PerspectievenGl PRAKTIJ KD N DE RZD EK «-' ~. PLANT & OMGEVING. Kosten/ batenonkruidbestrijdingsstrategieën. J. Spruijt-Verkerke

Transcriptie

1 PRAKTIJ KD N DE RZD EK «-' ~. PLANT & OMGEVING PerspectievenGl Kosten/ batenonkruidbestrijdingsën J. Spruijt-Verkerke Praktijkonderzoek Plant &Omgeving B.V. SectorAGV februari 23 PPO projectnr. 534 WAG EHINGEN

2 1 INLEIDING 5 2 ZETMEELAARDAPPELEN 7 3 CONSUMPTIEAARDAPPELEN OP ZAND 9 4 SNIJMAÏS 11 5 WINTERTARWE ' ZOMERGER 17 7 CONSUMPTIEAARDAPPELEN OP KLEI 19 8 LOOFDODING CONSUMPTIEAARDAPPELEN KLEI 23 9 EINDCONCLUSIES EN DISCUSSIE 27

3 1 Inleiding In dit rapport worden verschillende geïntegreerde onkruidbestrijdingsën vergeleken met gangbare onkruidbestrijdingsën. Zowelde milieukundige alsde economische consequenties vande ën zijnopgewasniveau onderzocht. Opbijeenkomsten met deelnemers aanhet project 'Telen met Toekomst' zijneenaantalgewassen geselecteerd,waarbij deonkruidbestrijding eengrote invloed heeft op de overschrijding vande milieudoelstellingen. Dit betreft wintertarwe, consumptiaardappelenopzandenop kleienmaïs (afhankelijk vande ). Ookzijndegewassen zomergerst, zetmeelaardappelenenmaïs geselecteerd omdat hiervoor milieuvriendelijker ën mogelijk zijn.voor de kostenvan gewasbeschermingsmiddelen, taaktijden,envoor devervangingswaarden en jaarkostenvanmachines is gebruik gemaaktvankwin. Strategieën Deën zijnbeperkt tot mechanische enchemische onkruidbestrijdingsmethoden. Overige aandachtspunten als bouwplan, hygiëne,zaaitijdstip enrassenkeuze die ookvaninvloed kunnenzijnopde onkruidbestrijding zijnniet opgenomen.pergewas zijn 1of meer standaardën enéénof meerdere geïntegreerde ën door de onderzoekers opdebso-locatiesopgesteld (soms inoverleg metde DLV).Destandaard ()wordt geacht representatief te zijnvoor de toegepaste op praktijkbedrijven opde betreffende grondsoort. Degeïntegreerde (Gl)is eropgericht omde milieubelasting alsgevolgvangewasbeschermingsmiddelen zoveel mogelijk tebeperken. Milieukundige consequenties Per zijndemilieukundige consequenties onderzocht. Hiervoor isgebruik gemaakt vanbri (Blootstellings RisicoIndex)enMBP (Milieu Belastings Punten) maatstaven.er wordt per bekeken of de streefwaarden voor deze maatstaven overschreden wordeneninhoeverre de geïntegreerde ën milieuwinst opleveren. Invloed op het gewassaldo Eenverandering inde kanleiden tot eenveranderinginhet gewassaldo. Erkunnenminder middelen zijn gebruikt of andere middelen die duurder, dan wel goedkoper zijn. Bij mechanische onkruidbewerkingen kanhetgewas beschadigdwordenwaardoor opbrengstvermindering plaatsvindt. Deze opbrengstvermindering leidt tot eenlagere brutogeldopbrengst endaardoor tot eenlager gewassaldo.ook veranderingen inloonwerk enbrandstofverbruik zijnvaninvloedop het gewassaldo. Invloed op de arbeidsinzet Een met meer mechanische onkruidbestrijding zalinde regel meer arbeidsinzet vragen.enerzijds kanhet aantal bewerkingen groter zijnenanderzijds kunnendetaaktijden per werkgang hoger zijn doordat decapaciteit lager is. Jaarkosten extra mechanisatie Het beperkenvande inzetvanchemische middelenvraagt meestaleengrotere inzetvan mechanische onkruidbestrijding. Omslagvaardig te kunnenhandelen zullenveelondernemers deze mechanische bewerkingen zelf uitwillen voeren.het is devraag of de kostenvaneventueel nieuwaante schaffen machines opwegen tegen deverminderde kostenvanbestrijdingsmiddelen. Hetkanfinancieelook aantrekkelijker zijnomde bewerkingen te laten uitvoeren door eenloonwerker. Afwegingen rondaan te schaffen machines moeten altijd inbedrijfsverband worden gemaakt. Naar mate de te bewerken

4 oppervlakte per gewas groter isende machine in meerdere gewassen kanworden toegepast, iseen investering ineen machine aantrekkelijker. De jaarkosten vanmachines enwerktuigen bestaan uit kosten voor onderhoud, afschrijving enrente. Dezeworden berekend als percentage vandevervangingswaarde. Devervangingswaarde is de actuele nieuwprijs. Deze kanlager zijnalseenmachine of werktuig tweedehands wordt aangeschaft. Praktische uitvoerbaarheid Inde praktijk kunnen deaangegeven geïntegreerde ën moeilijker uitvoerbaar zijndande gangbare ën. Er wordt daarom ook ingegaan op mogelijke problemen bij de uitvoering die bijcontacten met Telen met Toekomst telers naarvorenzijngekomen.

5 2 Zetmeelaardappelen Strategieën Bijzetmeelaardappelen wordt het onkruid zowel bij de standaard als bijdegeïntegreerde bestreden door chemische onkruidbestrijding en 2 maalaanaarden.debespuiting met Gramoxone rond opkomst vandeaardappelen wordt bijglvervangen door eenbespuiting voor opkomst metroundupenna opkomst met Titus. Gl bewerkingen 1 xvolvelds spuiten + 2 xaanaarden 2 xvolvelds spuiten + 2 x aanaarden middelgebruik per ha 1 x 2 LGramoxone 1 x 2 LRoundup 1 x 3 gr. Titus Milieukundige consequenties Gramoxone scoort slecht op het gebiedvanbri-bodemenbodemleven.deaangepaste scoort voor deze maatstaven veel beter,aanalle streefwaarden wordt voldaan.bijdeandere maatstaven zijndeveranderingenminimaal. Middel Dosering BRI-Lucht BRÊ BRI-Bodem Waterleven Grondwater Bodemleven Gramoxone Gl Roundup Titus (devet enschuinafgedrukte waarden overschrijdende streefwaarden) Invloed op gewassaldo Er wordt vanuit gegaan dat verschil in geenverschilinopbrengst geeft. Het gewassaldo bij degeïntegreerde is 11,- lager door de hogere middelenkostenperha: bruto kostenonkr. kosten gewassaldo geldopbrengst bestr.middelen brandstof ( ] { Gl Invloed op arbeidsinzet Het aantal urengewasgebonden arbeid indit gewas wordt bijdegl-invergelijking met de met,3 uur/ha verhoogd tot 23,6 uur/ha door eenextra werkgangvolveldsspuiten inweek 26. Bijde geïntegreerde bijzetmeelaardappelen hoevengeen nieuwe machines ofwerktuigen worden aangeschaft.

6 Praktische uitvoerbaarheid Deervaringen inde praktijk zijn niet onverdeeld positief. Roundup moet enkele dagen eerder gespoten worden dangramoxone. Hierdoor isde kans op eenaanvullende bespuiting groter. Het inzettenvantitus is niet altijd mogelijk; zeker als er grote meides voorkomen is Sencor noodzakelijk. Sencor scoort zeer slecht voor waterleven.deondernemers zijnwel bereidom met de nieuwe door tegaan. Conclusie ToepassingvandeGl- inzetmeelaardappelen,waarbij Gramoxone vervangen wordt door Roundup entitus geeft eenaanzienlijke milieuwinst. Deeconomische gevolgenvandezeaanpassing zijngering:het saldo vermindert 11,- per haener is,3 uur/ha extra arbeid nodigvoor eenextra bespuiting. Echter de kansvan slagenvandegeïntegreerde isgeen 1 %.Dit betekent dat er extra bespuitingen nodig kunnen zijn met middelen die het milieu meer kunnenbelasten.

7 3 Consumptieaardappelen opzand Strategieën Volgens de geïntegreerde stratège indeze teelt wordt de standaard chemische bestrijding volledig vervangen door mechanische onkruidbestrijding. Deze mechanische onkruidbestrijding bestaat uit 2 maal eggen met een netegen 1maalextraaanaarden. Gl bewerkingen 1 xaanaarden + 1 xvolvelds spuiten 2 xeggen + 2 x aanaarden middelgebruik per ha 1 x (4 LBoxer +,5 kg Sencor) Milieukundige consequenties Destandaard geeft eenflinke milieubelasting: Boxer overschrijdt de streefwaarden voorbri-lucht, waterlevenenbri-bodem;sencor scoort slecht voor waterlevenenbri-grondwater. Bijvolledig mechanische onkruidbestrijding wordendezewaardenvanzelfsprekend. Middel Boxer Sencor Dosering 4..5 BRI-Lucht Waterleven (devet enschuin afgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) BRI- Grondwater..18 BRI-Bodem Bodemleven Invloed op gewassaldo Er isaangenomen datverschil in geenverschil inopbrengst geeft. Het saldo bij degl-vanconsumptieaardappelen is 59,- tot 9,-hoger dandat bijde, doordat er geen kosten voor onkruidbestrijdingsmiddelen zijn bijgl. BijGl-a wordt het eggen door de akkerbouwer zelf uitgevoerd.deextra kostenvoor mechanisatie wordendanniet toegerekend aanhet gewas, maarvallen onder detotale kostenvanhet bedrijf. BijGl-b wordt het eggen door de loonwerker gedaan. Gl-a Gl-b bruto kosten onkr. geldopbrengst bestr. middelen { ) kosten brandstof kosten loonwerk 29 gewassaldo Invloed op arbeidsinzet BijGl-a wordt 27,8 uur/ha arbeid indeaardappelen besteed,dit is 1,3 uur/ha meer danbij.een extra werkgang aanaarden kost 1uur per haextra en 2 keer eggen kost 2*,3 uur/ha extra.deze extra uren worden verminderd met,3 uur/ha doordat er nietvolvelds gespoten wordt. Deextra arbeidvoor de Gl valt inweek 2 enweek 22.

8 BijGl-bis,7 uur/ha meer arbeid nodig.het eggen gebeurt inloonwerk, maar erwordt eenwerkgang extra aangeaard door deondernemer zelf in plaatsvaneenvolveldsbespuiting. Jaarkosten extra mechanisatie Vervangingvanchemische onkruidbestrijding voor volledige mechanische bestrijding bijglleverteen positiever saldoop dangangbaar. Ermoet danwelgeïnvesteerd worden ineen neteg.de vervangingswaarde voor een neteg met eenwerkbreedte van 9 meter bedraagt 4.921,-. De jaarkosten (rente, afschrijving enonderhoud) voor deze neteg bedragen 518,-. Deze werktuigkosten wegen bij 6ha of meer consumptieaardappelen optegen deverminderde kostenaangewasbeschermingsmiddelen.voor een groot aantal telers zaldeze economisch verantwoord zijn. Deneteg kanook inandere gewassen gebruikt worden,waardoor de investering nogeerder uitkan. Praktische uitvoerbaarheid Deervaringen inde praktijk zijn positief. Ookdeelnemers aantelenmettoekomst die ditvoor het eerst toepassen kunnen dit beamen.deondernemers zijn bereid om met de nieuwe door tegaan. Conclusie Vervanging vanchemische door mechanische onkruidbestrijding bij consumptieaardappelen opzand biedt goede milieukundige eneconomische perspectieven.als het eggen door de loonwerker gebeurt, ishet gewassaldo 59,- hoger dan het saldo bij de standaardbespuiting. Deaanschaf vaneen neteg levert bij bedrijven diemeer dan 6haaardappelen hebben en/of de eg ookin andere gewassentoepassen winst op.de jaarlijkse kostenvoor deze neteg zijndan namelijk lager dande kostenvoor bestrijdingsmiddelen. 1

9 11 4 Snijmaïs Strategieën Voor snijmaïs zijn 3 standaard en 2 geïntegreerde ën geformuleerd: bewerkingen middelgebruik per ha -1 1 xeggen 1 x (1 LMikado +,75 kg Bropyr +,5 Lterbutylazin) + 1 xvolvelds spuiten -2 1 xeggen 1 x (1 LSamson +,75 kgbropyr +,5 Lterbutylazin) + 1 xvolvelds spuiten -3 1 x eggen 1 x (1 LSamson +,75 kgbropyr) + 1 xvolvelds spuiten Gl-l 5 x eggen + 2 x aanaardend schoffelen + 3 uur/ha handwieden GI-2 2 xeggen 2 x (,2 LMikado +,3 LBropyr) + 2 xvolvelds LPSspuiten Bijalle standaardën wordt 1maalgeëgd met een veertandwiedeg (door de loonwerker) en 1maal volvelds gespoten.de 3 standaardën verschillenvanelkaar, doordat er 3 verschillende tankmixen vangewasbeschermingsmiddelen zijn gebruikt. Erzijn 2 geïntegreerde ën opgesteld.dechemische bestrijding vanonkruidenwordt bij Gl-l volledigvervangen door een mechanische onkruidbestrijding bestaande uit 5 maal eggen met een schoonlandeg (neteg) en 2 maalaanaardend schoffelen,waarbij ook handmatig gewied moetworden. BijGl- 2 is de inzetvanmilieubelastende middelen invergelijking met de standaard beperkt door de middelenkeuze, het lage doseringen systeem (LDS)eneenextra werkgang eggen met eenveertandwiedeg door de loonwerker. Milieukundige consequenties Terbutylazin scoort slecht voor waterleven,bri-bodemenbodemleven.bropyr scoort slechtvoor waterleven. Middel Mikado Bropyr Terbutyazin Samson Dosering BRI-Lucht...4. Waterleven (devet enschuinafgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemleven Bijalle standaardën vindener overschrijdingen vande streefwaarde voor waterleven plaats. Bij 1en 2wordt bovendiende streefwaarde voor BRI-bodemenbodemleven overschreden.

10 Bijvolledig mechanische onkruidbestrijding (Gl-l)worden allewaarden vanzelfsprekend. Ook de GI-2scoort goed.hierworden alle streefwaarden gehaald. Strategie ~ BRI-Lucht.4.4. Waterleven 5% 5% 33% BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemleven 25% 25% % Gl-l GI-2.. % %..5 (devet enschuin afgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) 12 % % Invloed op gewassaldo Er treden bijdeverschillende onkruidbestrijdingën geenverschillen inopbrengst op. BijGl-l wordt dechemische bestrijding vanonkruidenvolledig vervangen door mechanische onkruidbestrijding. Bij Gl-la worden deze bewerkingen door de ondernemer zelf uitgevoerd.de werktuigkosten drukken niet ophet gewassaldo (m.u.v. brandstofkosten), maar opde totale kostenvanhet bedrijf. Hierdoor is het gewassaldo 85,- tot 11,- hoger dande-saldo's. Bij Gl-lb wordt het eggen enhet schoffelen aande loonwerker uitbesteed.loonwerkkosten wordenwel inhet gewassaldo verwerkt. Het Gl-lb gewassaldo isdanook 22,- tot 38,-lager dan. BijLDStoepassing vande middelen pluseenextra werkgang eggen (GI-2)ishet gewassaldo 17,- tot 33,-hoger dan Gl-la Gl-lb GI-2 bruto geldopbrengst kosten onkr. bestr. middelen kosten brandstof { ) kosten loonwerk gewassaldo Invloed op de arbeidsinzet De Gl-la kost 5,8 uur meer arbeid dande-ën.debespuiting (,3uur/ha) vervalt, maar de niet-chemische onkruidbestrijding vraagt veelarbeid met 5keer eggen met de neteg (5*,3 uur/ha), 2 keer schoffelen (2*,8 uur/ha)en 3 uur per hahandwieden.deextra arbeidvoor de Gl-la valt vooral indeweken Doordat bij de Gl-l b- het eggen enschoffelen inloonwerk wordt uitgevoerd is de arbeidsinzet hier 2,7 uur per hahoger dande -ën. BijdeGI-2 valtde extra arbeidsinzet t.o.v. wel mee:er is,3 uur per haextra nodigvoor een extra LDS-bespuiting.Omdat hierwel gespoten wordt ener 2 maalgeëgdwordt (loonwerk) hoeft er niet meer met de handgewied te worden. 12

11 13 Strategie Gl-la Gl-lb GI-2 Gewasgebonden arbeid in uren per ha 6,3 6,3 6,3 12,1 9, 6,6 Jaarkosten extra mechanisatie BijdeGl-l wordt dechemische onkruidbestrijdingvolledig vervangen door mechanische bestrijding.ermoet bij Gl-la geïnvesteerd worden ineennetegeneenschoffelmachine. Bij Gl-lb en GI-2 vindendemechanische onkruidbewerkingen door deloonwerker plaats.devervangingswaarde vaneen netegvan 9 meter is 4.921,-, dievaneenschoffelmachine (front) van 3 meter 5.423,-. De jaarkosten voor eenneteg eneenschoffelmachine bedragen resp. 518,-en 571,-. Deze kosten bestaan uit rente, afschrijving, onderhoud en verzekering. Investeringen ineenneteg eneenschoffelmachine wegen bijminimaal 13hasnijmaïs pas optegende vermindering inkosten voor bestrijdingsmiddelen (invergelijking met de- met hethoogst'»saldo, teweten-3): verschil in saldo to.v. -3 benodigde extra machine(s) Gl-la neteg, schoffelmachine jaarkosten minimale machine(s) gewasoppervlakte ha Wanneer dezewerktuigen ook inander gewassen gebruikt kunnen worden,kunnen deze investeringen eerder uit kunnen.alsmendenetegbijvoorbeeld ookinmeer dan 6 haconsumptieaardappelen gebruikt, is de investering ineenneteg alrendabel.deschoffelmachine kandanalbij 6 tot 7hamaïs rendabel zijn. Praktische uitvoerbaarheid Vanwege het grote aantal bewerkingen en risico op eenonvolledige onkruidbestrijding isvolledig mechanische onkruidbestrijding meestal geen optie.eggenvoor enrond opkomst gevolgd door lage doseringvande middelen met eenlage milieubelasting isvoorvelenwel eenoptie. Met deze zijn echter nog geen praktijkervaringen opgedaan. Conclusie Hetvolledigvervangenvandechemische bestrijding vanonkruiden door mechanische en handmatige onkruidbestrijding insnijmaïs vraagt veelextra arbeid ineendrukke periode eneeninvestering ineenneteg eneenschoffelmachine die pas bijca. 12 hamaïsuitkan. (Als mendezewerktuigen ook inandere gewassen gebruikt, kandeze investering weleerder uit.) Bovendien is er eenrisico op onvolledige onkruidbestrijding. Bijbedrijven met eengeringe oppervlakte maïskanmen het eggen enhet schoffelen dan beter inloonwerk laten uitvoeren. Hetmaïssaldois danslechts 22,- tot 38,-lager danbijde standaard. Bijgebruikvanhet Lage Doseringen Systeem eneenwerkgang extra eggen valt de extra arbeidsinzet vergeleken met de standaardbehandelingen mee.dezegeïntegreerde levert naasteen milieukundig voordeel ook eeneconomisch voordeel opvan 17,- tot 33,-per hasnijmaïs.

12 Wintertarwe Strategieën Standaardwordt er bijwintertarwe 3 maal volveldstegen onkruiden gespoten,waarvan 2 maal met het bodemherbicide isoproturon (-1).Bijlate zaaivanwintertarwe kan dit bodemherbicide niet meer inhet najaarworden toegepast (-2). Bijde geïntegreerde ën worden de milieubelastende middelen isoproturon enmcpavervangen door Topik enally. BijGI-2worden de doseringenvanverigal DenStarane invergelijking met Gl-l iets verlaagd, maar wordt er vanuit gegaan dat er noggemiddeld eensinde driejaar eenbespuiting metmcpa nodig is Gl-l GI-2 bewerkingen 3 xvolvelds spuiten 2 xvolvelds spuiten 2 xvolvelds spuiten 2 en 1/3 x volvelds spuiten middelgebruik per ha 2 Lisoproturon (najaar) 2 Lisoproturon + 1,5 LVerigal D +,5 LStarane 2 LMCPA 2 Lisoproturon + 1,5 LVerigal D +,5 LStarane 2 LMCPA,2 LTopik 1,5 L Verigal D +,5 LStarane + 15 grally,2 L Topik 1, L Verigal D +,4 LStarane + 15 grally 1/3 x 2 LMCPA Milieukundige consequenties Isoproturon scoort slecht voor waterlevenenbri-grondwater.verigal-d komt ineen dosering van1,51 nog net boven streefwaarde vanwaterleven enbri-grondwater maar blijft er ineendoseringvan 1,1 voor beide maatstaven net onder.mcpa scoort slechtvoor waterleven enbri-grondwater. Middel werkzame stof Dosering BRI-Lucht Waterleven BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemleve Isoproturon Verigal D Verigal D Starane Starane MCPA Topik Ally isoproturon mecoprop-p bifenox mecoprop-p bifenox fluroxypyr fluroxypyr MCPA cloquintoceetmexyl clodinafoppropargyl metsulfuronmethyl (devet enschuinafgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden)

13 Inalle standaardën vindener overschrijdingen plaatsvande streefwaarde voor waterleven, BRI-grondwater enbri-bodem. BijGl-l engi-2vindt nogeen overschrijding plaats voor waterlevenen BRI-grondwater.Deoverschrijdingen vanbeide ën zijn beduidend lager danvoorde standaardën.vergelijkenwe Gl-l engi-2met elkaar, danis bij Gl-l de overschrijding wat groter voor waterlevenenbijgi-2 voor BRI-grondwater. Strategie lm -2 BRI-Lucht.2.19 Waterleven 67% 6% BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemleven 1% 1% Gl-l GI % 5%.19.4 (devet enschuin afgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) % 1% Invloed op gewassaldo Er wordt vanuit gegaan dat verschil in geenverschil inopbrengst geeft. Omhet milieubelastende middelisoproturon te vervangen moeten relatief duurdere onkruidbestrijdingsmiddelen worden toegepast. Tenopzichte vande-1 neemt het gewassaldo vangldaardoor met 15,- tot 27,-per haaf. Tenopzichte vande -2, waarbijde herfstbespuiting metisoproturon vervalt, neemt het gewassaldomet 33,- tot 45,-per haaf Gl-l GI-2 bruto geldopbrengst kosten onkr. bestr. middelen gewassaldo Invloed op de arbeidsinzet Indiener zowel inde herfst alsinhetvoorjaar met isoproturon gespoten kanworden iser 1,8 uur arbeid per hanodig.bijde geïntegreerde stratège wordt niet inhet najaar gespoten,waardoor er 1,5-1,6 uur per hanodig is. (Hetzelfde geldt voor de -2.) Praktische uitvoerbaarheid Erhoevenvoor deze geïntegreerde geennieuwe machines ofwerktuigen te worden aangeschaft. Indiener geen sprake isvan resistente duist (tot nu toe inhet Zuid-westen niet aandeorde) is toepassing vanbeide geïntegreerde ën zonder veel problemen goed te realiseren.de TmT-deelnemers proberen het gebruikvanisoproturon inhet najaar zoveel mogelijk achterwege te laten. Conclusie In wintertarwe isvervangingvanhet bodemherbicide isoproturon door milieuvriendelijkere middelen goed te realiseren, mits er geen sprake isvanresistente duist. Hetgewassaldo neemt 15,- tot 45,- per haaf, maar dit is inde praktijk acceptabel. Overigensworden ook inde geïntegreerde ën milieustreefwaarden overschreden, echter inveel minder mate danbij standaard spuitschema's met isoproturon. 16

14 6 Zomergerst Strategieën Bij zomergerst wordt standaard 1maalgespoten metallyenstarane.eensinde 2jaar moet daar in verband met ereprijsverigal Daanwordentoegevoegd.Bijdegeïntegreerde wordt geprobeerd al het onkruidvolledig mechanisch te bestrijden door 4 maaleggen.er wordt vanuit gegaan dat er eens inde 4jaar chemisch gecorrigeerd zalmoeten worden. Gl bewerkingen 1,5 xvolvelds spuiten 4 x eggen Vi xvolvelds spuiten middelgebruik per ha 15 gr Ally +,5 LStarane 1/2 x 1,5 L Verigal D % x (15 gr Ally +,5 LStarane) Milieukundige consequenties Verigal-D komt ineendoseringvan 1,5 Inognet boven streefwaarde vanwaterlevenen BRIgrondwater. Detwee andere middelen scoren goed. Middel werkzame stof Dosering BRI-Lucht Waterleven BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemlevc Ally Starane Verigal D metsulfuronmethyl fluroxypyr mecoprop-p bifenox (devet enschuin afgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) Bijvindt nogeenlichte overschrijding plaatsvanwaterleven enbri-grondwater.bijgl wordt geen vandemaatstaven nog overschreden. Strategie Gl BRI-Lucht.6 Waterleven 17% % BRI- Grondwater.12.1 (devet enschuinafgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) BRI-Bodem 11 1 Bodemleven % % Invloed op gewassaldo Alsgevolgvanhet eggen inbrouwgerst kaner ongelijkmatigere groei ontstaan endaardoor eenongelijkere rijpingvanhet zaad.eris daarom gerekend met eenvermindering van 1 % vande korrelopbrengst bijde geïntegreerde,waardoor de bruto-geldopbrengst met 96,-afneemt. Indienhet eggen door het eigen bedrijf wordt uitgevoerd (Gl-a)neemt hetgewassaldoten opzichte vande - met 52,-af endrukken dewerktuigkosten alleen ophettotale bedrijfssaldo (m.u.v.de brandstofkosten, diewelaanhetgewas wordentoegerekend).wordt het eggenaande loonwerker 17

15 uitbesteed (Gl-b)danneemt het gewassaldo met 111,- af t.o.v. de -. Devermindering vande kostenvanmiddelen wegen dus nietop tegen deverminderde bruto geldopbrengst. Gl-a Gl-b bruto geldopbrengst kosten onkr. bestr. middelen kosten brandstof { ) kosten loonwerk gewassaldo Invloed op de arbeidsinzet Bijdegeïntegreerde hoeft er gemiddeld slechts eensinde 4jaar gespoten te worden,maar door 4 werkgangen eggen (,3uur/ha) neemt de benodigde arbeid bijgl-amet 1 uur/ha toe invergelijking met standaard. BijGl-b wordt het eggen inloonwerk uitgevoerd,waardoor hier iets minder arbeid inhet gewas nodig is danbij destandaard. Gewasgebonden arbeid in uren per ha 9,3 Gl-a 1,3 Gl-b 9,1 Jaarkosten extra mechanisatie Als het eggen bij degeïntegreerde zelf wordt gedaan (Gl-a),moet worden geïnvesteerd ineen wiedeg. Devervangingswaarde vaneenveertandwiedeg van 9 meter bedraagt 5,37,-. De totale jaarkosten voor dit werktuig bedragen 53,-. (Deze kosten bestaan uit rente,onderhoud en afschrijving.) Het saldovermindert bijgl-amet 52,-per ha.pasbij 1haof meer is het aantrekkelijker zelf eenwiedeg aan te schaffen dan te spuiten.alsdewiedeg ook inbijvoorbeeld aardappelen gebruikt wordt, zalde investering bijwat kleinere oppervlaktes zomergerst economisch aantrekkelijk zijn. Praktische uitvoerbaarheid Vanwege het grote aantal bewerkingen enrisico op eenonvolledige onkruidbestrijding iseen nagenoeg volledig mechanische onkruidbestrijding veelalgeenoptie. Dezekerheidvaneenafdoende onkruidbestrijding zalinde meeste gevalen prevaleren. Conclusie Vervangingvanchemische onkruidbestrijding door eggen inzomergerst levert eenbeperkte milieuwinst op. Bovendien is de onkruidbestrijding vaakniet voldoende. Ookuit economisch oogpunt iseenvolledige mechanische aanpak niet aantrekkelijk, vooral doordat er eenopbrengstvermindering is.wordt het eggenin loonwerk uitgevoerd danvermindert het saldovan zomergerst met 111,- per ha.alsmenzelf een wiedeg wil aanschaffen vermindert het saldo met 52,-per haenkomendejaarkosten voor dewiedegvan 53,-er nog eens bij.pas bij 1haof meer levert dit eeneconomisch voordeel opvergeleken metde standaardbehandeling, tenzij dewiedeg ook inbijvoorbeeld aardappelen gebruikt wordt. 18

16 19 7 Consumptieaardappelen op klei Strategieën Inconsumptieaardappelen op kleiwordt standaard 1maalgespoten met Boxer ensencor. Bijde Gl-l wordt devolveldsbespuiting volledigvervangen door mechanische onkruidbestrijding d.m.v. eggen enaanaarden met de Ecoridger. Omdat deze ookwel eens mislukt, iser bijgi-2rekeningmee gehouden dat er eens inde 3jaar als noodmaatregel eenonderbladbespuiting nodig is,waarbij het middelengebruik afhankelijk isvande rasgevoeligheid voor Sencor. Dezeonderbladbespuiting vindt plaats door eenloonwerker. Overigens zalopzware gronden eens inde 2 jaar eenchemische correctie nodig zijn. BijGI-3isvoor de niet-sencor gevoelige rasseneenlds (lage Doseringen Systeem) opgesteld. Gl-l GI-2 GI-3 bewerkingen middelgebruik per ha 1 x rugopbouw 1 xvolvelds spuiten 4 LBoxer +,5 kgsencor 1 x rugopbouw 1 xeggen 1 xaanaarden 1 x rugopbouw 1 xeggen 1 x aanaarden 1/3 x 1/3 x (,25 kgsencor + 1,25 LBasagran) onderbladbespuiting (bij Sencor gevoelige gewassen: 1/3 x (,5 LMCPA + 1,25 LBasagran)) 1 x rugopbouw 4,5 xvolvelds spuiten 1 x 1 gr Sencor 2 x 75 gr Sencor (samen metphyt. bespuiting),5 x 4 gr Titus (eens indetweejaar) 1 x 75 gr Sencor +,1 LBasagran (samen metphyt. bespuiting) Milieukundige consequenties Boxer scoort slecht voor BRI-lucht,waterlevenenBRI-bodem. Sencor scoort slechtvoormbpwaterleven enbri-grondwater.bijtitus isvoor BRI-grondwater nog sprakevaneenoverschrijding. Middel Dosering BRI-Lucht Waterieven BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemleven Boxer Sencor Basagran MCPA Titus (devetenschuin afgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) ,

17 Inde standaard iseen fikse overschrijding vanbri-lucht,waterlevenenbri-grondwater. Bijde geïntegreerde ën is bij Gl-l, devolledig mechanische, uiteraard geen overschrijding vande streefwaarden. BijGI-2,waarin de nadruk ligt opeenmechanische eneens inde driejaar chemisch, is bijgi-2a (gebruik vansencor + Basagran) sprakevaneenoverschrijding van waterleven enbri-grondwater enbijgi-2b (toepassingvanmcpa + Basagran vanwege gevoeligheid voor Sencor) geen overschrijding vande streefwaarden.gi-3 (LDSSencor + Titus/Basagran) scoort nog hoog op gebiedvan waterleven enbri-grondwater. Strategie G!-l GI-2A GI-2B GI-3 BRI-Lucht Waterleven 1% % 5% % 73% (devet enschuin afgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemleven % % % % % Invloed op gewassaldo Doordat er geen of nauwelijks kosten zijnvoor onkruidbestrijdingsmiddelen bij mechanische onkruidbestrijdingën gevendeze ën (Gl-l engi-2)eenbeter saldodande standaard. Hetinloonwerk laten uitvoeren vanhet eggen enaanaarden (Gl-lb engl-2b) druktde saldo's.als deze bewerkingen ineigen beheer worden uitgevoerd drukken dewerktuigkosten niet ophet gewassaldo, maar wel op hettotale bedrijfsresultaat. Toepassing vande LDS- (GI-3)geeft een verlagingvan bestrijdingsmiddelenkosten t.o.v., waardoor het gewassaldo hoger is. Gl-la Gl-lb Gl-2a Gl-2b GI-3 bruto geldopbrengst kosten onkr. bestr. middelen (devet enschuin afgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden) kosten brandstof kosten loonwerk gewassaldo Invloed op de arbeidsinzet Bijde mechanische stratège is slechts 1uur/ha meer arbeid nodigdan bijde standaard. Wordt het eggen enaanaarden aandeloonwerker uitbesteedt (Gl-lb engl-2b),daniser iets minder gewasgebonden arbeid per hanodig.delds kost nauwelijks meer arbeid dande standaard. 2

18 Strategie Gl-la Gl-lb Gl-2a Gl-2b GI-3 Gewasgebonden arbeid in uren per ha 26,4 27,4 26,1 27,4 26,2 26,6 Jaarkosten extra mechanisatie Indienmende mechanische onkruidbestrijdingen zelf wil uitvoeren,betekent dit eenflinke investering in ' werktuigen.devervangingswaarde vaneen Ecoridger (3 meter werkbreedte) is 6.466,- envaneen veertandwiedeg (9 meter werkbreedte) 5,37,-. De jaarlijkse kosten aanrente, afschrijving, onderhouden verzekering bedragen resp. 776,-en 53,-. Investeringen in werktuigen moeten op bedrijfsniveau bekekenworden,de te behandelen gewasoppervlakte bepaaldinwelke mate eeninvestering rendabelis. Gl-la Gl-lb Gl-2a Gl-2b GI-3 verschil in saldo t.o.v benodigde extra machine(s) wiedeg + aanaarder - wiedeg + aanaarder - - jaarkosten machine(s) minimale gewasoppervlakte 15ha - 22ha - - Het investeren in machines bijde mechanische ën (Gl-la engl-2a)is alleen bijgrote oppervlaktes aardappelen rendabel.zeker als er vanuitwordt gegaandat eens inde 3jaar chemisch moetworden gecorrigeerd (GI-2)Alsdewiedeg ook inbijvoorbeeld zomergerst gebruikt wordt, zalde investering bij kleinere oppervlaktes rendabel zijn. Isdit niet hetgevaldanis het economisch aantrekkelijker omdeze bewerkingen inloonwerk te laten uitvoeren. (Gl-lb engi2b) Praktische uitvoerbaarheid DeTmt-deelnemers zijn alenkelejaren bezig met experimenten met mechanische onkruidbestrijding.toch vinden zijdeze aanpak vrij risicovol vanwege timing enproblemen bijaanhoudend natweer. Dezebezwarenwordenalenigszins ondervangen alsvoor minder gunstige omstandigheden eengoede chemische bestrijding achter de hand wordt gehouden.eenbespuiting met MCPAenBasagran geeft in dat gevaleengoed resultaat enverdient vanwege delage milieubelasting de voorkeur. Dedeelnemersvan Tmtgeven zelf devoorkeur aangi-3.zijvinden heteen bedrijfszekere, weinig arbeid vragende goedkope maniervanonkruidbestrijding. Conclusie Mechanische onkruidbestrijding inconsumptieaardappelen op klei, bestaande uit eggenenaanaarden, geeft geen milieubelasting door gewasbeschermingsmiddelen endaarmee een flinke milieuwinst ten opzichtevan de standaardbespuiting. Ookeconomisch is deze aantrekkelijker ( 47,-meer per ha)dande standaard chemische bespuiting mits deze mechanische bewerkingen door deloonwerker worden uitgevoerd. Dekostenvanhet eventueel zelf aanschaffen vaneenwiedeg eneenaanaarder wegen pasbij 21

19 15 haof meer aardappelen optegen de verminderde kostenvangewasbeschermingsmiddelen. In de praktijk is er een risico dat het onkruid onvoldoende bestreden wordt bijdeze mechanische ën, omdat de bewerkingen niet altijd opdegewenste momenten kunnen plaatsvinden.alser vanuit wordt gegaan dat eensinde 3jaar eenchemische correctie nodig is, is het saldo 16,-hoger dan bijde standaardbespuiting, maar isde milieuwinst beperkt. Spuiten met het lage doseringen systeem is behalve voor het milieuook economisch aantrekkelijker ( 42,- per hameer) dande standaard bespuiting.demilieubelasting is lager dande standaardtoepassing, maar hoger dande mechanische aanpak (incl. correctiebespuiting). Inhet bijzonder is de BRI-grondwater eigenlijk nog te hoogvoor eenduurzame geïntegreerde aanpak. 22

20 8 Loofdodingconsumptieaardappelenklei Strategieën Standaard wordt inconsumptieaardappelen 1maalgespoten met Reglone en 1maalgeklapt. Dedosering van Reglone hangt af van het gewasstadium. Bijeen groen gewaswordt 4 L/ha (-A) toegepast, bijeen verder afgestorven gewas 3 L/ha (-B). Erzijn 3 geïntegreerde ën berekend.bijgi-ia is hetgewas noggroen.dedosering vanreglone wordt vergeleken met-a gehalveerdener volgt eennabehandeling met Spotlight, gevolgd door loofklappen.als hetgewas alverder afgestorven is (GI-IB),wordt er uitsluitend met Spotlight gespotenen geklapt. BijGI-2 wordt alleengeklapt ennietgespoten. -A -B GI-IA GI-IB GI-2 bewerkingen 1 xvolvelds spuiten 1 x klappen 1 xvolvelds spuiten 1 x klappen 2 xvolvelds spuiten 1 x klappen 1 xvolvelds spuiten 1 x klappen 1 x klappen middelgebruik per ha 4 LReglone 3 LReglone 1 x 2 LReglone 1 x,2 L Spotlight 1 x,25 LSpotlight Milieukundige consequenties Reglone scoort slecht voor waterleven,bri-bodemenbodemleven. Middel Dosering BRI-Lucht Waterleven BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemleven Reglone Spotlight (de veten schuil i afgedrukte waarden overschrijden de streefwaarden)

21 Bijde standaard iser een fikse overschrijding van waterleven,bri-bodemen MBPbodemleven. BijGI-IA (verlaging dosering Reglone + gebruik Spotlight) worden nogwel dezelfde maatstaven overschreden, maar iser sprake vaneenhalvering.uit milieuoogpunt scoortgi-2 (volledig mechanisch) het beste. Strategie ~Ä -B BRI-Lucht.4.3 Waterleven 1% 1% BRI- Grondwater BRI-Bodem Bodemleven 1% 1% GI-IA GI-IB GI % % % (devet enschuin afgedrukte waarden overschrijdende streefwaarden) % % % Invloed op het gewassaldo Eenstandaardbespuiting metreglone (3 L/ha) is per haevenduur alseenbespuiting met Spotlight (,25 L/ha). Bijhet (gedeeltelijk) vervangen vanreglone door Spotlight wordt duseenvergelijkbaar saldo behaald. Als er zoals bijgi-2alleen maar geklapt enniet gespoten wordt is het saldo 7,-hoger dande standaardbehandeling. -A -B GI-IA GI-IB GI-2 bruto geldopbrengst kosten loofdood middelen kosten brandstof gewassaldo Invloed op de arbeidsinzet Een werkgang extra spuiten bij de GI-IA neemt,3 uur/ha meer arbeid inbeslag.bijgi-2 wordt juist niet gespoten,waardoor er per ha,3 uur minder nodigis. -Aen B GI-IA GI-IB GI-2 Gewasgebonden arbeid in uren per ha 26,4 26,7 26,4 26,1 24

22 Praktische uitvoerbaarheid Bijde consumptieaardappelen behoort eenoverschakeling vanreglone inde richting vanspotlight zeker tot de mogelijkheden.een volledig mechanische aanpak zal bijtafelaardappelen vanwege de kortere groeiduur (noodzaak om eerder de klappen ter voorkoming vanontvelling), nieuw onkruid inde laatste wekenvande groei ende grotere kansopgroene aardappelen nietgauw als eenacceptabele optie wordenbeschouwd. Daarnaast ismen bangvoor spoorvormingalsnaeenmechanischeaanpakveel neerslag volgt. Conclusie Destandaardbehandeling voor loofdodingvanconsumptieaardappelen opkleibestaat uiteen bespuiting met Reglone gevolgd door loofklappen. Door dit middelwordt het milieuflink belast.wanneer loofdoding uitsluitend door klappen plaats vindt, levert dit behalve eengrote milieuwinst ookeeneconomisch voordeel van 7,-per haop.indepraktijk blijkt deze methode (met name bijtafelaardappelen) de kwaliteit vanhet te oogsten product nadelig te kunnenbeïnvloeden enis er risico op spoorvorming naneerslag. Het geheelof gedeeltelijk vervangenvanreglone door Spotlight vermindert deschadeaanhet milieu,bij gelijkblijvende middelkosten. Hetgewasstadium bij aanvangvande behandelingen isvangrote invloedop de milieubelasting. Bijeennoggroengewas moet eerst nogmet eenhalve dosering Reglone gespoten worden,waardoor verschillende milieuwaardes overschreden worden.bijeengedeeltelijk afgestorven gewas hoeft uitsluitend Spotlight toegepast te worden,wat geenoverschrijdingen veroorzaakt. 25

23 Eindconclusies endiscussie Voor eenaantal akkerbouwgewassen zijngeïntegreerde onkruidbestrijdingën opgesteld.deze hebben als doelstelling de milieubelasting te verminderen. Somsiser eenminder milieubelastend spuitschema opgesteld ensoms wordt dechemische behandeling geheel of gedeeltelijk vervangen door mechanische enhandmatige bestrijding vanonkruid. Over het algemeen zijnde economische gevolgenvangeïntegreerde onkruidbestrijdingën voorde hier behandelde gewassen beperkt. Wanneer besloten wordt omde bewerkingen waarvoor noggeen geschikte werktuigen of machines ophet bedrijf aanwezig zijndoor de loonwerker te laten uitvoeren zijnde verschillen ingewassaldo hooguit 5,-per hameer of minder danhet standaardsaldo.alleenbij zomergerst is er eenbehoorlijk verliesvanmeer dan 1,-per hadoordat er alsgevolg vanhet eggen eenvermindering vankorrelopbrengst is. Beslissingen over hetwel of niet investeren inwerktuigen of machines dienen opbedrijfsniveau teworden gemaakt. Deoppervlakte vande gewassen ende samenstelling vanhet bouwplan hebben hiereen grote invloed op.zo kanop bedrijven inhet zuidoostelijk zandgebied eeninvestering ineen netegeerder uitals menzowel snijmaïs alsconsumptieaardappelen verbouwd.denetegkandaninbeide gewassen gebruikt worden. Hetzelfde geldt voor bedrijven opklei die zowelconsumptieaardappelen als zomergerst inhet bouwplan hebben.deaanschaf vaneenveertandwiedeg is bijgebruik indezetwee gewassen eerder rendabel. Bijde meeste gewassen uit deze studie isde extra benodigde arbeid per hainvergelijking metde standaardbehandeling beperkt. Bijsnijmaïs kanditwel knelpunten opleveren.de met uitsluitend mechanische enhandmatige onkruidbestrijding vraagt bijna eenverdubbeling vande arbeidsuren per hamaïs ineen vrij drukke periode.afhankelijk vanhettotale arbeidsplaatje vaneenbedrijf moet bijdeze goed overwogen worden of de mechanische bewerkingen niet beter door de loonwerker kunnen wordenuitgevoerd. Almet alkaner veel milieuwinst worden geboekt met geringe economische gevolgen.inde praktijk blijkt de risicobeleving door deakkerbouwers echter vaakeenbelemmerende factor te zijnom deze geïntegreerde ën ook daadwerkelijk toe te passen.akkerbouwers zijn niet snel te vermurwen omeen spuitschema datjarenlang eenbehoorlijke zekerheidvaneengoede onkruidbestrijding heeft gegeven te gaanveranderen. Hettijdstip vanhettoepassenvanmeer milieuvriendelijke middelen of een mechanische bewerking komt vaak nauwer danmengewend is.vaakkomt mendoor drukte of weersomstandigheden niet aandebewerking toe,waardoor de situatie uit dehandloopt ener eencorrectiebespuiting nodig is. Ook alzijn deze risico's economisch meegerekend enbeperkt, de psychische belevingvandit risicodoor deteler isvaak groot. 27