versie 15/03/2004 pg. 1 vuil, onzuiverheid, uitscheidingsproduct rauw, ongekookt, onrijp, onvolwassen (adj.); onverteerde produkten, toxinen (subst.

Transcriptie

1 versie 15/03/2004 pg. 1 Mala en ama mala āma vuil, onzuiverheid, uitscheidingsproduct rauw, ongekookt, onrijp, onvolwassen (adj.); onverteerde produkten, toxinen (subst.) Mala Er zijn drie (grofstoffelijke) afval produkten 1. In feite zijn de eerste twee (feces en urine) niet alleen maar afvalprodukten, want ze zijn verantwoordelijk voor het goed functioneren van hun respectievelijke organen. Bovendien kun je aan de eerste twee goed aflezen welke dosha verhoogd is (zie onder). 1. faecaliën (purīşam) zijn noodzakelijk voor de fysiologische werking van de organen die ze voortbrengen. In de colon worden nog voornamelijk water, zout en chlorideionen door het darmslijmvlies geabsorbeerd (en dubbelkoolzuurzout-ionen afgescheiden). Verder worden er veel substanties gevormd door bacteriële werking, o.a. vit. K. vit. B12, B1, B2 en verschillende gassen. De feces bestaat voor 75% uit water en voor 25% uit vast materiaal (dode bacteriën, vet, anorganische materie, onverteerde voedseldeeltjes en gedroogde bestanddelen van voedingssappen zoals gal, en iets proteïne). De kleur wordt veroorzaakt door stercobuline en urobiline, die afkomstig zijn van de bilirubine. De geur wordt veroorzaakt door de produkten van bacteriële werking 2. De feces voedt de ingewandweefsels die hij op zijn weg tegen komt en zorgt verder voor spanning en stevigheid van de colon (element: aarde) en dus van het lichaam. Het uitscheidingsproces wordt bestuurd door apāna vayu. Een gezonde ontlasting is goed gevormd: zacht maar niet plakkerig, banaanvormig, in staat tot drijven (bij zinken is er ama in), vrij van onverteerd voedsel, niet te donker (dan V- stoornis), te geelachtig (dan P-probleem), zonder slijm (anders K-probleem), zonder onaangename lucht (dan is er veel ama in). 2. urine (mūtram) ontstaat in de dikke darm, maar de bouwstenen zijn water en vuur. De urinewegen, en dan m.n. de nieren, verwijderen water, zout en stikstofresten uit het lichaam en dragen bij aan een normale concentratie waterelektrolyten in de lichaamsvloeistoffen 3. De kleur hangt af van de voeding. Koorts (P-stoornis) geeft een donkergele of bruinige urine, geelzucht (P-stoornis) geeft ook een donkergele urine, galproblemen leiden tot een groenige urine. Urinebevorderende stoffen (thee, koffie, alcohol) verhogen P. Een evenwichtige urineproductie is belangrijk voor de bloeddruk en het bloedvolume. In de ayurveda wordt urine (dat je dan moet drinken) als een laxerend middel beschouwd dat de dikke darm schoonmaakt en ontgift. 3. zweet (sveda) is een bijprodukt van vetweefsel. Het reguleert de lichaamstemperatuur, houdt de huid zacht, verzorgt de flora in de huidporiën en zorgt voor elasticiteit en spanning in de huid. Het heeft water als basiselement. Overmatig transpireren leidt tot schimmelinfecties, jeukprikkel en een slechte geur; onvoldoende zweten tot een ruwe schilferige huid en roos, haaruitval en een verminderde gevoeligheid van de tastzin. Er is een verband tussen urineren en zweten. Beide hebben met P te maken. Als er een 1 Rosenberg (31) en Kapoor noemen daarnaast ook de fijnstoffelijke afvalprodukten (sukama mala of kleda) die het lichaam via de huid en de epitheelbekeleding van ogen, neus, mond, oren en geslachtsdelen uitscheidt. Kapoor beschouwt ook wind en gal als afvalprodukten. 2 Kapoor somt de gassen van de geur op. 3 Kapoor: Gewoonlijk bevat urine natrium, kalium, kalk, magnesium, chloride, dubbelkoolzuurzout, waterstoffosfaat, ures, glucose, urinezuur en creatine.

2 versie 15/03/2004 pg. 2 disbalans is tussen zweten en urineren kan dat leiden tot ziekten: diabetes, psoriass, dermatitis. Overmatig zweten en overmatig urineren kunnen allebei tot uitdroging leiden en resulteren in koude handen en voeten. Niet kunnen zweten kan een essentiële ontgifting verhinderen. Vandaar dat een stoombehandeling (svedana) dan zo goed is. Daarnaast heeft iedere dhatu ook nog eens zijn eigen mala (dood celmateriaal: huidschilfers, nagels, haren etc.). Deze veroorzaken evenwel geen ziekten, zoals de bovengenoemde drie dat wel doen. Voor informatie over de dosha s en agni op basis van feses- en urine-onderzoek, zie de file Diagnose. Ama-vorming. Definitie: Ama zijn niet goed bewerkte tussenprodukten van de spijsvertering die afvalmateriaal, toxines, in het lichaam vormen. Zij zijn de oorzaak en de instandhouder van vele pathologische processen. Eigenschappen van ama (als negatief kapha) - śīta (koud), - picchala (slijmerig), - guru (zwaar), - sāndra (dicht), + - onzuiver, - vochtig en - slechte geur. Het tegenovergestelde van agni, dat heet, droog, helder, welriekend en zuiver is. Oorzaak: Ama ontstaat doordat de verschillende agni s die bij de spijsvertering betrokken zijn, niet optimaal werken (mandagni). En dat is weer het gevolg van het feit dat de dosha s uit balans zijn. Ama kan ontstaan gedurende het hele proces van de spijsvertering, dus van het maagdarmkanaal tot de opname van de voedselbrij in de cellen. Er zijn dus ook verschillende agni s bij betrokken. Altijd is er enige afval (Waar gehakt wordt, vallen spaanders!), maar wanneer deze afval zo veel is dat het lichaam het niet op natuurlijke wijze verwijdert, spreken we van ama. En deze ama is in feite de oorzaak van heel veel ziektes 4. Daarnaast kan ama ontstaan door allerlei andere factoren: roken, luchtvervuiling, straling, pesticiden, stress e.d. Het gaat hier in feite om vrije radicalen, die door anti-oxidanten in toom gehouden moeten worden. Zij zijn ook de oorzaak van veroudering. De vorming van vrije radicalen is te danken aan een verhoging van V(ata) en P(itta) op cellulair niveau. Speciale kruiden (rasayana s) hebben K(apha)-eigenschappen (o.a. vocht) om de schade door vrije radicalen te beperken. Ook melatonine (afgescheiden door de pijnappelklier; noodzakelijk voor een goed slaapritme) is een goede anti-oxidant; werkt als K. Belangrijkste oorzaken van ama-vorming zijn: dieet-fouten en stress (zie ook het lijstje van Lad hierboven). Speciaal kunnen genoemd worden: 4 Zie voor de oorzaken van ziekte en het verloop van het ontstaan van een ziekte, de file Ziekteproces.

3 versie 15/03/2004 pg. 3 - onjuiste voedselcombinaties; - zwaar of moeilijk verteerbaar voedsel; - te veel eten; - slechte eetlust; - voedsel dat de buik laat opzwellen; - consumptie van rauw en ongekookt voedsel; - te koud voedsel; - voedsel dat maag en darmen prikkelt en laat ontsteken; - consumptie van onzuiver, geïnfecteerd voedsel; - te droog, of gefrituurd eten; - te vochtig eten; - intense emotionele stress 5 ; - honger en onregelmatige eetgewoonten. Aanwijzingen voor ama: - beslagen tong; - pijnlijke gewrichten; - slechte adem, lichaamsgeur; - borrelende darmen; - donkere, troebele sterk ruikende urine; - chronische constipatie of diarree; - verlies van smaak; - geen eetlust; - doffe, vale huid en ogen; - depressie, zwaarte in lichaam, hoofd en geest; - prikkelbaarheid; - verlies van helderheid; - voortdurende speekselproduktie; - slechte smaak in de mond; - vasthouden van vocht en afvalprodukten; - verstoppingen van kanalen en vaten. Iedere agni die bij de spijsvertering is betrokken, heeft zijn eigen ama-vorming: Om te beginnen natuurlijk jatharagni, die werkzaam is in het maagdarmkanaal. Omdat het verteringsproces in het maagdarmkanaal afhankelijk is van de drie dosha s, kan het grote vuur van deze agni als eerste ama creëren. De niramasituatie is goed! vata sama (met ama) Oorzaak Symptomen Behandeling Dosha s in balans brengen! Vata kan zich als gas ophopen in de dikke darm en zich verspreiden naar de dunne darm, waardoor agni Gasvorming; weinig eetlust; lusteloosheid; zwakte; buikpijn; constipatie; slechte adem en Scherpe en stimulerende kruiden in combinatie met enige laxerende kruiden en 5 Lad/Frawley (48) wijzen vooral op negatieve emoties en onverwerkte ervaringen als psychologische oorzaken van ama.

4 versie 15/03/2004 pg. 4 vata nirama (zonder ama) pitta sama pitta nirama kapha sama kapha nirama geblokkeerd wordt en er ama ontstaat. Pitta kan zich in de dunne darm ophopen als gal, die hoewel heet van aard, toch met zijn vloeibare en olieachtige karakter agni kan blokkeren, waardoor ama ontstaat. Vb.: Kapha kan zich in de maag ophopen als slijm, zich naar de dunne darm verspreiden, Agni blokkeren en zo ama laten ontstaan. lichaamsgeur; beslagen tong 6. Normale adem en lichaamsgeur; geen beslagen tong, minder vermoeidheid; normale stoelgang, normale tot droge huid 8. Gele of geelgroene urine, feces en slijm; zwaar gevoel in spijsverteringskanaal; zure oprispingen; weinig eetlust en dorst; huidafwijkingen; brandend gevoel in keel en hartstreek 10. Lichtgele urine en normale feces (kan donkerder worden bij extreem pitta); goede tot verhoogde spijsvertering; goede tot overmatige eetlust en dorst. Dikke, kleverige slijmvorming, beslagen tong, dikke keel, zurige of zoutige smaak in de mond, weinig eetlust, zwaar gevoel; benauwdheid in de borst, moeilijke ademhaling; doffe pijn over het hele lichaam; probeert oprispingen tegen te houden 12. Slijmvorming is wateriger en minder kleverig; normale tong, normale eetlust. purgeermiddelen 7. De smaken zoet, zuur en zout hebben de voorkeur 9. Bittere en scherpe kruiden 11. Zoete en bittere kruiden Eerst zoete kruiden om de opgehoopte ama los te maken, daarna scherpe en bittere kruiden om ama te verbranden 13. Scherpe, bittere en slijmlosmakende kruiden. Vervolgens komt de voedselbrij in de lever, waar de bhuta-agni s in de srota s van de lever aan het werk gaan. Als deze niet goed werken geeft dat problemen met eiwitverwerking, koolhydraat-verwerking en vetverwerking in de lever. Daarna volgen de respectievelijke dhātu-agni s. Ook hier geldt weer dat de vertering van de voedselbrij plaats vindt in de srota s van de verschillende weefsels en dat ama dus eigenlijk 6 Metha, Health and Harmony (361) noemt ook nog: verstopping van srota s, oedeem, prikkelingen, pijn, m.n. in gewrichten. 7 Metha, Health and Harmony (361) geeft basti (klysma s) als therapie. 8 Metha, Health and Harmony (361) spreekt over schone kanalen en milde pijn. 9 Metha, Health and Harmony (362) noemt massage als eventuele therapie. 10 Metha, Health and Harmony (362) wijst nog op de slechte lichaamsgeur. 11 Metha, Health and Harmony (362) geeft darmzuivering en purgeren als therapie. 12 Metha, Health and Harmony (362) noemt ook nog: verstopping van srota s. 13 Metha, Health and Harmony (362) geeft darmzuivering, overgeven en vasten als therapie.

5 versie 15/03/2004 pg. 5 daar ontstaat. Als ama zich in een bepaald type weefsel bevindt 14, wordt dit abnormaal. We spreken dan van sama dathu (lett.: weefsel met ama). agni amavorming ziekte rasa dhātu rakta dhātu mam.sa dhātu meda dhātu asthi dhātu majja dhātu sukra dhātu Te veel slijm en speeksel (als verhoogde K). Overmaat aan galvorming. Onzuiver bloed. Dit zal de huid beïnvloeden. Herkenbaar aan rode ogen, rode huid, bloedingen, abcessen en leverproblemen. Ama geeft een gevoel van zwaarte. Er wordt overdreven oorsmeer gevormd worden, evenals neuskorstjes, haarfollikels-secretie en oogsecretie. Vooral door veel suiker en vet eten wordt amavorming gestimuleerd. Ama komt tot uitdrukking in vergroeiingen v.h. beendergestel en in overdreven haar- en nagelvorming. Ama leidt tot gevoel van zwaarte en tot extra vetafscheiding in de huid. Ama leidt tot een slechte kwaliteit sperma bij de man en tot heftige menstruaties bij de vrouw. Eetlustverlies, anorexia, verlies van smaak en tastgevoel, zwaartegevoel, slaperigheid, lichamelijke pijnen, koorts, bleekheid, blokkade van sroti s, impotentie, malaise, magerte, slechte spijsvertering, vroegtijdige rimpels en grijs haar; neerslachtigheid. Lepra, wondroos, steenpuisten, aambeien, hevige menstruatie, etterende anus, penis en mond, milt, abces, geelzucht, moedervlekken, ringworm, psoriasis, leukoderma, papel, urticaria, rode vlekken op de huid. Tumor, kanker, puistjes, ontstoken spierweefsel, opgezwollen bloedvaten, opgezwollen lymfeklieren en klierontsteking in de nekregio. Diabetes en overgewicht; lusteloosheid, onverschilligheid en traagheid. Vergroeiingen van botweefsel, abnormale groei van tanden, tandpijn, botpijn, verkleuring en abnormaliteiten in hoofdhaar, lichaamshaar, nagels, baard en snor; weinig initiatief, weinig doortastend. Pijn in de gewrichten, duizeligheid, flauw vallen, niet voldoende rijpen van rode bloedcellen. Impotentie, kinderen die onvruchtbaar zijn, misvormd zijn of jong overlijden. Tot slot is er natuurlijk ook nog ama-vorming mogelijk als de voeding in de cel wordt gebracht (door pīlu agni) en daar wordt verbrand (door pithara agni). Gevolgen van ama 15 : Een deel van de ama blijft in het lichaam circuleren en zet zich af in de weefsels. Dat heeft verschillende gevolgen voor het welbevinden. - verstopping van de kanalen (ama is slijmerig en dicht); srotosañj = het verstoppen van de srota s - krachtverlies; balakşaya = vermindering van kracht bala = kracht kşaya = vermindering - gevoel van zwaarte (ama is zwaar); gaurava = zwaarte 14 De ama kan in de srota s van dat weefsel zijn ontstaan, maar ook van elders in het lichaam afkomstig zijn. 15 Gebaseerd op Metha, Health and Harmony (356).

6 versie 15/03/2004 pg. 6 - belemmering voor vayu; (anila mudhta) anila mūd.ha = verdrijving van kosmisch prana anila = kosmisch prana mūd.ha = verdreven, in de war gebracht, van de goede weg gebracht muh = in verwarring raken, verdwalen - lethargie; klama = vermoeidheid, uitputting - indigestie (ama is koud); ajīrņa = slechte spijsvertering - grote speekselproduktie (ama is slijmerig); atyapraseka = doorlopende speekselproduktie atya = lopend praseka = speeksel - obstructie van de natuurlijke behoeften stoelgang en urineren (ama is slijmerig); vegavrodha = obstructie v.d. twee stromen vega = vloed, stroom; vegau = twee stromen rodha = obstructie - heel langzame spijsvertering (ama is koud) 16 ; mandagni = trage spijsvertering - malaisegevoel (angsada). Er is ook een deel dat door de mala wordt uitgescheiden. (Ook de agni van de mala srota s kan natuurlijk voor ama in het eindprodukt zorgen.) Aanwijzingen voor sama purīşa: - meer ontlasting dan gewoonlijk; - sterke geur; - kleeft aan de pot; - niet goed van vorm; - zinkt in water. Aanwijzingen voor sama mūtra: - troebel; - sterk geurend. Belangrijkste manieren om ama te verwijderen zijn: a. door vasten agni verhogen (laŋghana = o.m. vasten); b. therapie met zandzakjes om de obstructie in de kanalen op te heffen; c. pancha karma (nodig als er veel ama is); d. goed dieet met bepaalde kruiden (zie onder) om de ama te verwijderen; e. de dosha s weer in balans brengen. Omdat ama zwaar is, zal alles wat therapeutisch gebruikt wordt, licht moeten zijn. Ama moet eerst verwijderd zijn, voor de dosha s behandeld kunnen worden, omdat het effect van een kruid in een sama-toestand (= met ama) nihil kan zijn. N.B. Massage is gecontraïndiceerd, omdat deze de ama kan verhogen. Kruiden om ama te verwijderen: Ama wordt teruggebracht door planten met een bittere of scherpe smaak. Bitter (lucht en ether) doet de zware ama loskomen van weefsels en organen. Scherp (vuur en lucht) 16 Metha vertaalt mandgani hier met anorexia.

7 versie 15/03/2004 pg. 7 verbrandt en maakt zo een einde aan ama. Substanties met een zoete, zure of zoutige smaak vermeerderen ama. Samentrekkende kruiden worden alleen gebruikt als er slijmvliezen beschadigd zijn. Enkele voorbeelden van ama-verwijderende kruiden zijn: - zingiber officinale - gember 17 shunti of vishwabhesaj; śuņţhī = gedroogde gember; vişvabeşaja = universeel medicijn; vişva = overal; beşaja = medicijn. - aloe vera sap 18 ; - neem 19 ; - ricinus communis - castor erandi; eraņd.a = castorolie plant - tinospora cordifolia guduchi guduchi of amrita; amŗta = onsterfelijk - semencarpus anacardium bhallataka; - strychnos nux-vomica braaknoot kuchala - etc. Specifieke combinaties van kruiden zijn: - trikatu (combinatie van zwarte peper, gedroogde rode pepertjes en gember) trikaţu = 3 x scherp; kaţu = scherp, heet; tri = drie. - chitrak (combinatie van 11 kruiden die ontslakkend werken; genoemd naar het kruid Plumbago zeylanica); - etc. Literatuur: EISRA, Siddhanta, hfdst. Ayurvedische basisprincipes, p. 74. [v] + Chopra, Deepak & David Simon, The Chopra Centre Herbal Handbook, p [v] Heyn, Birgit, Ayurveda. De zachte kracht van de Indiase geneeskunde, p [v] Kapoor, V., Ayurveda Vision, [v] Lad, Vasant, Ayurveda, de leer der zelfgenezing, p [v] Lad, Vasant, De ayurvedische huisapotheek, p [v] Lad, Vasant, Textbook of Ayurveda, p [v] Lad & Frawley, Ayurveda en kruiden, p [v] Mehta, Anil Kumar, Ayurveda in de praktijk, p [v] Mehta & Gupta & Sharma, Health and harmony through Ayurveda, p (incl. verhaal over vrije radicalen en anti-oxidanten). [v] Mehta, A.K. & H.W. Sandhövel, Pancha karma, p [v] Morrison, Judith H., Het boek Ayurveda, p. 59. [v] Rosenberg, Kerstin, Ayurveda, p [v] Warrier & Verna & Sullivan, Ayurveda, p [v] + Ayurveda Actueel , p Gember bevordert alle fasen van de vertering, vermindert misselijkheid en reduceert ama. Wetenschappelijk gezien heeft gember anti-oxidantkwaliteiten, en bevordert de aanmaak van spijsverteringsenzymen (Chopra, 47). 18 Ook aloe vera is rijk aan anti-oxidanten, het is werkzaam bij chronische klachten, m.n. bij ontstekingen en bij leverproblemen (Chopra, 47). 19 Neem wordt meestal gebruikt voor koorts en ontstekingen. Het bevordert evenwel ook de immuniteit door zijn anti-septische en zuiverende werking (Chopra, 47).

8 versie 15/03/2004 pg. 8