6 Studiegroepen Energiebesparing

Transcriptie

1 6 Studiegroepen Energiebesparing Rapportage project: Studiegroepen Energiebesparing

2 Inhoud Inleiding... 3 Algemeen... 4 Bijeenkomsten en deelnemers... 5 Resultaten elektriciteit... 7 Elektriciteitsverbruik... 7 Tussenmeters... 8 Maatregelen... 9 Resultaten diesel Registreren gegevens Dieselverbruik Dieselverbruik per activiteit Maatregelen Excursie biovergister BIJLAGEN Bijlage 1: Elektriciteitsverbruik 2015 per deelnemer + doelstelling Bijlage 2: Verbruik elektriciteit per bedrijfsonderdeel (tussenmeters) 16 Bijlage 3: Maatregelen ter besparing van elektriciteit 17 Bijlage 4: Dieselverbruik van 50 deelnemers studiegroepen 18 Bijlage 5: Dieselverbruik per activiteit 19 Bijlage 6: Maatregelen ter besparing van dieselverbruik 20 Bijlage 10: Factsheet voor besparing van dieselverbruik (gemaakt voor project ENM) 21 2 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

3 1 Inleiding Energiebesparing is een redelijk actueel onderwerp voor de melkveehouderij. Het thema energie kan zeker meer stimulansen gebruiken, zowel in de breedte als in de diepte. In de breedte omdat meer dan de helft van de veehouders nog geen idee heeft wat er speelt op hun bedrijf voor wat betreft energieverbruik. Laat staan dat er bewust maatregelen worden genomen om dit energieverbruik terug te dringen. Naast verbreding is er ook verdieping van kennis nodig om de voorlopers te helpen hoe ze hun energieverbruik verder kunnen terugdringen. Hiervoor hebben ze concrete handvatten nodig. Om bewustwording en een daadkrachtige aanpak te stimuleren zijn met dit project de veehouders in studiegroep verband uitgenodigd om aan de slag te gaan met hun energieverbruik. Door deze opzet konden de groepsleden hun energieverbruik meten, zich met elkaar vergelijken, elkaar van informatie voorzien en elkaar prikkelen om met concrete maatregelen aan de slag te gaan. In deze rapportage vindt u naast veel data over verbruikscijfers ook informatie hoe processen zijn verlopen en in hoeverre de deelnemers zijn veranderd in hun houding ten opzichte van energieverbruik, energiebesparing en energiebesparende maatregelen. Deze rapportage betreft zes studiegroepen die eind 2015/begin 2016 zijn gestart en begin 2017 zijn afgerond. De deelnemers zijn melkveehouders en energie betreft met name elektriciteit en diesel. Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 3

4 2 Algemeen Omdat energiebesparing voor veel bedrijven nog in de kinderschoenen staat, is bij de start van elke studiegroep vooral ingezet op het verzamelen van gegevens. Naast het totaalverbruik is ingezet op verbruik van bedrijfsonderdelen en apparaten. Hiervoor zijn per bedrijf twee extra meters geplaatst. Met deze specifieke informatie konden de deelnemers niet alleen hun totaalverbruik in kaart brengen, maar ook het verbruik van specifieke bedrijfsonderdelen. Door deze cijfers te spiegelen aan andere deelnemers van de groep, kregen ze een goed beeld waar ze stonden in hun energieverbruik en waar ze als eerste winst zouden kunnen maken in besparing. In het project zijn drie vormen van energie onder de loep genomen: elektra, gas en diesel. In eerste instantie werd met name elektriciteit onder de aandacht gebracht. Maar in de loop van het project is het dieselverbruik ook een belangrijk onderdeel geworden, waarvoor veel nieuwe data kon worden verzameld. Gas is kort aan de orde geweest bij de verbruikscijfers om het verbruik aan elektriciteit eerlijk te kunnen vergelijken. In tabel 1 staan de meest basale kengetallen van de deelnemers van de studiegroepen voor wat betreft het verbruik van elektriciteit en diesel. Tabel 1: Energieverbruik 2015 van alle deelnemers van de zes studiegroepen Gemiddeld 10% hoogste 10% laagste Elektriciteitsverbruik per ton melk (kwh) Dieselverbruik per ton melk (liter) 12,6 19,9 8,4 Dieselverbruik per ha (liter) Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

5 3 Bijeenkomsten en deelnemers Alle studiegroepen hebben minimaal vier bijeenkomsten gehad die plaatsvonden van eind 2015 tot begin In totaal waren er 60 deelnemers die waren ingedeeld in zes studiegroepen, drie studiegroepen in West Utrecht, drie studiegroepen in Oost Utrecht. Het betreft allen melkveehouders op 2 loonwerkers na, die geen melkvee hebben. De deelnemers zijn verspreid over heel Utrecht, zoals te zien is in figuur 1 (kaart van Google maps). Figuur 1: Kaart met deelnemers Studiegroepen Energiebesparing De bijeenkomsten waren op toerbeurt bij de deelnemers op het bedrijf. In alle gevallen werd de bijeenkomst afgesloten met een rondgang over het gastbedrijf. Het maakt boeren altijd enthousiast om van tijd tot tijd eens bij de buren om de hoek te kijken en zodoende van elkaar te leren. In totaal zijn er met de 6 studiegroepen 27 bijeenkomsten gehouden. Gemiddeld is dat 4,5 bijeenkomsten per groep. In deze 27 bijeenkomsten zijn in totaal 221 groepsleden aanwezig geweest. Dat is gemiddeld 8,2 deelnemer per bijeenkomst en per deelnemer 3,7 bijeenkomsten. Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 5

6 De opzet van de vier bijeenkomsten was in grote lijn voor alle studiegroepen gelijk: Bijeenkomst 1 Kennismaking deelnemers en achtergrond bedrijven Introductie projectplan en plan van aanpak Inventarisatie van totaal elektriciteitsverbruik (energiescan of jaarafrekening) Doelstelling + plan van aanpak per bedrijf Bijeenkomst 2 Interactieve bijeenkomst met Sander Wijsman van Wijsman Advies over mogelijke besparingen van elektriciteit en opwekken zonne-energie. Jaarverbruik deelnemers vergelijken en analyseren hoe te verbeteren Uitleg om gegevens dieselverbruik te verzamelen in het groeiseizoen Bijeenkomst 3 Vergelijken van elektriciteitsverbruik naar aanleiding van gegevens verkregen door de tussenmeters Inventariseren welke maatregelen er zijn gedaan, zijn gepland of worden overwogen Inleiding over specifiek onderwerp, eventueel met medewerking van een specialist. Onderwerpen: GPS, biovergisting, bewerkingskosten Bespreken van de aanpak om data ten behoeve van dieselverbruik te verkrijgen. Bijeenkomst 4 Eindresultaten elektriciteitsverbruik naar aanleiding van tussenmeters en totaalverbruik 2016, indien al bekend. Vervolg plan van aanpak en doelstellingen voor de toekomst. Eindresultaat dieselverbruik aan de hand van de cijfers die de stagiair bij alle deelnemers heeft verzameld. Analyse van de cijfers en discussie over mogelijke besparingen. Evaluatie van het project in het algemeen en de studiegroep in het bijzonder. Sommige groepen hebben nog een extra bijeenkomst gehouden over onder andere biovergisting, bewerkingskosten en dieselmotors. 6 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

7 4 Resultaten elektriciteit 4.1 Elektriciteitsverbruik Van alle deelnemers is bij de start van het traject gevraagd hun meest recente verbruik van elektriciteit mee te nemen. Een aantal had deze informatie paraat via de energiescan, de meesten namen hun jaarnota van het energiemaatschappij mee. Alle deelnemers hadden gegevens van Daarnaast is gevraagd hoeveel melk er werd geproduceerd om het vergelijkbare kengetal elektriciteitsverbruik per ton melk te kunnen te berekenen. In bijlage 1 staan de gegevens van 58 deelnemers vermeld. Gemiddeld komt het verbruik op 58 kwh per ton melk. Dit is boven het gemiddelde van de melkveehouders die de energiescan bij de Duurzame Zuivelketen hebben ingevuld. Zij kwamen gemiddeld op ruim 50 kwh per ton melk (exclusief robotbedrijven, die 20 kwh / ton melk hoger uitkomen). Hiermee wordt een vermoeden bevestigd dat de deelnemers aan dit project niet op voorhand gevorderden zijn op het gebied van energiebesparing. Tijdens de werving gaf een deel van de melkveehouders aan ontevreden te zijn over hun hoge verbruik en daar door deelname aan dit project wat aan wilde doen. Tijdens de eerste bijeenkomst is ook gevraagd wat de doelstelling was van het elektriciteitsverbruik in de toekomst. Ook deze is te vinden in bijlage 1. De meesten hadden een kleine verbetering voor ogen, sommigen wilden een flinke stap vooruit maken en een klein aantal was tevreden met hun huidige verbruik. Gemiddeld kwamen de doelstelling neer op een verbruik van 53 kwh per ton melk. Dat geeft aan dat de deelnemers niet het onderste uit de kan wilden naar aanleiding van het vergelijken van hun verbruikscijfers met anderen. Een belangrijke reden voor deze houding is de prijs van elektriciteit. Omdat de besparing de meest goedkope kwh op het bedrijf betreft, zal de motivatie mede uit idealisme moeten bestaan en geen (grote) investering vergen. Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 7

8 4.2 Tussenmeters Op elk bedrijf zijn tussenmeters geplaatst om het verbruik per apparaat of bedrijfsonderdeel te kunnen volgen. Tijdens de bijeenkomsten waren de meterstanden een interessant onderwerp van discussie waarbij deelnemers zich bewust werden van afwijkende verbruikscijfers van bepaalde apparaten of bedrijfsonderdelen. In bijlage 2 zijn de gegevens van de tussenmeters weergegeven. We zien dat er vooral is gemeten aan de koelmachine en de bronwaterpomp. Blijkbaar hadden de deelnemers het gevoel dat deze apparaten een (verrassend) hoog verbruik zouden kunnen hebben. Het verbruik van de bronwaterpomp bleek hoog uit te vallen. Verder was het verbruik van de AMS hoog, zoals verwacht, mede door een hoog verbruik van de compressor, met name van de Lely melkrobot. Verder waren er deelnemers die door een tussenmeter op de ligboxenstal hun bedrijfsverbruik scherp konden stellen en daarmee ook hun privéverbruik. De conclusie is dat de tussenmeters aan hun verwachtingen hebben voldaan. Het bleek voor een aantal deelnemers ook de reden te zijn om aan de studiegroep deel te nemen. Door te meten konden vermoedens worden bevestigd, dan wel ontkracht en gaven de uitslagen prima stof tot discussie en verdere bezinning op mogelijkheden om het elektriciteitsverbruik terug te dringen. 8 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

9 4.3 Maatregelen Tijdens de derde bijeenkomst, nadat Sander Wijsman veel input had gegeven over mogelijke besparingen en de tussenstanden van de meters bekend waren, is een inventarisatie gehouden in de groep over de te nemen maatregelen. Hierbij kregen de deelnemers een papier onder ogen met alle mogelijke maatregelen, waarop ze konden aangeven of deze: al waren gedaan waren gepland werden overwogen In bijlage 3 staan de gegevens per studiegroep weergegeven. In onderstaande tabel staan de resultaten van deze inventarisatie als percentage van alle deelnemers die het vragenformulier hebben ingevuld. Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 9

10 Tabel 2: Maatregelen ter besparing van elektriciteit (percentage deelnemers) gedaan gepland overwegen voorkoeler 78% 9% 9% by-pass op voorkoeler 4% 0% 2% frequentiegeregelde melkpomp 49% 0% 13% frequentiegeregelde vacuumpomp 64% 0% 13% E-zuinige koelmachine 24% 0% 13% Warmteterugwinning 69% 0% 16% E-zuinige verlichting 27% 7% 24% tijd/schemerschakeling verlichting 40% 9% 18% bewegingsmelders 22% 4% 16% nieuwe elektrische of gasboiler 56% 7% 16% gasgeiser 9% 0% 11% energiezuinige pompen watersysteem 18% 0% 9% Isolatie warmwaterleidingen/spoelbak 29% 0% 11% voorkoeler (melkremmen/watertoevoer) 42% 9% 7% luchttoevoer/ afvoer koelmachine verbeteren 33% 11% 16% wtw/freeheater water beter benutten 11% 2% 11% tijdschakeling verlichting anders instellen 20% 7% 16% verminderen nachtverlichting 38% 2% 11% watertemperatuur optimaliseren 24% 4% 11% bronpomp optimaliseren 27% 2% 13% rondpompsysteem optimaliseren 40% 7% 20% luchtinlaat compressor aanzuigen koude lucht 16% 7% 13% standby verbruik apparatuur verlagen 2% 0% 22% Uit bovenstaande tabel kunnen we een aantal interessante gegevens halen: 78% van de deelnemers heeft al een voorkoeler en 9% heeft de aanschaf ervan concreet ingepland. Daarnaast neemt 9% de aanschaf in overweging. 64% heeft al een frequentieregelaar op de vacuümpomp en 13% neemt de aanschaf hiervan in overweging. 69% heeft al warmteterugwinning bij de melkkoeling en 16% neemt de aanschaf hiervan in overweging 40% heeft al een tijdschakeling op de verlichting in de stal 11% gaat de luchttoevoer en afvoer van de melkkoeler verbeteren en 16% overweegt dit. Met de gegevens van bijlage 3 kunnen we verder concluderen dat van de lijst met maatregelen de deelnemers er gemiddeld al ruim 7 hebben gedaan (7,42), er gemiddeld 1 hebben gepland (0,87) en ruim 3 maatregelen overwegen om te nemen (3,11). 10 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

11 5 Resultaten diesel Bij de invulling van het programma voor de studiegroep kwam het verzoek om naast elektriciteit ook het dieselverbruik onder de loep te nemen. De belangrijkste redenen hiervoor waren: De kosten van diesel overtreffen die van elektriciteit ruimschoots en kunnen oplopen tot 2 cent per liter melk. De kennis van dieselverbruik is minimaal en wordt in veel gevallen nog als een vast gegeven gezien van de uit te voeren bedrijfsactiviteiten. Als studiegroep is daarom in eerste instantie ingezet op het verzamelen van cijfers omtrent het dieselverbruik. Naar aanleiding van deze gegevens konden de deelnemers hun resultaten vergelijken om vervolgens te zien wat te doen om het dieselverbruik te reduceren. 5.1 Registreren gegevens Voor de registratie van het dieselverbruik hebben alle deelnemers een lijst gekregen, die ze gedurende het jaar 2016 konden bijhouden. De registratie had betrekking op: 1. Het directe verbruik van diesel op het bedrijf. Dit kon eenvoudig door de aankoop van diesel te registreren en te corrigeren voor begin- en eindvoorraad. 2. Het verbruik van diesel door de loonwerker voor werkzaamheden op het bedrijf. Hiervoor zijn de loonwerkkosten als basis genomen, met een omrekenfactor van 20% voor dieselkosten. 3. De activiteiten die gedurende het jaar op het bedrijf werden uitgevoerd, met eigen machines of door de loonwerker, uitgedrukt in aantal ha of uren per jaar. 4. Een inschatting of eigen meting van het verbruik per activiteit per ha of per uur. Door deze registratie kon een berekening worden gemaakt van het totale verbruik van diesel, zowel direct (eigen verbruik) als indirect (loonwerker). Daarnaast kon een inschatting worden gemaakt van het verbruik per activiteit. Het meest ideaal zou natuurlijk zijn als het totale verbruik overeenkomt met een optelling van het verbruik van alle activiteiten. Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 11

12 5.2 Dieselverbruik In november/december van 2016 heeft een stagiair alle bedrijven bezocht om de gevraagde gegevens boven tafel te krijgen. Bij 50 bedrijven is het hem gelukt om betrouwbare cijfers te verzamelen, die we konden gebruiken voor verdere analyse. In bijlage 4 zijn de gemiddelden van deze 50 bedrijven weergeven. Kolom 1 betreft het gemiddelde, kolom 2 en 3 de maximum en minimumwaarde per item. In de laatste twee kolommen zijn de gemiddelden weergegeven van de 5 bedrijven (= 10%) die het hoogste en het laagste scoren op dieselgebruik per ton melk. Gemiddeld is het dieselverbruik 12,6 liter diesel per ton melk. De hoogste en laagste 10% komen op respectievelijk 19,9 en 8,4 liter per ton melk. Per ha is het gemiddelde verbruik 211 liter diesel per ha. De hoogste en laagste 10% komen uit op respectievelijk 220 en 168 liter diesel per ha. Belangrijk in deze is om de intensiteit van het bedrijf (kg melk per ha) te betrekken bij de vergelijking tussen bedrijven. In figuur 2 is duidelijk het verband te zien tussen de intensiteit van het bedrijf en het dieselverbruik per ton melk. Dit verband is logisch omdat intensieve bedrijven extra voer aankopen en mest afvoeren (meestal door vrachtwagens). De diesel die bij deze aan- en afvoer is betrokken, wordt niet meegenomen in het dieselverbruik. Figuur2: Kaart met deelnemers Studiegroepen Energiebesparing Verder zien we in bijlage 4 dat land op afstand van grote invloed is op het dieselverbruik. De 10% bedrijven met het hoogste dieselverbruik per ton melk hebben 56% van hun grond op afstand met een gemiddelde afstand van 5 kilometer. Bij de 10% bedrijven met het laagste verbruik is dat 24% van hun areaal met een gemiddelde afstand van 2 kilometer. 12 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

13 5.3 Dieselverbruik per activiteit In bijlage 5 is een lijst weergegeven van activiteiten die op de melkveebedrijven plaatsvinden. Een aantal deelnemers heeft er werk van gemaakt om per activiteit het verbruik te meten. Dit leverde de gegevens van bijlage 5 op. Sommige deelnemers met nieuwe trekkers konden het vrij makkelijk registeren maar voor de meesten is het nogal bewerkelijk (aftanken activiteit uitvoeren aftanken). Vandaar dat dit aantal metingen nogal beperkt is. Verder is een berekening gemaakt van het dieselverbruik bij transport over de weg. Dit is voor nagenoeg alle bedrijven relevant omdat er in toenemende mate grond op afstand in gebruik is. Hiervoor worden de nodige kilometers gemaakt, door de veehouder zelf en door de loonwerker. Door een berekening van dieselverbruik per kilometer x het totaal aantal verreden kilometers over de weg, is ook hiervan een inschatting gemaakt. Gemiddeld kwamen we op ongeveer 20 liter diesel per ha per km afstand per jaar. Het gemiddelde bedrijf komt daarmee op 17,9 ha x 3,7 km afstand x 20 liter = liter diesel. Met de beschikbare gegevens is voor elk bedrijf een match gemaakt van het totaalverbruik aan diesel versus een optelling van het verbruik per activiteit en kilometers over de weg. De verschillen lagen meestal tussen de 10% en 20%. Het kan zijn dat dit verschil wordt veroorzaakt door de inschatting van het dieselverbruik van de loonwerker (20% van de kosten), maar het lijkt meer waarschijnlijk dat het verschil te wijten is aan een onjuiste inschatting van het verbruik per activiteit en/of van de verreden kilometers over de weg. Hier kan nog veel meer aan gemeten worden, met name als nieuwe tractoren met verbruiksmeters zijn uitgerust. Als dat lukt kan de ondernemer zich ook beter richten op concrete besparingen. 5.4 Maatregelen Maatregelen om het dieselverbruik terug te dringen, staan in de melkveehouderij nog in de kinderschoenen. Een aantal loonwerkers (waarvan er een paar deelnamen aan de studiegroepen) geven aan volop in te zetten op dieselverbruik, omdat besparing op dieselverbruik een flinke margevergroting voor hen betekent. Een stagiair, heeft tijdens zijn bedrijfsbezoeken een inventarisatie gemaakt van maatregelen die door de deelnemers al zijn opgepakt. De resultaten hiervan zijn te zien in bijlage 6. Gezien het beperkt aantal maatregelen (ongeveer 1,5 per deelnemer) is hier nog veel te halen. Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 13

14 6 Excursie biovergister Als extra activiteit is een excursie georganiseerd naar de biovergister van Ernst van der Schans in Wehl. Gezien de discussies die we in de studiegroepen hadden over alternatieve energie en de animo om daarover door te denken, leek ons dat een geschikt initiatief. Door een beperkt aantal deelnemers heeft de excursie echter uiteindelijk niet plaatsgevonden. Deze rapportage van het project Studiegroepen Energiebesparing is opgesteld door Teus Verhoeff van PPP-Agro Advies in het kader van het traject Energieneutrale Melkveehouderij Utrecht. In Utrecht werken we toe naar een energieneutrale melkveehouderij. Een energieneutraal melkveebedrijf verbruikt op het bedrijf evenveel energie als het zelf uit duurzame bronnen (zon, wind of biomassa) opwekt. We laten zien dat het kan, wat er voor nodig is, wat het oplevert en wat het kost. Ook zoeken we de verbinding met andere sectoren en partijen op het thema energie om de innovatiekracht te bundelen. De inzet is dat de melkveesector in 2020 een kwart van de elektra verbruikt van De rest is bespaard of door de sector zelf duurzaam opgewekt. Het traject Energieneutrale Melkveehouderij maakt deel uit van de Agenda Vitaal Platteland van de provincie. De provincie Utrecht, Gebiedscoöperatie O-gen en Programmabureau Utrecht-West werken samen aan een krachtig en vitaal landelijk gebied. Waar iedereen nu, maar ook in de toekomst van kan genieten en waar ondernemers blijvend een gezond bedrijf kunnen runnen. Meer weten? Verken de mogelijkheden op 14 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

15 Bijlage 1 : Elektriciteitsverbruik 2015 per deelnemer + doelstelling 2016 kwh/jaar (2015) Kg melk/jaar kwh per jaar per Doelstelling ton melk Gem Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 15

16 Bijlage 2: Verbruik elektriciteit per bedrijfsonderdeel (tussenmeters) Verbruik per bedrijfsonderdeel (in kwh per jaar per kg melk) Woudenberg Amerongen Bunnik West Utrecht Montfoort Breukelen Gemiddeld Melkstal 7,9 10,0 10,5 5,0 13,2 10,0 9,4 vacuumpomp 15,2 13,9 25,5 15,7 17,0 10,7 17,0 16,4 compressor 12,3 12,3 AMS (inclusief compressor) 28,8 19,5 30,7 52,8 35,2 32,9 28,5 46,0 35,1 34,4 koelmachine 16,9 15,7 13,5 32,0 21,2 18,0 11,7 3,9 4,8 10,0 13,8 10,0 15,4 27,0 8,8 48,0 28,2 14,3 32,0 27,0 18,6 boilers 16,0 3,0 7,3 5,0 35,0 61,0 18,7 20,9 bronwater (all-in) 12,0 5,8 8,0 3,6 9,4 9,6 13,7 10,4 10,6 27,0 11,0 5,1 5,4 17,0 21,1 11,3 verlichting 15,7 6,0 2,6 8,1 ventilatoren stalgordijnen 0,1 0,1 koeborstel vijzels elektrisch voersysteem voeraanschuifrobot mestschuif/mestrobot 0,4 0,4 mestscheider kalverdrinkautomaat 1,5 1,3 1,4 1,4 ligboxenstal (all-in) 47,0 60,7 41,3 44,6 36,2 49,0 24,2 38,8 52,0 73,2 36,7 163,0 79,6 78,1 54,0 80,7 59,9 jongveestal 2,0 2,0 onderbemalingspomp 6,6 6,6 16 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

17 Bijlage 3: Maatregelen ter besparing van elektriciteit Woudenberg - 9 Amerongen - 7 Bunnik - 5 West Utrecht - 10 Breukelen - 7 Montfoort - 7 TOTAAL - 45 TOTAAL - 100% Investeringen gedaan gepland overwegen gedaan gepland overwegen gedaan gepland overwegen gedaan gepland overwegen gedaan gepland overwegen gedaan gepland overwegen gedaan gepland overwegen gedaan gepland overwegen melken en koelen voorkoeler % 9% 9% by-pass op voorkoeler % 0% 2% frequentiegeregelde melkpomp % 0% 13% frequentiegeregelde vacuumpomp % 0% 13% E-zuinige koelmachine % 0% 13% Warmteterugwinning % 0% 16% verlichting E-zuinige verlichting % 7% 24% tijd/schemerschakeling verlichting % 9% 18% bewegingsmelders % 4% 16% warm water nieuwe elektrische of gasboiler % 7% 16% gasgeiser % 0% 11% energiezuinige pompen watersysteem % 0% 9% Isolatie warmwaterleidingen/spoelbak % 0% 11% Afstellen/fine-tunen Melken en koelen voorkoeler (melkremmen/watertoevoer) % 9% 7% luchttoevoer/ afvoer koelmachine verbeteren % 11% 16% wtw/freeheater water beter benutten % 2% 11% Verlichting tijdschakeling verlichting anders instellen % 7% 16% verminderen nachtverlichting % 2% 11% water watertemperatuur optimaliseren % 4% 11% bronpomp optimaliseren % 2% 13% rondpompsysteem optimaliseren % 7% 20% overigen luchtinlaat compressor aanzuigen koude lucht % 7% 13% standby verbruik apparatuur verlagen % 0% 22% Totaal ,42 0,87 3,11 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 17

18 Bijlage 4: Dieselverbruik van 50 deelnemers studiegroepen Gemiddeld Maximum Minimum 10% laagst diesel/ton 10% hoogst diesel/ton Melk en grond Melkproductie Grasland 45,9 87,0 14,7 42,8 35,3 Maisland 5,5 18,0 0,0 7,8 5,8 Buitenstukken 18,1 47,0 0,0 11,6 22,5 Totaal ha 51,4 97,6 22,0 50,6 41,1 Percentage maisland Buitenstukken ha buitenstukken 17,9 47,0-11,6 22,5 ha buitenstukken / ha totaal (%) 36,3 85,7-24,0 55,9 gemiddelde afstand 3,7 13,0 0,8 2,0 5,0 Grondgebruik Melk per ha Dagen beweiding Dieselverbruik (liters) Totale dieselverbruik Prive verbruik (liter) Totaal direct verbruik bedrijf Verbruik loonwerker Totaal verbruik bedrijf percentage loonwerk (diesel) Dieselkosten (euro's) Dieselkosten totaal Literprijs 0,90 1,17 0,79 0,97 0,90 Dieselverbruik per ha Diesel per 1000 kg melk 12,6 26,2 7,7 8,4 19,9 18 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

19 Bijlage 5: Dieselverbruik per activiteit Activiteiten / aantal metingen Gem. Landwerk (liter diesel per ha) Rollen 3 3,0 Slepen 1,2 1,2 Doorzaaien Drijfmest tank ,4 8,5 10, ,9 Sleepslangen 18 18,0 Vaste mest uitrijden 20 20,0 Kunstmest strooien 0,5 0,5 Ploegen 33, ,1 Spitten 22 22,0 Fresen 15 15,0 Cultivator 7,5 7,5 Rotoren ,0 Grasland inzaaien 6 6,0 Maisland inzaaien 6 6,0 Maaien 5 3,9 5 5,9 4,6 4,8 5,9 4,9 5 7,4 4,7 6 5,2 5,4 6,4 5,3 Schoonmaaien / bloten Schudden 0,9 2,5 1,8 1,5 2,4 1,8 Harken 1,5 1,5 1,5 Opraapwagen 5 3 3,3 5 4,1 Vastrijden gras 1,5 2 2,5 1,5 1,9 Balen persen 8 8,0 Sloten/kanten maaien Slootonderhoud 4,5 4,5 Wallen frezen Greppels frezen Maisoogst Hakselaar 40 40,0 Kipper maisoogst 7 7,0 Mais vastrijden 3,2 3,2 Kipper mais 6,1 6,1 Voermengwagen + laden (liter per dag) Winter ,5 8 1,1 1,1 5,5 Zomer 4,5 4,5 Overigen (liter per jaar) Veetransport Voer aanschuiven, etc. Mest mixen Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 19

20 Bijlage 6: Maatregelen ter besparing van dieselverbruik Inventarisatie van doorgevoerde besparingsmaatregelen door de stagiair tijdens bedrijvenronde voor het verzamelen van gegevens (eind 2016) Besparingsmaatregel Frequentie Spaar-aftakas 17 Niet onnodig stationair draaien 11 Niet vol gas rijden 9 Bandenspanning* 8 Juiste trekker-werktuigcombinatie 7 Let op inkoopprijs diesel, gezamenlijk inkopen 4 Werken met laag toerental 2 Op tijd opschakelen 2 Maaien met voorwielaandrijving 2 Scherpe messen met maaien 2 Maaien zonder kneuzer 2 Geen onnodige grondbewerkingen 2 Bij aankoop nieuwe trekker gelet op dieselverbruik 2 Niet meer warmdraaien 1 Vooruit kijken tijdens wegtransport 1 Volgorde laden voermengwagen 1 Meer beweiden 1 *Bandenspanning: wanneer de loonwerker gebruik maakt van een bandenaflaatsysteem is dit ook meengenomen als besparingsmaatregel. Daarnaast werken veel veehouders met een lage bandenspanning om de bodem te sparen en niet zozeer om diesel te besparen. Toch is deze als besparingsmaatregel meegeteld. 20 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht

21 Bijlage 7: Factsheet voor besparing van dieselverbruik (gemaakt voor project ENM) Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht 21

22 22 Rapportage Project Studiegroepen Energiebesparing , Provincie Utrecht