Laboratorium Smart environments

Transcriptie

1 RABOBANK WESTLAND de Energiebank de omgeving de opdrachtgever de architect het ontwerp de technieken de gebruikers de getallen hoe te verbeteren? 1

2 De omgeving Het nieuwe hoofdkantoor van de Rabobank Westland is gevestigd in De Lier, onderdeel van de jonge gemeente Westland (per ), ook wel bekend als de tuin van Europa, en ligt in de provincie Zuid-Holland. De gemeenten Wateringen, s-gravenzande, Naaldwijk, Monster en De Lier waren gemeenten die van oudsher voornamelijk gericht waren op glastuinbouw. De gemeenten Schipluiden en Maasland hadden vooral veehouderij en groene recreatiegebieden. De zeven voormalige gemeenten hebben een lange traditie van samenwerking. Eind jaren negentig kwam echter de vraag op of deze vorm van samenwerking voordelig was voor de burgers en het bedrijfsleven. Deze vraag zou onderzocht worden en in oktober 2001 was het rapport "De toekomstige bestuurlijke organisatie van het Westland" Het advies van het onderzoeksbureau was dat 's- Gravenzande, Monster, Naaldwijk, Wateringen, De Lier, Maasland en Schipluiden moesten samengaan. Op 1 januari 2004 was de herindeling een feit en vormden de gemeenten Maasland en Schipluiden de nieuwe gemeente Midden-Delfland en de nieuwe gemeente Westland werd gevormd door De Lier, s-gravenzande, Wateringen, Monster en Naaldwijk. Het Westland heeft ten opzichte van de rest van Nederland een milder klimaat. De zomers zijn er minder warm en de winters zijn er minder koud. Tevens is aan de kust de factor licht procenten groter. De laatste jaren geldt de regel 1% meer licht = 1% meer productie. Hierdoor zijn de omstandigheden voor tuinders in dit gebied gunstiger dan in de rest van het land. Door de eeuwen heen hebben de tuinders meer voordeel uit de klimatologische meevaller weten te halen, o.a. door de kassenbouw. Gemeente Hoofdplaats Provincie Westland Naaldwijk Zuid-Holland Oppervlakte 90,59 km² - land 79,72 km² - water 10,87 km² Inwoners ( ) Belangrijke wegen (1249/km²) A20, A4,N222 (Bloemenroute/Veilingroute) De economie van het Westland (de gemeenten Westland en Midden-Delfland samen) bestaat voornamelijk uit tuinbouwbedrijven en het MKB in het algemeen. De recreatie-, zorg- en onderwijssectoren zijn relatief kleinschalig en regionaal gericht. Ook de dienstensector is in het Westland klein vergeleken met de rest van Nederland. De gemeente Westland behoorde in 2007 tot de 150 meest economisch krachtige gemeentes van Nederland. 2

3 De opdrachtgever De opdrachtgever is de Rabobank Westland. De Rabobank is een Nederlandse bank, bestaande uit 153 (2009) zelfstandige coöperaties die allen een eigen bankvergunning van de Nederlandsche Bank bezitten. De Rabobank is naar eigen zeggen de grootste financiële dienstverlener in Nederland. De groep is ontstaan in 1972 door een fusie tussen de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Bank en Coöperatieve Centrale Boerenleenbank in de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank. De nieuwe bank gebruikte de naam Rabobank als handelsnaam, omdat ze Raiffeisenboerenleenbank te lang en moeilijk te onthouden vond. De naam komt van Raiffeisenbank-Boerenleenbank. Sinds 1980 wordt de bank nog slechts aangeduid als Rabobank. De Rabobank probeert zich te profileren als een bank die zich anders gedraagt dan andere banken. In reclamespotjes wordt daarom veel aandacht geschonken aan het 'coöperatieve' karakter. Dit houdt in dat de Rabobank uit zelfstandige aangesloten banken bestaat, die alle een coöperatie vormen en over een eigen bestuur en raad van commissarissen beschikken. Rabobank Nederland hanteert twee hoofdvestigingen, één in Eindhoven en de ander in Utrecht. Feiten & cijfers Opdrachtgever Rabobank Westland Omvang ontwerp ± m 2 Aantal fte 270 Realisatie voorjaar 2009 Waarom duurzaam? Energie kosten is belangrijk aspect bij klanten Uitdaging: beter presteren dan kantoor Utrecht Mogelijkheid tot Groenfinanciering? MVO: Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Aandachtspunten Binnenmilieu: comfort, daglicht Energieprestatie: voorbeeldfunctie MVO Dichtbij de klant Op 1 oktober 2004 is besloten om de Rabobanken te 's-gravenzande (Westland Zuidwest), De Lier (hoofdkantoor van Maaslanden) en Naaldwijk (Midden-Westland) te laten fuseren tot Rabobank Westland. Voor de bundeling van alle commerciële activiteiten van Rabobank Westland dient huisvesting op één locatie te worden gerealiseerd. De "front-office" (de retail- of klantcontactfunctie) blijft gehuisvest in een viertal cliëntkantoren. Sinds enige tijd probeert de Rabobank zichzelf een duurzaam imago aan te meten. Zo brengt de Rabobank vanaf 2007 de CO 2 -emissies van zakelijke klanten in kaart, een mogelijk vervolg is de gefinancierde CO 2 -uitstoot in de toekomst te verminderen. De bank wil reeds sinds 2007 de CO 2 - uitstoot van haar kantoren en (zakelijk) verkeer van werknemers met 30 procent trachten te verminderen. De klanten van Rabobank Westland zijn voornamelijk tuinders, een beroepsgroep die op energiegebied zeer vooruitstrevend is en op veel terreinen vooroploopt. De bank wilde met het nieuwe kantoor laten zien minstens zo innovatief te zijn als zijn klanten. 3

4 De architect Rabobank Westland Maaslanden hadden ten tijde van de fusie al vergevorderde plannen voor nieuwbouw in De Lier. Voor deze taak hadden zij architect Eduard Böhtlingk van Böhtlingk Architectuur te Maasland benaderd. De keuze voor deze architect bleek een eenvoudige opgave: Böthlingk Architectuur is een klant van de Rabobank, en is in de nabijheid gevestigd. (duurzaam) Böhtlingk architectuur benadert het werk, zoals een uitvinder dat doet. Het vormgeven van ideeën, toegesneden op de functie en uitwerking tot in het kleinste detail. Na realisatie moet een project zo sterk zijn dat het voor zichzelf kan spreken. Het bureau maakt zowel vaste werken, zoals kantoren en huizen, als mobiele werken, zoals specifieke markiezen, die soms in een opdracht samenvallen. Spotter Markies Op vrijwel ieder gebouw valt voldoende zonnewarmte om het jaarrond te verwarmen. Gek genoeg doenontwerpers en bouwers alle moeite om die warmte buiten te houden met dikke lagen isolatie, zo weinig mogelijk glas aan de buitenkant en standaard zonwering. Het traditionele denken in bouwen is gericht op het buiten houden van seizoensinvloeden. Niet slim. We hoeven zonnewarmte alleen binnen te laten, op te slaan en later in het jaar opnieuw te gebruiken. SolarBau Monitor Het ontwerp Uitgangspunt is het ontwerpen van een hoofdkantoor dat het gemeenschappelijke uitdrukt en ruimte biedt voor verandering. Het coöperatieve karakter van de Rabobank is uitgedrukt in de ovale vorm van het gebouw. Aan een ovale tafel kan iedereen elkaar goed zien en in een ovalen gebouw heb je ook sterk het gevoel dat je samen deel uitmaakt van een geheel. Het is een gebouw geworden dat Schetsen Ronde tafel gemakkelijk valt. Een groen atrium omgeven door prettige werkplekken als een oase in een drukke omgeving. De ondiepe kantoorruimten kijken aan de ene kant uit op dit atrium en de andere kant op de buitenwereld waarvan de bank onderdeel uitmaakt. In het gebouwconcept staan licht, lucht en ruimte voor de medewerkers op gelijke hoogte met de duurzaamheidprestatie. Daglichttoetreding is leidend geweest in het ontwerp. Het is eigenlijk een dubbelslag: de mensen voelen zich prettiger bij veel daglicht en presteren daarom beter, daarnaast bespaar je op de kosten van kunstverlichting en elektra. Binnen / buiten 4

5 De technieken Al bij het schetsontwerp heeft Eduard Böhtlingk zich laten adviseren door DGMR en Techniplan om te komen tot een optimaal en energiezuinig binnenklimaat. Motto daarbij was 'vorm volgt klimaat'. Er zijn in dit gebouw 4 belangrijke maatregelingen toegepast: Optimaal benutten van zoninstraling o Zonnenluifel o 3-laags isolatieglas o Infra+ vloer Toepassen van zuinige kunstverlichting Gebruik maken van warmte- en koudebron in de grond Gebruik maken van een wind- en zonne-energie Optimaal benutten van zoninstraling Van een traditioneel kantoorgebouw is zo n 40 procent van de energiebehoefte bestemd voor kunstlicht. Tegelijk produceert die verlichting veel warmte die vervolgens weggekoeld moet worden. Door minder kunstverlichting toe te passen snijdt het mes aan twee kanten: minder energiegebruik voor verlichting én voor koeling. Het gebouw heeft nauwelijks kunstlicht nodig. Uitgangspunt voor het gevelconcept is het zo veel mogelijk benutten van natuurlijke bronnen als licht en warmte. Voor de hand ligt om gebruik te maken van daglicht in plaats van kunstlicht. De uitdaging is te voorkomen dat het gebouw in de zomer overmatig opgewarmd wordt. Dit probleem is opgelost door een ingenieuze luifel die dienst doet als zonwering en lichtplank. De zon wordt in de zomer tegengehouden door deze luifel op 2,6 meter hoogte. Deze zit zowel binnen als buiten het gebouw. Dankzij de toepassing van speciaal getrokken strekmetaal houdt de luifel directe straling van de zonnewarmte tegen, maar laat het diffuse zonlicht door. In de winter, als er juist behoefte is aan warmte, houdt de luifel de laagstaande zon niet tegen en verwarmt de zon de kantoren. De luifel reflecteert daglicht tegen het plafond en verlicht daarmee indirect het kantoor. Een diffuse plaat in de plank laat ook licht door op de werkplekken. 5

6 Zonnenluifel Ook het deel van de gevel boven de luifel is voorzien van diffuus glas. De luifel steekt buiten de gevel uit om de zon zo goed mogelijk in het horizontale vlak te weren. Op zich is dat niet bijzonder. Wel uniek is dat de mate van uitsteken afhankelijk is van de oriëntatie van het betreffende geveldeel. Zo steekt de luifel op het zuiden, waar de zonnestand het hoogst is, 2.5 meter uit. De luifel wordt richting het oosten en westen geleidelijk aan smaller. Aan de noordzijde tenslotte is hij nog maar 0.5 meter breed. Op het zuiden liggen de ruiten gelijk met de gevel, op het oosten en westen zijn ze verdiept aangebracht om net iets meer verticale schaduwwerking op het glas te creëren. 3-laags isolatieglas Een andere innovatie is de toepassing van drielaags isolatieglas met daartussen lichtwering. Door de plaatsing tussen het glas is er geen onderhoud aan de lichtwering nodig en wordt toch voorzien in een individuele helderheidwering. De gevel is zeer transparant en maakt optimaal gebruik van daglicht mogelijk, maar geeft ook een adequate bescherming tegen het buitenklimaat. Nadeel van een transparante gevel lijkt het relatief grote warmteverlies ten opzichte van een gevel met meer dichte geveldelen. Het warmteverlies wordt echter gecompenseerd door drievoudige HR beglazing toe te passen, de extra binnenkomende zonnewarmte in de winter te benutten en de hoeveelheid kunstlicht drastisch te beperken. 6

7 Daglichtinval De 6 meter diepe kantoren hebben over de volle diepte daglicht. Zowel via de buitengevel als via het atrium valt licht in de werkruimten. Via het atrium is dat mogelijk omdat de wanden van de kantoren hier niet dicht zijn maar translucent ze laten licht door. Hiernaast is weergegeven hoe in de kantoorvertrekken gebruik wordt gemaakt van zonlicht. Daglicht kan via de buitengevel diep in het kantoor komen door de grote vrije hoogte van de ruimten, 3,30 meter. Infra+ vloer Normaliter heeft een kantoor een vrije hoogte van 2,70 meter. Toch is de verdiepingshoogte (bovenkant vloer tot bovenkant vloer) gelijk aan een standaardkantoorgebouw. De ruimtewinst is gevonden in de toepassing van een holle staalconstructievloer waardoor alle installaties netjes weggewerkt worden en een verlaagd plafond achterwege kan blijven. De gewonnen vrije hoogte van 60 cm geeft meer kwaliteit en zorgt dus dat daglicht dieper in de kantoren kan komen. In onderstaande foto is de vloeropbouw schematisch weergegeven. Het gebouw maakt door bovengenoemde maatregelen maximaal gebruik van daglicht. Het aandeel van de verlichting in de totale energiebehoefte is hiermee teruggebracht tot zo n 25 procent. De energiebesparing voor koeling moet daar nog bij worden opgeteld. 7

8 Zuinige kunstverlichting Hoewel het gebouw weinig kunstverlichting nodig heeft, is er uiteraard wel een verlichtingssysteem aangebracht. Dit systeem kenmerkt zich door energiezuinige hoogfrequente verlichting met aanwezigheidsdetectie en daglichtregeling. In een traditioneel kantoor word meestal gewerkt met een lichtopbrengst van gemiddeld 500 Lumen. In de Rabobank geeft het verlichtingssysteem slechts 350 Lumen. Een energiezuinige oplossing voor de momenten waarop kunstverlichting toch noodzakelijk is. De kunstverlichting is op een speciale wijze geïntegreerd in de luifel die op zo n manier van buiten naar binnen doorloopt, dat bij onvoldoende daglicht met kunstverlichting de natuurlijke lichtinval wordt nagebootst. Hoog in het atrium zijn facetspiegels aangebracht waarmee de lichtproductie van hoogrendement lichtbronnen wordt verdeeld in de ruimte. Tenslotte is er per werkplek een bureaulamp aanwezig om indien nodig de werkplek extra aan te lichten. Overzicht maatregelen verlichting en effect op EPC Maatregel EPC-reductie [%] Zoninstraling reduceren: door directe zoninstraling in de zomer te weren, wordt de koelbehoefte verlaagd - bouwkundige zonwering + zonwerend glas reductie circa 2% Toepassing zuinige kunstverlichting: hiermee wordt bespaard op de vraag naar elektrische energie en op de vraag naar koeling - energiezuinige hoogfrequent verlichting reductie circa 7% - aanwezigheidsdetectie reductie circa 4% - daglichtregeling reductie circa 7% - HF verlichting, aanw. detectie en daglichtregeling reductie circa 18% 8

9 Gebruik maken van warmte- en koudebron in de grond Ventileren Het gebouw is buitengewoon transparant en maakt optimaal gebruik van daglicht mogelijk, maar geeft desondanks ook een adequate bescherming tegen het buitenklimaat. Nadeel van een transparant gebouw lijkt het relatief grote warmteverlies ten opzichte van een gevel met meer dichte geveldelen. Het warmteverlies wordt echter gecompenseerd door het toegepaste drievoudige HR beglazing. De binnenkomende zonnewarmte wordt opgeslagen om in de winter te gebruiken voor het verwarmen van het gebouw. De centrale hal is vormgegeven als atrium en functioneert niet alleen als gemeenschappelijke werk- en verblijfsruimte, maar ook als tuin en als buffer in het ventilatiesysteem. Retourlucht wordt verzameld in het atrium, dat hierdoor zomers en winters een aangename temperatuur verkrijgt. Uit de retourlucht wordt eerst de daarin aanwezige warmte gewonnen (warmteterugwinning via een warmtewisselaar), pas daarna wordt het naar buiten geblazen. De warmte wordt in de grond opgeslagen. 9

10 Koude- Warmte opslag Koude- en warmteopslag is een methode om energie in de vorm van warmte en/of koude op te slaan in de grond. Met deze techniek kan men gebouwen verwarmen en/of koelen. Waterhoudende lagen in de bodem laten zich prima gebruiken om warmte en koude in op te slaan. In de zomer gebruikt men het koele water om het gebouw te koelen, het opgewarmde water slaat men op de in de grond tot dat het in de winter kan worden gebruikt om het gebouw te verwarmen. De temperatuur van de lucht varieert door het jaar heen sterk (zomer/winter) De bovenste lagen van de aardbodems variëren daarentegen niet of sterk gedempt. Op 5 tot 10 meter diepte komt de in de bodem gemeten temperatuur praktisch overeen met het jaargemiddelde van de locatie. Aardwarmte is altijd aanwezig en niet afhankelijk van het tijdstip van de dag en/of jaar en is ook niet afhankelijk van het weer.een klimaatinstallatie gebaseerd op aardwarmte functioneert pas optimaal als het in de tijd homogeen gebruikt wordt. Dit houdt in dat als er in de winter verwarmd word en in de zomer gekoeld vanuit de warmte-koude bron in de grond en de energiehoeveelheden die ontrokken worden uit de opslag, ongeveer gelijk zijn. Bij koeling in de zomer komt opgewarmde water weer terug in de grond, hiermee word een regeneratie gecreëerd. De verliezen zijn in de regel gering. (afhankelijk van de locatie). Aardwarmte is overigens niet iets van de laatste tijd, onze voorvaderen hebben waarschijnlijk geothermisch verwarmde water gebruikt om te koken, baden en te verwarmen. Denk hierbij aan o.a. aan de thermen uit de Romeinse tijd, het middeleeuwse China, de Ottomanen. 10

11 Warmtepomp Voor de verwarming en koeling wordt gebruik gemaakt van een warmtepomp en warmte- koudeopslag in de bodem. Een warmtepomp is een apparaat dat warmte verplaatst door middel van arbeid. De werking van een warmtepomp is vergelijkbaar met een koelkast. Bij een koelkast wordt door een verdamper warmte onttrokken aan de te koelen producten en wordt dit via een condensator afgegeven aan de buitenlucht. Bij een warmtepomp wordt deze warmte onttrokken aan elementen van het milieu (grond, lucht, water etc.) en naar een verwarmingssysteem gevoerd. Het koudemiddel, een vloeistof welke op lage temperatuur kookt, loopt in een kring en word achtereenvolgens verdampt, gecomprimeerd, gecondenseerd en ontspannen. Een eigenschap van warmtepompen is dat het met een bepaalde hoeveelheid energie (arbeid) een nog grotere hoeveelheid warmte-energie wekken dan er aan arbeid is verricht. Hierdoor kan er een rendement behaald worden dat hoger is dan 100%. Dit rendement word COP (Coëfficiënt Of Performance) genoemd. Het geeft de verhouding weer tussen de hoeveelheid afgegeven warmte tegenover de hoeveelheid gebruikte energie van onder andere de compressor van de warmtepomp. Er zijn verschillende soorten warmtepompen. Voor de Rabobank is gebruik gemaakt van de water/water pomp, hier word de zogenaamde gratis warmte uit het grondwater gewonnen. Er zijn hiervoor 2 putten geboord. Uit de ene pompt met grondwater op waar warmte uit gehaald word. Dit warme water circuleert vervolgens door de verwarmingsbuizen in de vloeren van het gebouw, met als gevolg dat de warmte stijgt en hiermee de ruimtes verwarmt. Het afgekoelde water wordt vervolgens geloosd in een andere put, de koudeopslag. In de zomer word deze cyclus omgekeerd, dan pompt men het koude water uit de koude-opslag en laat met dit koude water rond circuleren in de koelingbuizen in de plafonds van het gebouw. Koude daalt, en hierdoor worden de ruimtes in de zomer gekoeld. 11

12 De Windturbine en zonnepanelen In het gebouw zijn vanzelfsprekend ook apparaten die stroomvoorzieningen nodig hebben. Denk hierbij aan de verlichting, computers en randapparaten enz. Deze apparaten worden voorzien van elektra welke gewonnen worden uit zonne-energie via zonnepanelen op het dak. Deze panelen zetten zonlicht om in elektriciteit via PV cellen. Daarnaast staat er op het terrein ook een windmolen, deze windmolen gebruikt de kracht van de wind om een elektrische generator aan te drijven en zo elektriciteit te wekken. Deze 2 voorzieningen zijn voldoende om het gebouw te voorzien van stroom, en zodoende heeft het gebouw daarom geen aansluiting op het regionale elektriciteitsnet. 12

13 De gebruikers De gebruikers van de bank zijn over het algemeen erg positief. In het begin was het nog zoeken naar de juiste verhouding / afstelling tussen warmte en koude. Qua licht is men ook zeer tevreden. Er is even gedacht om nog zuiniger om te gaan met electra door in bepaalde zones de verlichting uit te zetten als deze niet gebruikt worden. Hier is men op terug gekomen, het geeft een onbehaaglijk gevoel. De getallen Het nieuwe Rabobank-kantoor in De Lier gebruikt 35 procent minder energie dan een traditioneel kantoor uit Het gebouw voldoet daarmee ruimschoots aan de nieuwe EPC, en is zelfs 17 procent energiezuiniger dan de wettelijke eisen per 1 januari Tot nu toe (sinds de opening in januari 2009) heeft het gebouw kw aan elektra verbruikt. Hieronder een de technische cijfers: Description Environmental Energy Total Material Energy Water CO2 index Performance [Kg CO2] [Kg CO2] [Kg CO2] [Kg CO2] reduction [%] Coëfficiënt Q/Q Reference (build in 1990) 100 2, Standard building regulations (BB) 169 1, Sustainable design 214 0, Bio Combined Heat and Power 372 0, Green electricity 598 0, Vorm Ag [m²] m² Averlies/Ag[-] 1,2 Glaspercentage t.o.v. geveloppervlakte 77% Zon Zonnecollectoren nee PV-cellen ja (8,5m²) ZTA-waarde glas 0,3 Isolatie Rc begane grondvloer [m²k/w] 3,0-3,5 Rc gevels [m²k/w] 3,0-3,5 Rc dak [m²k/w] 3,5 Uraam [W/m²K] 2,0 Gebouwmassa Plafonds Geen/open Verwarming Opwekking LT opslag + WP + HR-ketel Afgiftesysteem Betonkernactivering Ventilatie Systeem Variabel volumesysteem + toerenregeling Warmteterugwinning Warmtewiel 70% Luchtdichtheid (qc;10;kar/m²)[dm3/s*m²] 0,2 Koeling Opwekking Energieopslag + WP Afgiftesysteem Betonkernactivering Verlichting Geïnstalleerd vermogen [W/m²] 7 Het nieuwe hoofdkantoor is pas sinds januari 2009 in gebruik. Er zijn nog geen volledige cijfers omtrent het energiegebruik. De cijfers die men nu beschikbaar heeft zijn bovendien niet betrouwbaar omdat het totale systeem nog niet 100% correct is afgesteld. De Rabobank wil over bouwsommen geen uitspraken doen. 13

14 Hoe te verbeteren? In een artikel over de Rabobank Westland in het blad Bouwen met Staal zegt paul van Bergen van DGRM dat hij het labellen van duurzaamheid ziet als mogelijke valkuil: 'Een lage score wil niet zeggen dat het gebouw niet duurzaam is. Een label is een meetinstrument, geen doel.' De Rabobank Westland scoort gemiddeld label C, opgebouwd uit drie componenten (materiaal (G), energie (A) en water (F)). Opvallend is het hoge materiaaldeel. Van Bergen legt uit: 'De vloeren zijn hier overgedimensioneerd op de integratie van installaties, ze zijn niet zoals gebruikelijk ontworpen op sterkte en stijfheid. Bovendien waren de overspanningen relatief klein. Met als gevolg: veel steal. Greencalc 'straft' zoveel materiaal af. Maar het aandeel "energie" is juist weer gunstig door deze keuze.' Greencalc is een programma dat een gebouw doorrekent op milieubelasting zoals de CO2- productie afgeschreven over een levensduur van 35 jaar. De milieu-index van 100 is een standaard referentiegebouw uit 1990 (het jaar van de Kyoto-afspraken). 'Als een gebouw nu bijvoorbeeld 215 scoort houdt dat in dat het meer dan 50% minder milieubelastend Een gebouw van bijvoorbeeld 1000, houdt in een milieubelasting die slechts 10% van de referentiewaarde is', verklaart Van Bergen, en vervolgt: 'Het eerste ontwerp voor de Rabobank Westland is al meer dan vier jaar oud, met een labeleis van C. Nu zouden we gaan voor een B-label, wat met de nu bekende technieken goed mogelijk is. Of een A-label, maar dan moet ook eigen, groene stroom door het gebouw worden gegenereerd. De index was ook gunstiger geweest als meer vloeroppervlak was toegepast. Nu zijn er verhoudingsgewijs veel kubieke meters en dat werkt ongunstig.' Andere aanpassingen zou Van Bergen nu zoeken in nog minder kunstverlichting en een verder geoptimaliseerd vloersysteem. Genereren van groene stroom door het gebouw zelf Nog minder kunstverlichting Meer vloeroppervlakte in verhouding tot kubieke meters Optimalisatie vloersysteem Het genereren van (nóg meer) groene stroom door het gebouw zelf zou ik willen proberen door in elk geval meer zonnepanelen toe te passen. Nu zitten deze slechts alleen op het dak. Hoewel ik zonnepanelen lelijke dingen vind, zouden deze panelen prima geïntegreerd kunnen worden in de zonneluifels. Zowel plat/horizontaal als verticaal. En de verticale panelen zou ik mee willen laten draaien met de zon-stand. Nog minder kunstverlichting zou ik willen bereiken door te experimenteren met fluorescerende materialen. Coatings op plafonds en wanden die het licht vasthouden (niet vergelijken met reflectie) 14

15 Meer vloeroppervlakte in verhouding tot kubieke meters is lastig, een kwestie van passen, meten, schuiven, net zo lang tot de juiste verhouding gevonden is. Het is natuurlijk niet de bedoeling om zomaar het atrium te verkleinen. Dat gaat namelijk ten koste van het ruimtelijk effect en het atrium heeft een functie (overdruk creëren, het opvangen van warme lucht en transparantie (daglicht) Toch zou ik het liefst de buitenschil anders willen maken, het is nu voornamelijk baksteen met glas. Westland staat immers bekend om zijn glazen kassen (glazen gebouwen) en zou ik de schil van de bank willen laten overheersen door glas. In de spouw die dan ontstaat tussen de glazen buitenschil en het binnenblad kan dan de warmte van de zon worden opgesloten, dit gaat vanzelf omhoog en word vervolgens via een warmtepomp de grond ingepompt voor gebruik in de winter. Deze techniek wordt overigens al veel toegepast. Het frisse lucht wat via mechanische ventilatie-installaties de kantoorruimten in geblazen worden, opwarmt en weer het atrium instroomt door de overdruk kan behouden worden. Het speciale 3-laagse glas kan dan waarschijnlijk achterwege gelaten worden. De glazen buitenschil kan uit gewoon veiligheidsglas bestaan. Het glas aan de binnenzijde moet echter wel zonwerend / isolerend zijn, en de integratie van lamellen in het glas kan ook gehandhaafd blijven. Ik denk dat op deze manier de warmte van buitenaf (in de zomer) nog beter tegen gehouden word (lucht is een goede isolator) de warmte word namelijk ook meteen weggepompt en komt geeneens de kantoren binnen. 15