de nalatenschap van de familie van der kop DE COLLECTIE VAN DER KOP

Transcriptie

1 de nalatenschap van de familie van der kop DE COLLECTIE VAN DER KOP In Schoonhoven zijn geen inwoners meer met de achternaam Van der Kop. De laatste vertrok in 1925 uit de stad. In de vorige eeuwen was de naam wel bekend. Generaties Van der Koppen komen voor in de uittreksels van de burgerlijke stand. Uit dit geslacht zou een niet onverdienstelijk kunstschilder en een ingewikkelde nalatenschap voortkomen. Stamboom familie Van der Kop en hun relatie met Schoonhoven De stamboom van de familie van der Kop is terug te halen tot in de 16 e eeuw. Rond 1595 wordt ene Willem Corneliszoon van der Kop in Voorschoten geboren. Deze krijgt rond 1625 een zoon Lauris Willemszoon. Rond 1655 komt er weer een Cornelis en deze krijgt in 1684 in Zoeterwoude een zoon die hij Korsiaan noemt. In 1723 wordt in Leiden weer een Cornelis geboren, die notaris wordt. Hij trouwt met de vermogende Cornelia Elisabeth van Beusichem. Hun zoon Hendrik (Henricus Christiaan) wordt in 1747 (25 februari 1759?) in Leiden geboren. Hij trouwt in 1776 met Johanna Anna Kreet. Wanneer ook hij notaris is, trekt hij naar Schoonhoven. Als Mr. Henricus Christiaan van der Kop groeit hij uit tot één van de regenten van de stad Schoonhoven. Hij is er ook Militair-Auditeur en als fervent Oranje aanhanger vervangt hij op 21 september 1787 de patriotsgezinde secretaris Van Overveldt, die vlucht voor de inval van de Pruisen. Van 1787 tot 1810 is hij notaris te Cabauw en van 1811 tot 1817 te Schoonhoven. Maar wanneer in 1795 de Fransen binnenvallen wordt hij weer afgezet en komt Van Overveldt terug op zijn post. Blijkbaar zitten gevoelens niet in de weg want in de Franse Tijd is hij keizerlijk notaris. Van juni 1804 tot februari 1805 is hij even Hoofd-Officier (Baljuw) van de stad Schoonhoven stadssecretaris en griffier Johanna Anna Kreet sterft in 1788 waarschijnlijk in het kraambed en in 1789 huwt H.C. van der Kop de vermogende Anna Catharina Croiset. Uit dit huwelijk worden zes kinderen geboren, waarvan de drie zonen allemaal een tweede achternaam meekrijgen. Dit is vòòr de Franse tijd een traditie bij adellijke families waarbij het tweede deel vaak verwijst naar een streek of landgoed waar de familie vandaan komt of in haar bezit heeft. Hier gaat het om het doorgeven van de naam van oma van der Kop (van Beusichem) en de familienamen van opa en oma van moeders zijde (Croiset en Groeneveld). Hendrik van der Kop overlijdt op 15 december 1829 in Schoonhoven. Zijn vrouw Anna Catharina overlijdt op 18 februari 1839 in Schoonhoven. Wijnhandelaar De derde zoon, Henricus Johannes Elisa Groeneveld van der Kop ( ), grossiert in drank. Hij trouwt op 19 juni 1820 met Maria Boonders ( ). Zij krijgen samen 12 kinderen waarvan er acht sterven voordat zij volwassen zijn en één op twintigjarige leeftijd tijdens een scheepsramp bij Zuidoost Borneo. Maria Boonders sterft nog geen half jaar daarna. Op 18 juli 1861 trouwt hij met Charlotte Margaretha Clasina van Hengel, dochter van de bekende theoloog Wessel Albertus van Hengel.

2 Volgens de Kadastrale Atlas van 1832 is de weduwe van Hen(d)ricus Christiaan eigenaar van het huis en erf aan Haven oost 25 (Het Brabants hoedje) en een tuin met tuinhuis gelegen aan de Oude singel ter hoogte van de Jacoba van Beierenstraat. Zoon Arnoldus Samuel Croiset is eigenaar van het huis en erf aan Haven oost 65, Haven west 66, een huis aan de Korte Weistraat 11 en een stal en erf aan de Korte Weistraat 9. Hij staat genoteerd als weduwnaar en rentenier met drie jonge kinderen van 9, 8 en 7 jaar oud. Zoon Henricus Johannes Eliza Groeneveld bezit huis en erf aan Haven west 54, Voorhaven 11, Koestraat 41 en een pakhuis aan Haven west 8. H.J.E. van der Kop lijkt eigenaar van het bekende Heerenlogement in Schoonhoven en bezit drie pakhuizen met kantoorruimte aan de westzijde van de Koestraat met grond aan de Havensloot. Vanaf 1875 is er een vennootschap met zijn jongste zoon Carel Wilhelm en gaat het bedrijf verder onder de naam Firma Groeneveld van der Kop & Compagnie. Hij overlijdt in 1879 en een jaar later verruilen beide zonen de Hervormde Gemeente voor de Remonstrantse Gemeente. Een foto van rond 1880, fotograaf E. Noteboom, Schoonhoven. Van links naar rechts C.L. van Willenswaard, Gerrit Jan Niekerk, Janus Brandwijk, Adrianus Johannes Groeneveld - van der Kop, Pieter van Sonsbeek, Carel Wilhelm van der Kop en Gerrit Greup. Een gezelschap van zilversmeden en handelaren in dranken.

3 Intermezzo: Huiselijk geweld Op 19 augustus 1811 speelt zich een spraakmakende zaak af voor de Schoonhovense vrederechter. De burgemeester heeft bericht ontvangen dat de stadssecretaris en griffier H.C. van der Kop zijn vrouw en kinderen op een verregaande manier heeft beledigd en herhaaldelijk heeft gedreigd zijn oudste zoon Louis Etienne van Beusichem te zullen vermoorden. Wanneer 21 augustus de burgemeester en de vrederechter hem thuis opzoeken om tot bedaren te brengen, levert dat niets op. Zij besluiten Van der Kop in één van de vertrekken van het stadhuis op te sluiten om het gezin te beschermen. Het blijkt geen eenmalig incident te zijn, en ze ontstaan als gevolg van de inname van teveel sterke drank. De vrederechter bepaalt dat mevrouw Van der Kop een officiële aanklacht moet indienen tegen haar man. Ook de zoon dient een aanklacht in tegen zijn vader. Op 26 augustus treedt een extra zware bemanning van de rechtbank aan om een oordeel te vellen. Van der Kop betuigt zijn spijt en komt er vrij goed van af met enkel een maximale geldboete van 5 francs. Met een bevende handtekening ondertekent hij het proces-verbaal. 1 Intermezzo: Louis Etienne van Beusichem Op 13 augustus 1824 berichten de ouders van het overlijden van hun oudste zoon Louis Etienne van Beusichem van der Kop. Hij is dan al Oud Secretaris van de residentie Palembang en Banka in Nederlands Indië. Hij overlijdt op 12 mei aan boord van het schip de Aurora op haar terugreis en is pas tweeëndertig jaar oud. Intermezzo: Aanwezige sporen in de Zilverstad Schoonhoven De Hervormde Gemeente van Schoonhoven bezit nog een zilveren Avondmaalstel dat werd geschonken ter nagedachtenis aan Maria Boonders. In het verdiepte gladde plat staan de alliantiewapens van Van der Kop en de inscriptie: geschenk aan de kerck der hervormde gemeente te schoonhoven ter voldoening aan het verlangen van mijne geliefde echtgenote maria boonders overleden den 26. mei h.j.e. groeneveld van der kop. Intermezzo: Croiset-van der Kop De naam Croiset-van der Kop is nog steeds een bekend geslacht. Via de lijn van Arnoldus Samuel Croiset en zijn zoon Arnoldus Croiset-van der Kop komen we bij drie dochters die opvallen door creativiteit. Anna Catharina is doctor in de Filosofie, slaviste en schrijft diverse boeken. Johanna is schilderes, lerares Frans en bevriend met het schildersechtpaar Hendrik Willem Mesdag en Sientje Mesdag van Houten (zus van minister Samuel van Houten). Na het overlijden van hun achtjarige zoon Klaas Mesdag wordt de band nog hechter omdat Johanna ook een zoon van die leeftijd heeft. Charlotte Henriette is ook schrijfster en schilderes en bevriend met het echtpaar Mesdag. Van haar bestaat een portret dat Sientje Mesdag-van Houten in 1886 maakt. Portret van Charlotte Henriette Croiset van der Kop Door Sientje Mesdag - van Houten Gedateerd 1886 Den Haag De Mesdag Collectie, cat.nr. nr. 239

4 Opvolging in de wijnhandel De oudste zoon Adrianus Johannes Groeneveld trouwt op 17 september 1862 met Samuellina Maria van Kelckhoven, dochter van Willem Carel van Kelckhoven, directeur van de posterijen. Mogelijk werkt hij tot 1875 bij zijn vader in de wijnhandel maar vanaf 1875 begint hij Wijnhandel Firma A.J. van der Kop. Niet helemaal duidelijk is of dit in goede verstandhouding gebeurd. Er bestaat een bijzondere advertentie van firma Groeneveld van der Kop & Co. uit 1882 waarin de lezer er op wordt gewezen dat er tussen beide firma s volstrekt geen handelsrelatie bestaat. Naast handelaar in wijn is hij ook bestuurlijk actief. Opmerkelijk is zijn belangstelling voor kunst door als correspondent van Arti et Amicitiae voor deze regio op te treden. Er worden vier zonen en drie dochters geboren waarvan er twee de volwassenheid niet halen. Zoon Willem Carel, geboren op 25 augustus 1869, is het vijfde kind die vanaf 1888 in de wijnhandel gaat, als derde generatie. Omdat hij dan nog geen 21 jaar oud is wordt hem door het Kantongerecht in Schoohoven handlichting verleend. A.J. Groeneveld van der Kop overlijdt op 8 september 1898 in Schoonhoven. Zijn vrouw Samuellina leeft nog tot 1924 en wordt bijna 87 jaar. Familie achtergrond Op 11 juni 1900 trouwt Willem Carel van der Kop, 31 jaar oud, met de 27 jaar oude Wilhelmina Gerarda Hoogendijk. Zij is ook in Schoonhoven geboren, op 27 april 1873, en is de dochter van Willem Hoogendijk en Cornelia Johanna van Solinge uit Schoonhoven. Zij krijgen drie kinderen; de tweeling Adrianus Johannes (Ad) en Johanna Cornelia wordt geboren op 2 juni 1901 en op 11 april 1903 volgt Henricus Johannes Eliza (Han). Na de dood van opa Adrianus Johannes Groeneveld in 1898 woont omoeke (oma) Samuellina een poosje bij hen in - of zijn zij misschien gaan wonen bij oma - op Tol 9 in het huis met het Gouden Hooft, dan nog de Korte Dam genoemd. In dat pand van wijlen J. Dekker Wilschut is vanaf februari 1876 behalve de handel in wijnen, ook de grossierderij in bier, zouten en azijn benevens Handel in Gedistilleerd van A.J. van der Kop gevestigd, nadat hij in 1875 zijn eigen firma A.J. van der Kop heeft opgericht. Twee zusters van oma, Christina Cornelia (wordt 81 jaar) en Johanna Maria Wilhelmina (wordt 91 jaar) wonen er - vanaf ook. Aan de achterzijde, op de hoek van de Scheepmakershaven en de Veerstraat bevindt zich een pakhuis (nr 14) en afzonderlijke bovenwoning (nr 12). Het pand Tol 12 is ook eigendom van de A.J. van der Kop.

5 Intermezzo: Van Olympisch deelnemer tot Politiek Delinquent Carel Wilhelm, de broer van Adrianus Johannes Groeneveld, gaat in 1875 een vennootschap aan onder de naam Firma Groeneveld van der Kop. Hij trouwt met Francoise Charlotte Vreede. Hij overlijdt in 1908 in Den Haag. Hun zoon Jacob, een achterneef van Han en Ad, doet in deze periode mee aan de Olympische Spelen in Londen. Hij is beroepsmilitair (kapitein van het Corps Mariniers) en maakt deel uit van het revolverteam dat zesde wordt. In de individuele wedstrijd eindigt hij met 447 punten op de twaalfde plaats. Jacob van der Kop is op 25 juli 1868 in Schoonhoven geboren. In 1899 trouwt hij met Moggy van Sillevoldt, die in 1922 na een korte ziekte overlijdt. Vijf jaar later trouwt hij opnieuw met Antonia Marijt. Uit dit huwelijk wordt in 1929 nog een zoon Koos geboren. Jacob is dan al 60 jaar oud. Dat hij op 26 januari 1945 op 76 jarige leeftijd in Vught overlijdt, roept vraagtekens op. Overlijdensakte no. 95 van 30 januari vertelt dat de verpleegster Maria Adriana Hageman de aangifte doet. Het laatst bekende contactadres is Van Weedestraat 30 in Soest. In januari 1945 is Kamp Vught onder Nederlandse autoriteit een plaats waar foute Nederlanders onder erbarmelijke omstandigheden worden gedetineerd. Verhalen vertellen dat het regime dat er werd gevoerd nog slechter was dan het Duitse regime daarvoor. Een triest voorbeeld is het verhaal van een vrouw die 4 jaar in Vught zit omdat zij beschuldigd wordt van aardappels schillen voor de Wehrmacht. Het naoorlogse strafkamp is een schandvlek in de Nederlandse geschiedenis. Er vallen veel slachtoffers en mogelijk is Jacob er één van. Hij zit daar als Politiek Delinquent en als "Zivilist" (burger) gevangen. Waarvan men hem beschuldigt is niet bekend, mogelijk ten onterechte want dat gebeurt in de naoorlogse hysterie vaak. Hij wordt begraven in vak B, rij 1, graf 3. Veel graven krijgen geen naamsvermelding maar slechts een nummer. De begraafplaats bij kamp Vught is verboden terrein en raakt al snel ernstig verwaarloosd. Eind jaren 60 besluit de regering na politiek geharrewar dat de slachtoffers van Kamp Vught herbegraven moeten worden op de Duits Militaire begraafplaats Ysselsteyn, in plastic want het mag niet veel kosten. De graven worden verspreid over de begraafplaats en bewust niet bij elkaar in een vak begraven. De administratie is niet altijd zorgvuldig. Soms worden bewust foutieve gegevens verstrekt om te misleiden, of om familie in bescherming te nemen. Soms zweeg de familie uit schaamte voor het verleden van de betreffende persoon. Op 2 september 1968 wordt het stoffelijk overschot van Jacob herbegraven in graf AZ Op het grafkruis staat echter vermeld: Johannes van de Kop, 25 juli januari 1945 Koos emigreert na de oorlog naar Canada. Zijn moeder volgt hem in Er worden twee kleinkinderen in Canada geboren. Weten zij van de geschiedenis van hun opa en dat hij onder een verkeerde naam in Ysselsteyn begraven ligt? Bronnen: Piet Lauwen ( en F. R. Munckhof, Findagrave volunteer

6 Jeugdjaren en ontwikkeling Ad en Han beginnen allebei al jong met schetsen en tekenen. Ad heeft een vrolijk karakter, een echte bon vivant. Hij trekt vaak met een schetsboek de polder in en zijn liefde voor het landschap wordt daar al ontwikkelt. Han is een kind met een ernstiger aard en lijkt veel op zijn vader. Hij is gedetailleerd, nauwkeurig en blijkt al snel de meest getalenteerde van de twee te zijn. Zijn jeugdtekeningen zijn van verbazingwekkende kwaliteit, vaak illustratief en van een klein formaat. Het zijn potloodschetsen en inkttekeningen, meestal ingekleurd met dekverf. Ze doen sterk denken aan het werk van de Engelsman Aubrey Beardsley en Rie Cramer die in 1906 bekendheid krijgt met haar boek Van meisjes en jongetjes. Het is mogelijk dat Han hun werk heeft gekend vanuit kinderboeken en tijdschriften maar bewijzen zijn er niet. Feit is wel dat deze illustratoren in hun tijd baanbrekend vernieuwend zijn in hun ideeën van kindertekeningen. Niet langer moralistisch vinger wijzend, maar kindvriendelijke plaatjes die de belevingswereld van het kind volgen. Het is bijzonder dat Han ook die gedachten volgt terwijl hij zelf nog zijn jeugd beleeft. In vergelijking met het werk van Rie Cramer is hij soms eerder met onderwerpen bezig dan zij. Verder maakt Han ook tekeningen in de beladen lijnsymboliek van Jan Toorop.

7

8 Jeugdjaren Het overnemen van de wijnhandel trekt geen van beide jongens. Dit stelt vader Willem Carel mogelijk teleur want het bedrijf is al drie generaties lang in de familie. Hij is een gerespecteerd inwoner van de stad en vervult er diverse bestuurlijke functies. Op 5 juli 1907 wordt hij gekozen als lid van de gemeenteraad en doet dit tot 5 juli Hij is ook jarenlang bestuurslid en enkele jaren voorzitter van de vereniging Volksonderwijs en weet zo te ijveren voor goed onderwijs in Schoonhoven. Ook is hij als secretaris een gewaardeerd medebestuurslid van de Nutsspaarbank, terwijl hij ook van de Warme Spijsuitdeling secretaris is. Net als zijn vader is ook hij correspondent voor Arti et Amicitiae, de Vereniging tot Bevordering van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Vanaf 1914 beweegt hij zich om onduidelijke redenen steeds minder in het openbare leven van Schoonhoven maar behoudt wel de sympathie van de inwoners, die hem hoogachten om zijn aangename omgangstoon en om wat hij voor de stad heeft gedaan. Hij is verder lid van de Kegelclub Recht naar het doel en de loge De Waare Broedertrouw in Gouda (vrijmetselarij). Ad gaat na de Lagere School in 1915 naar de Rijks Hogere Burgerschool (H.B.S.) in Gouda, voor een driejarige cursus. Han volgt hem twee jaar later. Na de H.B.S. vindt Ad een baan als landmeter bij Rijkswaterstaat. In het najaar van 1919 ziet moeder Van der Kop dat er problemen zijn bij de 16 jarige Han, die het in Gouda niet naar zijn zin heeft. Hij is ongemotiveerd en vindt dat zijn doel, het ontwikkelen van zijn tekentalent, daar onvoldoende gestimuleerd wordt. Hij wil weg van de HBS. Moeder bezoekt in het najaar van 1919 de Rijksakademie in Amsterdam om te informeren naar de mogelijkheden daar. Han is echter nog te jong om te worden aangenomen en een afgeronde HBS opleiding is noodzakelijk. In mei 1920 schrijft zij een wanhopige brief aan de professoren van de Rijksakademie om nog eens te horen of het echt onmogelijk is om zonder HBS diploma te worden toegelaten? Zij wil graag een gesprek met de professoren om de belangen van haar zoon te behartigen. Nog liever komt zij met haar inmiddels 17 jarige zoon en zijn tekeningen naar Amsterdam om hen te overtuigen van zijn talent. Daar heeft zij een goede en wat paniekerige reden voor: Han is zo ongemotiveerd geraakt dat hij zijn derde jaar HBS niet lijkt te gaan halen. Ook noemt zij financiële obstakels voor een studie aan de Rijksakademie, waarover zij tegelijk graag wil praten. Er volgt vrij snel een uitnodiging voor een gesprek en moeder en zoon gaan op maandag 17 mei naar Amsterdam. Moeder heeft dan al wat werk van Han per post vooruit gestuurd: een recent boek met aparte bijlage van eigen werk en fantasie, en een boek van vroeger werk met nagetekende en vergrote tekeningen. Zij hoopt hiermee de professoren alvast te imponeren vermeldt er bij dat Han niet meer tekenles heeft gehad dan wat hij op de HBS krijgt

9 Intermezzo: De Waare Broedertrouw De Goudse Vrijmetselaarsloge 'De Waare Broedertrouw' bestaat nog steeds. Zij zoekt inspiratie vanuit het verleden en is gericht op de toekomst. Belangrijke kenmerken zijn eigen verantwoordelijkheid nemen, jezelf leren kennen, kennis delen en het zoeken naar normen en waarden, zonder daarbij dogmatisch te zijn. Symboliek en ceremoniële bijeenkomsten spelen in de Vrijmetselarij een voorname rol. Intermezzo: Rijks Hogere Burgerschool in Gouda De school ontstaat in 1863 en is gevestigd in het gebouw van de huidige GSG Leo Vrooman. Het doel is een algemene opleiding voor velerlei beroepen te bieden en daarmee jongelieden uit de gezeten burgerij voor te bereiden op 'hogere' posities in de maatschappij. Zij is bestemd voor dat deel van de burgerij dat geen wetenschappelijke opleiding verlangt, maar wel prijs stelt op een brede algemene ontwikkeling, nodig voor het vervullen van belangrijke functies in handel en industrie. Nadruk ligt op het onderwijs in wiskunde, exacte vakken en moderne talen. Intermezzo: Willem Hofker Misschien heeft moeder het verhaal van Willem Hofker gekend. Deze was zó begaafd dat hij in 1916, pas veertien jaar, toch door directeur Antoon der Kinderen werd toegelaten tot de Rijksakademie, al lag zijn leeftijd ver onder de leeftijd voor toelating. De Rijksakademie van Beeldende Kunsten aan de Stadhouders kade 86 in Amsterdam

10 In Amsterdam wordt al snel duidelijk dat Han niet kan starten aan de Rijksakademie, ook al wordt zijn werk gunstig ontvangen. Er wordt gezegd eens te informeren bij een zekere Van Leer (Firma van Leer). Maar die maakt moeder direct duidelijk dat hij geen leerlingen meer kan gebruiken. Zijn advies is om in de omgeving een school voor tekenonderricht te zoeken en Han op de HBS vooral zijn talen te laten volgen. In een wanhopige brief schrijft moeder Van der Kop opnieuw een brief naar de professoren in Amsterdam: De omstandigheden van mijn jongen noodzaken mij echter U weer met uwe aandacht lastig te vallen. Zij wil graag horen wat de professoren van het advies van Van Leer vinden en hoe zij dit praktisch moet oplossen? Ze vreest dat met dit voorstel de ijver en werklust van Han niet in de goede richting worden geleid. Moeder neemt nu ook een externe deskundige in de arm en laat Han testen door de Vereniging Plaats voor begaafden in Amsterdam. Deze stelt zich ten doel begaafde jongens en meisjes in de gelegenheid te stellen hun talent te ontwikkelen, tot het verkrijgen van een betrekking of werkkring die met hun aanleg strookt. In een brief van 6 juni wordt aan de professoren van de Rijksakademie gevraagd of zij op basis van het talent van Han de hulp van de vereniging ondersteunen en of er met de Kunstnijverheidsvereniging nog eens naar kan worden gekeken? Het antwoord van de professoren weet ik niet maar Han gaat naar de Tekenschool in Schoonhoven. In 1920 verandert de school in de Nederlandse Vak- en Kunstnijverheidsschool, de voorloper van de huidige Vakschool. Hij zal er onder andere tekenles hebben gekregen van zijn oom Ferdinand Alexander Hoogendijk, een broer van zijn moeder. De tekenschool is niet gericht op de vrije expressie maar vooral bedoeld voor het natekenen van modellen. We kunnen ons wel een beetje voorstellen hoe dit voor Han geweest moet zijn. Jammer genoeg is niets van zijn werk op school overgeleverd. De tijd in Amsterdam Op 21 mei 1921 verhuist Ad naar Amsterdam en gaat hij wonen aan de Tesselschadestraat. Han doet in september 1921 toelatingsexamen aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam en wordt toegelaten. Hij is student Men wil in die tijd vooral graag weten hoe het met het tekentalent van de kandidaten gesteld is. Het examen bestaat niet alleen uit opgaven en duurt wel een week. Wij moeten daarna nog geruime tijd op de uitslag wachten, want alle werkstukken moeten door de deskundigen worden bestudeerd en beoordeeld. We hebben met vijftig man examen gedaan en we slagen met zijn tienen. Teruggaan naar huis heeft geen zin meer, want 's maandags na de examenweek beginnen meteen de lessen. (Uit de biografie van Hub van Baar, tijdgenoot en vriend van Han) Op 17 oktober 1921 betrekt Han logies in de Helmerstraat 58. Han ontmoet er andere tekenaars en schilders en sluit vriendschap met onder andere Hub van Baar, Lia Kudlic (danseres, van wie hij een portret tekende, bevriend met de danseres Gertrud Leistikow) en de joodse Ro Mogendorff. Zij is de tweelingzus van actrice en danseres Do Hoogland (Isidora Frederika Mogendorff, vrouw van acteur Albert van Dalsum). Begin december 1922 meldt Han zich ziek bij de professoren van de Rijksakademie. Hij schrijft hen een kaartje waarin staat dat hij op doktersadvies in Schoonhoven verblijft en verwacht pas na de kerstvakantie terug te keren. Han wordt in deze periode omschreven als sympathiek, hartelijk, oprecht, fijnzinnig, getalenteerd, eenvoudig, stil, charmant en bescheiden. Hij bekijkt alles met een zekere tederheid en loopt weinig met zijn talent te koop. Zijn werk blijft daardoor in kleine kring bekend. Hij geeft regelmatig zijn mooiste tekeningen weg.

11 Intermezzo: De Rijksakademie van Amsterdam in de beginjaren twintig De Rijksakademie telt in die dagen niet meer dan vijftig leerlingen. Er zijn vier leerjaren. De eerste twee jaar volgen de studenten de teekenklasse. In de eerste klas wordt er klein klassiek getekend, naar gipsafgietsels van de koppen en torsen van Griekse en Romeinse keizers en helden. Dit wordt afgewisseld met portrettekenen. In de tweede klas wordt er groot klassiek getekend, hele beelden of groepen van beelden. Verder leren de studenten tekenen naar het leven, waar modellen - gekleed en naakt - voor poseren. Aan het einde van de tweede klas moet de leerling een overgangsexamen doen, om te zien of er voldoende vorming is opgedaan om naar de schilderklas te kunnen gaan. Belangrijk is daarbij de compositieleer, die wordt gegeven door Roland Holst. De schildersklasse duurt twee jaar. Er wordt gewerkt van stillevens naar uitsluitend model. Professor Jan Bronner geeft beeldhouwkunst want schilders moeten ook daarvan op de hoogte zijn. Professor Jan Veth geeft lessen over portretkunst en professor Antoon Molkenboer over het kostuum en ikonografie. Professor Johan Aarts geeft de lessen op grafisch gebied; graveren, houtsnijden, lithografie en vooral etsen. Wanneer het vierde jaar met goed succes doorlopen is, kan onder leiding van een professor nog een extra jaar door worden gewerkt in een "loge", een eigen ruimte aan de Stadhouderskade. De professor corrigeert het werk en geeft aanwijzingen. Derkinderen Bronner Veth Van der Pluym Molkenboer Jurres Roland Holst Wolter Ro Mogendorff Zelfportret Portret Studie Hub van Baar

12 De familie ontwricht Begin 1924 verkoopt Willem Carel een pakhuis op de hoek van de Scheepmakershaven en de Veerstraat. Hij is in die periode nog secretaris van de Nutsspaarbank. Advertentie uit de Schoonhovense Courant van 1 november 1924 Op vrijdag 22 augustus 1924 overlijdt plotseling, op 55-jarige leeftijd, vader Willem Carel. Er gaat een schok door de stad, Schoonhoven is verbijsterd. Woensdagavond heeft hij schijnbaar nog gezond zijn gewone bezoek gebracht aan de kegelclub. De uitvaart op maandag 25 augustus wordt druk bezocht, door leden van de gemeenteraad, industriëlen, familie, vrienden maar ook veel belangstellende burgers. De begrafenisdienst wordt geleid door de Remonstrantse dominee H.J. Mispelblom Beijer. Velen nemen het woord om iets over de overledene te zeggen. Jeugdvriend J. Hooijkaas brengt hem dank en hulde voor zijn scherp maar rechtvaardig oordeel. Zwager Hoogendijk spreek dank uit voor wat de overledene voor hem en zijn gezin heeft betekend. Ook de vrijmetselaarsloge De Ware Broedertrouw uit Gouda is aanwezig. Van der Kop was volgens de sprekers een rustig en verzekerd man, met een vaste overtuiging waarvoor hij stond maar ook met een grote mildheid van oordeel en zachtheid van karakter. Een goed mens. Niemand rept over de oorzaak van zijn dood. Johanna vertelt dit later wel aan haar vrienden. Vader heeft in wanhoop een zelfmoordpoging gedaan door pillen met drank in te nemen. Hij is depressief, en heeft grote moeite met de geaardheid van zijn kinderen. Ad en Han hebben hem verteld dat zij homoseksueel zijn. Misschien zijn er ook financiële problemen, moeder geeft in haar brieven wel bepaalde aanwijzingen daarvoor. Vader heeft direct vreselijke spijt van zijn daad maar er is geen weg terug. Hij overlijdt aan de gevolgen. Dit moet voor het gezin een bijzonder zware tijd geweest zijn en zeker ook op Han een grote impact gehad hebben. De jaren in Maastricht De wijnhandel van vader op Tol 9 (nu dus geen Korte Dam meer) wordt overgenomen door Firma C.J.M. v.d. Braak. In december 1924 laat het gezin zich uitschrijven uit het register van de Remonstrantse Kerk in Schoonhoven. Moeder en Johanna verhuizen in februari 1925 naar de Valkenburgerlaan 26 in Heemstede waar ook de familie Van der Moer woont, een zus van vader. Ad woont inmiddels in Purmerend maar verhuist in 1927 naar de Sint Pieterstraat 17, en een paar maanden later naar de Tongerseweg 9 in Maastricht, waar hij Buitengewoon Opzichter wordt voor Rijkswaterstaat. Daar woont hij tijdelijk in bij een ingenieur van Rijkswaterstaat, die belast is met de bouw van bruggen. Ad zal hier veel landschappen schilderen omdat het natuurschoon van Zuid-Limburg hem raakt. In 1928 verhuist ook moeder ook naar Maastricht en trekt in bij Ad. Samen wonen zij aan de Jekerweg 54a. Johanna vertrekt naar Turnhout (B) waar zij vermoedelijk in het klooster gaat en katholiek wordt. Zij zal toetreden tot de Derde Orde van de Carmel. Zij kiest dus niet voor een leven in een klooster maar kiest als seculiere derdeordeling voor een privéleven vanuit het Karmelcharisma. Ad en moeder verhuizen op 10 mei 1929 naar de Tongerseweg 7a. Begin 1930 schrijft Han zich ook in op dit woonadres en komt er in contact met lokale kunstenaars. Hij heeft bij kunsthandel Dejong in Maastricht exposities van zijn werk. Een paar maanden later voegt Johanna zich bij hen en woont het gezin weer even bij elkaar. Zij houdt wellicht het ongeschoeide kloosterleven voor gezien. Dit zou verband kunnen houden met de zelfmoord van haar vader, waardoor zij zichzelf mogelijk als ongeschikt of onrein kan hebben beschouwd. Zij volgt een jaar later een opleiding tot verpleegkundige in Heerlen. Zij volgt een jaar later, in 1931, een opleiding tot verpleegkundige in Heerlen. Han, Ad en moeder verhuizen een paar dagen later naar de Tongerseweg 147. Wanneer Johanna in 1932 terug keert naar Maastricht, betrekt zij een huis aan de Sint Pieterskade 17. Het verpleegstersuniform zal zij de rest van haar leven blijven dragen. Een jaar later verhuizen Han, Ad en moeder naar de Mergelweg 133.

13 Mr. Johan Cohen Gosschalk prijs In 1925 wordt van Han een werk aangekocht in het kader van de Cohen Gosschalk prijs. Het gaat om een zittend vrouwelijk naakt, bijna van voren gezien, met de rechterhand in de schoot en rechtervoet over linkervoet, een donkere draperie en oosters kleed ligt op de grond (formaat 143cmx102cm). In 1926 wint hij de Cohen Gosschalk prijs met een portret van een naakte vrouw, staand op haar rechterbeen, van voren gezien, met kort zwart haar en kijkend naar wat zij in haar rechterhand heeft (formaat 171cmx75cm). Hij krijgt er honderd gulden voor, voor die tijd een mooi bedrag. Intermezzo: Arti et Amicitiae Een krantenbericht uit 1887 vertelt dat Adrianus Johannes (A.J.) van der Kop correspondent is voor Schoonhoven en omstreken van Arti et Amicitiae te Amsterdam. Deze besloten Vereeniging tot Bevordering van Beeldende Kunsten wordt in 1845 opgericht en zetelt (nog steeds) aan het Rokin in Amsterdam. Via een contributie (in 1887 bedraagt deze vijf gulden per jaar) kan men lid worden van de vereniging. Zij heeft als doel de bevordering van de kunsten, verbetering van de sociale en economische positie en verbroedering van kunstenaars. Bij de aankoop van kunst wordt 5 procent van de aankoop gestort in een Weduwen- en Wezenfonds. Onder de leden wordt af en toe een kunstwerk verloot. Volgens het eigen archief van Arti et Amicitiae is ook Willem Carel (W.C.) van der Kop in 1922 correspondent. Hij lijkt het correspondentschap van zijn vader te hebben overgenomen. Het vormt het enige harde bewijs dat er binnen het hele gezin belangstelling bestond voor kunst. Han van der Kop lijkt geen (kunstenaars)lid van deze vereniging te zijn geweest, zijn naam komt niet voor in het archief. Tot op heden is de instelling een relatief complexe non-profit organisatie van kunstenaars en veel mensen uit de horeca. Zie

14 Ds. Mispelblom - Beyer Jo als tiener Zusterke Jo Portret van Jo door Han Zusterke Jo Met de familie Machiels Intermezzo: Mr. Johan Henri Gustave Cohen Gosschalk De weduwe van Theo van Gogh (Theo sterft in 1891, een half jaar na zijn broer Vincent), Johanna Bonger, hertrouwt op 21 augustus 1901 met de joodse jurist, graficus en schilder Johan Henri Gustave Cohen Gosschalk. Hij krijgt schilderles van Jan Veth en maakt onder andere portretten en landschappen. Na zijn dood op 38 jarige leeftijd besluit zijn moeder Christina Gosschalk tot de instelling van een jaarlijkse kunstprijs aan een van de meest belovende leerlingen van de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Intermezzo: De Rijksakademie van Amsterdam De Rijksakademie is in deze tijd een vrij conservatief bolwerk van docenten van de oude stijl. Derkinderen is er directeur tot zijn overlijden in 1925 en zijn opvolger Roland Holst tot Dat de Rijksakademie niet altijd hoog aangeschreven staat, blijkt uit een citaat uit De Telegraaf van 1938: De Rijksakademie behoort niet tot de dingen waar over men spreekt en zij levert sedert vele jaren geen enkel belangrijk talent af. In de ogen van critici is de Rijksakademie al vanaf haar oprichting bij wet in 1870 een verouderd en conservatief instituut dat constant achter de feiten aanloopt. Meermalen in haar honderddertigjarige geschiedenis wordt de Rijksakademie in haar voortbestaan bedreigd, omdat ieder raakvlak met de actualiteit verloren lijkt te zijn. Pas in 1985 zal met de verandering naar een instituut voor praktijkstudie en de verbouwing van klaslokalen tot individuele ateliers weer succes worden geboekt.

15 Een Academisch scholing Waar Ad van der Kop kiest voor het lege landschap, is in het werk van Han van der Kop een landschap alleen maar de achtergrond waarin mensen worden uitgebeeld. Tegelijk speelt hij met verschillende materialen en technieken. Het zijn tekeningen in potlood, zwart en rood krijt, houtskool met dekverf of schilderijen met dun aangebrachte olieverf in veel bruintinten, maar ook expressionistisch kwastwerk zoals Van Gogh. De invloed van zijn tijd en vooral die van zijn leermeester Jan Veth wordt steeds herkenbaarder in de vele portrettekeningen die Han maakt. Volgens het stamboek, waar alle leerlingen ingeschreven werden, is Han in 1926 op de Rijksakademie uitgeschreven. Hij is dan 5 jaar student geweest. Een jaar later doet hij weer toelatingsexamen en wordt opnieuw ingeschreven. Blijkbaar wil hij meer lessen volgen. In deze tijd bestaat er nog geen vaste studieduur en is het ook niet ongebruikelijk dat leerlingen lang verbonden of ingeschreven zijn. Hij woont in 1929 in de Roelof Hartstraat 17 II. In de tweede periode op de Rijksakademie wordt zijn ontwikkeling steeds zichtbaarder. In 1928, 1929 en 1930 krijgt Han een Koninklijke Subsidie voor de Vrije Schilderkunst, een bedrag van zo n 500 gulden. Deze Koninklijke Subsidie is in 1871 ingesteld door koning Willem III en bestaat nog steeds. We weten niet welke werken Han heeft ingezonden maar het geld zal hem goed van pas zijn gekomen. Prix de Rome In 1931 wordt er een Prix de Rome wedstrijd in de Schilderkunst gehouden en op 17 april hoort Han dat hij mee mag doen aan het examen. Hij schrijft zijn Professor R.N. Roland Holst direct een bedankbriefje en stuurt een kopie van zijn geboortebewijs mee. Tegelijk met hem doen ook Abraham Fresco, Gerard Victor Alphons Röling, Johannes Mathias (Jan) Hul, Gerrit Lubertus Brante, A.A.J. Scheffers, Hilda Gerarda van Stockum en Louise Lize Sluijters (dochter van Jan Sluijters) mee. Van Stockum en Brante geven aan wel mee te doen met het examen maar wanneer zij daarvoor slagen zullen ze niet meedoen aan de Wedstrijd van de Prix de Rome. Het examen wordt gehouden van maandag 18 mei (9:00) tot vrijdag 22 mei (16:00) en bestaat uit een theoretisch en praktisch gedeelte. Er moet een schets van een proportiebeeld met geraamte, een tekening van een stand naar naaktmodel, een perspectivische tekening en een spiertekening van een onderdeel van het menselijk lichaam worden gemaakt. De laatste dag komt de examencommissie bijeen en becijfert de werkstukken. De uitslag wordt direct aan de kandidaten bekend gemaakt in de collegezaal. Han heeft het onderdeel Doorzichtkunde niet best gemaakt maar slaagt wel. Alleen de heer Fresco slaagt niet. Op maandag 1 juni 1931 begint de Wedstrijd met de Proefkamp. Er zijn vijf deelnemers. De jury bestaat in 1931 uit Professor H.J. Wolter (Hoogleraar-directeur van de Akademie), Leo Gestel, Piet van der Hem, W. van Konijnenburg en voorzitter Professor R.N. Roland Holst. Zij hebben op 27 mei de onderwerpen voor de tekeningen vastgesteld in een stevige vergadering waarbij Leo Gestel de strakke traditionele onderwerpskeuze aan de orde stelt. Men zit enerzijds vast aan de wettelijke bepalingen rond de Prix de Rome maar ook wordt duidelijk dat er grote verschillen van mening tussen de juryleden bestaan. Uiteindelijk valt de keuze op twee onderwerpen: De Verspieders (Numeri 13 vers 23-24) (voorstel Van der Hem) en Mordechaï te paard (Ester 6 vers 11) (voorstel Roland Holst). Na deze wedstrijd valt Louise Lize Sluijters af.

16 DerKinderen Derkinderen Derkinderen Veth Veth Intermezzo: Schilderkunst in de jaren twintig De jaren worden gezien als de periode van de avant-gardistische Moderne Schilderkunst, met de naweeën van impressionisme en symbolisme. De stroming van de Amsterdamse Impressionisten (Amsterdamse School), die aan het begin van de twintigste eeuw ontstond en waartoe de professoren Antoon Derkinderen en Jan Veth behoorden, werkte door op de Rijksakademie. In een tijd dat surrealisme, kubisme, populisme, expressionisme en nieuwe zakelijkheid wedijveren met de klassieke traditie maakt Han blijkbaar indruk met zijn talent. Opmerkelijk lijkt zijn vasthouden aan religieuze en historische thematiek maar men moet bedenken dat zijn leermeesters dat ook van hem verwachtten. Tekeningen van scenes doen sterk denken aan de middeleeuwse Mirakelprocessie van Derkinderen en in zijn portretten herkennen we Jan Veth. Intermezzo: Geschiedenis van de Prix de Rome Het idee voor deze wedstrijd, ook wel de Grote Prijs genoemd, komt uit Frankrijk. Koning Lodewijk XIV (de Zonnekoning) besluit dat Franse kunstenaars de kunstuitingen van de klassieke oudheid met eigen ogen moeten kunnen bekijken en bestuderen. Daarom stelt de door hem opgerichte Académie Royale de Peinture et de Sculpture in 1666 de Prix de Rome in. De prijs bestaat uit een geldbedrag (stipendium) waarmee de winnaar vier jaar in Rome kan werken aan de Académie de France, die is gevestigd in de Villa Medici. In Nederland bestaat sinds 1807 onder de naam Prix de Rome een aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars en architecten. De prijs wordt door Lodewijk Napoleon in het Koninkrijk Holland ingevoerd. In 1817 bevestigt Koning Willem I het bestaan van de prijs, als onderdeel van de oprichting van een "Koninklijke Akademie" in Amsterdam en Antwerpen. De academies moeten per jaar een wisselend systeem van concoursen organiseren voor het winnen van een reis naar Rome. Het duurt echter tot 1823 voordat men deze wedstrijd voor het eerst zal organiseren. Minister Thorbecke heft de prijs in 1851 op, maar in de Wet op de Rijksakademie van 1870 legt Koning Willem III de prijs weer officieel vast. De verantwoordelijkheid voor handhaving van bepalingen en spelregels berust sindsdien bij de directeur van de Rijksakademie van Beeldende Kunsten. De prijs wordt uitgereikt op het gebied van de Schone Kunsten en van de Schone Bouwkunst. Men kent een eerste en een tweede prijs, bestaande uit een gouden en een zilveren "eerepenning". Vanaf 1884 ontvangt de winnaar van het goud bovendien jaarlijks een stipendium van twaalfhonderd gulden. Het doel van de Prix de Rome blijft ongewijzigd: de prijs moedigt met een grote geldprijs jonge beeldend kunstenaars en architecten aan in hun ontwikkeling, bij voorkeur met een internationale oriëntatie. De voorronde bestaat uit een toelatingsexamen waaraan Nederlanders van beide geslacht, ook niet-leerlingen van de Akademie, niet jonger dan 20 jaar en niet ouder dan 30 jaar, mogen meedoen. Daarna volgt de eindronde, een werkperiode voor de vier genomineerden in de Rijksakademie. Het werk dat in deze periode wordt gemaakt is de basis voor de eindbeoordeling en wordt daarna gepresenteerd in een tentoonstelling en een publicatie. Veel aandacht gaat uit naar de processen die tot deze resultaten leiden, zowel bij de genomineerde kunstenaars als bij de jury's. Pas sinds 1985 is deze opzet van de Prix de Rome gewijzigd en met ingang van 2006 heet de prijs "Prix de Rome.nl" en bestaat nog slechts in twee categorieën: Beeldende Kunst en Architectuur. De prijs en de organisatie worden nu door het Mondriaan Fonds gefinancierd.

17 Op maandag 29 juni moeten de vier laatste deelnemers (Han van der Kop, Jef Scheffers, Jan Hul, Gerard Röling) om half negen aanwezig zijn voor de Eindkamp. Ze mogen die dag het gebouw niet verlaten en krijgen om half zes een gezamenlijke maaltijd met de professoren Wolter en Roland Holst. Er moet eerst een schets worden gemaakt voor een schilderij. De originele maten zijn 32x40 centimeter waarbij één maat vergroot mag worden met 6 centimeter. Het onderwerp is De zondares in het huis van den Farizeeër aan den voeten van Jezus. ( die de voeten van Jezus zalft) (Lucas 7 vers 37 en 38): En één der Farizeeën bad Hem, dat Hij met hem at en ingaande zijnde in des Farizeeërs huis, zat Hij aan. En ziet, een vrouw in de stad, welke een zondares was, verstaande, dat Hij in des Farizeeërs huis aanzat, bracht een albasten fles met zalf. En staande achter aan Zijne voeten, wenende, begon zij Zijne voeten nat te maken met tranen, en zij droogde ze af met het haar van haar hoofd, en kuste Zijne voeten, en zalfde ze met de zalf. De hoogte van de opgerezen figuur in het eind-schilderij moet tenminste tussen 2/3 en 1/1 levensgroot zijn. Het kussen van de voeten of het zalven van de voeten moet in beeld worden gebracht maar niet het drogen met de haren. De schilders mogen aannemen dat er verschillende discipelen aanwezig waren. De Eindkamp zal eindigen op zaterdag 26 september. Tijdens de wedstrijd gelden er strikte voorschriften. De conciërge krijgt daarom instructies dat het tijdens de eindkamp verboden is de sleutel van de Loges aan iemand anders te geven dan degene die daar werken. Er mogen geen anderen in de loges komen dan de deelnemers zelf en de bij de Rijksakademie bekendgemaakte modellen. Han schrijft op 16 september namens de groep eind september een brief aan Professor Roland Holst, waarin hij vraagt of zij het vernissen en inlijsten nog mogen doen tussen 28 en 30 september, dus om wat extra tijd te krijgen. Dit verzoek wordt ingewilligd. De schilderijen worden op de Rijksakademie van vrijdag 9 oktober tot en met zondag 17 oktober tentoongesteld. Het schilderij van Han heeft de titel De zondares, die de voeten van Jezus zalft, in het huis van den Farizeeër. Kranten vermelden verwarrende andere titels als De voetwassing van Christus door Maria Magdalena en De boetvaardigheid van Magdalena. Op 3 oktober is Han weer in Maastricht en schrijft hij in een brief aan de heer Carstens van de Rijksakademie wie er allemaal uitgenodigd mogen worden voor zijn tentoonstelling. In een bijeenkomst op vrijdag 9 oktober 1931 brengt de jury haar rapport van 6 oktober uit aan de Commissie van Toezicht. Reeds bij de algemene vóór-beschouwingen was de eensgezinde indruk der Juryleden, dat het gehalte van het ingezondene op een veel hoger peil stond, dan bij vorige gelegenheden, hetwelk zich uitte in een ernstig streven naar grootheid in de vormgeving.

18 Examencommissie Prix de Rome 1931 De Commissie voor het Examen, bestaat uit: Professor W.A.E. van der Pluym Professor H.J. Wolter Professor Dr. P.H. van Moerkerken Lector (schilder) Antoon H.J. Molkenboer Lector H.D. van der Poll Professor Ferrand Whaley Hudig Architect Willem Kromhout Czn. Aquarellist/tekenaar/lithograaf Nicolaas Jacobus van de Vecht

19 Nr. 3: Wat de compositie betreft, is de jury het er over eens dat, hoewel de oplossing nog gebreken vertoont, deze toch in haar vrije samenstelling onder het beste behoort van wat hier gebracht is. De plaatsing van de Christusfiguur in het vlak, waaraan zich de tweede hoofdfiguur, de Magdalena, op fraaie wijze schakelt, is uitnemend gevonden. De groote groep verwonderden is daartegenover verrassend geplaatst en sluit de compositie zeer goed af. Wat de psychologische uitbeelding betreft, deze is uitnemend in de groote groep rechts, uit wier houding een groote spanning blijkt. Ook de Magdalena- figuur is sterk van uitdrukking en type. De Christusfiguur daarentegen wordt algemeen minder geslaagd gevonden, al is het type daarvan ook zéér onconventioneel. Wat nu de eigenlijke picturale waarde van de schilderij betreft, ook hier heeft de maker niet ten volle vast kunnen houden aan de sfeer van welke de schets zulk een fraaie suggestie geeft. Maar ondanks de doode plekken in het werk en ondanks de eenigszins magere techniek, vertoont het qualiteiten, welke het zeer toongevoelig doen zijn. De plaats van de details, evenals in het werk Nr. 2, zijn dikwijls verrassend zoals de boekenplank en de vruchten op de tafel. Resumerend komt de Jury tot de conclusie, dat de werken 2, 3 en 5 min of meer te beschouwen zijn als werken van ongeveer gelijke waarde, d.w.z. dat geheel uiteenloopende qualiteiten in ieder werk domineeren, doch dat de gezamenlijke waarde dier qualiteiten vrijwel met elkander overeenkomt. De Jury, die zich voortdurend rekenschap heeft gegeven, dat de bedoeling der Regeering bij dezen Wedstrijd was: een wedstrijd in de Schilderkunst, komt na lange slot-discussie door stemming tot het volgende resultaat: om voor te dragen voor de gouden medaille, bij meerderheid van stemmen, Nr. 3; Han van der Kop uit Maastricht wordt de Gouden Medaille toegekend en met 60% voorkeur (van Van Konijnenburg, Van der Hem, Wolter) wint hij de Prix de Rome. Hij zal aan de Regering worden voorgedragen voor de toekenning van het jaargeld dat aan de onderscheiding verbonden is. Op 21 november komt het afschrift van het Koninklijk besluit waarin Han de erepenning wordt toegekend en een jaargeld van 1200 gulden voor het eerste stipendium. Dit wordt in vier termijnen uitgekeerd en ieder jaar weer door de Commissie van Toezicht aangevraagd. Er is een nauwkeurige instructie voor het eerste stipendiumjaar. In 10 artikelen wordt duidelijk hoe de reis in Italië zal verlopen. Drie maanden Florence, waar een eerste kopie gemaakt moet worden. De steden Pisa, Siena, Arezzo, Assisi, Perugia en Orvieto worden daarna bezocht. Vervolgens doorreizen naar Rome en Napels. In Venetië moet een tweede kopie worden vervaardigd. Iedere twee maanden moet er een beknopt verslag worden geschreven. Voor 1 november 1932 moeten de twee kopieën en een verzameling van andere gemaakte teken- en schilderstudies op de Rijksakademie binnen zijn en hij moet dan ook zelf weer terug zijn om met al zijn werk een tentoonstellingszaal in te richten. Italië Begin januari 1932 reist Han af naar Florence in Italië en verblijft er in Pensione Norché aan de Lungarno delle Zecca Vecchia 4. Begin maart schrijft hij een brief aan de heer L.H. van Lennep, secretaris en contactpersoon aan de Rijksakademie. Hij heeft het er geweldig en de dagen vliegen aan hem voorbij.

20

21 Hij is vol van alle nieuwe indrukken en geniet van de rust waarin hij zoveel schoonheid kan bekijken. Hij moet wennen aan het karakter van de kerken maar geniet van de stoere paleizen en bruggen over de Arno. Hij is lyrisch over werk van Titiaan: La Bella en De jonge Engelsman. Het laatste is hij al begonnen te kopiëren maar door de kou in Palazzo Pitti moet hij soms stoppen. Hij heeft dan last van reumatiek, een familiekwaal. Ook schrijft hij enthousiast over het werk van de Vlaamse kunstschilders Hugo van der Goes (De aanbidding der herders) en Rogier van Weyden (De kruisafname). Hij ziet werk van Lucas van Leyden, Rubens, Rembrandt, Hercules Segers, Gentile da Fabriano, Wattaeu, Benozzo Gozzoli en Holbein de Jonge. Van het werk van Sandro Botticelli had hij zich te hoge verwachtingen gemaakt. Maar de meeste indruk maakt Michelangelo s David en Madonna con figlio. Han verontschuldigt zich voor zijn onvolledig verslag: Ik weet dat ik wat langzaam ben in mijn manier van genieten, maar wat ik heb gezien en mooi gevonden, raak ik ook niet gauw meer kwijt. Slechts betrekkelijk weinig maakt op mij een waarlijk diepe indruk, maar dat weinige wordt voor mij toch alles, als het van zo n grote schoonheid is als de dingen die ik hier geniet. Hij wil tegen de instructie in graag een maand langer in Florence blijven. Ook dringt hij aan op tijdige zending van het geld voor het tweede kwartaal omdat het eerste kwartaal 2 maanden te laat was en hij genoodzaakt was geld te lenen. Op zondag 22 mei schrijft Han een tweede verslag uit Florence. Hij voelt zich bezwaard want hij had al een maand weg moeten zijn uit Florence maar is daar nog steeds. Hij hoopt dat de heren van de commissie geen letterknechten zijn. Als reden geeft hij op dat zijn kopie van de Engelsman nog steeds niet voldoet. Voorlopig geeft hij het op. Rome en Napels wachten maar Han is van plan daarna nog een paar weken terug te gaan naar Florence. Hij is er nog steeds niet uitgekeken. Elke week bezoekt hij de Spaanse Kapel bij Santa Maria Novella en de Medici grafkapel. De Brancacci-kapel met de fresco s van Masaccio vindt hij geweldig, net als Ghirlandaio s werk. De dag na de brief reist hij via Arezzo en Orvieto naar Rome. De professoren zijn tevreden over de verhalen van Han. Het geeft geen reden tot Prix de Rome pessimisme, staat er op een kleine notitie van Roland Holst aan Van Lennep te lezen. Het derde verslag is van 6 juli 1932 uit Rome. Han bedankt voor de brieven van Van Lennep en het vertrouwen dat de commissie in hem stelt, ondanks het niet lukken van zijn kopie van De Engelsman. Het geeft hem weer goede moed en werklust terug. Hij is begonnen aan een kopie van Vittore Carpaccio s courtisane portretje in de Borghese Galery en vindt het heel goed worden. Het Vaticaan en haar verschillende kerken, Michelangelo, Pinturicchio en Rafael maken een onvergetelijke indruk. Maar het is afmattend heet in Rome en Han wordt er slap en nerveus van. Hij is moe van Rome en wil er weg zodra zijn kopie af is. Napels vraagt hij te mogen overslaan om terug te kunnen keren naar Toscane, naar Siena. Hij kijkt uit naar de rust en stilte van de kleinere steden die hij nog wil gaan zien. Misschien dat hij Napels dan in zijn volgend reisjaar als eerste kan bezoeken? Het laatste verslag - er zijn meer brieven geweest maar niet bewaard gebleven - komt weer uit Florence op 23 september Han heeft een poosje niets van zich laten horen en verontschuldigt zich daarvoor. De tijd in Siena, Rimini, Venetië vond hij heerlijk, rustig, stil en stemmig maar door de hevige warmte kon hij het daar niet meer uithouden. Hele dagen is hij in musea en palazzi geweest om alle kunstschatten rustig te bezien. Hij doet dat met grote nauwkeurigheid en kan zich alles herinneren. Maar nu is hij overvol van alle indrukken en verlangt naar huis en zijn tweede stipendium. Zijn kopie van Titiaan wil nog steeds niet goed lukken.

22 Angelo Bronzino Benozzo Gozoli Michelangelo Gentile de Fabriano Ghirlandaio Hans Holbein Hugo van der Goes Michelangelo Masaccio Rafael Rogier van Weyden De jonge Engelsman van Titiaan Courtisane van Vittore Carpaccio

23 Terug in Nederland Uit de brieven van Han valt op te maken dat hij in Italië een mooie tijd heeft gehad maar heimwee krijgt naar zijn familie. Het is aannemelijk dat hij veel gecorrespondeerd heeft met familie en vrienden maar daarvan zijn geen brieven bekend. Volgens een goede vriendin, de actrice Else Mauhs, heeft hij het juist niet erg naar zijn zin gehad, maar dit blijkt niet uit de brieven aan de Rijksakademie. In een vergadering op 27 januari 1933 vergadert de jury over het werk van Han uit zijn eerste stipendium. In het verslag daarvan staat dat er twee kopieën, zes landschapsschilderingen en veertig figuurtekeningen en composities zijn ontvangen. Men vindt dat het werk, ondanks goed van kwaliteit, maar weinig de invloed verraadt die de Italiaanse cultuur en het land op de jonge schilder hebben gehad. Hoewel de kopieën van Titiaan en Carpaccio niet volkomen geslaagd zijn, geven ze wel de aspecten van die werken weer. De landschappen vertonen allen de zwakke kant van het bruin. Voor de grote collectie tekeningen heeft de jury wel alle waardering. Er spreekt een groot gevoel uit voor de beweging van het menselijk lichaam en de uitnemende expressie in de portretten en koppen. Het talent van Han schijnt zich te ontwikkelen, zoals men wel had verwacht, naar de illustratieve kant met interessante psychologische kwaliteiten waarin de sterk idealistische zienswijze van de maker naar voren treedt. Er volgt een voordracht voor een tweede stipendiumjaar. Van zondag 29 januari tot en met zondag 5 februari 1933 is er een tentoonstelling van het werk uit zijn eerste stipendiumjaar. Het Algemeen Handelsblad bericht daarover: Behalve het grote stuk Maria Magdalena aan de voeten van Christus hangen er enkele schilderijen, donker van kleur, romantisch van opvatting en een groot aantal tekeningen: figuurstudies, portretten, naakten, waarin de jonge kunstenaar zich op de voor hem meest natuurlijke wijze heeft uitgesproken. Het talent van deze leerling van professor Wolter ligt onmiskenbaar op het terrein van het tekenen, waarbij de figuur, de figuurgroepen, de hoofdrol vervult. Een gelukkige staal van zijn tekenkunst is een klein blad met een groep pratende jongemannen, Italiaanse soldaten, waarin het contact tussen de figuren met fijne scherpzinnigheid is uitgedrukt. Ook zijn koppen men lette op het kleine portretje van de gewonde man, - zijn knappe dingen. Behalve door wat hij rond zich ziet, laat Van der Kop zich graag door het gelezene inspireren. De ontmoeting van David en Abigaïl, met de ruiterstoet van de Joodse koning; het weerzien van de verloren zoon en de brave broeder; de vlucht naar Egypte: Jozef die de weg vraagt aan een herder, - zijn stoffen die Van der Kop op een hem eigene, verhalende, vaak zeer expressieve wijze behandelt. Een groot blad met paarden is aan de bekende roman van Sigrid Undset, Vignus Gunnars dochter, ontleend. Paarden zijn van deze minnaar van romantiek en avontuur blijkbaar de uitverkoren dieren, wier gang het ritme van zijn compositie regelt. Het geschilderde werk is, als gezegd, niet zijn beste, ofschoon een zoeken naar stijl in ordening en in kleur ook daarin niet te ontkennen valt. De kopie naar een mansportret van Titiaan uit het museum Pitti te Florence kwam er, door ongunstige omstandigheden, niet bijster gelukkig af. We geven hierbij een voorbeeld van zijn beste werk: een zijner levendige tekeningen. In het tweede stipendiumjaar gaat de ontwikkeling naar tekenaar door en ontstaan er werken die voldoen aan de hooggespannen verwachtingen. Han verblijft dan in Amsterdam en krijgt van de Rijksakademie een loge met atelier aan de Stadhouderskade. Ook verblijft hij regelmatig in Maastricht. Hij tekent en schildert voornamelijk nog portretten, typische gezichten uit de jaren dertig. Volgens het reglement moet hij voor 1 december 1933 een keuze uit zijn werk van dat jaar inleveren, waaronder een figuraal schilderij met minstens drie figuren, op ten minste halve ware grootte, en meerdere geschilderde studies die in december 1933 tentoongesteld zullen worden.

24 Nummer Toelatingsexamen September 1921 Kop, van der Henricus Johannes Eliza September 1921 Terug 1927/ Cursus : Teekenklasse IJver: ruim voldoende Vorderingen: Voldoende Cursus : Teekenklasse IJver: Goed Vorderingen: Zeer Goed Cursus : Schilderklasse IJver: Zeer Goed Vorderingen: Goed Cursus : Schilderklasse IJver: Zeer Goed Vorderingen: Goed Cursus : Schilderklasse IJver: Goed Vorderingen: Zeer Goed Uitgeschreven 1926 Ingeschreven 1927 Cursus Cursus Jaarboekoverzicht Prix de Rome 1931

25 Op 19 september schrijft Han de professor een brief: Hoogwelgeboren Heer, Tot m n verwondering ontving ik op mijn bezwaarschrift tegen de instructie van 20 juni 1933, dat ik U begin juli zond tot nu toe generlei antwoord. En daar zodoende wat een opdracht betreft nog niets is vastgesteld, kan ik U over m n werk niet anders rapporteren, dan dat ik enige portretopdrachten heb uitgevoerd en zodoende in m n onderhoud tracht te voorzien, daarin weinig bijgestaan en veel gehinderd door de mij toegezegde Rijkssubsidiegelden, op welke men meent te kunnen rekenen, die (volgens artikel 56 van het Reglement der Akademie) 3 maanden van tevoren behoren te worden uitbetaald en die in plaats daarvan maanden te laat arriveren. Zo wacht ik nu weer vergeefs op m n derde trimester en ben daardoor gehinderd. Zou het niet mogelijk zijn dat U ten dien opzichte Uw invloed doet gelden? Of kunt U mij een aanwijzing geven tot wie ik mij dien aangaande met meer uitzicht op succes kan wenden? Met beleefde groeten en de meeste hoogachting. H.J.E. van der Kop. Han verblijft tussen 1933 en 1934 vaak bij de familie van tandarts G.F. (Ger) Schutte en Afida Theresa Hendrika (Fien) Veth aan de Bloemendaalseweg 11 in Bloemendaal, waar hij tekeningen maakt van de familieleden opa Regorius Veth, opa Marinus Schutte, oma Mida Schutte-Boom, vader Ger Schutte, moeder Fien Veth en dochtertje Mida. Hij schildert ook een levensgroot naakt van Fien. Met de kleine Mida van zes heeft hij een innige band, hij vertelt haar voor het slapen gaan vaak een sprookje of verhaaltje. Zij beschrijft hem (in 2015) als een warme persoonlijkheid die altijd tijd voor maakte. Ook weet zij nog dat Han zijn tekeningen in een verbluffend snel tempo maakte. In slechts enkele minuten tijd kan hij een portrettekening maken. In dit huis, dat vlak bij het huis van Richard (Rik) Roland Holst en zijn vrouw Henriette (dichteres) staat, komen regelmatig kunstenaars van allerlei disciplines bij elkaar. Zij worden de Bloemendaalse Kunstkring genoemd. Tot diep in de nacht wisselen zij uit, filosoferen over kunst of beoefenen deze met toneel, gedichten, verhalen en muziek. Han is hier graag omdat hij er helemaal zichzelf kan zijn. Hij heeft er zelfs een ruimte waar hij werkt aan zijn schilderij en tekeningen. Op 4 oktober 1933 is er een paniekerig overleg tussen de professoren. Het gaat voornamelijk over het schilderij dat gemaakt moet worden. De Rijksakademie is te laat geweest met haar onderwerpskeuze en het is voor Han onmogelijk een schilderij vòòr 1 december af te hebben. Ook is er het de vraag of de kosten voor zo n schilderij, al snel geschat op 200 gulden, moeten worden betaald uit de toelage van de student of dat de regering deze onkosten vergoed? Besloten wordt dat Han meer tijd krijgt door de tentoonstellingsdatum te verplaatsen naar uiterlijk 1 maart Van 14 december 1933 bestaat er een notitie Roland Holst waarin er voor het eerst zorgen zijn rondom Han. Hij is zomaar tien dagen weggeweest terwijl zijn schilderij er moet komen. Als reden geeft hij aan in Berlijn te zijn geweest om een jonge Duitser in het ziekenhuis te bezoeken. Deze half-jood was zo aangeslagen door de toestanden in Duitsland, dat hij geprobeerd had zelfmoord te plegen. Han heeft met een zus in Parijs geregeld dat de jongen daarheen zal gaan zodra hij uit het ziekenhuis wordt ontslagen. Roland Holst kan wel waardering vinden voor deze situatie en zou hetzelfde hebben gedaan, staat in zijn notitie. Hij hoopt het verhaal wel stil te houden voor de Commissie van Toezicht. Ondanks het succes is Han niet gelukkig. Moeilijkheden van allerlei aard waartegen zijn gevoelige psyche niet opgewassen is, lijken de oorzaak hiervan. De dood van zijn vader, waarvoor hij zich mogelijk verantwoordelijk voelt, moeite met relaties en vooral het omgaan met zijn homoseksualiteit, de ontwikkelingen in Duitsland en Nederland, de crisisjaren, de problemen met het voldoen aan de instructie van het tweede stipendium, het maken van een groot schilderij vòòr 1 maart 1934 of financiële problemen rondom de toelage. Van alles kan hem in verwarring brengen en het leidt hem steeds meer af van zijn werk, ondanks dat hij harder werkt dan ooit en in deze periode misschien wel zijn mooiste tekeningen maakt. In de ochtend van 28 februari 1934 is er om 08:24 een telegram van Henk Oldewelt uit Bloemendaal, gericht aan de Rijksakademie. Van der Kop ziek. Modellen afbestellen. Oldewelt. Een eerste onheilspellend bericht. Op vrijdag 9 maart om 14:00 vergadert de jury (Van Moerkerken, Wolters en Van Konijnenburg) over het tweede stipendiumjaar van Han. Hoewel de stipendiaat tijdig gewaarschuwd is zijn werk ter beoordeling te sturen en ondanks zijn belofte, dat alles op tijd aan de Akademie zal zijn, is geen werk ingekomen en blijkt hij al enige dagen

26 onvindbaar. Door vrienden worden op het laatste moment een serie tekeningen en enig schilderwerk bijeen gebracht. De jury heeft deze werken toch bekeken en vindt dat ze van grote esthetische waarde zijn en dat sommige als voldragen kunstwerken beschouwd kunnen worden. Toch wil de jury onder de zeer bijzondere omstandigheden van de verdwijning van de maker en het niet door hemzelf samengebrachte werk voor een expositie geen definitief oordeel geven. Een persoonlijke notitie van Van Moerkerken (van 21 maart) vertelt later nog dat de commissie de zaak met enige zachtheid behandelt omdat een nuchter afwegend oordeel in dit geval te hard zou zijn geweest. Han is bij de familie Schutte in Bloemendaal. Hij vraagt tandarts Ger Schutte om arsenicum maar deze weigert Han dit te geven. De familie Schutte weet dat Han verward is. Er wordt binnen dit huis openlijk gesproken over de problemen die hij ervaart met zijn homoseksuele geaardheid. Hij weet er niet mee om te gaan. Hij is dol op de jongens die bij de haven werken (de dokwerkers) maar loopt geestelijk vast. Voordat hij de familie Schutte verlaat om terug te keren naar zijn kamer in Amsterdam, gaat hij de kleine Mida nog gedag zeggen. Zij voelt goed aan dat Han eigenlijk afscheid nemen komt. Als hij zegt Tot ziens dan antwoordt het meisje van zes dat zij dat niet gelooft. s Ochtends vindt zij naast haar bed een Kaaps viooltje dat Han daar heeft achtergelaten. In Amsterdam gekomen, zet Han de gaskraan van de oven aan en trekt een plastic zak over zijn hoofd. De kamer vult zich met gas en Han stikt.

27 Intermezzo: Illustrator Han van der Kop wordt ook gevraagd als illustrator. Veel weten we er niet over maar in het boek De Wevers van Rochdale (1933) een jeugdnovelle zijn drie tekeningen van Han opgenomen. Een succesvolle schrijfster is Margo Scharten-Antink die onder andere de serie Sprotje schrijft, die in vele herdrukken verschijnt. Wanneer zij in jaar wordt, maakt de Wereldbibliotheek een speciale jubileumuitgave, de 12 e druk, waarvan de omslag een tekening van Sprotje heeft, die gemaakt is door Han van der Kop. Intermezzo: Het huis aan de Bloemendaalseweg 111 In 2015 ontmoet ik Mida Schutte (14 januari 1927), het meisje van het portretje van Han uit september Met haar 88 jaar heeft zij nog een levendige herinnering van Han van der Kop, die in vaak bij haar ouders Ger Schutte en Fien Veth verbleef. Zij vertelt dat Han zich bij hen op zijn gemak voelde en er altijd vrolijk was. Het huis van deze tandarts aan de Bloemendaalseweg 111 in Bloemendaal is een verzamelplek voor kunstenaars van diverse kunstvormen. Zo herinnert Mida zich de namen van Chris Lebau, Sem Hartz (tekenaar), Frans Balkon (schilder), Lau Bleker, Adri Grootens (schilder), Reint Sasburg (fotograaf), Joma Sasburg (balletdanseres) en Albert Loots (schilder). De familie Roland Holst woont tegenover de familie Schutte en zij hebben elkaar goed gekend. De familie Schutte-Veth heeft via de stamboom van moeder een connectie met de schilder en tekenleraar Jan Pieter Veth ( ); hij is een neef van overgrootvader Huibert Willem Veth ( ). Ger Schutte, de vader van Mida, begint op 48 jarige leeftijd met judo en richt de KENnemer AMateur JUdoclub (KENAMJU) op. Het is één van de eerste amateurjudoclubs van Nederland. In 1970 werd zij overgenomen door Cor van der Geest. Twee jaar later werd het Sportcentrum Kenamju geopend aan de Gedempte Oude Gracht in Haarlem. Inmiddels kunnen daar zo'n twintig verschillende sporten beoefend worden. In 1985 opende de sportschool een vestiging in Zandvoort en sinds 1995 heeft zij een dependance in Heemstede. Mida Schutte is in Bloemendaal de mevrouw met de slippers'. Zomers en 's winters loopt zij erop en zodra het kan gooit zij deze uit, want het liefst loopt ze op blote voeten. Als bewegingslerares heeft zij zich verdiept in de basis van ons lichaam, de voet, en daarover een eigen visie en therapie ontwikkeld. Mida ziet het als haar missie mensen weer 'op hun voeten te zetten'. Daarmee stoppen kan zij niet.

28 Mensen en portretten rondom de familie Schutte M.J.F. Schutte (1870) A.T.A.H. Boom (1864) Marinus Schutte (1933) Mida Schutte - Boom (1934) Mida Schutte - Boom (1934) Regorius Veth (1866) Rego Veth (1933) Toet Juch (1910) (?) G.F.M. Schutte (1901) A.T. Veth (1902) Ger Schutte (1933) Ger Schutte (1933) Ger Schutte (1933) AfidaTheresia Veth (1902) Fien Veth (1933) Fien Veth (1933) Fien Veth (1933)

29 Tsjechov (met Ger) Mida Schutte (1934) Mida Schutte (1933) Mida Schutte (2015) Familie Schutte en Klaartje Scheer Klaartje Scheer Klaartje Scheer (1933) Klaartje Scheer (1933) Naaktportret Fien Veth Tekening naakt Fien Veth Studietekeningen

30 Aan het begin van het derde stipendiumjaar, op zaterdag 10 maart 1934, komt er bericht dat Han van der Kop is overleden. Of zoals het alleen in het Haarlems Dagblad genoemd wordt: Deze jongeman van subtiele aanleg is voor de moeilijkheden van een verder leven beangstigd geworden en is heen gegaan zonder de prachtige beloften, door hem afgelegd, te kunnen inlossen. Zelfmoord, net als zijn vader. Hij is dan bijna 31 jaar. De aangifte vermeldt aanvankelijk Bloemendaal als woonplaats maar deze is weer doorgehaald en gewijzigd in Amsterdam (renvooi). Bij de uitvaart staat het schilderij waarmee hij de Prix de Rome won, opgesteld op een rouwkrip, waarop een immortellenkrans was neergelegd. Han krijgt zijn laatste rustplaats op begraafplaats Zorgvlied (graf N-III-1499) in Amsterdam. De geplande tentoonstelling, die op 11 maart zou worden geopend, wordt afgelast. Professor Hendrik Jan Wolter lijkt erg aangeslagen wanneer hij schrijft in een memoriam aan de krant: Terwijl de schone vrucht zich zette heeft een storm den boom geveld. Zijn kleine oeuvre echter zal blijven bestaan en zijn vele vrienden en kameraden zullen zijn zoo sympathieke figuur niet vergeten. Han wordt door zijn vrienden omschreven als een zachtmoedige, overgevoelige, wat zwaar op de hand zijnde, jongen. Stil en bescheiden, wars van complimenten. De Joodse schilderes en tekenares Ro Mogendorff heeft op de Akademie een innige band met Han opgebouwd. Zij kreeg van hem een schetsboekje met zo n veertig schetsen en tekeningetjes, waaronder eentje van haarzelf met haar onafscheidelijk hondje. Het is in bezit gekomen van haar neef Sjeng van Dalsum, die als erfgenaam haar nagelaten werk beheert. De Joodse violist Jo Juda wordt ook genoemd als een hechte vriend. Hij overleefde Buchenwald en wordt in e concertmeester van het Amsterdams Concertgebouworkest. Kunstschilder en studiegenoot Hub van Baar zegt in zijn biografie: Willem Hofker is later een van mijn beste vrienden geworden evenals Han van der Kop, een van de fijnzinnigste talenten die ik ooit gekend heb. Helaas maakte hij, onder druk van de bekrompen inzichten van die dagen, als homofiel een vroegtijdig einde aan zijn leven. Wij kenden op de Akademie alleen de oude Nederlandse kunst en die van onze eigen dagen, vooral dus de Haagse en de Amsterdamse school. Mensen als Jongkind, Kees van Dongen, Jan Sluyters, Charles Eyck en Matthieu Wiegman, om er maar een paar te noemen, waren zeker niet meer begaafd dan Willem Hofker, Han van der Kop of Cornelis Koning. Maar zij kregen, God zij dank, de kans om uit het enge wereldje te breken en naar Parijs te gaan en zich daar onder invloed van wat zij zagen en hoorden verder te ontwikkelen. Een andere persoonlijke vriend is kunstenaar Jozef Antonius (Joost) Postmes uit Maastricht. Lang voordat Han in Amsterdam ging, volgt hij een opleiding aan de Rijksakademie en wordt in 1927 directeur van de Middelbare Kunstnijverheidsschool van Maastricht. Hij schrijft in De Limburger Koerier een In Memoriam en zal zelf een jaar later overlijden: Hoewel de jonge kunstenaar reeds een vijftal jaren geleden zich met zijn familie te Maastricht gevestigd had, hield zijn stille aard hem terug van een geregeld verkeer met de Maastrichtse kunstenaars uit bescheidenheid en waarschijnlijk ook omdat hij wars was van het chronische gevreigel in kunstenaarskringen. Het werk van den jonge kunstenaar, was volkomen in overeenstemming met zijn persoon, zijn talent was door stug werken groot en verfijnd geworden.

31 Joost Postmes Jacob Vincent

32 Al zijn werken, die op een enkele uitzondering na, klein van afmeting waren, munten uit door bijzondere verzorgde factuur en techniek, opvatting en verfijnde detail. Het detail streefde hij na met innige liefde, zonder de grootheid van behandeling van het totaal te kort te doen. Hij verwierp het grimas, de verwringing van zijn talent door te offeren aan allerlei samen, hij wilde slechts simpelheid-waarheid. Geboren te Schoonhoven, 1903 vervaardigde hij in zijn jeugd reeds tekeningen, die de aandacht trekken door hun scherpe waarneming. Uit zijn H.B.S. tijd te Gouda is nog een album dat door hem geïllustreerd werd met zeer opmerkelijke tekeningen van uitgesproken coloristische aard! In zijn eigenlijke kunstenaarsloopbaan trad zijn sterk tekentalent op den voorgrond, zijn kleur kwam op het tweede plan. De tekenaar verdrong nog de schilder. De kleur steunde zijn tekening. Men kan zijn werkwijze tot een zekere hoogte vergelijken met die van de Franse J.O. Ingres. Zijn grootste verering ging echter uit naar de onovertroffen Duitse kunstenaar Hans Holbein, in de 16e eeuw hofschilder aan het Engelsche. Van der Kops kunst is èn technisch en volgens de geest verwant aan Holbeins kunst, ook zij is aristocratisch. Degenen, die hem aan t werk zagen weten hoe moeizaam zijn werkwijze was, zijn controle op zijn werk verslapte nooit en deed hem vaak eenzelfde onderwerp herhaalde malen opnieuw behandelen. Zijn intieme vrienden wisten dat Han van der Kop naast grote schildergaven, ook grote muzikale ontwikkeling had. Geruime tijd stond de muziekstudie zelfs op de voorgrond en was hij ongeveer klaar voor het examen Middelbaar Onderwijs in Muziek. Het tekenen werd toen door hem als bijzaak en tijdverdrijf beschouwd. Zijn talent als declamator was zeker even groot als zijn muzikale gave. Zijn tweede en derde Stipendiumjaar bracht hij in het vaderland door en verbleef bij tussenposen in Maastricht. Vele Maastrichtse families lieten hun familieleden door hem tekenen. Dat Han van der Kop ook een groot muzikaal talent had, wordt bevestigd door zijn pianoleraar Jacob Vincent, bekend beiaardier van onder andere het carillon van het Paleis op de Dam. Daarnaast was Vincent ook pianoleraar. Hij heeft veel leerlingen opgeleid voor het diploma 'pianist' van de Koninklijke Nederlandsche Toonkunstenaars-Vereeniging. Voor deze instelling was hij tevens lange tijd examinator. Hij schrijft een ingezonden brief en de Telegraaf van 15 maart 1934 publiceert daaruit: Niet alleen op schildergebied blonk Han van der Kop uit, maar ook op muziekgebied had hij een grote aanleg. Meer dan vier jaar heeft hij pianoles van mij gehad, maakte reuzenvorderingen, en vooral Chopin was zijn lievelingscomponist. Na afloop van iedere les moest ik hem altijd iets van Chopin voorspelen, en dan zat hij diep in elkaar gedoken te luisteren. Hij had een uiterst gevoelige, maar onevenwichtige natuur. Meerdere malen had ik hem aangespoord zijn examen voor de Koninklijke Nederlandse Toonkunsten Vereniging te doen en meerdere malen nam hij zich dit dan ook ernstig voor, om vier en twintig uur later weer dit plan ver weg te werpen; de dorre theorie lokte hem niet aan. Hij was de meest begaafde leerling, die ik ooit mocht onderwijzen. Uit een jeugdalbum van Han blijkt overigens al vroeg de liefde voor muziek. Hij heeft daarin een chansons, een wals en een chansonnette van de Franse componist George Auvray uitgewerkt. Niet duidelijk is of de vreemde teksten bij deze muziek van de componist zelf of van Han zijn. In een advertentie uit 1927 in De Telegraaf biedt hij zich aan als pianoleraar voor vijf gulden per maand. Ook zijn tante Anna Catharina Cliquart (zus van vader) biedt zich via de Telegraaf aan als pianolerares in Amsterdam. Ook blijkt Han wel eens op te treden, zoals blijkt uit een krantenbericht over een bouwtentoonstelling in het Stedelijk Museum.

33 Piëta (laatste schilderij) Voorstudies Dick Ket

34 De Rijksakademie besluit dat er alsnog een expositie, nu met nagelaten werk, van Han van der Kop moet komen. Er wordt werk bij elkaar gezocht en van alle kanten worden portretten, landschappen, crayons van particulieren (Rubbens, Jansen, Feltkamp, Schutte, Oldewelt, Heskes, Veth, Cliquart) uitgeleend. Aanwezig vroeg-academisch werk, zoals het werk van de Cohen Gosschalkprijs, wordt ook toegevoegd. Moeder van der Kop wil ook graag het jeugdwerk van haar zoon in de expositie opnemen maar dat lijkt de Rijksakademie niet zo n goed plan. De tentoonstelling opent op zaterdag 28 april 1934 om 14:00. Het NRC schrijft op 3 mei hierover. Professor Wolter eert de nagedachtenis van zijn bekroonde leerling door een met liefde en zorg ingerichte tentoonstelling van zijn nagelaten tekeningen en schilderijen. De tekeningen zijn hoofdzaak en meerderheid. Het is echter niet de veelheid, die een volheid openbaart, het zijn enkele bladen, tekeningen van een uiterst gevoelige, levende, vibrerende jonge kunstenaar. Getroffen door een melancholiek idealisme van een hoog gespannen kracht van psyche en geest, in die bladen voortlevend, zouden wij eigenlijk toch liever de stilte laten spreken, die eerder past bij een tentoonstelling als deze dan publiciteit. Zij mogen deze keer begrepen worden als een middel om stille aandacht te vragen voor het werk van een zo ontvankelijke gevoeligheid, dat de weerstanden niet groot genoeg waren, om de andere weg te gaan dan die gekozen werd. Tekende Han van der Kop voor zichzelf en voor hen die hem lief waren, dan tekende hij wezenlijk. Ook wanneer hij zijn verbeeldingen bij literatuur, die hem lief was, tekende. Jacobsen, Gogol, Maria Grubbe, Tarass Bulba, Tristan und Isolde. Er was levensruimte in hem, een openheid naar vele zijden. Het tragische gebaar van figuren en koppen, de aandoenlijke en ontroerende geste van de psyche, ook in het naakt en in de dans, de zuiverheid van het kind, de argeloosheid van een minnend paar. Maar ook de andere kanten en keerzijden, de melancholie der verlatenen, de tragiek der verlorenen, het drama van de moord beleefde en beleed hij reeds. Het laatste naar zijn krachten, groter in teerheid dan in hevigheid. Eerder over-rijk dan arm aan inhouden zou hij het vermogen, om er geconcentreerde, samenvattende vormen aan te geven, eerst laat gewonnen hebben. De tochten door vele gebieden van het leven werden oefeningen in de kunst van het uiten. Notities, impressies, studies, volledige tekeningen van een heldere uitvoerigheid of van een musische bewogenheid, die het zien verhevigde en de tekening bracht tot een grootheid van beweging van lijn en kleur, met spanningen daarin en in de mise-en-page. Zie het zuiver begrepen en klaar getekende portret van het meisje met de vlechten en de - in een prachtige vaart van gedreven doen getekende als Florentijnse kop, opgedragen aan Paw. Spreekt haast elk blad van een geïnspireerde zekerheid, het geheel van al het tentoongestelde werk wordt daarentegen gekenmerkt door de ontvankelijkheid voor gezien-begrepen voorbeelden, die het vergaren van uitdrukkingsmiddelen mogelijk maakt tijdens de jaren van studie en jeugd. Een zelfportretje in olieverf voorspelt een realisme, aan dat van (Dick) Ket verwant, zo ook aan dat van Duitse meesters uit de zestiende eeuw. Op 4 april 1934 informeert de secretaris-generaal van de Minister van Onderwijs, Kunsten en wetenschappen, Gerrit Abraham van Poelje, bij de Commissie van Toezicht of Van der Kop in de gelegenheid geweest is zijn laatste schilderij te vervaardigen? Het werk zou namelijk automatisch staatseigendom zijn, net zoals het winnende schilderij van de Prix de Rome. De professoren antwoorden dat het schilderij onvoltooid is en niet tot een gunstig einde gebracht kon worden. Met vrij grote zekerheid nemen zij aan dat dit het gevolg was van de abnormale geestestoestand waarin Van der kop de laatste weken verkeerde. Van Moerkerken en collega Wolter zijn van mening dat het schilderij in de staat waarin het verkeert, niet geschikt is om in een Rijksgebouw te worden geplaatst. Moeder van der Kop schrijft op 30 oktober 1934 een brief aan het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen of zij bereid zijn het onvoltooide schilderij van Han aan haar af te staan. Dit is ongebruikelijk maar de minister vindt in dit bijzondere geval aanleiding het verzoek in te willigen. Zo komt het schilderij De Piëta in Maastricht terecht.

35 Intermezzo: Contacten van Han van der Kop rond en in bezit van werken Willem Feltkamp en zijn vrouw JJ Viottastraat 46 Amsterdam Arts Gerhard Frederik Marinus (Ger) Schutte Afida Theresia (Fien) Veth Marinus Johannes Fredrik Schutte Alida Theodora Anna Helene (Mida) Boom Bloemendaalseweg 111 Bloemendaal Tandarts Tempelierstraat 23 Haarlem Tandarts Regorius (Rego) Veth Linnaeuslaan 27 Haarlem Handelaar verf en glas Marinus Heskes Johanna Adolphina (Annie) Dommisse Oosterduinweg 252 Aerdenhout Tandarts J. (Henk) Oldewelt Potgieterweg 7 Bloemendaal Anna Catharina (Ank) Cliquart Amsterdam Tante Jansen Louis Gerardus Cornelis Rubbens?? Gerard Huijsser Bloemendaal Bloemendaal

36 Van 18 januari 1935 is een notitie van Van Moerkerken (dan waarnemend hoogleraar-directeur) dat van het werk van Han van der Kop fotografische reproducties verkrijgbaar zijn voor 2 gulden per stuk bij de moeder van Han in Maastricht. Op de Rijksakademie ligt een album met 35 reproducties ter inzage, dat moeder aan de Rijksakademie schenkt. Dit album is daar nog steeds en ook het Rijksmuseum bezit zo n album. In de nalatenschap aan Schoonhoven is ook een album opgenomen. Het gaat om zeker 35 fotoreproducties en omdat het losse bladen zijn, is geen album hetzelfde. In september 1938 wordt in Maastricht de Limburgsche Kunsttentoonstelling georganiseerd ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van de koningin. Zij vragen de Rijksakademie om uitleen van het Prix de Rome werk van Han en noemen hem een Limburgse kunstenaar. Na de tentoonstelling probeert de organisatie het werk in bruikleen te krijgen voor het comité of het stadsbestuur of het provinciaal- of stedelijk museum. (en ook andere winnende werken zijn er welkom) Het is onduidelijk of het schilderij toen al in Maastricht gebleven is. In de jaren vijftig zullen we het daar wel weer tegenkomen. Na de oorlog verhuist Ad naar de Vijzelstraat 123 in Amsterdam. Tussen 1948 en 1950 is hij voor schilder- en tekenstudie in Menton, Zuid-Frankrijk. Eenmaal terug in Nederland heeft hij een atelier aan de Stadhouderskade. Alhoewel hij wordt vermeld in De Scheen (Pieter Scheen; Lexicon Beeldende kunstenaars) zal hij er niet in slagen zich een grote reputatie te verwerven. Hij verkoopt regelmatig vanuit zijn atelier en tot op vandaag zijn schilderijen van hem te koop. De nalatenschappen Hoe het verder verging met de familie Van der Kop weten we uit een klein aantal bronnen. Belangrijk zijn de brieven van Ad en vooral Johanna aan Ro Mogendorf in de jaren vijftig die in het Joods Historisch Museum worden bewaard, en mevrouw Hoedemaker-Machiels die als kind Johanna heeft meegemaakt. Haar moeder en Johanna waren zeer goed bevriend. In Schoonhoven wordt Johanna nog vaag herinnerd door een achternicht. In de oorlog zal Johanna een tijd bij de familie Machiels in Amsterdam verblijven. Zij is bevriend met de familie vanuit de tijd dat zij in Maastricht woonden en hielp bij de bevalling van het eerste kind. Overigens was Johanna door heel Maastricht bekend als Zusterke Jo en heeft zij bij bevallingen geholpen. Mevrouw Machiels is in 1940 ernstig ziek en Johanna komt uit Maastricht over om haar te verplegen. Later zou mevrouw Machiels zeggen dat zij haar leven aan haar hulp te danken heeft. De eerst bewaarde brief van Johanna aan Ro Mogendorff is van 8 november We moeten bedenken dat deze jonge joodse vrouw net de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd en de meeste familieleden heeft verloren. Onder een foto van haar grootmoeder schrijft zij: 18x bevallen, 14 kinderen in leven, in 1940 waren er 11 over, in 45 twee. Haar tweelingzusje Do (de actrice Do Hoogland, vrouw van acteur Albert van Dalsum) leeft nog. Na de bevrijding gaat Ro terug naar Amsterdam. Ze is er lichamelijk en geestelijk slecht aan toe. Haar vader en zusje Lisa leven niet meer. Waar haar moeder dan verblijft, is niet bekend; mogelijk is ze al opgenomen in het Psychiatrisch Ziekenhuis Meer en Bosch in Santpoort. Do reist naar Maastricht en Houthem - St. Gerlach in Limburg om daar op te knappen. Johanna schrijft hoe prettig zij het vindt om met Ro over Han te praten. Ro is weer terug in Amsterdam en heeft daar tante Ank (Anna Catharina Cliquart - van der Kop) opgezocht. Tante Ank was voor Han en Johanna de lievelingstante. Zij begreep de kinderen altijd als geen ander, vertelt Johanna. Adriaan (Ad) is net terug uit België en is van plan weer gauw naar (Vijzelstraat 123 in) Amsterdam te gaan. Zo leeft hij het liefst, te ongedurig om lang thuis te zijn.

37 Anna Catharina Cliquart Moeder Wilhelmina Gerarda Intermezzo: Tante Ank Cliquart van der Kop Wat tante Ank aangaat, is er een triest verhaal te vertellen. Deze jongste zus van vader uit 1874 trouwt op 15 januari 1902 met Ludoricus Josephus Cliquart uit België. Zij krijgen één dochter (Louise Marie Mathilda) maar hun huwelijk strandt wanneer Cliquart er vandoor gaat met een jongere vrouw uit Frankrijk. Tot zijn dood in 1945 woont hij in Mandelieu (Zuid-Frankrijk). Tante Ank blijft in armoede achter en Johanna spreekt er bij de bevriende Amsterdamse familie Machiels vaak schande van dat deze man haar tante dit heeft aangedaan. Mevrouw Hoedemaker-Machiels herinnert zich dat zij als meisje door haar moeder er regelmatig op uit werd gestuurd om een pannetje eten bij tante Ank te brengen. Maar wanneer de familie Machiels eind jaren vijftig op vakantie gaat naar Zuid-Frankrijk en daar een huisje huren van een oude dame, komen zij bij toeval terecht in het huis van de weduwe van Cliquart. Zij herkennen de naam op het hek en een fotoportretje van Cliquart in het huisje, omdat tante Ank deze foto ook altijd nog had staan. Tante Ank overlijdt in 1950.

38 In 1950 is Johanna ziek en verblijft zij in vakantiehuis Kasteel Bouvigne. Ze is erg nerveus, heeft last van reumatiek in haar armen. Ze heeft al een jaar de ziekte van Basedow, een auto-immuunziekte. Moeder van der Kop leeft nog maar noemt zij een arme stumper die geen geheugen meer heeft. De vrouw is dan nog in Maastricht maar zal later verhuizen naar Grave, waar zij in september 1959 overlijdt, 86 jaar oud. Zij wordt gecremeerd in Dieren. Ad lijkt zijn eigen leven te leiden en niets te snappen van zijn ongelukkige moeder en de ziekte van Johanna. Een jaar later schrijft zij dat ze in het ziekenhuis heeft gelegen. Haar geheugen komt weer terug en het lopen gaat veel beter, al is het langzaam. Haar ogen zijn er het slechtst aan toe en ze heeft prismaglazen gekregen. Ze is bang haar werk, waar ze zo van houdt, niet meer te kunnen doen omdat fietsen onmogelijk is geworden. Ze heeft veel steun aan een nicht (Agatha Cornelia Johanna van Baaren, Agaath). Ze woont in 1955 op verschillende adressen bij vrienden in (Sint Lambertuslaan 24, Koningsplein 104, Notgerusweg 18). In november 1955 schrijft Johanna dat zij is verhuisd naar een klein flatje aan het Sint Servaasbolwerk, Flat 17F. Haar nicht Agaath trekt bij haar in. Het werk van Han hangt op door het hele huis. Alleen het schilderij de Piëta hangt bij dhr. Frans Slijpen, glazenier van beroep, op de Hubertuslaan 31. Blijkbaar heeft moeder Van der Kop alles dan al overgedragen aan haar dochter. In juni 1955 schrijft Johanna een brief aan het college van B&W van Schoonhoven waarin zij aanbiedt om nagenoeg alle werken van Han te vermaken aan de gemeente. Het laatste grote schilderij van haar broer, genaamd De Piëta, wil zij de gemeente verkopen voor fl. 1200,00. Ondertussen hebben Johanna en Ad een afspraak met het Gemeentemuseum van Gouda om daar een tentoonstelling te houden van 84 schilderijen en tekeningen van Ad en Han samen. Deze wordt op 14 april 1956 geopend. Ad schrijft in 1956 aan Ro Mogendorff over zijn vriend André Geus (met wie hij tot zijn dood zal samenwonen) en dat hij werkt aan de tentoonstelling in Gouda. Hub van Baar, die tobt met hartklachten, is gevraagd een inleiding te geven bij de tentoonstelling. Uiteindelijk zou dit worden gedaan door actrice Else Mauhs, die zich na 1940 uit het toneelleven had teruggetrokken. Zij haalde Han s liefde voor de kunst van het toneel aan en meende dat een tekening als Frau Marie Grubbe zonder acteursbegrip niet zo goed had kunnen zijn. In Schoonhoven beraadt men zich op de schenking. In januari 1957 reist burgemeester Aten samen met de heer Wijsenbeek, directeur van het Gemeentemuseum in Den Haag, af naar Maastricht om de werken te kijken. Het schilderwerk van Han wordt uitmuntend academiewerk genoemd dat grotendeels binnen het keurslijf van de scholing is gebleven, met nog maar weinig eigenzinnigheid van een gevormde kunstenaarspersoonlijkheid. Over zijn tekeningen wordt gezegd dat ze vrijer, losser en minder bevangen zijn, illustratief verhalend zelfs. De Commissie voor Sport en Culturele zaken gaat akkoord met het voorstel van de Raad om het schilderij De Piëta aan te schaffen en de andere schilderijen te accepteren. Niet iedereen is daar even gelukkig mee. Zo vindt de raadslid Kok dat de transactie lijkt op handel op de markt en vindt de relatie tussen schilder en Schoonhoven wel erg ver. De voorzitter noemt de opmerkingen misplaatst. Met de komst van de schilderijen is men er nog niet. Er wordt in de overdracht afgedwongen dat er een plek moet komen waar de schilderijen geëxposeerd gaan worden. Er wordt een koop- en schenkingsakte bij notaris W.C. Hol opgemaakt om de overdracht van de schilderijen te regelen. Naast de aanschaf van De Piëta zullen direct 8 schilderijen worden overgedragen en na het overlijden van Johanna zullen 41 tekeningen en schilderijen, een map met schetsen en een album met tekeningen aan de gemeente vervallen. De gouden medaille waarmee Han de Prix de Rome won, wordt geschonken als het de gemeente lukt het winnende schilderij ook in bezit te krijgen. De gemeente verplicht zich de schilderijen een plaats te geven in het stadhuis of een daarmee in overeenstemming zijnde waardige plaats. De ondertekening vindt plaats op 25 oktober 1957.

39 Intermezzo: Tante Bertha Deze Bertha van Klaveren is in Schoonhoven een begrip. Als schooljufrouw is zij in 1909 getrouwd met Jacob van Klaveren. Ze hebben een slagerij in de Lopikerstraat 21 en krijgen daar in 1911 hun zoon Benjamin (Benno). Oom Ferdinand Alexander Hoogendijk is getuige bij de aangifte. Wanneer de oorlog uitbreekt zij zijn al op leeftijd duiken zij onder bij het gezin van Pieter Peereboom bij de Veerpoort. Dit is een neef van de vader van Johanna. Hun zoon, die al uit huis is en pianist is, duikt onder in Rotterdam. Hij wordt in 1943 opgepakt, op straat gesmeten en door de Duitsers met een auto overreden. De overlijdensakte vertelt dat hij overleed aan een longontsteking. Jacob van Klaveren, geen gemakkelijke man, overlijdt in Bertha verliest een zusje in Westerbork en een zusje in Auschwitz en blijft alleen achter. Het pand wordt verkocht aan de familie Doorelijers die er een snackbar van maken en er enkele kamers verhuren. Tante Bertha blijft bij hen wonen en wanneer je in de snackbar staat, zie je haar in het achterkamertje zitten. Wanneer de familie Doorelijers verhuist naar een andere woning, verhuist tante Bertha mee. Zij is een geliefde vrouw die in 1964 overlijdt en als laatste Jood in Schoonhoven wordt begraven op de joodse begraafplaats.

40 Johanna schrijft in 1958 drie brieven aan Ro Mogendorff. Ze vertelt over de uitnodiging van het Gemeente bestuur van Schoonhoven om zaterdag 5 april bij de opening van een expositie van werken van Han te zijn. Deze is boven de Veerpoort tot en met 19 april, de plek aan het veer waar zij als kinderen altijd gespeeld hebben. Ze is blij te weten dat al Han s werk na haar overlijden in de toekomst bewaard blijft in Schoonhoven. Toch is zij niet alleen maar te spreken over Schoonhoven. Ophef die er in Gouda was over een naakt van Han deed haar denken aan een uitspraak van haar moeder: Als in Schoonhoven zondags iemand in het water valt halen ze hem er niet uit, want dan mag je niet werken. De mens is toch in staat om het edelste te bederven. Mijn hele huisje hangt vol met Han s werk. In Schoonhoven hebben ze maar een heel klein gedeelte, maar het is nu helemaal voor elkaar dat later, als ik er niet meer ben, alles naar Schoonhoven gaat. Dit was een grote wens van mij en die is nu in vervulling gegaan, daar ben ik heel blij en dankbaar voor. Mijn plan is a.s. vrijdag naar Schoonhoven te gaan, dat is makkelijk. De bus staat voor het station in Utrecht en ik logeer bij tante Bertha, dat oude Jodinnetje, onze liefste tante, zij is nu ook al 82 jaar. Zoals toegezegd komt er in april 1958 een eerste tentoonstelling met de negen werken van Han. Het gemeentebestuur werkt samen met de speciaal hiervoor opgerichte Kunstkring Schoonhoven en gebruikt de ruimte boven de Veerpoort, waar kunstschilder H. Piek zijn atelier heeft. Het interieur wordt er provisorisch voor opgeknapt en aan Piek wordt als dank voor het afstaan van zijn atelier toegezegd met het gemeentebestuur te overleggen of de ruimte door een kleine restauratie verbeterd kan worden. De tentoonstelling krijgt een nasleep wanneer eind mei de schilderijen nog niet bij de gemeente zijn teruggekeerd. Piek verblijft in het buitenland, secretaris Markx van de Kunstkring blijkt geen lid meer te zijn, de sleutels van de veerpoort zijn zoek en na onderzoek blijken in het atelier maar zeven werken aanwezig, waarvan er twee in de vensterbank in het vocht liggen te drijven. Twee werken ontbreken. In augustus blijkt dat Piek een schilderij in bezit heeft maar dat zelf aan de burgemeester wil terug geven na hem eerst te hebben gesproken. Klaarblijkelijk als onderhandelingsobject. Op 6 september wordt het schilderij terug ontvangen. De gemeente neemt in juni 1958 contact op met het Ministerie van Cultuur om te onderhandelen over het schilderij De zondares, die de voeten van Jezus zalft, in het huis van den Farizeeër. In juli antwoordt de Rijksinspecteur voor Roerende Monumenten dat het schilderij in bruikleen gesteld is aan de Gemeente Maastricht, en deze is bereid het doek af te staan aan Schoonhoven, mits de gemeente een allrisk verzekering afsluit van 90 cent per jaar. Een reactie op deze brief blijft voorlopig uit want de gemeente zit in haar maag met het vinden van een goede plek voor de schilderijen nadat zij heeft gehoord welke afmetingen het heeft. Twee schilderijen komen in de hal van het stadhuis en de resterende zeven worden in de burgemeesterskamer opgehangen. Voor de Prix de Rome winnaar is geen plaats. Een lastige erfenis Op woensdagochtend 27 november 1963 krijgt Ad in Amsterdam een ongeval met de tram van lijn 7 op de kruising van de Wibautstraat en de Eerste Boerhaavestraat. Hij overlijdt op 4 december in het Onze Lieve Vrouwengasthuis aan zijn verwondingen. Hij wordt op 9 december Zorgvlied begraven, in hetzelfde graf als Han. Volgens de Rijksdienst voor Kunsthistorische documentatie (RKD) zou Ad zich ook bezig hebben gehouden met beeldhouwen maar daar is niets concreets over bekend. De familie Machiels, die Ad goed kende, heeft nooit beeldhouwwerk van hem gezien. Een krant noemt hem bij zijn overlijden beeldhouwer A.J. van der Kop maar de rouwadvertenties van vrienden spreken over de kunstschilder. Mogelijk is hier deze verwarring ontstaan?

41 Zijn schilderijen en wat hij van Han bezat, komt geheel in bezit van Johanna die inmiddels ernstig ziek is en hersteld van de gevolgen van een ernstige aanrijding met een bus in 1963 (oogproblemen?). Via neef en zaakwaarnemer Willem van Baaren uit Rhoon wordt begin 1964 contact gelegd met het Gemeente bestuur van Schoonhoven. Johanna wil opnieuw een schenking doen met als doel 112 schilderijen en 38 tekeningen van haar overleden broers bij elkaar te houden en blijvend tentoon te stellen in hun geboorteplaats. Zij herinnert aan de voorwaarde van 1957 en stelt dat hieraan nu binnen vier jaar gevolg moet worden gegeven, wil Schoonhoven deze schenking ontvangen. Van Baaren voegt toe dat hij en zijn vrouw graag van de schilderijen en tekeningen af willen want zijn logeerkamer staat vol en zij kunnen nu geen gasten ontvangen. Over het werk van Han was al een oordeel gegeven. Nu wordt ook het werk van Ad goed bekeken. Zijn werk eist concentratie en aandacht van de beschouwer en pas bij een lange beschouwing dringt men door tot de fijnheid en rijkdom die het heeft. Zijn voorkeur gaat uit naar landschappen in schemerlicht en er spreekt een zekere intimiteit uit. De schilderijen wekken herinneringen op aan bekende schilderijen en Ad blijkt daarmee niet zo origineel. Na een positief advies van de directeur van het Stedelijk Museum van Gouda (Schouten) en een bezoek aan de familie van Baaren door de directeur van de Vakschool (Pauw) besluit de Raad op 28 februari 1964 het voorstel van B&W te aanvaarden. De heer Pauw merkt al wel voorzichtig op dat een zaak waarvoor B&W zich nu echter geplaatst zien, n.l. het herbergen van deze kunstwerken, hoe boeiend ook, voorhands nog niet die vreugde bereikt. In maart 1964 wordt de schenking herzien en vraagt Johanna voor drie schilderijen een bedrag van fl vanwege hoge dokterskosten. Ze is dan blijkbaar al behoorlijk ziek. Opnieuw wordt een akte opgemaakt door notaris W.C. Hol. In het beding staat nu dat schilderijen ook geëxposeerd mogen worden in scholen en openbare gebouwen. Bij niet nakoming van de voorwaarden om te exposeren komt de schenking te vervallen en weer ter beschikking van de schenkster of erfgenamen. Op 21 april 1964 wordt ook de gouden Prix de Rome medaille ook geschonken met het verzoek deze aan de verzameling toe te voegen. De zolderruimte van het Stadhuis wordt door de Kunstkring uitermate geschikt geacht als expositieruimte. De trapopgang moet weliswaar worden verbeterd, vloeren iets opgeknapt worden en het geheel moet schoongemaakt worden. Met goede verlichting en verwarming komt de expositie goed tot zijn recht, stelt het college in mei Een entree van fl. 0,50 voor bezoekers is zeer redelijk. De bewaring van de schilderijen verdient wel aandacht: niet tegen elkaar aan en verticaal. De directeur Gemeentewerken beraamt fl. 7000,00. Men noemt de ruimte voortaan Onder de Hanebalken. Johanna overlijdt op 29 september 1964 aan de gevolgen van haar ziekte en verwondingen van het busongeluk. Er wordt één afkondiging gevonden namens de familie door haar nicht A.C.J. (Agaath) van Baaren in de Limburger Koerier. De uitvaartdienst op 3 oktober vindt plaats in de Sint Servaas in Maastricht. Zij wordt op de Algemene Begraafplaats van Schoonhoven bijgezet in het graf van haar overgrootouders Van Kelckhoven - Hogerlinden, waar ook haar grootmoeder Samuellina Maria en vader Willem Karel van der Kop zijn bijgezet en zij, via haar eigen moeder, als langstlevende de eeuwigdurende grafrechten op heeft. Een nieuwe steen komt op de platte zerk te staan. Uit een correspondentie van nicht Agaath van Baaren met de gemeente wordt de indruk gewekt dat de Gemeente Schoonhoven de kosten voor de steen voor haar rekening heeft genomen. Agatha Cornelia Johanna van Baaren trouwt niet en krijgt geen kinderen. Zij overlijdt in 1989 en brengt een groot deel van haar leven door in een psychiatrisch kliniek.

42 Intermezzo: Het familiegraf Opmerkelijk aan dit familiegraf is de datum van overlijden van W.C. van Kelckhoven. Ten eerste staat hij bovenaan terwijl zijn vrouw toch eerder overlijdt. Mogelijk zijn zij herbegraven. Verder is het jaar van overlijden van Willem Carel van Kelckhoven in een rouwadvertentie niet hetzelfde. Van Kelckhoven kwam met zijn gezin uit Helmond en werd in Schoonhoven directeur van de Posterijen. Zijn dochter Samuelina Maria, de oma van de kinderen Van der Kop, werd in 1837 in Helmond geboren.

43 Nu acht men het in Schoonhoven tijd het Prix de Rome schilderij op te halen. Er wordt weer contact opgenomen met de Dienst voor s Rijks verspreide kunstvoorwerpen. Op 9 december 1964 schrijft de dienst terug dat het schilderij vanwege haar slechte staat is vernietigd. Na onderzoek blijkt dat onjuist, het schilderij hangt op het kantoor van de directeur van de Volkskredietbank in Maastricht en deze blijkt zeer gehecht aan het schilderij. Het lijkt de rijksinspecteur daarom het beste dat het schilderij blijft waar het hangt. Gemeentebestuur dringt opnieuw aan bij de rijksinspecteur maar deze blijkt onvermurwbaar. De eerste expositie Onder de Hanebalken Begin 1967 begint de tijd te dringen om een expositieruimte beschikbaar te hebben. De kosten blijken hoger uit te vallen en vooral de verwarming van de zolderruimte valt tegen. Er is wel behoefte aan zoiets als een oudheidkamer of ruimte voor jonge kunstenaars. Er wordt een comité gevormd dat in nauwe samenwerking met het gemeentebestuur gecoördineerd activiteiten gaat ontwikkelen. De heer F.A. de Wolff wordt voorzitter, de heer J. Hoogendijk, familie van de broers van der Kop, is één van de leden. Het Comité Culturele Activiteiten (CCA) is geboren. Eind 1967 is er paniek wanneer de gouden medaille onvindbaar blijkt. Er wordt een lijst van zilversmeden gemaakt om onderzoek te doen naar de verdwijning. Een dag later ligt de medaille toch veilig opgeborgen in de kluis van de archiefbewaarplaats. Anno nu weet niemand waar de medaille zich bevindt. Op zaterdag 20 april 1968 opent precies vier jaar na de schenking de expositieruimte op de raadhuiszolder. Er is grote belangstelling voor de bezichtiging van 50 genummerde werken, waarvan er ook twee in de hal van het stadhuis hangen. Men laat zich lovend uit over het werk van de gebroeders van der Kop en in het bijzonder over dat van Han. Voorzitter Wolff hoopt Schoonhoven te kunnen verkopen met deze aanwinst en geeft het gemeentebestuur de overweging ook eens aan een VVV te denken. Na de euforie over de eerste expositie Onder de Hanebalken vervaagt de aandacht voor de werken van de gebroeders Van der Kop omdat er vaker ander werk wordt geëxposeerd. In 1974 vraagt B&W zich af of het niet weer eens tijd wordt voor een expositie. De Turfkelder onder het Schoonhovense stadhuis, tot dan secretarieruimte, komt ter beschikking van de CCA zodat de zolderruimte wellicht een permanente expositie van de schilderijen van Van der Kop kan herbergen. Wanneer de CCA in 1975 werken uitzoekt blijkt dat de schilderijen in slechte staat zijn. Ook de wijze waarop de tekeningen worden opgeborgen laat veel te wensen over. Het comité vraagt een deel van de schilderijen te laten restaureren en de tekeningen in te lijsten. Er wordt een bedrag van 1800 gulden uitgetrokken om 50 tekeningen in te lijsten en een opbergkrat aan te schaffen. Het restaureren van schilderijen gaat niet door. Een expositie volgt in de zomer van 1976 maar een permanente expositieruimte zal er nooit van komen. In de jaren die volgen raakt de collectie weer in de vergetelheid. Bewaren voor de toekomst De Stichting Culturele Activiteiten, opvolger van de kunstkring Schoonhoven, organiseert van 21 december 2002 tot 28 januari 2003 een hommage aan Ad en Han van der Kop. Het winnende Prix de Rome schilderij komt in bruikleen naar Schoonhoven.

44 Intermezzo: Tussentijdse aandacht voor de collectie In 1965 probeert André Geus, de vriend van Ad van der Kop, tevergeefs werken te verkrijgen van de gemeente Schoonhoven. In zijn brief is onvrede te lezen over de handelswijze van Johanna waardoor vrienden en familieleden geen kans hebben gekregen om werk in bezit te krijgen welk hen dierbaar was. De gemeente wijst zijn verzoek kort en resoluut van de hand. In 1965 wordt een schetsboek van Han aan de Gemeente Schoonhoven aangeboden voor 75 gulden door W.G.J. van Driesen, dat hij kocht op een veiling. De gemeente besluit het boekje niet aan te kopen, ondanks een dringend advies van de gemeente archivaris Lugard. In 1971 schrijft mevrouw J.J. van Osenbruggen dat zij in het bezit is van een hele serie werken van de gebroeders van der Kop en zij zou graag zien dat na haar overlijden ook deze aan de collectie wordt toegevoegd. Het lijkt dat de gemeente niet op haar brief is ingegaan want er is geen correspondentie nagelaten. In 1968 schrijft de heer H.J.E. (Hans) van der Kop uit Den Haag een brief aan B en W nadat hij een bezoek aan de zolder heeft gebracht waar de schilderijen worden opgeslagen. Hij is een achterneef van Han maar heeft hem nooit ontmoet. Hij bezit zelf wat werk van Han en Ad en zou als familielid met dezelfde initialen graag werk in bruikleen krijgen tegen een redelijke financiële vergoeding. Zijn verzoek wordt afgewezen. In 1972 biedt een zekere L.C.J. Brul een foto aan de gemeente aan van de Prix de Rome. Hij heeft Ad goed gekend en was een collega van hem. Of de foto ook is gekomen is onbekend. In 1974 schrijft de heer Jan van der Schaaf uit Amsterdam, die goed bevriend was met de familie van der Kop, dat hij graag schilderijen wil overnemen, wanneer er geen permanente expositie van het werk gaat komen. Ook hij krijgt een negatief antwoord van de gemeente. Ook de heer H.J.E. van der Kop uit Den Haag bezoekt begin jaren zeventig een expositie. In 1999 is hij begonnen in een geheel vrije constructie een boek over Han van der Kop te schrijven. Hij is niet goed op de hoogte van het verhaal en verward de Piëta met het winnende Prix de Rome schilderij. Het boek Naar een ander leven dat in 2000 verschijnt, kan slechts beperkt als bron worden gezien. Het is een fictieve biografie waarin de worsteling van Han met zijn homoseksualiteit het centrale thema van het boek is. Hij overlijdt in 2004 en zegt via zijn testament een legaat van toe wanneer de gemeente erin slaagt tot een vaste expositieruimte te komen maar ook nu lukt dat niet.

45 Twee kunsthistorici inventariseren in 2003 in opdracht van de gemeente de collectie en stellen in haar conclusies en aanbevelingen dat er dringend iets moet worden gedaan aan de slechte conservering van de collectie. Als belangrijk cultureel erfgoed heeft de collectie behalve een kunsthistorische ook een cultuurhistorische betekenis. Zo stelt men eigenlijk hetzelfde als wat gemeentearchivaris G.J. Lugard en kunstschilder W. van Dort op 9 april 1956 in hun brief aan het gemeentebestuur schrijven: Vele steden toch zoeken vaak krampachtig naar iets, wat haar van haar zusteren kan onderscheiden en ook voor vreemdelingen aantrekkelijk maken. Hier nu is een gelegenheid welke wij gaarne Uw College ten zeerste aanbevelen. Van de gemaakte plannen uit de raadsvergadering van april 1956 kwam weinig terecht. Toen al gevreesde scenario s werden waarheid. Tot 2015 staan de schilderijen in een hoekje weggestopt op de zolder van het stadhuis. In 2013 is er een plan gemaakt de collectie verder te registreren. Het archief van 2003 blijkt zoek maar met de kladversie kan nog wat registratie worden achterhaald. De stichting Behoud Cultureel Erfgoed Schoonhoven betaalt de kosten voor het fotograferen van alle werken en er is een digitale database aangelegd. Vanuit het Rijksmuseum duiken ineens oude familiefoto s op van de familie Van der Kop. We zien Ad, Jo en Han als kleine en opgroeiende kinderen terug. Er moet nu een collectiewaardering worden uitgevoerd en een collectieplan worden geschreven om de werken voor de toekomst te behouden. Langzaam ontrafelt zich het verhaal van de oorspronkelijke eigenaren van de collectie. Hun verhaal, dat u zojuist heeft gelezen, zal de waardering van de werken zinvoller maken. Door het verhaal van Han en Ad van der Kop te kennen, kunnen we met andere ogen naar de werken kijken. Hans Fokker

46 Bronnen: Mevrouw M. Schutte, Bloemendaal Mevrouw M. Hoedemaker Machiels, Bussum Archief Gemeente Schoonhoven, Streekarchief Midden-Holland, Gouda / Moordrecht Archief Rijksakademie Amsterdam, Noord-Hollands Archief in Haarlem Archief Cohen-Gosschalk, Noord-Hollands Archief in Haarlem Archief Joods Historisch Museum in Amsterdam Archief Remonstrantse Kerk Schoonhoven in Schoonhoven Archief Stichting Culturele Activiteiten, Schoonhoven Archief Maastricht, Regionaal Historisch Centrum Limburg in Maastricht Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Amersfoort Krantenartikelen en advertenties; De Tijd Maasbode, Limburger Koerier, Telegraaf, Het Vaderland, Haarlems Dagblad, Schoonhovense Courant, Nieuwsblad van het Noorden, Nieuwsblad voor den Boekhandel Carel Swinkels, biografie Hub van Baar Sjeng van Dalsum, nalatenschap Ro Mogendorf Anneke Huizinga, Nelleke van den Berg-Hoogendijk, Janny Nagtegaal-Dooreleijers 125 jaar jonge schilderkunst, De Koninklijke Subsidie A.J.M. de Graaf-van Osch, Het vredegerecht Schoonhoven, onuitgegeven scriptie EUR, deel 2. P 53. Zie ook Nationaal Archief, Den Haag. Archief van het vredegerecht en rechtbank van enkele politie van het kanton Schoonhoven, nummer toegang inventarisnummer 2, audiëntie bladen (1811), nr

47 Bijlage Stamboom familie Van der Kop: