VERSLAG VAN DE COMMISSIE

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, COM(2016) 666 final VERSLAG VAN DE COMMISSIE Samenvattend verslag over de kwaliteit van het drinkwater in de Unie waarbij de verslagen van de lidstaten voor de periode onderzocht worden, als bedoeld in artikel 13, lid 5 van Richtlijn 98/83/EG NL NL

2 SAMENVATTEND VERSLAG OVER DE KWALITEIT VAN HET DRINKWATER IN DE UNIE WAARBIJ DE VERSLAGEN VAN DE LIDSTATEN VOOR DE PERIODE ONDERZOCHT WORDEN, ALS BEDOELD IN ARTIKEL 13, LID 5 VAN RICHTLIJN 98/83/EG 1. INLEIDING De richtlijn De drinkwaterrichtlijn 1 (DWR) heeft als doel om ervoor te zorgen dat voor menselijke consumptie bestemd water veilig is. Op grond van de richtlijn moet drinkwater vrij zijn van micro-organismen, parasieten en stoffen die potentieel schadelijk zijn voor de gezondheid van de mens, door het vaststellen van normen voor de meest voorkomende schadelijke organismen en stoffen die in drinkwater aangetroffen kunnen worden. Het verslag Lidstaten zijn uit hoofde van de drinkwaterrichtlijn verplicht om de kwaliteit van het aan consumenten geleverde drinkwater regelmatig te controleren. Eens in de drie jaar moeten ze voor de Commissie een verslag opstellen van de resultaten van deze controles. Dit samenvattend verslag geeft een samenvatting van de kwaliteit van het drinkwater in de lidstaten van de EU in de periode Het voldoet aan de verplichting van de Commissie overeenkomstig artikel 13, lid 5 van de DWR om de verslagen van de lidstaten te onderzoeken en om de drie jaar een samenvattend verslag over de kwaliteit van drinkwater in de EU te publiceren. De informatie in dit verslag heeft betrekking op alle lidstaten behalve één: Kroatië is vrijgesteld van de huidige rapportageverplichting omdat het medio 2013 tot de EU toegetreden is, dus bijna aan het einde van deze verslagperiode. Dit verslag staat los van een werkdocument over de Refit-evaluatie van de DWR, dat tijdens het laatste semester van 2016 opgesteld zal worden. De richtlijn maakt een onderscheid tussen grote en kleine watervoorzieningen. Grote watervoorzieningen verstrekken gemiddeld meer dan m 3 drinkwater per dag of bedienen meer dan huishoudens. De minimale kwaliteitseisen voor water zijn voor grote en kleine voorzieningen gelijk, maar de rapportageverplichtingen gelden alleen voor grote voorzieningen. Dienovereenkomstig vat dit samenvattend verslag de drinkwaterkwaliteit in grote voorzieningen samen. Tijdens het verzamelen van de gegevens hebben 15 lidstaten (BE, BG, CY, ES, FR, GR, HU, IE, LU, MT, PT, RO, SE, SI, SK) echter op vrijwillige basis ook informatie verstrekt over kleine waterleveringsgebieden (die minder dan m³/dag verstrekken). Een algehele evaluatie van de naleving bij kleine watervoorzieningen in de EU werd niet als zinvol beschouwd omdat de beschikbare gegevens niet volledig representatief zijn voor de gehele 1 Richtlijn 98/83/EG van de Raad van 3 november 1998 betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water (PB L 330 van ) 2

3 EU, en daarom is deze informatie niet in dit verslag opgenomen. Volgens de door deze 15 lidstaten verstrekte informatie is de algemene naleving gemiddeld 98 %, en worden geen grote problemen gemeld. De Commissie is echter van mening dat aanvullende informatie nodig is om een beter beeld van de exacte situatie te krijgen, en zal dit daarom nader onderzoeken. Ingeval lidstaten informatie over kleine watervoorzieningen verstrekt hebben, wordt deze informatie aan het eind van elke landenfiche vermeld. Landenfiches die meer gedetailleerde informatie per lidstaat verschaffen zijn beschikbaar op de website van het DG Milieu van de Commissie 2. In bijlage I bij dit verslag zijn links naar nationale drinkwaterrapporten ( ) op nationale webpagina's vermeld. Kwaliteitsparameters voor drinkwater De richtlijn bevat normen voor de meest voorkomende schadelijke organismen en stoffen die in het drinkwater aangetroffen kunnen worden. In totaal moeten 48 essentiële parameters regelmatig getest en gecontroleerd worden. De richtlijn onderscheidt drie soorten parameters: microbiologische parameters, chemische parameters en indicatorparameters (beschreven in bijlage I bij de richtlijn). De twee microbiologische parameters Escherichia coli en Enterokokken hebben een parameterwaarde van nul. Met andere woorden: om de veiligheid en kwaliteit van drinkwater te garanderen, mogen deze organismen hierin niet aanwezig zijn. De chemische parameters zijn geselecteerd op basis van hun potentiële gevolgen voor de menselijke gezondheid. Chemische stoffen zijn, ongevallen daargelaten, bijna nooit in drinkwater aanwezig in concentraties die acute gezondheidseffecten veroorzaken. Chemische stoffen omvatten spoorelementen zoals arseen, nikkel en lood, andere stoffen zoals cyanide, polycyclische aromatische koolwaterstoffen of stikstofcomponenten nitraat en nitriet. De effecten van chemische stoffen hangen af van het niveau van de overschrijding, de duur van de blootstelling en de manier waarop ze het menselijk lichaam aantasten. De parameterwaarden zijn voornamelijk gebaseerd op levenslange blootstelling en een gemiddelde drinkwaterinname van twee liter per persoon per dag. De indicatorparameters hebben betrekking op parameters die indirect van belang zijn voor de kwaliteit van het drinkwater: ze dienen om aan te geven dat er iets veranderd is in de waterbron, de behandeling of de distributie van het water. Indien een overschrijding in deze groep van parameters waargenomen wordt, moet de situatie nader onderzocht en aangepast worden. Hoewel de meeste indicatorparameters geen rechtstreekse bedreiging voor de menselijke gezondheid vormen, kunnen ze door het voorkomen, de smaak of de geur van het water indirect gevolgen hebben voor de waterkwaliteit (en dus invloed hebben op de acceptatie door de consument), of kunnen ze een juiste behandeling bemoeilijken, bijv. onvoldoende desinfectie vanwege de aanwezigheid van organisch materiaal

4 De controle-eisen zijn onlangs door een wijziging van bijlagen II en III van de richtlijn bijgewerkt en aangepast aan de wetenschappelijke en technische vooruitgang 3. Deze wijziging heeft een vrijwillig gebruik van een op risico's gebaseerde aanpak geïntroduceerd om de controle uit te breiden, de frequentie te verminderen of parameters op basis van een risicobeoordeling te verwijderen. De wijziging is op 27 oktober 2015 in werking getreden en moet binnen een periode van 24 maanden door de lidstaten in nationale wetgeving omgezet worden. 2. RESULTATEN OP EU-NIVEAU Algemene informatie In de EU wordt drinkwater gewonnen uit verschillende bronnen. In het algemeen zijn de belangrijkste bronnen in de lidstaten grondwater en oppervlaktewater (bijvoorbeeld drinkwaterstuwdammen), die respectievelijk ongeveer 50 % en 36 % van onze drinkwatervoorziening uitmaken (Figuur 1). Figuur 1 Bronnen voor drinkwater in de EU ( ) De verdeling van waterbronnen wordt weergegeven in Figuur 2. 3 Richtlijn (EU) 2015/1787 van de Commissie van 6 oktober 2015 tot wijziging van de bijlagen II en III bij Richtlijn 98/83/EG van de Raad betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water. 4

5 Figuur 2 Bronnen voor drinkwater in lidstaten ( ) *In CZ is binnenwater synoniem met oppervlaktewater. In de EU worden geen officiële statistische gegevens verzameld over hoeveel mensen aangesloten zijn op de openbare watervoorziening. Figuur 3 toont het percentage van de bevolking dat bediend wordt door grote waterleveringsgebieden (> m³/dag en/of levering aan meer dan mensen). 5

6 Figuur 3 Bevolking in grote waterleveringsgebieden in lidstaten ( ) Nederland en Luxemburg bedienen 100 % van hun bevolking door middel van grote watervoorzieningen. Een aanzienlijk deel van de EU-bevolking dat niet bediend wordt door grote watervoorzieningen, wordt bediend door kleine watervoorzieningen die aan de eisen van de richtlijn moeten voldoen. Zowel de grote als de kleine watervoorzieningen in beschouwing nemend, bereiken ook Malta, Slowakije, Portugal, Frankrijk, Bulgarije en Hongarije 100 % van de bevolking, en de meeste lidstaten bereiken het grootste deel van de bevolking, met uitzondering van Roemenië waar slechts 66 % van de bevolking door grote en kleine watervoorzieningen bediend wordt. Omdat slechts 15 lidstaten verslag uitgebracht hebben over kleine watervoorzieningen, wordt deze aanvullende informatie niet weergegeven in Figuur 3. Drinkwaterkwaliteit Naleving Om de kwaliteit van het drinkwater in een waterleveringsgebied te beoordelen, is in de verslagperiode in de lidstaten een zeer groot aantal analyses verricht. 4,1 miljoen van microbiologische parameters, 7,1 miljoen van chemische parameters en 17,5 miljoen van indicatorparameters. 6

7 Voor elke parameter was informatie over naleving beschikbaar. Het percentage naleving weerspiegelt de verhouding tussen het aantal geanalyseerde monsters en het aantal waargenomen overschrijdingen. Als ten minste 99 % van alle analyses die in een bepaald jaar verricht zijn aan de gegeven norm voldoen, wordt de lidstaat beschouwd als in overeenstemming met de richtlijn voor de betreffende parameter. Overschrijdingen van de indicatorparameters betekenen om de bovengenoemde redenen (als er geen directe bedreiging voor de menselijke gezondheid is) niet noodzakelijkerwijs niet-naleving van de richtlijn. Figuur 4 toont het percentage van naleving voor de verschillende parametergroepen in de EU. Uit de resultaten blijkt een hoge naleving van meer dan 99 % voor microbiologische en chemische parameters. De aanwezigheid van de twee microbiologische parameters E.coli en enterokokken in een drinkwatermonster kunnen erop wijzen dat verontreiniging in een waterbron of in het waterleidingnet plaatsgevonden heeft. Detectie van E. coli of enterokokken in een drinkwatermonster wordt als een overschrijding beschouwd. Indicatorparameters (behalve kleur, geur, smaak en troebelheid) bereiken in de rapportageperiode bijna 99 % naleving. Figuur 4 Nalevingspercentage voor de parametergroepen microbiologische, chemische en indicatorparameters voor de rapportageperiode in de EU Figuur 5 toont de informatie over naleving voor de afzonderlijke chemische parameters in de EU. 7

8 Figuur 5 Nalevingspercentages voor de chemische parameters in de EU ( ) 4 Arseen toont, in tegenstelling tot bijna alle andere parameters, het laagste nalevingspercentage met 98,83 %. Dit relatief lagere nalevingspercentage (maar nog altijd hoger dan 98,8 %) wordt voornamelijk veroorzaakt door stroomgebiedkenmerken en is te wijten aan geologische achtergrondconcentratie die bijvoorbeeld in Hongarije of Italië aangetroffen kan worden. Figuur 6 geeft de informatie over overschrijdingen voor afzonderlijke indicatorparameters weer. Omdat een aantal indicatorparameters geen numerieke waarde, zoals kleur, smaak, geur of troebelheid hebben, geeft de figuur geeft enkel een overzicht van de overschrijdingen en geeft niet de niet-naleving van de richtlijn weer. Parameters die echter het vaakst overschrijdingen van deze groep indicatorparameters laten zien zijn totale organische koolstof (total organic carbon of TOC) en ijzer. TOC alleen is niet schadelijk. Het is een indirecte meting van organische moleculen die in water aanwezig zijn en als koolstof gemeten worden. Het is een indicator van de gezondheid en veiligheid van bronwater en de kwaliteit van leidingwater, en houdt verband met bijproducten van desinfectie. Na reactie met een ontsmettingsmiddel kan het schadelijke bijproducten produceren. TOC is ook belangrijk voor het optimaliseren en daardoor reduceren van kosten die verbonden zijn aan een behandelingsproces. Het probleem van natuurlijk ijzer/mangaan-bevattend water is dat het 4 Afkortingen in figuur 5: T = totaal, I = individueel. 8

9 opgelost ijzer en mangaan geoxideerd worden en van een kleurloze, opgeloste vorm veranderen in een gekleurde, vaste vorm. Figuur 6 Nalevingspercentages voor de indicatorparameters in de EU ( ) 9

10 Kader 1 Pesticiden in drinkwater De DWD stelt een concentratielimiet vast van 0,1 μg/l voor afzonderlijke bestrijdingsmiddelen en 0,5 μg/l voor de totale hoeveelheid pesticiden. De lidstaten controleren een aanzienlijk aantal bestrijdingsmiddelen en metabolieten (afbraak- en reactieproducten) in drinkwater die op nationaal niveau gekozen worden en dus voor elke lidstaat specifiek zijn. Alleen de pesticiden die waarschijnlijk in een bepaalde watervoorziening aanwezig zijn, moeten gecontroleerd worden. Voor rapportagedoeleinden is tussen de Europese Commissie en de lidstaten een shortlist van 13 pesticiden overeengekomen. Voor deze pesticiden werden voor verslag uitgebracht over de controlefrequentie en niet-naleving. Hoewel verslag uitbrengen over de shortlist van pesticiden een geharmoniseerde aanpak en vergelijkbaar is, geeft dit geen volledig beeld van alle pesticiden en alle relevante metabolieten die in een land aangetroffen worden. De onderstaande figuur toont het percentage grote waterleveringsgebieden dat gecontroleerd is op het voorkomen en overschrijden van pesticiden van de shortlist in de EU tijdens de verslagperiode Atrazine Simazine Diuron Terbutylazine Atrazine-Desethyl Isoproturon Methylchloor-fenoxyazijnzuur Bentazon Mecoprop 2,4-D Bromacil 2,6-dichlorbenzamide S-Metolachloor Gecontroleerde grote watervoorzieningen* [%] *Alleen de pesticiden die waarschijnlijk in een bepaalde voorziening aanwezig zijn hoeven gecontroleerd te worden De lage controlewaarden (gemiddeld 27,4 %) illustreren dat de aanpak van de controle die in de DWR voorzien is, geen integrale beoordeling voor de hele EU van verontreiniging door pesticiden in drinkwater mogelijk maakt, hoewel de gerapporteerde nalevingspercentages consistent hoog zijn (totaal meer dan 99,9 %, zie figuur 5). Op basis van een enquête die in de lidstaten uitgevoerd is, heeft de Commissie een bijgewerkte lijst van zorgwekkende pesticiden en de metabolieten beschikbaar gesteld die voor controleprogramma's in aanmerking genomen kan worden

11 Oorzaken van niet-naleving De drinkwaterrichtlijn verplicht de lidstaten om verslag uit te brengen over de oorzaken en herstelmaatregelen voor gevallen van niet-naleving die in een waterleveringsgebied ontdekt worden. De oorzaken van overschrijdingen worden geclassificeerd als "catchment related" (stroomgebied-gerelateerd), "treatment related" (behandeling-gerelateerd) en "distribution related" (distributie-gerelateerd) (openbaar netwerk en binnenlands netwerk). Figuur 7 toont het aantal analyses dat overschrijdingen veroorzaakte voor belangrijkste parameters. Tijdens de verslagperiode werden de meeste overschrijdingen gerapporteerd voor colibacteriën, gevolgd door ijzer, totale organische koolstof en ammoniumnitraat. De meeste van deze parameters zijn indicatorparameters die geen directe bedreiging voor de menselijke gezondheid vormen. Figuur 7 Aantal analyses dat overschrijdingen veroorzaakte voor de parameters van de drinkwaterrichtlijn in de EU ( ). Aantal analyses Colibacteriën IJzer Totaal organische koolstof Ammonium Kiemgetal Mangaan E.coli ph Enterococcus Chloride Sulfaat Aluminium Clostridium Arseen Nitriet Lood Geleidbaarheid Fluoride Nitriet kraan Natrium Nikkel Nitraat/nitriet formule Figuur 8 toont de verschillende oorzaken voor de meest gerapporteerde parameters. Hoewel oorzaken voor overschrijdingen als gevolg van de biologische parameters (colibacteriën, kiemgetal, enterokokken, E-coli, Clostridium) en ijzer niet exact gespecificeerd kunnen worden, zijn overschrijdingen van ammoniumnitraat, mangaan, ph, chloride, (II) sulfaat, arseen en nitriet voornamelijk stroomgebied-gerelateerd. Totale organische koolstof en aluminium zijn voornamelijk behandeling- gerelateerd, en lood houdt duidelijk verband met problemen in het binnenlandse waterleidingnet. 11

12 Figuur 8 Oorzaken van niet-naleving voor de meest gerapporteerde parameters 0% 20% 40% 60% 80% 100% Colibacteriën IJzer Totaal organische koolstof Ammonium Kiemgetal Mangaan E.coli ph Enterococcus Chloride Sulfaat Aluminium Clostridium Arseen Nitriet Lood Stroomgebied-gerelateerd Andere oorzaken Gecombineerde oorzaken Onbekend Gerelateerd aan binnenlands distributienetwerk Gerelateerd aan openbaar distributienetwerk Behandeling-gerelateerd Landenvergelijking Niet-naleving van de parametergroepen op nationaal niveau in de lidstaten wordt weergegeven in tabel 1. De beoordeling is gebaseerd op het gemiddelde nalevingspercentage voor elke parametergroep voor de jaren Tabel 1 Nalevingspercentages op nationaal niveau in de lidstaten ( ) Land Microbiologische parameters Chemische parameters Indicatorparameters* AT 99,84 99,9 99,6 BE 99,75 99,9 99,1 BG 99,25 99,5 99,3 CY 99,01 99,9 96,3 CZ 99,91 99,9 99,2 DE 99,88 99,9 99,7 DK 99,80 99,8 98,6 EE 99,99 99,8 99,1 ES 99,62 99,8 99,4 FI 100,00 99,9 99,6 FR 99,84 99,8 99,4 GR 99,64 99,9 99,5 12

13 Land Microbiologische parameters Chemische parameters Indicatorparameters* HU 99,71 98,6 97,1 IE 99,97 99,5 99,3 IT 99,20 99,6 99,6 LT 100,00 99,3 99,0 LU 99,77 100,0 99,5 LV 99,92 100,0 98,7 MT 100,00 99,9 90,1 NL 99,97 100,0 100,0 PL 100,00 100,0 99,8 PT 99,57 99,9 99,3 RO 99,69 99,7 99,2 ZO 99,94 100,0 99,1 SI 99,25 100,0 98,7 SK 99,52 100,0 99,4 UK 99,98 99,9 99,9 Nalevingspercentage % Nalevingspercentage % Nalevingspercentage < 98 % *met uitzondering van geur, smaak, kleur en troebelheid Wat betreft de microbiologische parameters meldden alle lidstaten nalevingspercentages van %. Met betrekking tot de chemische parameters meldden 26 lidstaten nalevingspercentages van %, en alleen Hongarije meldde naleving van iets minder dan 99 %. Voor de indicatorparameters hadden drie lidstaten een nalevingspercentage tussen 98 % en 100 %, drie lidstaten tonen een nalevingspercentage van minder dan 98 % en 21 lidstaten bereikten een niveau van naleving van meer dan 99 %. Voor indicatorparameters rapporteerde Malta een vrij laag gemiddeld nalevingspercentage van 90,1 % vanwege zeer lage nalevingspercentages voor wat betreft chloride. Over het algemeen zijn geen grote verschillen tussen lidstaten waargenomen. Figuur 9 toont het percentage van de verschillende soorten genomen herstelmaatregelen (bijvoorbeeld bronmaatregelen, vervanging van de bron, reparatie, reiniging en desinfectie ). De maatregelen zijn voor de drie belangrijke parameters colibacteriën, arseen en lood. 13

14 Figuur 9 Percentage van de herstelmaatregelen voor de geselecteerde water kwaliteitsparameters in Europa ( ) Colibacteriën Arseen Lood (C = stroomgebied; D = binnenlands distributienetwerk; E = noodgeval P = openbaar distributienetwerk; T = behandeling) Voor de aangetroffen verontreinigingen met colibacteriën hadden de meeste herstelmaatregelen (67 %) betrekking op het openbare distributienetwerk, de infrastructuur voor behandeling en de werking hiervan (dat wil zeggen door middel van betere desinfectie). Herstelmaatregelen om hoge concentraties arsenicum in drinkwater zoveel mogelijk te beperken hadden meestal betrekking op behandeling (46 %) of stroomgebied (29 %). In het geval dat de concentratie van lood de parameterwaarde overschrijdt, bestond 67 % van de gerapporteerde herstelmaatregelen uit de vervanging van loden leidingen in het binnenlandse distributienetwerk. Samenvattend kan geconstateerd worden dat de onderliggende oorzaak van problemen in verband met specifieke parameters of groepen van parameters voor drinkwaterkwaliteit op 14

15 verschillende punten van de leveringsketen van drinkwater gevonden kan worden: waterbron, behandeling, distributie en einde van de leiding - de consument. Dit suggereert dat, gezien deze verschillende oorzaken van niet-naleving op verschillende punten, bruikbare controleprogramma's ingesteld zouden moeten worden met het doel om snel herstelmaatregelen te nemen om een gezonde drinkwatervoorziening in Europa te behouden. De keuze voor de middelen en maatregelen om te zorgen voor naleving wordt aan de lidstaten overgelaten, omdat zij het best de lokale situatie van de waterkwaliteit kunnen begrijpen en passende antwoorden kunnen bieden voor lokale reële problemen. Wanneer echter vastgesteld wordt dat door structurele problemen veroorzaakte niet-naleving blijft bestaan en herstelmaatregelen niet voldoende zijn om de drinkwaterkwaliteit te herstellen, kan de Commissie maatregelen nemen op grond van een potentieel geval van schending van het Unierecht. De Commissie probeert snel met de betrokken lidstaat het onderliggende probleem op te lossen door middel van een gestructureerde dialoog, en indien de betrokken lidstaat geen oplossing implementeert om de vermoedelijke schending van het EU-recht te herstellen, kan de Commissie een formele inbreukprocedure starten. Door de algemene hoge naleving is dit tot nu toe slechts in enkele gevallen nodig geweest. 3. CONCLUSIE Dit samenvattend verslag toont aan dat nalevingspercentages voor parameters die direct de kwaliteit van het aan de consumenten geleverde drinkwater weerspiegelen, tijdens de verslagperiode voor het eerst in alle lidstaten ten minste 99 % bedragen, op één uitzondering na. Dit is een positieve prestatie die de inspanningen van alle betrokkenen voor de juiste uitvoering van de drinkwaterrichtlijn weerspiegelt. Op het moment van publicatie van dit verslag wordt een gedetailleerd evaluatieverslag over de DWR 6 opgesteld, waarin onder meer ook het rapportageysteem beoordeeld wordt. Tegelijkertijd wordt een gezondheidstest van de EU milieubewaking en -rapportage 7 uitgevoerd. Deze beide initiatieven zullen waarschijnlijk verdere conclusies en follow-up bevatten om de rapportage krachtens de drinkwaterrichtlijn te verbeteren. 6 Verwijzing opnemen wanneer gereed 7 Verwijzing opnemen wanneer gereed 15

16 Bijlage I: Links naar nationale drinkwaterrapporten en -informatie ( ) MS Webpagina's rapporten van lidstaten AT BE BG CY Expand=1&Seq=1 CZ DE DK pdf/manage_document EE ES FI FR GR HU IE IT LT LU LV MT NL PL PT uprincipal%5cdocumentacao%5cpublicacoesirar&section=menuprincipal&folderpath=%5croot%5c Contents%5cSitio%5cMenuPrincipal%5cDocumentacao&BookTypeID=3&BookCategoryID=1 RO ZO SI SK UK 16