door dr. F.M. Witte Novem (Nederlandse Onderneming voor Energie en Milieu), Postbus 8242, 3500 RE Utrecht.
|
|
- Wouter Ivo Bogaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 176 1 Zonnecellen door dr. F.M. Witte Novem (Nederlandse Onderneming voor Energie en Milieu), Postbus 8242, 3500 RE Utrecht. 1. Inleiding Kristallijn silicium zonnecellen Amorf silicium zonnecellen Organische zonnecellen Overige dunne-film zonnecellen Milieuaspecten van zonnecellen Literatuur Chemische Feitelijkheden is een uitgave van Ten Hagen & Stam bv in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging.
2 Inleiding De zon is een schone en onuitputtelijke bron van energie. Zonnecellen zetten het zonlicht om in elektrische stroom. Zonnestroom wordt vaak met pv aangeduid. Dit komt van het Engelse woord photovoltaic. De omzetting van zonlicht in elektriciteit is namelijk een fotovoltaïsch proces. Zonnecellen werken niet alleen op direct zonlicht maar ook wanneer het bewolkt is en zelfs bij kunstlicht. Bijna alle rekenmachientjes werken tegenwoordig op kleine zonnecellen. Zonlicht is er in overvloed. Zelfs in Nederland is er genoeg zonlicht om met zonnecellen alle elektriciteit op te wekken die nodig is. Een Nederlands huis waarbij op het dak ca. 25 vierkante meter zonnepanelen zijn aangebracht wekt per jaar kwh op. Dat is bijna gelijk aan het elektriciteitsgebruik van een gezin in een jaar. Wanneer de door de zon opgewekte elektriciteit niet direct in het huis gebruikt wordt gaat de stroom niet verloren maar wordt ze in het elektriciteitsnet gevoerd. Dit heet dan ook een netgekoppeld systeem. Naast de toepassing op huizen worden zonnestroomsystemen ook geïnstalleerd op grote gebouwen en geluidswallen. Autonome systemen, waarbij een accu gebruikt wordt voor de tijdelijke opslag van de stroom, worden vooral toegepast op plaatsen waar geen elektriciteitsnet aanwezig is, zoals bij drinkbakken voor het vee, verlichtingsmasten buiten de stad, vakantiehuisjes en boten. De maatschappelijke voordelen van zonnestroom zijn groot. Het is een schone technologie waarmee zonlicht geluidloos, zonder bewegende delen en zonder milieubelasting, in elektriciteit wordt omgezet. Zonnecellen blijven jaar in jaar uit stroom leveren. Een groeiend gebruik van zonnecellen betekent minder afhankelijkheid van olie en gas en dus ook minder uitstoot van verbrandingsgassen. In de Derde Wereld is zonnestroom vaak de enige praktische mogelijkheid om huishoudens, scholen en medische hulpposten van elektriciteit te voorzien. Een groot aantal zonnecellen samen vormen een zonnepaneel. Een netgekoppeld zonnestroomsysteem op het dak van een huis bevat naast een zonnepaneel een omvormer, bekabeling en een bevesti-
3 176 4 Zonnecellen gingssysteem. De omvormer zet de gelijkstroom, die in het zonnepaneel wordt opgewekt, om in wisselstroom. Al deze componenten zijn belangrijk voor de opwekking van zonnestroom. In dit artikel wordt alleen ingegaan op de zonnecellen, het hart van een zonnestroomsysteem. De werking van kristallijn silicium, amorf silicium en organische zonnecellen wordt uitgebreid besproken. Voor de volledigheid wordt kort ingegaan op een aantal andere zonnecellen. Tot slot worden de milieuaspecten van zonnecellen beschreven. 2. Kristallijn silicium zonnecellen Sinds de onderzoekers Daryl Chapin, Calvin Fuller en Gerald Pearson van AT&T Bell Laboratories in 1954 de eerste zonnecel van kristallijn silicium maakten is deze technologie uitgegroeid tot de ster van de fotovoltaïsche industrie. In 1998 bestond zo n 85% van de wereld zonnecelproductie uit kristallijn silicium zonnecellen. Een kristallijn silicium zonnecel bestaat uit een plak silicium (wafer) van ongeveer 0,35 millimeter dikte. De grondstof hiervoor is siliciumoxide (SiO 2, zand), dat in onbeperkte hoeveelheden op aarde beschikbaar is. Door kwartszand en koolstof bij ca C te verwarmen wordt ruw silicium gevormd. Dit is 98% zuiver silicium. Het is niet eenvoudig om dit materiaal te zuiveren tot de vereiste 99,9999% zuiverheid. De meest gebruikte zuiveringsroute is het omzetten van het silicium met behulp van zoutzuur (HCl) in trichloorsilaan (SiHCl 3 ). Dit is een vloeistof met een kookpunt van 32 C die relatief eenvoudig door middel van destillatie gezuiverd kan worden. Het zuivere trichloorsilaan wordt weer omgezet in silicium dat dan de vereiste zuiverheid heeft. Dit silicium is zuiver genoeg om gebruikt te worden als grondstof voor silicium plakken voor de productie van chips. De zonnecelindustrie maakt op haar beurt weer gebruik van afval uit de chipindustrie dat opnieuw gesmolten en gekristalliseerd wordt. Afhankelijk van de wijze van kristalliseren worden monokristallijne of multikristallijne wafers gemaakt. Multikristallijn silicium is duidelijk herkenbaar aan de karakteristieke blauwtinten. Elk van de verschillende blauwtinten op de silicium wafer is een gebiedje monokristallijn materiaal, vandaar de aanduiding multikristallijn.
4 Figuur 1. Kristallijn silicium zonnecel (bron TUD). In figuur 1 is de werking van een kristallijne zonnecel weergegeven. De zonnecel bestaat uit een plak silicium, het halfgeleidermateriaal, met daarop metalen contacten. De contacten aan de voorzijde bestaan uit dunne zilverbevattende banen, aan de achterzijde is een geleidende laag aluminium aangebracht. Als er licht op de zonnecel valt wordt een deel van de fotonen geabsorbeerd. Een foton kan zijn energie overdragen aan een elektron. Hierbij wordt een elektron naar een hogere energietoestand gebracht. Het negatief geladen elektron laat een positief geladen lege plaats achter, een gat. Dit zogenaamde elektron-gat paar is neutraal en kan pas stroom leveren als het elektron en het gat gescheiden worden. In de zonnecel gebeurt dat in een kunstmatig aangebrachte p/n overgang. Aan de voorzijde is een gedoseerde verontreiniging fosfor aangebracht. De fosforatomen hebben één elektron meer dan silicium. Deze laag is de n+-type emitter. De rest van het silicium is p-type en
5 176 6 Zonnecellen bevat borium dat een elektron minder heeft dan silicium. Op de grens van deze lagen bevindt zich de p/n overgang. Aan deze p/n overgang ontstaat een elektrisch veld omdat in de nabijheid van de p/n overgang een overschot elektronen in het p-gebied gaat zitten en een overschot gaten in het n-gebied gaat zitten. De elektron-gat paren die gevormd worden in de zonnecel worden door dit elektrische veld gescheiden. De elektronen kunnen de zonnecel verlaten door de metaalcontacten aan de voorzijde. De gaten worden aan de achterzijde verzameld. Door de contacten aan de voorzijde, de min, met de aluminium achterzijde, de plus, te verbinden gaat er een elektrische stroom lopen. Het rendement is het percentage van de zonne-energie dat in elektriciteit wordt omgezet. Het maximaal haalbare rendement voor kristallijn silicium zonnecellen ligt op ongeveer 30%. Alleen de fotonen met een energie van minstens 1,1 elektron Volt (zie ook figuur 3), dit is de bandafstand van kristallijn silicium, worden geabsorbeerd en vormen een elektron-gat paar. Fotonen met minder energie dan 1,1 ev worden niet geabsorbeerd en van de fotonen die meer energie hebben dan nodig om één elektron-gat paar te vormen, wordt het overschot aan energie in warmte omgezet. Dit betekent dat al ongeveer 50% van het zonlicht niet in elektriciteit wordt omgezet omdat de fotonen teveel of te weinig energie hebben. Verdere verliezen treden op door recombinatie: wanneer elektronen en gaten elkaar tegenkomen voordat ze de zonnecel verlaten hebben gaat de energie verloren in warmte. Dit is afhankelijk van de kwaliteit van het silicium omdat recombinatie vooral plaatsvindt op plaatsen waar zich fouten bevinden in het silicium kristalrooster. De hoogste rendementen zijn bereikt met monokristallijn silicium. Het wereldrecord, bijna 25%, is in handen van de groep van Martin Green in Australië. Dit is in een laboratorium gehaald met behulp van zeer geavanceerde technieken. De rendementen van commercieel geproduceerde multikristallijn silicium zonnecellen liggen op 13-15%. Belangrijke onderzoeksthema s op dit moment zijn verhoging van het rendement: door het versmallen van de metaalcontacten aan de voorzijde van de zonnecel kan het lichtontvangende oppervlak vergroot worden.
6 176 7 door het zonneceloppervlak ruw te maken kan de reflectie van het zonlicht worden verminderd. er moet zoveel mogelijk worden voorkomen dat de ontstane elektronen en gaten weer recombineren. Daarvoor worden de recombinatiecentra (de plaatsen waar gaten en elektronen elkaar gemakkelijk kunnen vinden, meestal fouten in het kristalrooster) zoveel mogelijk onschadelijk gemaakt. Dit noemt men passiveren, hierbij worden moleculen zoals waterstof (H) in het silicium kristalrooster gebracht die de open plaatsen in het kristalrooster bezetten waardoor de fouten gerepareerd worden. De prijs van een kilowattuur stroom uit zonnepanelen is meer dan een gulden, terwijl de elektriciteitsprijs voor consumenten ongeveer 25 cent/kwh is. Verlaging van de prijs van zonnestroom zal voornamelijk gerealiseerd worden door automatisering en opschaling van de huidige relatief kleinschalige productielijnen. Daarnaast wordt veel onderzoek gedaan naar de productie van zonnecelkwaliteit silicium dat voor zonnecellen iets minder zuiver hoeft te zijn dan het (dure) silicium voor de chipindustrie. 3. Amorf silicium zonnecellen Amorf silicium zonnecellen zijn de enige zonnecellen die naast de kristallijne variant een rol van betekenis spelen op de huidige markt voor fotovoltaïsche elektriciteitsopwekking. Het is een dunne-film zonnecel. Dunne lagen voldoen, omdat amorf silicium het zonlicht honderd keer beter absorbeert dan kristallijn silicium. Terwijl een kristallijne siliciumcel 0,1 tot 0,3 millimeter dik moet zijn is 0,3 tot 0,5 micrometer voor amorf silicium voldoende. Amorf silicium wordt bij een relatief lage temperatuur van circa 200 C geproduceerd, tegenover 1000 C voor kristallijn silicium. De siliciumatomen krijgen bij die lage vormingstemperatuur niet de kans om zich in een kristallijne vorm (de energetisch meest gunstige toestand) te rangschikken. Amorf silicium heeft zeer kleine afwijkingen in het kristalrooster, niet alle siliciumatomen hebben vier buuratomen en in bindingslengtes en bindingshoeken zitten kleine verschillen. De
7 176 8 Zonnecellen diffusielengte van de ladingsdragers is door die vele onregelmatigheden veel kleiner dan in kristallijn silicium. Het rendement van commerciële amorf silicium zonnepanelen, tussen 4 en 8%, is dan ook lager dan bij kristallijn silicium Figuur 2. Amorf silicium zonnecel (bron TUD). In figuur 2 is de opbouw van een amorf silicium zonnecel te zien. De zonnecel is opgebouwd uit meerdere lagen. In de middelste laag (intrinsiek a-si), die silicium- en waterstofatomen bevat, wordt het zonlicht geabsorbeerd en worden de elektronen en gaten gegenereerd. Aan beide zijden bevinden zich de gedoteerde lagen, de n- en p-laag, die net als bij kristallijn silicium gevormd worden door dosering van respectievelijk fosfor en borium. Deze gedoteerde lagen zorgen voor een sterk intern elektrisch veld over de intrinsieke laag amorf silicium. Dit is de drijvende kracht voor de snelle afvoer van
8 176 9 de fotogegenereerde ladingen. Het zonlicht moet zoveel mogelijk de middelste laag bereiken. Om lichtabsorptie in de bovenste p-laag zoveel mogelijk tegen te gaan worden daar koolstofatomen ingebouwd. Koolstof verhoogt de bandafstand van het silicium waardoor de laag transparant wordt voor het grootste deel van het zonlichtspectrum (zie ook figuur 3: alle licht met een energie kleiner dan de bandafstand van het materiaal wordt niet geabsorbeerd). De gebruikelijke commerciële cellen worden op glas aangebracht. Het voorcontact is een transparant geleidend tinoxide dat de gaten (positieve ladingen) afvoert. Op het zilver of zilver-aluminium achtercontact bevordert een transparante laag indiumtin- of zinkoxide de spiegelende werking van het metaal waardoor het niet-geabsorbeerde licht goed reflecteert, terug de cel in. Het silicium in de lagen is verzadigd met ongeveer 10% waterstof, vandaar de schrijfwijze a-si:h. Amorf silicium wordt aangebracht door chemische dampdepositie met behulp van een plasma (PECVD, plasma enhanced chemical vapour deposition). Hierbij wordt silaangas (SiH 4 ), meestal verdund met waterstof, onder invloed van een snel wisselend elektrisch veld gedissocieerd in een vacuümreactor. Er vormt zich een plasma van ionen, radicalen en elektronen. Met een snelheid van 0,1 tot 0,5 nanometer per seconde vormen zich de 0,3 micrometer dikke amorf silicium lagen. Het verhogen van de groeisnelheid terwijl de goede materiaalkwaliteit gehandhaafd blijft is dan ook een belangrijk onderzoeksthema. Eén van de kenmerken van amorf silicium is dat het materiaal slechter wordt onder invloed van licht. Hierdoor daalt het rendement van ongeveer 6% direct na productie tot zo n 4% na een aantal weken belichting. Op dit niveau stabiliseert het materiaal van de zonnecel zich en het rendement blijft daarna jarenlang constant. Er wordt bij amorf silicium dan ook onderscheid gemaakt tussen initieel en gestabiliseerd rendement. Een veel toegepaste variant op de in figuur 2 weergegeven amorf silicium zonnecel is de stapel- of tandemcel. Twee zonnecellen worden op elkaar gestapeld. Een tandemcel heeft minder last van degradatie en het rendement is hoger dan van een enkele amorf silicium zonnecel. Door lagen met verschillende bandafstanden op el-
9 Zonnecellen kaar te stapelen kan een groter deel van het zonnespectrum geabsorbeerd en in elektriciteit omgezet worden. In figuur 3 zijn de absorptiebanden te zien voor een tandemcel waarvan de bovenste cel amorf silicium bevat terwijl de onderste een silicium-germanium laag heeft. De a-si:h cel heeft een bandafstand van 1,8 ev en absorbeert het licht met een golflengte onder 680 nanometer. Deze laag is transparant voor licht met een langere golflengte. Licht met een golflengte van meer dan 680 nanometer passeert de a-si:h topcel ongehinderd en kan geabsorbeerd worden in de a-sige:h laag, die licht tot 1,45 ev (in het rode en infrarode spectrum, 680 nm tot 850 nm) absorbeert. Door combinatie van materialen met twee verschillende energiebanden (1,8 ev en 1,45 ev) worden er dus meer fotonen ingevangen. Foton energie [ev] Instraling [10 27 ph / m 3 s] 4,13 2,48 1,77 1,38 1,13 0,95 0, a-si 500 a-sige Golflengte [nm] Figuur 3. Absorptie banden van amorf silicium en silicium-germanium (bron TUD). Er zijn ook al drievoudige zonnecellen gemaakt die triple junction cellen genoemd worden. In het laboratorium op een klein oppervlak zijn hiermee rendementen gehaald van ruim 15%. De commerciële triple junction cellen hebben een gestabiliseerd rendement van 8%. Deze zonnecellen worden niet meer zoals in figuur 2 op glas gemaakt maar ze worden aangebracht op een metaalband. Een van de grote voordelen hierbij is dat de amorf silicium cellen in een continu roll-to-roll productieproces gemaakt kunnen worden. De zonnecellen worden afgedekt met een transparante kunststof en zijn flexibel
10 en licht van gewicht. De verwachting is dat door verdere ontwikkelingen op het gebied van roll-to-roll productie en verbeterde rendementen de amorf silicium zonnecellen zeer goedkope zonnestroom kunnen genereren. 4. Organische zonnecellen Voor de lange termijn wordt veel verwacht van zonnecellen op basis van organische materialen. De grote vrijheidsgraad in keuze van organische moleculen, geleidende polymeren en combinaties met anorganische halfgeleiders maakt deze zonnecel aantrekkelijk. De natuur is de grote inspiratiebron voor organische zonnecellen. De werking van deze zonnecellen is afgekeken van de fotosynthese in groene plantendelen. Fotonen worden geabsorbeerd door kleurstoffen. De opgenomen energie wordt door planten omgezet in biomassa. In organische zonnecellen bereiken kleurstofmoleculen die het zonlicht absorberen een hoger energieniveau. Deze aangeslagen moleculen kunnen een elektron overdragen aan een halfgeleider. De zonnecellen van de Zwitser Michael Grätzel danken hun werking aan de combinatie van een kleurstof en de halfgeleider titaandioxide (zie figuur 4). De ruthenium-bipyridyl kleurstof, de dye, is via een carboxylaatgroep verbonden met het titaandioxide-oppervlak. Een geabsorbeerd foton kan dit molecuul in een aangeslagen toestand brengen. Deze aangeslagen toestand is een zogenaamde charge transfer toestand waarbij een elektron gedeeltelijk van het centrale Ru 2+ naar een van de bipyridylgroepen overgaat en vervolgens afgestaan wordt aan het titaandioxide. Dit is een snel en onomkeerbaar proces. Door elektron-injectie in het titaandioxide raakt het ruthenium-complex een elektron kwijt. Om de elektronenkringloop in stand te houden moet deze lading weer worden aangevuld. Voor het elektronentransport tussen tegenelektrode en kleurstof koos Grätzel een elektrolytvloeistof met een redoxkoppel op basis van jodides (I - /I 3 - ). Jodide-ionen (I - ) transporteren daarbij indirect elektronen naar de ruthenium-complexen. Om voldoende lichtabsorptie te krijgen is het titaandioxide-oppervlak met de monolaag kleurstof sterk vergroot. Wanneer de TiO 2 -film vlak zou
11 Zonnecellen Figuur 4. De Grätzel zonnecel (bron ECN). zijn, dan zou een enkele laag materiaal slechts een klein deel van het licht absorberen. Het TiO 2 is poreus nanogestructureerd materiaal. De nanostructuur vergroot het oppervlak tweehonderd tot duizend maal, waardoor de lichtabsorptie aanzienlijk toeneemt. De Engelse benaming voor de Grätzel cel is dan ook nano-crystalline dye-sensitized solar cell (nc-dsc). De Grätzel cel lijkt het laboratoriumstadium ontgroeid maar er zijn nog geen commerciële toepassingen bekend. Als hoogste rendement wordt 12% genoemd. Op proefproductieschaal worden reproduceerbaar cellen met een rendement van 6-7% gemaakt. De verwachting is dat ze op korte termijn in consumentenproducten toegepast zullen gaan worden. De Grätzelcel bevat een vloeistof, het elektrolyt, wat als een nadeel kan worden beschouwd. Veel onderzoek wordt gedaan aan organische zonnecellen die geen vloeibare componenten bevatten. In Nederland wordt gewerkt aan de Antenne zonnecel. In plaats van een
12 monolaag kleurstof op een nanostructuur, zoals bij Grätzel, wordt de lichtabsorptie verhoogd door een kleurstofantenne aan te brengen die de optische energie volledig kan absorberen. Deze laag is aangebracht op een vlakke titaandioxidefilm. Voor deze optische antennelaag worden chromoforen gebruikt, platte moleculen zoals ftalocyanine en porfyrine, die lijken op het metaalcomplex chlorofyl dat in bladeren verantwoordelijk is voor de absorptie van licht. Deze organische structuur moet dik genoeg zijn om de optische energie te absorberen, maar tegelijkertijd moet de laag de opgenomen energie transporteren. Een stapeling van honderden chromoforen moet het exciton (een aangeslagen toestand of elektron-gat paar) doorgeven tot aan een donor/acceptorlaag, waar het elektron en het gat door een elektrisch veld gescheiden worden. Het elektron kan dan in de titaandioxide worden geïnjecteerd, terwijl het gat naar de tegenelektrode wordt getransporteerd Figuur 5. De Antenne zonnecel (bron WU).
13 Zonnecellen Hoofdzaak is een zeer geordende antennelaag. Ftalocyanines (zie figuur 5) en porfyrines zijn platte moleculen die van zichzelf al de neiging hebben om zich als borden te stapelen. Het effect is echter te vergroten met speciale zijgroepen waardoor ze vloeibaar kristallijne eigenschappen krijgen. Daarbij rijgen de kleurstof-bouwstenen zich spontaan aaneen in de vloeistoffase. Eventueel is een polymerisatie stap mogelijk om de structuur te bevriezen. De ordening is van groot belang in deze zonnecel om de excitatie energie snel door te geven. Het fotovoltaïsch effect in een antennestructuur is al wel aangetoond, maar het onderzoek bevindt zich nog in een fundamenteel stadium. Een andere veelbelovende organische zonnecel die geheel gebaseerd is op organische materialen, en daarom wel de plastic zonnecel genoemd wordt, bevat een mengsel van geleidende polymeren en fullerenen. Fullerenen, ook wel aangeduid als bucky balls, zijn C60-kooistructuren (zie figuur 6). De Engelse benaming voor deze cellen is CPC, conjugated polymer C Licht n Electrode 1 RO OR Electrode2 RO OR h + e - e - RO OR RO OR Figuur 6. De geleidend-polymeer buckybal zonnecel (bron RUG).
14 Fullereen-zonnecellen bestaan uit een matrix van fullereen-derivaten en geleidende polymeren. Beide materialen mengen slecht. Bij samenvoegen ontstaat spontaan een composietmateriaal met twee vervlochten netwerken. Zowel het fullereennetwerk als de polymeermatrix geleiden stroom. Dit is mogelijk door de dubbele koolstofbindingen die in beide structuren aanwezig zijn. In het composietmateriaal van deze zonnecel heeft het geleidende polymeer de taak om het licht te absorberen en bovendien de excitonen (elektron-gat paren) en de na ladingsscheiding ontstane gaten te transporteren. De aangeslagen toestand, het exciton, moet zich door het polymeernetwerk kunnen bewegen tot het in aanraking komt met het fullereennetwerk. Is dit het geval dan draagt het polymeer een elektron over aan de fullerenen. Na deze ladingsscheiding moeten de elektronen en de gaten afgevoerd worden naar de elektrodes. De elektronen worden getransporteerd door het fullereennetwerk en de positieve gaten via de geleidende polymeren. De drijvende kracht achter dit ladingstransport is de aanwezigheid van een elektrisch veld. Dat veld ontstaat door het aanbrengen van twee verschillende lagen metalen aan beide kanten van de zonnecel. In een van de eerste werkende zonnecellen zijn aluminium en het transparant geleidend oxide indiumtinoxide gebruikt. Het onderzoek naar deze zonnecel bevindt zich nog in het laboratoriumstadium hoewel er al grote aantallen werkende zonnecellen gemaakt zijn. 5. Overige dunne-film zonnecellen Dunne-film kristallijn silicium is in feite een dunne versie van de huidige kristallijn silicium zonnecel. De werking en opbouw is dan ook identiek aan die van de cel in figuur 1. Het verschil is dat er geen zelfdragende wafer van meer dan 0,3 millimeter gebruikt wordt maar dat een kristallijne laag van 20 tot 50 micrometer zich bevindt op een ander substraat. Dit kan bijvoorbeeld glas of keramiek zijn. Er zijn diverse mogelijkheden voor de fabricage van de lagen zoals groeien vanuit de gasfase of depositie vanuit een silicium smelt. Het op deze wijze verkregen silicium wordt wel polykristallijn silicium genoemd. De gemiddelde kristalgrootte is kleiner dan bij multikristallijn silicium. Om ervoor te zorgen dat in de dunne laag polykris-
15 Zonnecellen tallijn filmsilicium toch voldoende licht geabsorbeerd wordt, moet het oppervlak van de zonnecel ruw gemaakt worden. De inschatting is dat de rendementen van deze zonnecellen op hetzelfde niveau zullen komen als die van multikristallijn silicium zonnecellen. Een variant op polykristallijn filmsilicium, met een vergelijkbare laagdikte als amorf silicium, is microkristallijn silicium. De kristallen hierbij zijn kleiner dan 100 nanometer. Het materiaal kan verkregen worden met dezelfde depositie technieken als amorf silicium. Het materiaal verkeerd nog in de laboratorium fase. Het heeft een nog kleinere bandafstand dan silicium-germanium (zie figuur 3) en lijkt haar eerste toepassing te vinden als bodemcel in een amorf silicium tandemcel Figuur 7. Polykristallijn filmsilicium zonnecel (bron ECN). Bij de CIS zonnecel vormt polykristallijn koper-indium-selenium (CuInSe 2 ) van slechts 1 tot 3 micrometer dikte de actieve laag. Een voordeel van deze zonnecel is dat de bandafstand van de zonnecel ingesteld kan worden door gallium en zwavel toe te voegen. Dit wordt meestal weergegeven door Cu(In,Ga)(Se,S) 2. De eerste commerciële CIS zonnepanelen die recent op de markt zijn gekomen hebben een rendement van 10%. Als nadeel van deze zonnecellen kan genoemd worden dat gebruik gemaakt wordt van indium waarvan de wereldvoorraad beperkt is.
16 Een andere polykristallijne zonnecel bestaat uit cadmiumtelluride (CdTe). Dit materiaal heeft een goede bandafstand voor zonnecellen en de gevonden rendementen van eenvoudige cellen zijn dan ook ruim 15%. Ondanks het feit dat de materiaaleigenschappen uitermate geschikt zijn voor zonnecellen komt de opschaling maar moeizaam van de grond. Op basis van de wettelijke maatregelen om het cadmium gebruik terug te dringen en de slechte maatschappelijke acceptatie van cadmium-bevattende producten lijken CdTe zonnecellen geen aantrekkelijke optie voor de opwekking van zonnestroom. 6. Milieuaspecten van zonnecellen Bij de productie van zonnecellen zijn een aantal milieuproblemen aan te geven. Bij het reinigen van apparatuur worden soms schadelijke gassen (SF 6 ) gebruikt. De benodigde hoeveelheden worden in gesloten systemen toegepast en er wordt naar alternatieven gezocht. Bij het onderling verbinden van de cellen worden vaak loodhoudende soldeerpasta s gebruikt. Er wordt gewerkt aan loodvrije pasta s. Het gebruik van schaarse en zware metalen, onder andere het zilver in de metalen contacten, wordt voornamelijk uit kostenoverwegingen zoveel mogelijk teruggebracht. Zaken waar hier verder op ingegaan wordt zijn de energie-investering bij de productie van de systemen en de recycling van de componenten. De fabricage van kristallijn silicium zonnecellen kost energie. We spreken hierbij van een energie-investering. Uiteindelijk produceren de zonnecellen elektriciteit. Een veel gebruikte maatstaf is de energie-terugverdientijd. Dit is de tijd die het kost voordat de zonnecellen net zoveel elektriciteit hebben geproduceerd als bij de fabricage van die zonnecellen gebruikt is. Een systeem met kristallijn silicium zonnecellen op een dak in Nederland heeft momenteel vijf tot zeven jaar nodig om evenveel energie uit zonlicht op te wekken als voor het maken van de panelen, omvormers en draagconstructie nodig is geweest. Met een energie-terugverdientijd van 5 jaar, en een verwachte levensduur van 20 tot 30 jaar verdient een zonnesysteem toch 4 tot 6 keer zijn energie-investering terug. Bij de fabricage van dunne-filmcellen zoals van amorf-silicium wordt min-
17 Zonnecellen der energie gebruikt, maar daar staat weer een lager rendement tegenover. De energie-terugverdientijd van amorf silicium cellen is daardoor vergelijkbaar met die van kristallijn silicium. Een van de grootste bijdragen aan het energieverbruik bij kristallijne zonnecellen zit in de productie van het hoogzuivere silicium voor de chipindustrie. Wanneer de fotovoltaïsche industrie overstapt op toegespitste processen voor het maken van pv-kwaliteit silicium zal de energiebehoefte aanzienlijk dalen. Hierdoor en door verbetering van het celrendement kan de terugverdientijd voor netgekoppelde kristallijn silicium zonnestroomsystemen dalen tot 2 à 3 jaar. Dit alles geldt voor de Nederlandse situatie met een instraling van 1000 kwh/m 2. In Noord-Afrika, met een instraling van 2000 kwh/ m 2 is de energie-terugverdientijd een factor twee korter. Bij de recycling van kristallijn silicium zonnecellen gaat het om aanzienlijke hoeveelheden zuiver silicium. Het is daarom ook uit kostenoogpunt interessant om silicium wafers schoon te maken en opnieuw te verwerken tot zonnecellen. Hiermee is nog weinig ervaring, onder meer vanwege de lange levensduur van kristallijn silicium cellen. Bij de recycling gaat het niet alleen om de fotovoltaïsche cellen zelf. Om de cellen gedurende 20 tot 30 jaar in buitencondities te laten functioneren moeten ze goed worden ingepakt. Hiervoor worden grote hoeveelheden glas en/of kunststof gebruikt. Ook in de ondersteuningsconstructies en bekabeling zit veel materiaal. Het materiaalgebruik bij gebouw-geïntegreerde systemen is wel aanzienlijk lager dan bij systemen die op de grond geplaatst zijn op ondersteuningsconstructies. Vanuit milieuoogpunt is het streven naar hoge rendementen en een lange levensduur belangrijk. Met lagere rendementen heb je meer oppervlak nodig dus ook meer materiaal. Op basis van de ontwikkelingen op het gebied van daling van de energie-investering en van de prijs zullen zonnestroomsystemen op de lange termijn een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de reductie van de CO 2 -emissie. De pv technologie draagt grote beloftes in zich mee voor duurzame en dus milieuvriendelijke energie-opwekking.
18 Literatuur Met dank aan René Raaijmakers, Barth Harmsen, Technische Universiteit Delft, Energieonderzoek Centrum Nederland, Wageningen Universiteit en Rijksuniversiteit Groningen. Electriciteit uit zonlicht, 1995, Novem rapport DV , tel Südhölter, E. J. R., Organische Zonnecellen, Natuur en Techniek, jaargang 65, 1997, nummer 10, pag Zonnecelonderzoek in Nederland, 1999, Novem rapport DV Schropp, R. E. I., Zonnecellen, nu gaat het op rolletjes, Mens en Wetenschap, jaargang 24, juni 1997, nummer 4, pag Roosmalen van, J. A. M., Thin-film solar cells, 1995, ECN rapport C , tel. (0224)
Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting De wereldpopulatie verbruikt steeds meer energie. Momenteel wordt deze energie vooral geleverd door fossiele brandstoffen. Een groot nadeel van fossiele brandstoffen is dat hun aanwezigheid
Nadere informatieMONO-, POLY-, OF DUNNE FILM PANELEN?
MONO-, POLY-, OF DUNNE FILM PANELEN? LEER ALLES OVER DE VERSCHILLEN. BNRG Distribution. Paul van Deursen Zonnepanelen zetten (zon)licht om in elektriciteit. Het zonnepaneel is dus een onmisbaar onderdeel
Nadere informatieInformatiebron Thema 2b. Zonnepanelen
Auteur Energy College Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 November 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/68732 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatie1 Inleiding. 2 Celtypes. 2.1 Monokristallijn silicum cellen
1 Inleiding De omzetting van zonlicht naar elektriciteit gebeurt bij fotovoltaïsche conversie met zonnecellen. Deze cellen zijn gemaakt uit halfgeleidermateriaal waarbij silicium het meest voorkomende
Nadere informatieNuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie.
Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. 2 Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos 3 Een duurzame samenleving staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Een wezenlijke
Nadere informatieHoger rendement voor organische zonnecellen
Resultaten en bevindingen van project Hoger rendement voor organische zonnecellen Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 1000 innovatieve
Nadere informatieMasterproef Vergelijkende studie naar de efficiëntie van zonnepanelen onder diverse meteorologische condities
Masterproef Vergelijkende studie naar de efficiëntie van zonnepanelen onder diverse meteorologische condities Studiegebied Industriële wetenschappen en technologie Opleiding Master in de industriële wetenschappen:
Nadere informatieEnergiemanagement Zonnepanelen
Energiemanagement Zonnepanelen Lesdoelen Begrijpen en beschrijven van de werking Berekenen van het vermogen en energie-opbrengst Bepalen van rendementen en COP s Bekend zijn met randvoorwaarden voor goede
Nadere informatieJij en energie: zonne-energie
De oneindige bron: Zonne-energie Passieve zonne-energie Een soort zonne-energie zal je al snel kunnen bedenken en dat is passieve zonne-energie. Passieve zonne-energie is energie waar je niets voor hoeft
Nadere informatieSamenvatting Het belang van elektronen-geleiding in vaste stoffen zal iedereen onderkennen die iets afweet van elektriciteit. Elektriciteit voorziet e
Samenvatting Het belang van elektronen-geleiding in vaste stoffen zal iedereen onderkennen die iets afweet van elektriciteit. Elektriciteit voorziet een groot deel van de energie behoefte in het dagelijks
Nadere informatieZonnepanelen (PV-installatie)
Zonnepanelen (PV-installatie) 1. Wat is een PV-installatie? 2. Hoogwaardige kwaliteit 3. Een installatie naar uw wensen en mogelijkheden 4. Een op elkaar afgestemde installatie 5. Garanties 6. Uw voordelen
Nadere informatieGESCHIEDENIS VAN DE ZONNECEL de vroege dagen
de vroege dagen 1839 Edmond Becquerel ontdekt dat metaalplaatjes in een geleidende vloeistof onder belichting een spanning en een stroom leveren: het fotovoltaïsch (PV) effect. Comptes Rendues 6 (1839)
Nadere informatieFOTOVOLTAISCHE ZONNE-ENERGIE BIJ BEDRIJVEN INFOBROCHURE
FOTOVOLTAISCHE ZONNE-ENERGIE BIJ BEDRIJVEN INFOBROCHURE Waarom gebruik maken van zonne-energie? Fotovoltaïsche systemen produceren een vorm van duurzame energie door zonlicht in één stap om te zetten in
Nadere informatieOne size fits all? Ontwikkeling zonnestroomtechnologie. Wim Sinke ECN Zonne-energie, TKI Solar Energy & European Photovoltaic Technology Platform
One size fits all? Ontwikkeling zonnestroomtechnologie Wim Sinke ECN Zonne-energie, TKI Solar Energy & European Photovoltaic Technology Platform Here comes the SUN Amsterdam 4 juni 2014 www.ecn.nl One
Nadere informatieHoogrendement Zonnecellen Concepten voor de volgende generatie cellen
Hoogrendement Zonnecellen Concepten voor de volgende generatie cellen John Schermer Applied Materials Science Radboud Universiteit Nijmegen Inhoud Wat krijgen we van de zon? De c-si PV benchmark III-V
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen
Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen
Nadere informatieTechnische Kennis Dag 2014. Zonne-energie Henk Meijer
Technische Kennis Dag 2014 Zonne-energie Henk Meijer Zonne-energie Wat gaan we behandelen? Energie van de zon Indirect gebruik zonne-energie Direct gebruik zonne-energie Zonnepanelen en collectoren Passieve
Nadere informatieZo werkt mijn zonnestroominstallatie!
Gebruikershandleiding Zo werkt mijn zonnestroominstallatie! Gefeliciteerd, u profiteert nu van goedkope zonnestroom van eigen dak. Hoe werkt mijn zonnestroominstallatie? Een zonnestroominstallatie zet
Nadere informatieLight trapping in thin-film solar cells using dielectric and metallic nanostructures M. van Lare
Light trapping in thin-film solar cells using dielectric and metallic nanostructures M. van Lare Photovoltaica is een duurzame en schone bron van energie en de zon levert meer dan genoeg energie om photovoltaica
Nadere informatieDe zon zorgt voor heel veel soorten energie, niet alleen voor zonne-energie maar ook voor bijvoorbeeld waterkracht en wind energie.
Werkstuk door een scholier 2679 woorden 8 mei 2003 6,5 160 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Inhoudsopgave: Onderwerp: Geschiedenis van zonne-energie Wat is zonne-energie Wat zijn zonnecellen Waarom zonne-energie
Nadere informatieVisionair Scenario PV
Visionair Scenario PV Nanotechnologie &PV:een toekomstvisie Jean V. Manca Universiteit Hasselt-IMEC./IMOMEC jean.manca@uhasselt.be Heusden-Zolder, 11 mei 2012 De toekomst van zonnecellen De Tera-Watt uitdaging
Nadere informatieFOTOVOLTAÏSCHE ZONNE-ENERGIE WERKING EN TECHNOLOGIEËN
FOTOVOLTAÏSCHE ZONNE-ENERGIE WERKING EN TECHNOLOGIEËN De term fotovoltaïsch duidt op het fysische proces waardoor lichtenergie wordt omgezet in elektriciteit door de energieoverdracht van fotonen naar
Nadere informatieAlles over. zonnestroom systemen AABOSOLAR. Achtseweg-Noord 12C 5651 GG Eindhoven T 024 6782475 F 040 2570055. Info@aabosolar.nl www.aabosolar.
Alles over zonnestroom systemen AABOSOLAR Achtseweg-Noord 12C 5651 GG Eindhoven T 024 6782475 F 040 2570055 Info@aabosolar.nl www.aabosolar.nl Hoe werkt een zonnestroominstallatie? De kern van een zonnestroominstallatie
Nadere informatieZONNE ENERGIE. Woensdag 4 maart 2015 Oude Leije GERKE DRAAISTRA
ZONNE ENERGIE Woensdag 4 maart 2015 Oude Leije GERKE DRAAISTRA Onderwerpen introductie zonne energie in Nederland uitleg werking zonnestroom installaties plaatsing op verschillende daken financiële aspecten
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/174585
Nadere informatieZonne-energie met galvanotechniek
Nederlandse bedrijven actief in de toeleverketen voor de zonnecelproductie Zonne-energie met galvanotechniek De totale energiebehoefte van de huidige wereldbevolking is 12-15 terawatt ofwel honderdduizend
Nadere informatieZonnestroom. 1. Hoe werkt zonnestroom? ECN-facts. Soorten zonne-energie. Zonnecellen en -panelen. Nieuwe grondstoffen
Zonnestroom ECN-facts 1. Hoe werkt zonnestroom? Soorten zonne-energie Zonnestroom is een vorm van zonne-energie. Zij wordt ook aangeduid met de term fotovoltaïsche zonne-energie of PV. Kenmerkend voor
Nadere informatieDe vijf invloedrijkste fotonica-toepassingen
Deze week organiseerde de Vrije Universiteit Brussel een De vijf invloedrijkste fotonica-toepassingen congres over de recente ontwikkelingen in fotonica: Spie Photonics Europe. Fotonica heeft alles te
Nadere informatieTitel. Tekst. Orange Nano Guardon SelfClean Solar
Titel Tekst Orange Nano Guardon SelfClean Solar Vervuiling vermindert de PV-opbrengst Zonne-energie is populair, terecht, elke kilo CO2-uitstoot die vermeden wordt door duurzame elektriciteitsopwekking
Nadere informatieI. Vragen en antwoorden over zonnepanelen 1 :
I. Vragen en antwoorden over zonnepanelen 1 : 1. Hoe werken zonnepanelen? 2. Hoe groot is een zonnepaneel, en kan ik kiezen uit verschillende uitvoeringen? 3. Is mijn dak geschikt voor zonnepanelen? 4.
Nadere informatieQUANTUMFYSICA FOTOSYNTHESE. Naam: Klas: Datum:
FOTOSYNTHESE QUANTUMFYSICA FOTOSYNTHESE Naam: Klas: Datum: FOTOSYNTHESE FOTOSYNTHESE ANTENNECOMPLEXEN Ook in sommige biologische processen speelt quantummechanica een belangrijke rol. Een van die processen
Nadere informatieMaak optimaal gebruik van uw dak. lnvesteer in zonne-energie met SunPower
Maak optimaal gebruik van uw dak lnvesteer in zonne-energie met SunPower Hoe werkt het? Verhoog uw inkomsten met zonne-energie 1 SunPower-zonnepanelen Tot voor enkele jaren was een investering met het
Nadere informatieMeer over zonnepanelen
natural resource group Meer over zonnepanelen Wie is Agro-NRG? Wij komen voort uit een landbouw en milieukundig advies bureau: Terra-Agribusiness B.V. In 2009 hebben we voor diverse klanten SDE subsidie
Nadere informatieNefit Zonnestroom. Nefit houdt Nederland warm. CentroSolar PV-systemen
Nefit Zonnestroom Nefit houdt Nederland warm CentroSolar PV-systemen Een stroom gratis zonne-energie Elektriciteit van eigen huis De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland levert de zon meer
Nadere informatieHet gezichtsvermogen is één van de meest krachtige zintuigen die we bezitten. Met onze ogen kunnen we, behoorlijk gevoelig, interacties waarnemen
Samenvatting Het gezichtsvermogen is één van de meest krachtige zintuigen die we bezitten. Met onze ogen kunnen we, behoorlijk gevoelig, interacties waarnemen tussen materie en electro-magnetische golven.
Nadere informatieNefit Zonnestroom. N e f i t h o u d t N e d e r l a n d w a r m. CentroSolar PV-systemen
Nefit Zonnestroom N e f i t h o u d t N e d e r l a n d w a r m CentroSolar PV-systemen Een stroom gratis zonne- Elektriciteit van eigen huis De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland levert
Nadere informatieZONNE-ENERGIE SYSTEMEN
ZONNE-ENERGIE SYSTEMEN www.monier.be 49 WAT ZIJN FOTOVOLTAÏSCHE SYSTEMEN? Een fotovoltaïsch systeem of PV-systeem (van het Engelse photovoltaic ) bestaat uit panelen waarin zonnecellen zijn ingebouwd,
Nadere informatieZonnestroom, hoek van instraling
Zonnestroom, hoek van instraling By Experiment: Zonnestroom Ingolf van Doorn, Helicon Opleidingen 1/16 Inhoudsopgave Basiskennis zonnestroom:... 3 Globale beschrijving van het experiment.... 8 Benodigde
Nadere informatieSamenvatting Vrij vertaald luidt de titel van dit proefschrift: "Ladingstransport in dunne- lm transistoren gebaseerd op geordende organische halfgeleiders". Alvorens in te gaan op de specieke resultaten
Nadere informatieRené Janssen. Alumnidag 2012 Eindhoven, 21 april 2012
Polymere zonnecellen René Janssen Alumnidag 2012 Eindhoven, 21 april 2012 Hèt probleem van de 21e eeuw: Energie 2010 6.5 Miljard mensen gebruiken ~12 TW ~ 2 kw/persoon 2050 8-10 Miljard mensen gebruiken
Nadere informatieInvesteer NU in uw eigen zonnepanelen!
Web pagina : www.installatietechniekdwcschoutens.nl E mail : its@brunssum.net Zonne-energie Investeer NU in uw eigen zonnepanelen! Hoe werkt Zonnestroom? Voor het opwekken van zonnestroom heb je nodig:
Nadere informatieFeeding the world with solar power.
Feeding the world with solar power. inteqnion-solar.com Zonne-energie. Duurzame energiebron van de toekomst. De markt voor energievoorziening is volop in beweging. Fossiele brandstoffen als gas en olie
Nadere informatieInfogids zonnepanelen
Infogids zonnepanelen Inhoudstabel Wat zijn zonnepanelen?... 1 De werking van zonnepanelen... 2 Waarmee moet u rekening houden?... 2 De kostprijs van zonnepanelen... 3 Financiële steun bij aankoop zonnepanelen...
Nadere informatieNefit Zonnestroom. Nefit houdt Nederland warm. CentroSolar PV-systemen
Nefit Zonnestroom Nefit houdt Nederland warm CentroSolar PV-systemen Een stroom gratis zonne- Elektriciteit van eigen huis De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland levert de zon meer dan vijftig
Nadere informatieInventarisatie innovatieve PV-technologieën
Inventarisatie innovatieve PV-technologieën Eerste, tweede en derde generatie zonnestroomtechnologieën in vogelvlucht Stichting Zonne-energie Wageningen Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO - KNAW)
Nadere informatieVerschillen tussen panelen
Voor niets gaat de zon op Technische informatie Verschillen tussen panelen -een overzicht- Datum: 03-06-2014 1 Inhoud 1 Inleiding... 2 2 Verschillende typen zonnepanelen... 3 3 Verschillende merken zonnepanelen...
Nadere informatieZonne-energie voor elektriciteitsopwekking
Lesmodule zonne-energie energie voor HAVO en VWO 3 Lesmodule voor HAVO en VWO 3 Zonne-energie voor elektriciteitsopwekking -Docentenversie- Ontwikkeld voor Door Jeroen Verschelling Solar Consult augustus
Nadere informatiewww.jouwenergievanmorgen.nl Tekst: Mirthe Niehoff
Zonnecellen www.jouwenergievanmorgen.nl Tekst: Mirthe Niehoff Energie en elektriciteit Wat is energie? Energie maakt het mogelijk dingen te laten bewegen of te veranderen. Zonder energie werkt niets en
Nadere informatieBrandstofcel in Woning- en Utiliteitsbouw
Brandstofcel in Woning- en Utiliteitsbouw Leo de Ruijsscher Algemeen directeur De Blaay-Van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs Docent TU Delft faculteit Bouwkunde Inleiding Nu de brandstofcel langzaam
Nadere informatieWarmwater collectorsystemen
Warmwater collectorsystemen Warmwater collectorsystemen. Warmwater collectorsystemen zijn vloeistof gevulde installaties waar vloeistof door de buizen in de collector stroomt. Om de buizen in de collector,
Nadere informatieWerking van zonnepanelen Zon-instraling Inleiding Zonnestraling volle zon totale jaarlijkse zonaanbod daggemiddelde Hellingshoek
Werking van zonnepanelen Zon-instraling Inleiding De opbrengst, de hoeveelheid geproduceerde elektriciteit, van een PV-paneel hangt af van de instraling die het zonnepaneel op kan vangen. Die wordt niet
Nadere informatieZonnestroom: prepare(d) for impact
Zonnestroom: prepare(d) for impact Wim Sinke ECN Zonne-energie, TKI Solar Energy, Universiteit van Amsterdam en European Photovoltaic Technology Platform Duurzame Vecht Breukelen 21 maart 2013 www.ecn.nl
Nadere informatie2: vermindering van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en stikstofoxide en dat is erg goed om het broeikaseffect tegen te houden.
Stelling door T. 1429 woorden 12 juni 2014 7,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Stelling 1: openbaar vervoer moet gratis worden 1: km autorijden levert dan per passagier gemiddeld zeven keer
Nadere informatieHernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA
Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Verplicht aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouw Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, kantoor
Nadere informatieDe toekomst is zeker. met Nefit Zonnestroom. Begrippenlijst
N e f i t h o u d t N e d e r l a n d w a r m De toekomst is zeker met Nefit Zonnestroom Begrippenlijst Autonoom systeem (standalone) - op zichzelf staand systeem bestaand uit zonnepanelen, regelunit en
Nadere informatieDuurzame energie. Een wenked perspectief? Deel II: zonne-energie. 2003-2011 G.P.J. Dijkema, TU Delft, TBM, B.Sc Opleiding Technische Bestuurskunde
Duurzame energie Een wenked perspectief? Deel II: zonne-energie Hernieuwbare Energiebronnen Oorsprong: Kernfusie in de zon Benutting Indirect Drukverschillen in de atmosfeer: wind Windenergie Verdamping
Nadere informatie3 Elektrische teller. Verhoog uw inkomsten met zonne-energie
Waarom zonne-energie? Hoe werkt het? SunPower-zonnepanelen Verhoog uw inkomsten met zonne-energie Tot voor enkele jaren was een investering met het beste rendement nog onverzoenbaar met respect voor het
Nadere informatieSirius Solar. Sirius Solar Veranda
Sirius Solar brengt twee werelden samen: genieten van comfort, duurzaamheid en rendement. Word ook thuis bewust van duurzaam en kies voor een overkapping met zonnepanelen! Zelf energie opwekken met zonnepanelen
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo
Samenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo Samenvatting door een scholier 1193 woorden 30 oktober 2012 5,8 23 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Samenvatting Scheikunde
Nadere informatieNEKOVRI 22 SEPTEMBER 2015 Jan-Jaap van Os MSc.
Het echte rendement van uw zonnepanelen NEKOVRI 22 SEPTEMBER 2015 Jan-Jaap van Os MSc. AGENDA Zonne-installaties Zonnepanelen, opbouw en verschillen Opgewekte zonnestroom Paneel vermogen Degradatie Performance
Nadere informatieCitation for published version (APA): Popescu, L. M. (2008). Fullerene based organic solar cells [Groningen]: s.n.
University of Groningen Fullerene based organic solar cells Popescu, Lacramioara Mihaela IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.
Nadere informatieenergie fictie en feiten Wim C. Sinke ECN Zonne-energie, Universiteit Utrecht & EU PV Technology Platform
De toekomst van zonne-energie energie fictie en feiten Wim C. Sinke ECN Zonne-energie, Universiteit Utrecht & EU PV Technology Platform Inhoud zonne-energie verschillende vormen potentieel & initiatieven
Nadere informatieFotovoltaïsche zonne-energie. De kracht van het zonlicht is onbeperkt, permanent en grijpbaar. energizing your future
Fotovoltaïsche zonne-energie De kracht van het zonlicht is onbeperkt, permanent en grijpbaar energizing your future energizing your future Investeer in je eigen energie Denk milieuvriendelijk, handel economisch
Nadere informatieHaalbaarheidsstudie toepassing PV-systeem Oorlogsmuseum Overloon
Haalbaarheidsstudie toepassing PV-systeem Oorlogsmuseum Overloon Vraagstelling/doel. Doel is om het energieverbruik (elektra) middels toepassing van PV (Photo Voltaische energie) te reduceren, met als
Nadere informatieEen batterij is een spanningsbron die chemische energie omzet in elektrische (zie paragraaf 3).
5. Opwekken van spanning: Spanningsbronnen Om een lamp te laten branden, een rekenmachine te laten rekenen, een walkman muziek te laten weergeven heb je een bron van elektrische energie nodig. Een spanningsbron
Nadere informatieElektriciteit. Elektriciteit
Elektriciteit Alles wat we kunnen zien en alles wat we niet kunnen zien bestaat uit kleine deeltjes. Zo is een blok staal gemaakt van staaldeeltjes, bestaat water uit waterdeeltjes en hout uit houtdeeltjes.
Nadere informatieIN EEN ZONNIGE TOEKOMST!
Installatiebedrijf VAN DEN BERG verwarming ventilatie sanitair zonne-energie INVESTEER IN EEN ZONNIGE TOEKOMST! Even voorstellen Installatiebedrijf van den Berg is sinds 1976 een gevestigde waarde in
Nadere informatieFundamentele studie brengt potentieel van organische halfgeleiders naar boven
Editie april 2018 Flexible electronics Fundamentele studie brengt potentieel van organische halfgeleiders naar boven Een beter begrip van de kristallisatie in dunne lagen leidt tot betere elektronica Dunne
Nadere informatieDuurzaam Soesterkwartier
Duurzaam Soesterkwartier Inhoudsopgave: Zonne-energie overzicht dia 1) Zonnepaneel installatie 2) Opstelling zonnepanelen 3) Opbrengst installatie 4) Opbrengst voor eigen gebruik 5) Panelen onderhouden
Nadere informatieParagraaf 1: Fossiele brandstoffen
Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Fossiele brandstof Koolwaterstof Onvolledige verbranding Broeikaseffect Brandstof ontstaan door het afsterven van levende organismen,
Nadere informatie5-3-2015 WERKGROEP TECHNIEK EN AANBESTEDING 03-03-2015. Zie de leidraad op www.zondeventer.nl
WERKGROEP TECHNIEK EN AANBESTEDING 03-03-2015 Zie de leidraad op www.zondeventer.nl Waarom zonne-energie Wat is zonne-energie Kengetallen Opbrengst zonne-energie Stappenplan Componenten Plaatsing Turnkey
Nadere informatieDuurzame Energie in Utrecht
Duurzame Energie in Utrecht The future is now Dr. Wilfried van Sark Groep Natuurwetenschap en Samenleving Universiteit Utrecht Beat the Heat NOW!, 12 december 2009 inhoud Klimaatprobleem Waarom de zon
Nadere informatieprijs PV-module (2009; $/W) 100 10 1979 c-si 2007 kristallijn silicium dunne films trend silicium trend dunne films tekort aan polysilicium dunne film 2009 2009 1 1 10 100 1.000 10.000 100000 1.000.000
Nadere informatieIn deze eindtoets willen we met jullie samenvatten waar we het in het afgelopen kwartiel over gehad hebben:
Eindtoets 3DEX1: Fysica van nieuwe energie 21-1- 2014 van 9:00-12:00 Roger Jaspers & Adriana Creatore In deze eindtoets willen we met jullie samenvatten waar we het in het afgelopen kwartiel over gehad
Nadere informatieDuurzame elektriciteit in het EcoNexis huis
Werkblad 1, mbo Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit al jaren vrij stevig. En de wereldwijde behoefte aan energie groeit mee: we kúnnen simpelweg niet meer zonder
Nadere informatieWat moet de CV installateur met PV PV heeft de toekomst. Door: Richard Ogink
Wat moet de CV installateur met PV PV heeft de toekomst Door: Richard Ogink Wat moet de CV installateur met PV Indeling presentatie 1. Zon als duurzame energiebron 2. Wetgeving 3. PV in de praktijk 4.
Nadere informatieDuurzame opwekking met zonnepanelen Workshop Metaalunie
Duurzame opwekking met zonnepanelen Workshop Metaalunie Kelvinbaan 40, Postbus 1461 3430 BL NIEUWEGEIN tel: +31 (0)30 693 00 55 fax: +31 (0)30 693 00 57 info@metaaladvies.nl www.metaaladvies.nl Welkom
Nadere informatieAlles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen.
2 ELEKTRICITEITSLEER 2.1. Inleiding Je hebt al geleerd dat elektriciteit kan worden opgewekt door allerlei energievormen om te zetten in elektrische energie. Maar hoe kan elektriciteit ontstaan? En waarom
Nadere informatieSamenvatting nanokristallen gedoteerde spectroscopie
Samenvatting Dit proefschrift behandelt de eigenschappen van een speciale klasse van halfgeleiders (halfgeleiders zijn materialen die veel slechter geleiden dan een metaal, maar nog altijd veel beter dan
Nadere informatieZonne-energie. Grevenbicht 28 februari 2012
Grevenbicht 28 februari 2012 Zonne-energie. De zon is natuurlijke de grote energieleverancier van onze aarde. Zonder de zon is geen leven op aarde mogelijk, zou er wellicht geen aarde bestaan. De goedkoopste
Nadere informatieFotovoltaïsche energie
Tekst voor zonnepanelen: Fotovoltaïsche energie Technologie In een zonnecel wordt licht rechtstreeks omgezet in elektriciteit. Een zonnecel bestaat uit een dun plaatje met aan de bovenzijde een negatieve
Nadere informatieELEKTRICITEIT VAN DE ZON
ELEKTRICITEIT VAN DE ZON Een verhaal over zonnepanelen. Deel 1 Henk Bos AquaSolar Inleiding Voor alle schepen geldt dat de energievoorziening een probleem is. Zolang we voor de wal liggen is het meestal
Nadere informatie- Samenvatting voor niet-chemici -
- Samenvatting voor niet-chemici - Inleiding In het leven van de moderne mens zijn producten uit de chemische industrie overal aanwezig. We gebruiken plastics en andere kunststoffen als verpakkingsmateriaal
Nadere informatieTransitie naar een. CO -neutrale toekomst
Transitie naar een CO -neutrale toekomst 2 CO 2 reductie van bron tot gebruiker Steeds méér duurzame energie, maar niet minder CO 2 -uitstoot KLIMAATVERDRAG VAN PARIJS In het verdrag van Parijs werd afgesproken
Nadere informatieOefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE
Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over
Nadere informatienieuwe turf Brochure over de mogelijkheden voor Duurzame energie en energiebesparing in de regio Oostermoer.
Op zoek naar het nieuwe turf Brochure over de mogelijkheden voor Duurzame energie en energiebesparing in de regio Oostermoer. Opgave Windenergie Het Rijk heeft zichzelf tot doel gesteld om in 2020 6000
Nadere informatieBespaartips. 1 persoon 2317 2 personen 3424 3 personen 4092 4 personen 4604 5 personen 5292 6 personen 5430
Zonnepanelen Agenda Bespaartips Wat zijn de materialen in zonnepanelen Wattpiek Dakoriëntatie Uitgangspunten aanschaf zonnepanelen Teruglevering (salderen) Wanneer betaal je niet teveel Wat betaal je als
Nadere informatieNefit Zonnestroom. PV-systemen Hoogste opbrengst en unieke garanties
Nefit Zonnestroom PV-systemen Hoogste opbrengst en unieke garanties Gratis energie van de zon Lagere energierekening, grotere onafhankelijkheid De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland is
Nadere informatieCompact Plus biogasinstallatie, Lierop, 600 kw
Hoe maak je biogas? Inhoud presentatie Wie en wat is Biogas Plus? Hoe werkt een biogasinstallatie? Voor wie is een biogasinstallatie interessant? Is een biogasinstallatie duurzaam? Zijn subsidies nodig?
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20093 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Guédon, Constant Marcel Title: Molecular charge transport : relating orbital structures
Nadere informatieV.v.E. INSULINDE. De Schutspatroon 4-60 3813 GJ AMERSFOORT. Rapport:
V.v.E. INSULINDE De Schutspatroon 4-60 3813 GJ AMERSFOORT Rapport: Haalbaarheidsonderzoek plaatsing zonnepanelen op het dak van het appartementencomplex INSULINDE Groeidocument start januari 2015 R. Böhm
Nadere informatieEen compleet zonne-energie pakket, klaar voor installatie
Ubbink ZONNE-ENERGIE SYSTEmen Een compleet zonne-energie pakket, klaar voor installatie xxx/xxx/xxx Ubbink zonne-energie systemen Een compleet zonne-energie pakket, klaar voor installatie Gebruik de energie
Nadere informatieNaam: Thijs. Groep: 6/7. School: St.Willibrordusschool
Naam: Thijs Groep: 6/7 School: St.Willibrordusschool 1 Voorwoord Voor je ligt het werkstuk van Thijs. Dit werkstuk gaat over zonne-energie. Ik kwam op het idee voor dit onderwerp toen papa en mama ook
Nadere informatiePV-Systemen. Introductie. De Installatie. PV-Systemen 1/10
PV-Systemen 1/10 PV-Systemen Introductie In afgelegen gebieden waar geen elektriciteit ter beschikking staat kunnen PV-installaties worden toegepast. PV is een afkorting van Photo Voltage. Door middel
Nadere informatieLeerlingenpracticum Maak zelf je eigen zonnecel met nanomaterialen
OVER HET PRACTICUM De werktekst die je nu voor je hebt liggen is een leidraad voor dit practicum. Ze bevat richtlijnen voor het uitvoeren van de experimenten en vragen die je aan het denken zetten. Aan
Nadere informatieDiffusie Proces in Silicium
Diffusie Proces in Silicium Jan Genoe KHLim Universitaire Campus, Gebouw B B-3590 Diepenbeek www.khlim.be/~jgenoe Diffusie process in Silicium 1 In dit deel bespreken we de verschillende technologische
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31602 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Cuylle, Steven Hendrik Title: Hydrocarbons in interstellar ice analogues : UV-vis
Nadere informatieBosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie
Bosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie 2 Bosch Solar Bosch: dat klinkt bekend én vertrouwd! Geen wonder, want miljoenen mensen over de hele wereld gebruiken de producten van Bosch. Dag in, dag
Nadere informatieNu ook zonnepanelen mogelijk op west, oost en noord georiënteerde daken!!!!
Nu ook zonnepanelen mogelijk op west, oost en noord georiënteerde daken!!!! Tot voor kort was het alleen mogelijk en rendabel om zonnepanelen te monteren op zuid georiënteerde daken. Daken aan de west,
Nadere informatieZonne-energiesystemen. Een compleet zonne-energiepakket, klaar voor installatie
Zonne-energiesystemen Een compleet zonne-energiepakket, klaar voor installatie UBBINK ZONNE-ENERGIESYSTEMEN Gebruik de energie van de zon! Zonne-energie is een vorm van duurzame energie. De zon is overal
Nadere informatie