Jaarverslag Natuur en waardevol landschap in Zuid-Holland Jaarverslag. Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

Transcriptie

1 Jaarverslag 2016 Natuur en waardevol landschap in Zuid-Holland Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

2 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap, Delft, maart 2017 Dit jaarverslag is vastgesteld in de vergadering van het bestuur op 23 maart Teksten uit dit jaarverslag kunnen met bronvermelding worden overgenomen.

3 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 3 Voorwoord Een jaar om trots op te zijn Met trots kijk ik terug op Het is een jaar geworden waarin het Zuid-Hollands Landschap mooie successen heeft geboekt. Binnen de campagne van6naar10procent werken we aan meer beschermde natuur in onze drukke provincie. De huidige zes procent is echt te weinig voor de vele mensen die willen genieten van natuurgebieden en waardevolle landschappen. We streven er naar om de beschermde natuur uit te breiden naar tien procent. Wat een verademing zou dat zijn. In de Krimpenerwaard en in de Vijfheerenlanden hebben we onze bestaande natuurgebieden op bescheiden wijze kunnen uitbreiden. Het ging om zogeheten afrondingsaankopen. In zo n geval gaat het om percelen van particulieren die middenin onze natuurgebieden liggen. Door de verwervingen kunnen we de gebieden nu integraal gaan beheren en zijn er ook kansen om de natuurwaarden te verhogen. Bijvoorbeeld door het aanpassen van het waterpeil. Hier zullen weidevogels als grutto en tureluur zeker van profiteren. In 2016 kregen we ook de kans om een stuk agrarisch stroomdalgrasland in de uiterwaarden van de Lek bij Lexmond te verwerven. Een wervingsactie in de streek en onder onze Beschermers werd een groot succes. In 2017 zal de overdracht van het gebiedje met de naam Luistenbuul plaatsvinden. Door een verschralingbeheer zal het gebied op termijn geschikt worden voor plantensoorten die met name groeien in stroomdalen. Hopelijk maken we dat als beheerder nog mee. Er zijn namelijk plannen voor een provinciale grenswijziging waarbij de Vijfheerenlanden mogelijk tot de provincie Utrecht gaat behoren. Dit heeft ons er niet van weerhouden om te investeren in Luistenbuul. De belangen voor de natuur staan voorop. Verheugend was daarnaast het in erfpacht krijgen van Kaapduin. We beheerden dit duingebied al lang in opdracht van de gemeente Oostvoorne, maar nu is er een overeenkomst voor de lange termijn getekend. Het voelt goed dat wij als betrouwbare natuurbeheerder gezien worden. Samen met Staatsbosbeheer en Dunea is het ons gelukt om voor de duinen tussen Hoek van Holland en Langeveld bij Noordwijkerhout en enkele landgoederen de status Nationaal Park te krijgen. Dit zal de bekendheid van het gebied vergroten waardoor nog meer mensen van de prachtige natuur in Zuid-Holland kunnen genieten. In de Van Dixhoorndriehoek bij Hoek van Holland hebben we een stuk van het Nationaal Park Hollandse Duinen al een kwaliteitsimpuls kunnen geven. De verruiging van het gebied is tegengedrongen. De open duinen bieden nieuwe kansen voor specifieke duinflora en fauna. Door ook de padenstructuur aan te pakken, is de beleefbaarheid en veiligheid voor recreanten vergroot. Het nieuwe Nationaal Park Hollandse Duinen deed mee aan de verkiezing Mooiste natuurgebied van Nederland. De gezamen - lijke beheerders hebben intensief campagne gevoerd om zoveel mogelijk mensen op de Hollandse Duinen te laten stemmen. Deze inspanningen hadden succes, want Hollandse Duinen werd verkozen tot één van de mooiste natuurgebieden van Nederland. Het Rijk stelt euro ter beschikking om het gebied te promoten. Een mooie opsteker. De nauwe samenwerking tussen de verschillende beheerders zal zeker ook bijdragen aan een nog betere bescherming van de waardevolle natuurgebieden. Ook op het gebied van erfgoed heeft het Zuid-Hollands Landschap in 2016 weer stappen gezet. En kleine bunker naast de grote Biberbunker op Voorne is beleefbaar gemaakt. Door een wervingsactie en steun van provincie, gemeenten, bedrijven en fondsen

4

5 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 5 kwam genoeg geld beschikbaar om de Boezemmolen No. 6 achter Haastrecht maalvaardig te krijgen. Verschillende grondwerkzaamheden zijn inmiddels uitgevoerd en het scheprad is in aanbouw. We hopen dit project in 2017 te kunnen afronden. Steun van bedrijven was er ook bij de aanleg van een kustbroedvogeleiland op Natuureiland Sophiapolder in Hendrik-Ido- Ambacht. Verschillende bedrijven uit de directe omgeving leverden gratis materiaal en verrichtten werkzaamheden voor een vriendenprijsje. Ook De Friesland Zorgverzekeraar droeg bij. De verwachting is dat visdiefjes, plevieren en meeuwen het kale schelpenstrand al in het voorjaar van 2017 weten te vinden. Het aantal Beschermers vertoonde in 2016 een licht dalende trend. Het blijft lastig om mensen aan onze stichting te binden. Door het organiseren van succesvolle evenementen als de Leidse Hooidagen en de Dag van de Zandmotor proberen we een breed publiek te bereiken en onze naamsbekendheid te vergroten. Door vervolgens vaak zichtbaar te zijn, proberen we langzaam maar zeker een band op te bouwen. Dit moet uiteindelijk leiden tot steun voor ons werk. Social media biedt kansen om veel mensen op een eenvoudige manier te bereiken. De mensen die ons op Facebook volgen, is een echte mijlpaal en ook onze nieuwe website is een succes. De site probeert, meer dan voorheen, mensen te verleiden om de natuur in te trekken. De excursies nemen een belangrijke plaats in en ook de verschillende wandel- en fietsroutes worden veelvuldig gedownload. Zo betrekken we op een laagdrempelige manier veel mensen bij de natuur en ons werk. Het Zuid-Hollands Landschap heeft 40 erfpachters, vooral in de Duinen van Oostvoorne. Met de eigenaren van opstallen in onze gebieden hadden we een erfpachtregeling die sterk verouderd was. In 2016 hebben we de regeling, in nauw overleg met alle betrokkenen, gemoderniseerd en transparanter gemaakt, conform de landelijke richtlijnen. Erfpachters mogen zelf kiezen of ze gebruik willen blijven maken van de oude of willen overstappen op de nieuwe regeling. In 2016 werd bekend dat de vrijwilligersondersteuning door De Groene Motor voor de komende drie jaar is veiliggesteld. De provincie heeft de financiële middelen zelfs verhoogd. Dat is goed nieuws, want het aantal vrijwilligers en vrijwilligers groepen blijft groeien. Vooral in de steden worden tal van kleinschalige projecten opgestart. Door een intensievere samen werking met het IVN wil het Zuid-Hollands Landschap hier graag aan bijdragen. De projecten kunnen vaak met geringe financiële steun al worden uitgevoerd. Daarom heeft De Groene Motor de Groene Voucher geïntroduceerd. Vrijwilligers kunnen door een eenvoudige aanvraag een subsidie krijgen van 500 of 1000 euro. Dit maakt de realisatie van talloze lokale initiatieven mogelijk. Tot slot nog iets over dit jaarverslag zelf. Deze kent een andere insteek dan u wellicht van ons gewend was. We hebben ervoor gekozen om niet meer alles wat het Zuid-Hollands Landschap gedaan heeft te verwoorden, maar het werk van de stichting te bundelen in acht verhalen. Zo krijgt u op een compacte manier een beeld van onze inspanningen in Met de jaarrekening 2016 geven we inzicht in onze financiële situatie. Deze is te downloaden op Ik wens u veel leesplezier. Michiel Houtzagers Directeur Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

6

7 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 7 Inhoudsopgave Een jaar om trots op te zijn 3 Het Zuid-Hollands Landschap 8 in 2016 Oudeland in nieuw jasje 11 en een ruilverkaveling De Zouweboezem 13 ruimte voor purperreiger en roerdomp De Van Dixhoorndriehoek 15 onderdeel van nieuw Nationaal Park Beschermers en bedrijven 17 onmisbaar voor groen en erfgoed Boswachters handhaving 19 gastheren in het groen De Duinendag 21 goed voorbeeld doet volgen Landgoed en vrijwilligers 23 met allure De Groene Motor 25 het succes van een Voucherregeling Staat van baten & lasten

8 8 Het Zuid-Hollands Landschap in 2016 Wij beschermen mooie natuurgebieden middenin en rond het drukste deel van Nederland. Om de hoek genieten van rust en ruimte, planten en dieren. Met leuke activiteiten voor jong en oud. Wij zorgen al 80 jaar voor goed toegankelijke natuur en cultuurhistorie dicht bij huis vrijwilligers agrariërs In de Holle Mare op Voorne is een struinpad aangelegd. Het natuurgebied is nu toegankelijk voor recreanten. De broedkolonie purperreigers in de Zouweboezem is de grootste van Nederland. Onze inspanningen om de kwaliteit van het natuurgebied te optimaliseren werpt haar vruchten af. De Groene Motor ondersteunt vele honderden vrijwilligers. De provincie Zuid-Holland heeft de financiering met drie jaar verlengd en de bijdrage verhoogd. werken mee aan het dagelijks beheer of ondersteunen ons op een andere manier De vrijwillige schippers van de veerpont Sophia brachten het recordaantal van ruim bezoekers naar Natuureiland Sophiapolder in Hendrik-Ido-Ambacht. Het Bezoekerscentrum Tenellaplas in de Duinen van Oostvoorne wordt jaarlijks door meer dan mensen bezocht. Mede door onze inspanningen hebben onze natuurgebieden tussen Hoek van Holland en Noordwijkerhout de status Nationaal Park gekregen.

9 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 9 bijna beschermers 50% 100 natuurgebieden 50% binnen Natura 2000-gebieden We houden hectare natuur en waardevol cultuurlandschap in stand 41 medewerkers (33 fte), waarvan 60% dagelijks in het veld is 22 groene partners Jaarlijks tienduizenden bezoekers waaronder circa kinderen 300 We organiseren jaarlijks excursies en open dagen Het areaal wordt meer en meer opengesteld voor publiek Mensen bezochten de Leidse Hooidagen Meer dan 100 broedparen zwarte stern Meer dan 50 cultuurhistorisch waardevolle gebouwen

10 10 Voorwoord Meer informatie over de natuur in de Krimpenerwaard:

11 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 11 Aankoop Inrichting Beheer Monitoring Oudeland in nieuw jasje en een ruilverkaveling In 2016 heeft Het Zuid-Hollands Landschap ruim 8 hectare natuur kunnen verwerven. In het natuurgebied Oudeland in de Krimpenerwaard was sprake van een bijzondere aankoop. Hier is drie hectare gekocht door ruiling van een halve hectare snippergroen in Lisse. Een grondbedrijf wilde deze groenstrook graag aankopen voor bedrijfsuitbreiding. Omdat dit een stukje grond zonder noemenswaardige natuurwaarden betrof, werkte het Zuid-Hollands Landschap graag mee aan een deal waarbij de stichting meer waardevol cultuurlandschap in bezit zou krijgen. De nieuwe drie hectare grond in Oudeland liggen precies tussen twee bestaande percelen van het Zuid-Hollands Landschap in de Krimpenerwaard. Dit maakt het mogelijk het gebied nu als één geheel te gaan beheren. Dit is niet alleen goed voor de natuur maar ook kostenefficiënt. Overigens hebben ook de Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap financieel bijgedragen aan de aankoop. Het aankopen van natuur past binnen de campagne van6naar10procent waarbinnen het Zuid-Hollands Landschap werkt aan het vergroten van het areaal beschermde natuur in Zuid-Holland. Grootschalige inrichtingswerkzaamheden In het aangrenzende Oudeland Zuid en in de polders Berkenwoude en De Nesse zijn in 2016 grootschalige inrichtingswerkzaamheden verricht. Greppels zijn verbreed, houtopschot is verwijderd, er is een groot stuk plasdras aangelegd en verschillende percelen zijn geplagd. In totaal gaat het om maar liefst 500 hectare veenweidennatuur. Een belangrijke maatregel die in 2017 uitgevoerd wordt, is het flexibeler regelen van het waterpeil. Het peil kan dan beter afgestemd worden op de natuur. Vooral de weidevogels profiteren van de vernatting. Soorten als grutto en tureluur zijn de afgelopen decennia sterk in aantal achteruit gegaan. Ontwatering van agrarische graslanden speelde hierbij een belangrijke rol. Het Zuid-Hollands Landschap is verheugd dat de herinrichting, in goede samenwerking met het Hoogheemraadschap en agrariërs, na vele jaren van overleg en voorbereiding nu daadwerkelijk plaatsvindt. Ook voor vogelaars worden de gebieden interessanter. Recordaantal zwarte sterns Eerdere herinrichtingen, al waren die vaak een stuk kleinschaliger, werpen inmiddels hun vruchten af. Zo zijn en worden met steun van het Streekfonds Krimpenerwaard de leefomstandigheden voor de zeldzame zwarte stern stelselmatig verbeterd. Baggerwerkzaamheden zorgen voor schoner water waardoor de vogels beter op vis kunnen jagen. Door sloten te verbreden, kunnen de sterns hun drijvende nesten verder uit de oever bouwen. Ook door het graven van zogeheten zwarte sternputjes zijn de broedmogelijkheden vergroot. Dit voorkomt dat bijvoorbeeld hermelijnen de nesten plunderen. Door het aantal mogelijke broedlocaties stelselmatig te vergroten, hebben de sterns steeds meer keuze om ergens te broeden. Ervaren ze een gekozen plek als gevaarlijk, dan kiezen ze in de buurt een veiliger plekje. In 2016 werden er voor het eerst meer dan honderd broedpaartjes zwarte stern in de natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap geteld. Een mijlpaal om trots op te zijn. Ruilverkaveling De grootschalige ruilverkavelingen in de vorige eeuw hebben het karakteristieke veenweidenlandschap in Zuid-Holland soms behoorlijk aangetast. Toch was het Zuid-Hollands Landschap nauw betrokken bij een mogelijke ruilverkaveling in de Krimpenerwaard. In Polder Den Hoek bespreken talloze grondeigenaren en het Zuid-Hollands Landschap een herverdeling van zo n 50 hectare veenweidengebied. Door percelen te ruilen kan het Zuid-Hollands Landschap grote aaneengesloten gebieden creëren. Dit biedt meer kansen voor de natuur en maakt het beheer eenvoudiger en goedkoper. Agrariërs hebben om vergelijkbare redenen baat bij aaneengesloten graslanden. Hopelijk worden de laatste stukjes van de ruilpuzzel in 2017 gelegd.

12 12 Meer informatie over de Vijfheerenlanden op:

13 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 13 Verwerven Beheren Monitoring De Zouweboezem ruimte voor purperreiger en roerdomp De Zouweboezem in de Vijfheerenlanden is een van de kroonjuwelen van het Zuid-Hollands Landschap. Het Natura 2000-gebied is in de 14e eeuw ontstaan door het graven van de Zouwe of Zederik. Door de boezem konden de oostelijk gelegen polders ontwaterd worden. Deze boezemfunctie heeft het gebied nog altijd, maar inmiddels zijn ook de natuurwaarden uitzonderlijk. Het Zuid-Hollands Landschap wist een flink deel van de Zouweboezem in 1949 te verwerven. Sindsdien konden regelmatig hooilandjes, legakkers en rietvelden aan het areaal toegevoegd worden. Niet alleen binnen de begrenzingen van het natuurgebied, maar ook in de directe omgeving, zoals in de aangrenzende polder Achterhoven, de eendenkooi De Zouwe en in de uiterwaarden van de Lek. Recordaantal purperreigers Ook in 2016 verwierf het Zuid-Hollands Landschap tijdens een openbare veiling, met steun van de Nationale Postcode Loterij ruim 5 hectare productierietland. Het Zuid-Hollands Landschap zal de nieuwe percelen als natuur gaan beheren. De verwerving past in het kader van onze campagne van6naar10procent waarbinnen we samen met andere terreinbeherende instanties streven naar een toename van het areaal beschermde natuur in Zuid-Holland was voor de zeldzame purperreiger een uitzonderlijk goed jaar. Voor het eerst zijn er meer dan 200 broedende paren in de Zouweboezem geteld. 209 om precies te zijn, een nieuw record. Purperreigers broeden in kolonies en komen slechts in een klein aantal moerasgebieden in Nederland voor. Het purperen verenkleed en de slangachtige nek geven de purperreiger een herkenbaar uiterlijk. De Zouweboezem is een belangrijke broedlocatie voor deze trekvogels, die overwinteren in Afrika. Niet alleen de Zouweboezem zelf is belangrijk voor de vogels, Ook de aangrenzende Boezem en de polders zijn van groot belang als voedselzoekgebied. Het Zuid-Hollands Landschap zette zich het afgelopen decennium in om het leefgebied voor de purperreigers zo aantrekkelijk mogelijk te maken. De aanleg van natuurvriendelijke oevers, amfibieënpoelen en ondiep water met veel opgroeiende vis zorgen voor een geschikt leefgebied voor deze reiger. Samenwerking met Blauwzaam Een uitdijende purperreigerpopulatie vraagt om een steeds groter wordend rietland waar ze veilig kunnen broeden. In 2016 is hier concreet aan gewerkt. Op verschillende plaatsen zijn voormalige legakkers en oeverranden met waterriet aangeplant. Een raster rond de percelen voorkomt dat ganzen en karpers de jonge sprietjes massaal opgevreten. Het Zuid-Hollands Landschap werkte binnen dit project nauw samen met Stichting Blauwzaam. Deze organisatie streeft in de Vijfheerenlanden met lokale partners naar een duurzame gebiedsontwikkeling. Blauwzaam wist met de provincie Zuid- Holland een gebiedsdeal te sluiten waardoor ook subsidie vrij kwam voor de aanplant van het waterriet. Waterriet staat graag met de wortels in het water. Er zijn ook verschillende moerasvogelsoorten die zich daar bijzonder goed thuis voelen. Roerdomp, waterral en porseleinhoen zijn hier aansprekende voorbeelden van. Deze soorten worden nu al regelmatig in het gebied waargenomen. Door het uitbreiden van hun ideale leefgebied kunnen de aantallen verder toenemen. Ook het woudaapje is een in Nederland zeer zeldzame moerasvogel. In de zomer bivakkeerde er een exemplaar enige tijd in de Zouweboezem. Talloze vogelaars kwamen erop af en sommige hadden het geluk de vogel op fraaie wijze te fotograferen. Waterpeil vraagt maatwerk Het Zuid-Hollands Landschap is al vele jaren in overleg met het Waterschap Rivierenland en bewoners rondom de Zouweboezem over het verhogen van het waterpeil in het gebied. Dit zou de natuur ten goede komen, maar heeft mogelijk nadelige gevolgen voor de vochthuishouding in omliggende gebouwen. Een hoger, en natuurlijker waterpeil voor het hele gebied is op dit moment geen haalbare optie. Wel wordt er de komende jaren gewerkt aan het verhogen van het waterpeil in afzonderlijke rietlanden. Lokaal maatwerk kan geleverd worden door het opwerpen van dijkjes rondom specifieke percelen.

14 14 Natuur en Landschap Meer informatie over de natuur in het Westland op:

15 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 15 Natuurherstel Monitoring Communicatie De Van Dixhoorndriehoek onderdeel van nieuw Nationaal Park Op 31 oktober werd bekend gemaakt dat het Nationaal Park Hollandse Duinen door het Nederlandse publiek was verkozen tot één van de mooiste natuurgebieden van Nederland. De samenwerkende terreinbeheerders, het Zuid-Hollands Landschap, Dunea en Staatsbosbeheer krijgen financiële steun om het Nationale Park te promoten en de verschillende deelgebieden beter te zoneren. Dit zal de kwaliteit van de natuur vergroten en recreanten kunnen nog meer genieten van één van de mooiste stukken Nederland. De afgelopen jaren heeft het Zuid-Hollands Landschap er al veel aan gedaan om de natuur in het zuidelijkste deel van het Nationaal Park Hollandse Duinen te verbeteren. Hier ligt namelijk de Van Dixhoorndriehoek. Het gebied ontstond in de jaren 70 van de vorige eeuw door een enorme hoeveelheid zand voor de kust bij Hoek van Holland op te spuiten. De driehoekige kustverbreding ontwikkelde zich in de decennia die volgden tot een open duingebied met bijzondere soorten. De laatste jaren raakte het gebied door stikstofdepositie steeds verder dichtgegroeid met struweel en nam de natuurkwaliteit af. Om dit proces te keren is het Zuid-Hollands Landschap in 2014 gestart met werkzaamheden waardoor de natuurkwaliteit en sociale veiligheid worden vergroot en de recreatievoorzieningen konden verbeteren. Het verwijderen van struweel, het plaggen en het creëren van stuifgaten is in meerdere fases uitgevoerd. Ook in 2016 werd hier nog druk aan gewerkt. Recreanten kunnen inmiddels weer volop genieten van het schitterende gebied. Er is een nieuw padenstelsel aangelegd waar wandelaars, ruiters en fietsers gescheiden gebruik van kunnen maken. Dit vergroot de veiligheid en belevingwaarde. Rietpol stopt zand Ook het stuivende zand wandelt door de Van Dixhoorndriehoek. Soms zelfs over het fietspad. De provincie Zuid- Holland is verantwoordelijk voor het zandvrij houden van het pad. Wel heeft het Zuid-Hollands Landschap op gevoelige plekken rietpollen geplant om het zand tegen te houden. De duinvegetatie die op termijn zal terugkeren, speelt hier ook een rol bij. Helm schoot in het voorjaar al weer uit de grond en ook het zeldzame zeewolfsmelk is waargenomen. In het najaar verbleven er twee velduilen in het gebied. Zij kunnen door de nieuw gecreëerde openheid veel beter jagen. Wellicht komen ze in het voorjaar tot broeden. Dag van de Zandmotor De Van Dixhoorndriehoek mocht zich tijdens de Dag van de Zandmotor verheugen in veel belangstelling. Twee dagen lang werden zo n 400 ouderen met huifkarren door het gebied geleid en kregen ze van boswachters en vrijwilligers uitleg over de uitgevoerde werkzaamheden. Het Zuid-Hollands Landschap organiseerde deze dagen samen met de zorginstellingen Florence en Parnassia. De provincie Zuid-Holland, de Nationale Postcode Loterij en het Fonds Sluyterman van Loo maakten de Dag van de Zandmotor financieel mede mogelijk. Duinvlog Op zaterdag 29 oktober maakte Tako Rietveld, kindercorrespondent voor het Jeugdjournaal, met enkele kinderen en medewerkers van het Zuid-Hollands Landschap, Dunea en Staatsbosbeheer een Duinvlog in de Van Dixhoorndriehoek. Op verschillende plekken ontdekten de kinderen dat als je een filmpje over de natuur maakt, je veel beter moet opletten. En dat de natuur hierdoor nog veel leuker wordt. De vlog is te zien op het YouTube-kanaal van het Zuid-Hollands Landschap.

16 16 Natuur en Landschap Meer informatie over bedrijfssponsoring op:

17 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 17 Beschermerswerving Fondsenwerving Natuurherstel Beschermers en bedrijven onmisbaar voor groen en erfgoed Het Zuid-Hollands Landschap is voor het zorgvuldig beheren van haar natuurgebieden en soms monumentale gebouwen afhankelijk van de bijdragen van Beschermers. Zeker na het wegvallen van verschillende subsidies in de afgelopen jaren. Het is in deze tijden echter lastig om Beschermers voor lange tijd te verbinden of nieuwe Beschermers te werven. In 2016 mochten we nieuwe Beschermers verwelkomen. Helaas hebben ook Beschermers om uiteenlopende redenen hun Beschermersschap beëindigd. Draaimarathon voor scheprad Steeds meer mensen steunen groen en erfgoed in hun buurt. Het Zuid-Hollands Landschap springt hierop in door het organiseren van lokale en regionale wervingsacties. Een mooi voorbeeld hiervan vond plaats op 3 en 4 juni. De molenaars en vrijwilligers van Boezemmolen No. 6 bij Haastrecht hielden een unieke inzamelingsactie voor een nieuw scheprad. 24 uur achtereen draaiden de wieken rond waarbij ze zoveel mogelijk draaiminuten lieten sponsoren. Tijdens de draaimarathon konden bezoekers de molen van binnen bewonderen, genieten van het uitzicht over de Hooge Boezem achter Haastrecht en luisteren naar de verhalen van de molenaars. Kinderen konden een eigen windmolentje knutselen. Toen de wieken op 4 juni om uur werden stopgezet, was er een gesponsord bedrag van euro binnen. De opbrengst van de gemeentelijke textielinzamelingsactie van Sympany in de Krimpenerwaard leverde euro op. Ook de Nationale Postcode Loterij droeg bij. Samen met de toegezegde subsidie van de provincie Zuid-Holland voor de helft van het scheprad was zo het benodigde bedrag voor het scheprad binnen. De bouw van het rad is in volle gang. Miniboezem Al sinds de verwerving van de molen in 2011 streeft het Zuid-Hollands Landschap naar een echt functionerende molen. Eerst werd geïnvesteerd in het bouwen en plaatsen van een nieuwe kap en wieken en in de inrichting van de molen. Nu heeft het maalvaardig maken prioriteit. Door achter de molen een miniboezem aan te leggen, kunnen de molenaars in de toekomst daadwerkelijk aan bezoekers en scholieren laten zien hoe molens in het verleden hebben bijgedragen aan de vorming van ons oer-hollandse veenweidenlandschap en het droog houden van de polders. Naar verwachting is dit eind 2017 het geval. Tevens kan de geschiedenis van de Oud-Hollandse Waterlinie inzichtelijk worden gemaakt. De molen had vroeger een rol bij het onder water zetten van de polders in tijden van conflicten. Hier ontstond een verdedigingslinie. We spreken dan ook van een inundatie-boezem. Naast de molen is ook de Koeneschans onderdeel van deze linie. De Koeneschans wordt in 2017 door het Zuid-Hollands Landschap heringericht en behoort ook tot het project Retourtje Vlist. Het Prins Bernhard Cultuurfonds stelde voor dit project een bedrag van euro ter beschikking. Struinpad Holle Mare Een mooi voorbeeld van een bedrijf dat zich inzet voor de natuur is APM Terminals Maasvlakte II. Dit bedrijf verbond zich sinds 2015 voor een periode van vijf jaar aan het natuurgebied De Holle Mare. In 2016 werkte het personeel mee aan een verdere opwaardering van het gebied. Er zijn nieuwe rasters en veeroosters geplaatst, er is een picknickplek gerealiseerd en een struinpad aangelegd. De Holle Mare is hierdoor voor het eerst toegankelijk voor recreanten. Go Green Een andere noemenswaardige samenwerking was er met het Havenbedrijf Rotterdam en de Rotterdamse containerterminals RWG, APM Terminals en ECT. In het kader van Go Green, een internationaal initiatief voor duurzaamheid van de terminals, werkten zo n 50 werknemers op 16 september mee aan een natuurherstelproject op landgoed Mildenburg in Oostvoorne. Zij verwijderden struweel uit een dichtgegroeide duinvallei. Door de openheid die hierdoor is ontstaan, krijgen bijzondere duinsoorten nieuwe kansen. In 2016 wist het Zuid-Hollands Landschap acht nieuwe bedrijven, de zogeheten Groene Partners, aan zich te binden.

18 18 Boswachters handhaving geven ook voorlichting aan recreanten

19 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 19 Toezicht Handhaving Boswachters handhaving gastheren in het groen Het Zuid-Hollands Landschap heeft deskundige boswachters handhaving in dienst. Ze zijn aangesteld als buitengewoon opsporingsambtenaren en zorgen ervoor dat de recreatiedruk in goede banen wordt geleid en de natuurwaarden van de terreinen zo min mogelijk nadelige invloed hebben van dit gebruik. Een andere belangrijke taak is het gastheerschap. Wandelend of fietsend in de natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap geven ze voorlichting aan recreanten of helpen verdwaalde wandelaars weer op het juiste pad. Veel mensen geven aan de aanwezigheid van een boswachter in de natuur zeer te waarderen. Overlast en milieucriminaliteit De boswachters handhaving zijn bevoegd om handhavend op te treden. Bijvoorbeeld bij overlast of ongewenst gebruik van de terreinen, loslopende honden, verstoring van de aanwezige fauna, het uitsteken of wegnemen van beschermde planten, motorcrossers, dumpingen van afval en vandalisme. In Hoek van Holland hebben de boswachters handhaving geassisteerd bij een stroperijzaak waarbij illegaal inheems beschermde vogels werden gevangen. Er is in deze zaak samengewerkt met de politie en de Dierenbescherming. Een verdachte is aangehouden en de illegaal gevangen vogels zijn in beslag genomen. Quads, vleermuizen en hennep In verschillende duin- en bosgebieden zijn constateringen gedaan van motorcrossers en quads. In vele gevallen melden recreanten deze overtredingen bij de boswachters handhaving. Naast de grote schade aan de kwetsbare vegetatie in deze gebieden is het vooral gevaarlijk en hinderlijk voor wandelaars, fietsers en ruiters. Samen met de politie is er extra gesurveilleerd. In natuurgebied Vinetaduin zijn er erg veel vernielingen en inbraken geweest bij de in het gebied aanwezige bunkers. De bunkers herbergen vele beschermde vleermuissoorten en betreding van deze bunkers en dit natuurgebied is dan ook niet toegestaan. Tijdens geplande avond- en nachtcontroles zijn er tien verbalen opgemaakt. In Oostvoorne is in een afgelegen natuurgebied, dankzij luchtfoto s, een hennepplantage ontdekt. In samenwerking met de politie is deze kwekerij ontmanteld, want dergelijke plantages horen natuurlijk niet thuis in voor publiek toegankelijk gebied. Provinciebreed was er op het gebied van toezicht en handhaving samenwerking met onder andere: Politie, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Groenservice Zuid-Holland, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid, gemeente Den Haag, gemeente Rotterdam en diverse andere gemeentes. In het jaar 2016 zijn er 300 officiële waarschuwingen uitgedeeld en is er 225 keer proces-verbaal opgemaakt.

20 20 Natuur en Landschap Meer informatie over de activiteiten van het Zuid-Hollands Landschap:

21 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 21 Voorlichting Educatie De Duinendag goed voorbeeld doet volgen Mensen in contact laten komen met de natuur. Het is een taak die het Zuid-Hollands Landschap steeds prominenter en professioneler uitvoert. Natuurlijk zijn er de traditionele excursies waar jaarlijks duizenden mensen op af komen. Daarnaast zijn er de zogeheten publieksevenementen. Je hebt de Dag van de Zandmotor voor ouderen, de Fruitplukdag in de Vijfheerenlanden, de Avonturendagen met het thema getijden op het Eiland van Brienenoord en De Zaag en de twee dagen durende Leidse Hooidagen waar zo n bezoekers op af kwamen. Langste traditie Het evenement met de langste traditie is echter de Duinendag in de Duinen van Oostvoorne. Precies vijftien jaar geleden opgezet door de IVN afdeling Voorne Putten Rozenburg. Mensen konden aan de hand van een paar kraampjes in de duinen en rond het Bezoekerscentrum Tenellaplas meer te weten komen over de bijzondere flora en fauna in het duingebied. Grootser opgezet In de jaren die volgden werd de samenwerking tussen IVN en het Zuid-Hollands Landschap steeds intensiever en groeide het evenement in omvang, bezoekersaantallen en bekendheid. In 2016 was de Duinendag grootser opgezet dan voorheen. In de Heveringen en de Duinen van Oostvoorne konden een groot aantal, vooral voor kinderen, leuke activiteiten gedaan worden. Waterdiertjes zoeken, in gesprek gaan met een echte imker, vogels kijken bij de Tenellaplas, eten uit de natuur, geblinddoekt de natuur beleven en braakballen pluizen waren activiteiten waar de ruim 300 betalende deelnemers de hele dag zoet mee waren. Mensen met natuur verbinden Het Zuid-Hollands Landschap wil niet alleen mensen met natuur verbinden, maar ook contacten met lokale partijen leggen en versterken. Op de Duinendag was dit goed te zien. De biologische tuinderij Duinzilt presenteerde zich, de scoutinggroepen De Strandvogels en G.J Geysendorffergroep assisteerden bij het broodbakken op open vuur en Paviljoen De Meidoorn verkocht versnaperingen. Nieuw was ook de samenwerking met de Gemeente Rotterdam. In het kader van het project De Stad Uit konden bezitters van de Rotterdampas voor 2,50 aan de Duinendag deelnemen. Ook Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap en leden van het IVN kregen deze korting van 50 procent.

22 22 Voorwoord Kijk eens op:

23 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 23 Natuurherstel Vrijwilligers Communicatie Landgoed en vrijwilligers met allure In 2016 waren er voor het Zuid-Hollands Landschap 334 vrijwilligers actief. Een historisch record. Hun werkzaamheden zijn divers. Zo heb je de schippers op het voetveer naar Natuureiland Sophiapolder, specialisten op het gebied van monitoring, ambassadeurs van een bepaald natuurgebied en mensen die administratieve ondersteuning bieden op kantoor. Het merendeel is echter één of meerdere dagdelen per week actief met het beheer en onderhoud van de ruim 100 natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap. Herstel landgoedallure De vrijwilligersgroep op landgoed Nieuw Leeuwenhorst is hier een goed voorbeeld van. In 2016 beleefden ze een enerverend jaar. Er werd samen met de boswachters en aannemers hard gewerkt aan het herstel van de landgoedallure van het gebied. werkzaamheden. Het Zuid-Hollands Landschap hoopte op de terugkeer van de ijsvogel rond de open vijver. Dit was al meteen het geval. De stokken in de vijver gebruikt de viseter als zitplaats tijdens de jacht. Vanaf het nieuwe wandelpad kunnen recreanten van de oranje-blauwe vogel genieten. Vroeger straalden de Spiegelvijver, de Koepelberg en huis Dijkenburg romantiek uit. Dit deel van het landgoed had een groene, parkachtige uitstraling. In de loop van de jaren raakte dit stuk van Nieuw Leeuwenhorst steeds dichter begroeid met bos. De ooit prachtige Spiegelvijver leek meer op een modderige poel. Het historische onderscheid met de rest van het landgoedbos was weg. Hier moest wat aan gebeuren. Om de Spiegelvijver, Koepelberg en huis Dijkenburg weer zichtbaar te maken zijn in een zone rondom de vijver bomen verwijderd. De vijver is geschoond en op enkele plekken verdiept. Langs de oevers is een bloemrijk kruidenmengsel gezaaid, daarnaast is een wit schelpenpad aangelegd en een rand van rododendronstruiken aangeplant. Het gebied heeft nu het cultuurhistorische en romantische karakter van rond 1880 terug. Jagende ijsvogels De grote werkzaamheden zijn door een aannemer uitgevoerd, maar ook voor de vrijwilligers bleef er nog genoeg werk over. Het hufterproof plaatsen van drie picknickbanken bijvoorbeeld. En het opruimen van maaisel in de overgangszone tussen bos en vijver. Verder versterkt de groep de zichtlijnen op Nieuw Leeuwenhorst door onderbegroeiing langs bospaden te verwijderen. Zo krijgen de paden meer de uitstraling van lanen. Eind 2016 zijn enkele stokken in de bodem van de Spiegelvijver gestoken. Op zich geen verheffende activiteit, maar wel een die symbool staat voor het effect van de Filmpje op YouTube Over het herstel van de allure op landgoed Nieuw Leeuwenhorst is een kort filmpje gemaakt. Deze is te zien op de in 2016 vernieuwde website van het Zuid-Hollands Landschap. Deze site trok overigens verschillende bezoekers. Een record. De film staat ook op het YouTube-kanaal van het Zuid-Hollands Landschap. Hierop werden in nieuwe filmpjes geplaatst. In het kader van de campagne van6naar10procent zijn er verschillende opnames van natuurfilmer Edwin Haighton over de natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap toegevoegd. De vrijwilligers zijn overigens ook zelf actief op social media. Ze beheren een eigen Facebook-pagina waar regelmatig nieuwe berichten op staan.

24 24 Voorwoord Kijk voor meer informatie over De Groene Motor op:

25 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 25 Vrijwilligers Communicatie De Groene Motor het succes van een Voucherregeling In 2015 riep De Groene Motor de Voucherregeling voor Groene Initiatieven in het leven. Deze eerste ronde liep door tot in het voorjaar van 2016 en was bijzonder populair. In september ging de tweede ronde van start en ook die was in korte tijd helemaal volgeboekt. Zelfstandige vrijwilligers De meeste aanvragen komen uit de hoek van de zelfstandige vrijwilligers. Dit zijn mensen die wel iets voor het groen en erfgoed in de provincie willen betekenen, maar zich niet willen binden aan een natuurbeherende instantie. Zij konden in 2016 een eenvoudige aanvraag doen voor microfinanciering van een groen project, eventueel gekoppeld aan een stuk cultureel erfgoed. De Groene Motor financierde toegewezen aanvragen, met geld van de provincie, voor maximaal vijftig procent van de kosten. De andere helft moest de aanvrager zelf via sponsoring regelen of uit eigen zak betalen. Ook was het mogelijk om vrijwilligersuren als eigen bijdrage in te brengen. In 2016 kwamen er zo, met vaak kleine bedragen van 500 of 1000 euro, bijzondere projecten tot stand. Stadslandbouw en wandvarentuin In Den Haag werd een stuk grond omgetoverd tot een stadslandbouwgebied, in Rotterdam kon een natuurspeeltuin aangelegd worden, in Delft werd een wandvarentuin aangelegd en in Vlaardingen werd een vervallen hoogstamboomgaard opgeknapt. Niet zonder toeval zijn dit stadse voorbeelden. De Groene Motor ziet een verschuiving. Steeds meer stedelingen raken betrokken bij het groen in hun buurt. Van de in 2016 gesubsidieerde projecten had 50 procent betrekking op activiteiten in de stad en 50 procent op projecten in het buitengebied. Aansprekende voorbeelden in deze laatste categorie waren de aanschaf van gereedschappen voor landschapsonderhoud in Brielle, het organiseren van een bijen cursus in de Krimpenerwaard, veiligheidshesjes voor vrijwilligers in Voorhout en in Gouda werd een educatieruimte ingericht over weidevogelbescherming. Zelf Doen in Erfgoed en Groen Vrijwilligers of kleine vrijwilligersgroepen konden hun aanvraag doen via het portaal Zelf Doen in Erfgoed en Groen. De Groene Motor schaart zich achter het doel van de vrijwilliger en niet andersom, zo is de gedachte. Daarom worden er vrijwel geen inhoudelijke eisen aan de projecten gesteld. Het moest vooral eenvoudig zijn. In de regel kregen de aanvragers binnen een maand een toe- of afwijzing. Kennis uitwisselen Een belangrijke bijkomstigheid van de regeling is dat individuele vrijwilligers via De Groene Motor eenvoudig met elkaar in contact kunnen komen. Zij zetten hun ervaringen met hun projecten ook op de website Zelf Doen in Erfgoed en Groen en kunnen zo gemakkelijk kennis uitwisselen of elkaar met praktische zaken bijstaan. De Groene Motor Voucher is een voortvloeisel van de in 2014 door het ministerie van Economische Zaken gestopte regeling Groen en Doen. Hier ging het echter alleen om het subsidiëren van cursussen met een groen karakter. De nieuwe regeling is veel breder. Voorbeeld voor het hele land Overigens groeit de belangstelling voor de regeling bij collega-organisaties in andere provincies. En ook op landelijk niveau wordt er gewerkt aan een programma voor ondersteuning van vrijwilligers. Bij het maken van de afspraken over de decentralisatie van het natuurbeleid van rijk naar provincies waren de vrijwilligers over het hoofd gezien. In 2015 is in de Tweede Kamer een motie aangenomen om hier alsnog afspraken met de provincies over te maken. De regeling van de Zuid-Hollandse Groene Motor zou een mooie basis kunnen vormen.

26 Staat van baten & lasten 2016 (x 1.000) Baten Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden 937 Subsidies van overheden Baten uit beleggingen 13 Overige baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten eigen fondsenwerving 235 Kosten uit acties van derden Kosten subsidies van overheden Kosten beleggingen 3 Kosten beheer en administratie Lasten Natuurbeheer Projecten Monitoring 81 Kwaliteitsborging 42 Waterschapslasten -51 Recreatie 269 Communicatie 578 Ontwikkeling 235 Beheer derden 470 Opstallen 289 Beheeradministrate 41 De Groene Motor 478 Voor specificaties

27 Jaarverslag 2016 Stichting Het Zuid-Hollands Landschap 27 De foto s in dit Jaarverslag zijn onder andere gemaakt door: Stijn Brakkee, Ingrid Bertens, Idde Lammers, Warner Reinink, Loes Rommens, Klaas Tjoelker, Arie Versluijs en Roza van der Veer

28 Oude Delft CG Delft