, waarbij het buikpatroon

20 20 gebruikt werd om de individuele slangen te kunnen herkennen, wordt het aantal volwassen dieren geschat op 60. In 2013 heeft ook reproductie in dit gebied plaatsgevonden. In verschillende broeihopen zijn in totaal 873 eieren gelegd waarvan er 760 succesvol zijn uitgekomen. De jonge dieren verschenen in week 33 tot week 39. Gecorrigeerd naar de tijdsinspanning in het veld lag de piek in week 35 (tabel) Figuur 2: Aantal jonge ringslangen dat per uur veldwerk is gezien/gevangen in de weken van het jaar. Voorkomen in Lelystad De Landerijen In 2012 werd een ringslang gezien in de Landerijen en ook in 2013 werd hier een ringslang gezien. De strook tussen de bebouwing en de Lage Vaart lijkt sterk op de Ecozone waar nu reeds ringslangen voorkomen. Er zijn dus goede kansen dat de ringslang hier blijvend kan vestigen. Verspreidingsbeeld van de ringslang periode Twee clusters zijn nu goed zichtbaar: Oostvaardersveld (Linksonder) en ecozone (midden). Noordoostelijk lijkt zich een nieuwe deelpopulatie te ontwikkelen in de Landerijen.

21 21 De rivierdonderpad in Lelystad Een van de meest beschermde vissen in Nederland is de rivierdonderpad. De soort houdt van stenige bodems en stromend water. Grote wateroppervlaktes voldoen hier aan (stroming door wind en harde oevers) evenals stuwtjes. Het is een kleine vis met een dikke kop die op de bodem ligt. Inventarisatiemethode De rivierdonderpad laat zich lastig vangen. Met de hengel is de soort lastig aan de haak te slaan en het schepnetten wordt bemoeilijkt door de stenen waarachter het net blijft hangen. Wel is de soort goed met een zaklamp s nachts te vinden. Het buitendijkse deel van het Ijsselmeer is s nachts bekeken op rivierdonderpadden. Tevens heeft met de roeivereniging PONTOS een visexcursie langs de Lage Vaart. Figuur 2: Verspreiding van rivierdonderpad in periode ( Kansen en bedreigingen De rivierdonderpad is binnendijks sterk afhankelijk van de aanwezgheid van stuwtjes. Er is echter geen reden aan te nemen dat deze constructies bedreigd worden. Daarnaast speelt voor deze soort dat de toename van exotische vissen als marmergrondel, Kessler s grondel en zwartbekgrondel een bedreiging vormen. Op gemeentelijk niveau is weinig tegen deze invasieve soorten te doen.

22 22 De rugstreeppad in Lelystad Inleiding De rugstreeppad is een paddensoort die open, liefst zanderige gebieden bewoont. Eieren legt het dier het bij voorkeur in recent ontstane wateren van geringe diepte. Oude wateren worden vaak alleen gebruikt als ze frequent geschoond worden. Inventarisatiemethode Het zijn vooral de mannetjes die makkelijk te inventariseren zijn. Zij maken tussen april en augustus s nachts een ver dragend geluid nabij een voortplantingswater. Soms zijn deze zangkoren zo groot, dat het moeilijk te bepalen is om op gehoor het aantal roepende mannetjes goed te bepalen. Overdag zijn alle dieren of ingegraven in de grond of verscholen onder een voorwerp op de grond. De kans om overdag een rugstreeppad tegen te komen is daarmee erg klein. De larven ( kikkervisjes ) zijn wel overdag te vinden in het ondiepe water. De oudere larven zijn goed te onderscheiden van de larven van de gewone pad. Voorkomen in Lelystad Waarnemingen van de rugstreeppad beperken zich tot het zuidwestelijke deel van de stad. Haven, Hollandse Hout en Warande Zuid zijn de belangrijkste gebieden. In Haven zijn de poelen buitendijks goed in gebruik, dankzij het beheer van de gemeente. Dit is ook de enige plaats waar jaarlijks eisnoeren en larven worden gezien, al zullen de dieren zich ongetwijfeld ook op andere locaties voortplanten. In Hollandse Hout is de soort nog actief dankzij de tuinvijvers en het feit dat de aantallen rugstreeppadden hoog waren, voordat deze wijk gerealiseerd was. Grootste aantallen worden gehoord bij Warande Zuid, waar door de bouwwerkzaamheden een ideale leefomgeving aanwezig is. In 2013 vormden de plasdras-ruigten aan de zuidoostkant van Warande een uitstekende leefomgeving, waar veel padden zich lieten horen. Ook rond de slootjes rond industrieterrein Flevopoort II worden nog jaarlijks rugstreeppadden waargenomen. Verspreiding van de rugstreeppad in het zuidwestelijk deel van Lelystad in

23 23 Interpretatie van de gegevens Het is zeer waarschijnlijk dat de rugstreeppad beperkt blijft tot het zuidwestelijk deel van de stad. Nachtelijke inventarisaties voor vleermuizen en andere dieren hebben nooit waarnemingen opgeleverd van roepende rugstreeppadden. Het areaal van de rugstreeppad in het zuidwestelijk deel van Lelystad kan nog wel iets groter zijn. Buiten het gegeven kaartbeeld zijn er ook waarnemingen van de rugstreeppad in de Oostvaardersplassen ter hoogte van de Hoge praambult (Praamweg) en Flevopoort II. Kansen en bedreigingen De aanwezigheid van de rugstreeppad op de bouwlocatie Warande Zuid vraagt aandacht van de bouwers. Voor februari moet er een overzicht zijn van de plekken waar het aankomende jaar gewerkt moet gaan worden. Ook moet duidelijk zijn waar men dat jaar zeker niet gaat bouwen. Als er in het eerste gebied waterpartijen liggen die het aankomende jaar verwijderd moeten worden, dan dient dit voor eind februari gerealiseerd te zijn. Tegelijkertijd kunnen waterpartijen in de gebieden gegraven worden, waar men het aankomende jaar geen werkzaamheden gaat uitvoeren. Zo ontstaat er een situatie die voor mensen werkbaar is en waar de natuur ook van profiteert. Als het bouwen in Warande Zuid afgelopen is, zal er eenzelfde ontwikkeling plaatsvinden als in Hollandse Hout: De soort houdt het nog jaren vol, maar zal langzaam maar zeker verdwijnen. De realisatie van een compensatiegebied in het voormalig zanddepot is wel een vereisten van het Minister van EL&I, maar zal ook na de bouwperiode sterk in waarde dalen ondanks intensief beheer. Behoud van de rugstreeppad in Lelystad moet gezocht worden in het meeliften met bouwprojecten of door het behoud van open agrarisch landschap. Ruimte voor de pad op bouwlocaties is goed mogelijk, als het Ministerie van EL&I mee wil gaan in een beleid van poelen graven maar ook dichten van voorplantingswateren.

24 ZOOGDIEREN - MARTERACHTIGEN De boommarter in Lelystad 24 Inleiding De boommarter is een van de moeilijkst waarneembare soorten, en tevens een van de meest beschermde soorten van Flevoland. Vanwege het feit dat de boommarterpopulatie in Nederland onder druk staat, is het zinvol om al in een vroegtijdig stadium van ruimtelijke ontwikkelingsplannen in en om de boommartergebieden rekening te houden met de wensen van de soort. Inventarisatiemethode Verkeersslachtoffers zijn helaas vaak een van de weinige indicatoren dat de soort aanwezig is (of was). Maar er zijn ook andere methoden om het dier te ontdekken. Sinds 2004 heeft Landschapsbeheer Flevoland boommarterkasten hangen in verschillende bossen rond Lelystad. Deze worden door de boommarter vaak gedurende een deel van het jaar benut. Sporen in de vorm van vraatresten en/of keutels zijn dan nog terug te vinden op of in de kast. Sinds 2010 zet landschapsbeheer ook wildcamera s in. Dit zijn camera s die op een locatie geplaatst kunnen worden en 1-2 weken in het veld kunnen blijven staan. Elk passerend dier wordt dan gefotografeerd. Ook de boommarter is daarmee goed vast te leggen. Voorkomen in Lelystad In de afgelopen vier jaar zijn diverse waarnemingen in Lelystad gedaan. Opvallend is dat boommarters rondom de bebouwde kom van Lelystad te vinden zijn: Noordelijk in het Visvijvergebied en Zuigerplasbos. Zuidelijk vooral in het Natuurpark, Hollandse Hout, Oostvaardersveld en Oostvaardersplassen. De waarnemingen van 2013 passen goed in het beeld van de periode Waarnemingen van de boommarter

25 25 Kansen en bedreigingen De boommarter heeft grote oppervlaktes bos nodig. Te denken valt aan 1000 ha per paartje. Veel van de bossen rond Lelystad zijn afzonderlijk te klein voor een gezonde populatie. Gezamenlijk vormen ze wel een leefgebied met voldoende omvang om werkelijk een populatie te kunnen herbergen. Verbindingszones tussen de afzonderlijke bossen zijn voor de boommarter dus van levensbelang. Zonder deze verbindingszones zijn de afzonderlijke bossen te klein en sterft de boommarter weer uit in Lelystad. Onderstaande figuur maakt duidelijk hoe de leefgebieden en verbindingsbanen nu in elkaar steken. Stadsuitbreidingen (inclusief industrieterreinen), die de leefgebieden maar zeker de verbindingsbanen verkleinen of doorbreken, kunnen op veel grotere schaal effect hebben op de boommarter dan in eerste instantie bedacht wordt. Omdat eventuele compensatie in de vorm van extra bosaanplant tijd vraagt, voordat het functioneel is voor de boommarter, doet de gemeente er goed aan om een goede visie te hebben van de ruimtelijke ontwikkelingen die in en om de stad plaats gaan vinden. Ook dient de gemeente op tijd te anticiperen op dit beleid in de vorm van compensatie van verbindingszones en leefgebieden. Belangrijke gebieden en structuren voor de boommarter rond Lelystad. Binnen het reguliere bosbeheer zijn de bedreigingen voor de boommarter klein. De soort benut graag oude nesten, holle bomen en grove takkenrillen als (tijdelijke) verblijfplaats. Binnen het bosbeheer van de gemeente is het nu ook beleid dat veel van deze plekken behouden blijven. Boommarters gespot met wildcamera s

26 26 De steenmarter in Lelystad Inleiding De steenmarter is een liefhebber van kleinschalig landschap met boerderijen, houtwallen en heggen. De soort komt vooral voor in het oosten en zuiden van Nederland. In Flevoland dateert de eerste waarneming uit 2005 en is sindsdien is de steenmarter bezig met een gestage opmars. De meeste waarnemingen komen vooralsnog uit de Noordoostpolder, maar gevonden verkeersslachtoffers nabij Lelystad doen vermoeden dat het een kwestie van tijd is voor de soort dichter bij bebouwing zal opduiken. Kenmerken Deze grote marterachtige heeft de grootte van een kat, maar dan met korte poten. De kop is bruine met een roze neuspunt. Steenmarters hebben meestal een witte bef, die deels doorloopt over de voorpoten. De ondervacht is grijswit. NB: De soort lijkt veel op de boommarter, maar deze heeft een donkere ondervacht en vaak een donkere neuspunt. Leefwijze Zoals alle marterachtigen is ook de steenmarter een jager, die zich voedt met allerlei prooien: vogels, kleine zoogdieren, zoals muizen en ratten, eieren, vruchten, regenwormen etc. Hij bemachtigt zijn prooien tijdens lange nachtelijke strooptochten, waarbij de dieren enkele kilometers afstruinen. Door het jaar heen verblijven de dieren op verschillende (tijdelijke) verblijfplaatsen. Dit kunnen kuilen en spleten zijn onder stenen en struiken. Soms verblijven steenmarters ook in holle bomen of gebouwen. Steenmarters in de woonomgeving Zolang steenmarters geen verblijfplaats in gebouwen hebben gekozen is er nauwelijks sprake van overlast. In sommige gebieden huizen steenmarters soms onder de motorkap en kunnen daar kabels doorknagen. Dit gedrag is lang niet overal waar steenmarters voorkomen gemeengoed. In gebouwen verblijvend kunnen de dieren soms overlast veroorzaken, vooral als het gaat om een vrouwtje met jongen. Dat kan gepaard gaan met geluiden van roepende en spelende dieren, maar ook om stankoverlast door uitwerpselen en binnengebrachte prooien. Bestrijding zonder ontheffing is wettelijk verboden. Neem contact op met een gecertificeerde ongediertebestrijder om problemen aan te pakken. Voorkomen in Lelystad In Lelystad zijn enkele waarnemingen bekend van verkeersslachtoffers. Door de meestal verborgen leefwijze van het dier is het heel goed mogelijk dat andere steenmarters aan de aandacht zijn ontsnapt. Het lijkt er wel op dat de soort toeneemt. In 2013 zou een dier ook in de Boswijk voorkomen maar het ophangen van een wildcamera in de betreffende tuin leverde geen bewijs op. Waarnemingen van steenmarter in Lelystad

27 27 De otter in Lelystad Inleiding De otter is in 2002 geherintroduceerd in Nederland, nadat de soort 10 jaar uitgestorven was. De herintroductie vond plaats in de Weerribben en Wieden. Deze populatie stijgt gestaag en het was een kwestie van tijd dat de soort ook in de gemeente Lelystad zou opduiken. In 2012 werden de eerste sporen in de gemeente Lelystad gevonden. Voorkomen in de gemeente Lelystad Mei 2012 kwam de eerste melding binnen van gevonden ottersporen. Graafactiviteiten en keutels werden aan de buitenzijde van het otterverblijf van het Natuurpark in juli vastgesteld. Een otter deed verwoede pogingen om in het otterverblijf te komen. Gezien de keuze voor de verblijven waar het dier in probeerde te komen betreft het waarschijnlijk een mannelijk dier. Eind 2012 is gestart met het werven van vrijwilligers die de otter monitoren. Daarvoor lopen ze driemaal per winterperiode een aantal vaste punten af. Het aantal waarnemers is in de herfst van 2013 nog met twee waarnemers uitgebreid. Monitoring vindt nu plaats in het Zuigerplasbos, het natuurpark Lelystad, Lage vaart tussen Flevopoort en Almere, en delen van de Larservaart. In totaal zijn er nu 5 vrijwilligers actief bezig met het monitoren van vaste punten. Daarnaast zijn enkele anderen onregelmatig op zoek naar nieuwe locaties. Binnen de gemeentegrenzen worden ottersporen gevonden langs de Lage Vaart traject Lelystad-Almere, de Oostvaardersplassen, het Natuurpark Lelystad en langs de Larservaart. Al met al is de inschatting dat het om 1-2 dieren gaat. Waarnemingen van otter(sporen) in gemeente Lelystad (nov 2012-nov 2013) Kansen en bedreigingen Alterra is in 2013 gestart met een landelijk onderzoek naar infrastructurele knelpunten binnen het leefgebied van de otter. De rapportage daarvan is nog niet bekend maar verwacht wordt dat binnen de gemeente Lelystad slechts een knelpunt wordt behandeld: Lepelaartocht kruisend met de A6.

28 28 ZOOGDIEREN VLEERMUIZEN De gewone dwergvleermuis in Lelystad Inleiding De gewone dwergvleermuis is de meest algemene vleermuis van Lelystad. Vele honderden zijn er in de stad te vinden. Overdag verblijven ze in spouwmuren van huizen of achter boegplaten aan de rand van het dak. De gewone dwergvleermuis is echter wel een van de zwaarst beschermde diersoorten van ons land. Schade aan verblijfplaatsen, vliegroutes en jachtgebieden dient voorkomen te worden. Ecologie Gedurende het jaar maken de gewone dwergvleermuizen verschillende verblijfplaatsen en gedragen ze zich anders. Voor de bescherming van de soort zijn vooral verblijfplaatsen van vrouwtjes in de zomer (mei t/m juli) van belang. Veertig tot honderd vrouwtjes kunnen bij elkaar in een verblijf zitten en krijgen daar hun 1 à 2 jongen. Verstoring van zo n kraamkolonie heeft natuurlijk grote gevolgen op de populatie. Kraamkolonies worden vaak in de zuid- of westmuur gevonden en dan hoog in spouw. De ingang wordt vaak gevormd door een toevallige spleet in de constructie van muur-dak of via ventilatieopeningen hoog in het gebouw. Mannetjes vormen in de zomerperiode kleinere groepjes (1-15 dieren). In het najaar (juli t/m oktober) bezetten ze paarplekken. Vaak zijn dit holten of spleten in een gebouw, die zij gebruiken om te paren. Al vliegend bakenen ze dit gebied af en maken daarbij een apart geluid. Deze werfroep is in het najaar met een detector goed te horen. In de winter zitten de dieren gemixt bijeen. Deze verblijven zijn bijzonder moeilijk te vinden, omdat de dieren bijna een half jaar inactief zijn. Ze maken geen geluid en bewegen nauwelijks. Vaak worden de dieren pas gevonden als een huis verbouwd wordt. De keren dat dergelijke verblijven nu gevonden zijn in Lelystad, betrof het dieren die in de spouw zaten en dan dicht bij de kozijnen van een raam. Dit kan tot op de begane grond gevonden worden. In andere plekken van Nederland zijn grote groepen gevonden in de ruimte tussen twee gebouwen. Jagen op insecten doet de gewone dwergvleermuis tot zo n 2 km van zijn verblijfplaats. Lijnstructuren als bomenrijen of watergangen worden daarbij graag gevolgd. Het jachtgebied kan vrij divers zijn maar parkachtige landschappen met waterpartijen hebben de voorkeur. Inventarisatiemethode Sinds 2005 worden wijken van Lelystad s nachts regelmatig met de fiets bezocht. Gewapend met een vleermuisdetector worden de gewone dwergvleermuizen in kaart gebracht. Gezocht wordt naar jagende, trekkende en/of roepende dieren. Ook zwermgedrag bij een verblijfplaats wordt in kaart gebracht. Sinds 2002 kunnen bewoners van Lelystad vleermuismeldingen doen bij Landschapsbeheer. Vaak betreft het gevonden dieren in en om het huis. Soms gaat het echter om overlast van de vleermuizen nabij het huis. Met name deze laatste groep geeft inzicht in verblijfplaatsen van de gewone dwergvleermuis. Voorkomen in Lelystad In elke wijk van Lelystad is de gewone dwergvleermuis te vinden. De dichtheid aan dieren (als maat voor de dichtheid aan verblijven) verschilt echter sterk. Geïndustrialiseerde wijken, Archipel, Gondel, Oostrandpark en Landerijen herbergen weinig dieren. Wijken als Rozengaard en Haven hebben daarentegen opvallend veel dieren en verblijfplaatsen. Het type bebouwing, de dichtheid aan bebouwing en de ligging van goede jachtgebieden ten opzichte van deze wijken speelt waarschijnlijk een cruciale rol in deze verdeling. Opvallend is dat wijken met veel dieren vooral aan de rand van de stad liggen.