Kompas, energiebewust wonen en werken. Cijfers en tabellen in opdracht van

Transcriptie

1 Kompas, energiebewust wonen en werken Cijfers en tabellen 2006 in opdracht van

2

3 Inhoud Voorwoord 4 1 Kengetallen 5 Verbruikskentallen per sector 5 Verbruikskentallen MJA deelnemers 5 Verbruikskentallen zwembaden 6 Gasverbruik woningen 6 Electriciteitsverbruik woningen 6 Verbruikskentallen beweegbare bruggen 7 Verbruikskentallen poldergemalen 7 Verbruikskentallen rioolgemalen 8 Verbruikskengetallen rioolwaterzuiverinstallaties (RWZI) 8 Energieverbruik Schutsluizen 9 Energieverbruik verkeersregelinstallaties 9 2 Verdeling energieverbruik 10 Elektriciteitsverbruik keukenapparatuur 10 Elektriciteitsverbruik koel-, vries- en kookapparatuur 10 Elektriciteitsverbruik verwarming, warm water en reiniging 11 Elektriciteitsverbruik hobby en audio/video/communicatie 11 Elektriciteitsverbruik persoonlijke verzorging 11 3 Graaddagen 12 Keuze weerstation op basis van postcode 12 Totalen graaddagen (1984 t/m 2004) 12 Totalen graaddagen (1972 t/m 2004) 12 Graaddagen per maand (1998) 13 Graaddagen per maand (1999) 13 Graaddagen per maand (2000) 13 Graaddagen per maand (2001) 13 Graaddagen per maand (2002) 13 Graaddagen per maand (2003) 13 Graaddagen per maand (2004) 14 Graaddagen per maand (2005) 14 Gemiddelde buitentemperatuur 14 4 Brandstofprijzen 15 Ontwikkeling totale kosten energie huishoudens 15 (inclusief EB, BTW en heffingskortingen) Prijzen (ct ) aardgas per m 3 en elektriciteit per 15 kwh huishoudens Ontwikkeling energieprijzen huishoudens in indexcijfers, = 100 Bijdrage van de componenten aan de totale energie- 16 kostenontwikkeling Aandeel van de diverse tariefcomponenten in de 16 electriciteitsrekening 2005 voor huishoudens Aandeel van de diverse tariefcomponenten in de aardgas- 16 rekening 2005 voor huishoudens 5 Omrekenfactoren brandstoffen 17 Emissies per eenheid brandstof 17 Omrekenfactoren brandstoffen 17 6 Statistieken 18 Gemiddeld aardgas en elektriciteitsverbruik woningen Ontwikkeling gasverbruik in periode , 18 in m 3 per woning Ontwikkelingen in verwarmingstypen (in %) woningen 19 Plaatsingsperiode CV woningen 19 Leeftijd bewoners 19 Ontwikkeling gemiddelde leeftijd Trends in penetratiegraden isolatievormen woningen 19 Elektriciteitsverbruik in kwh voor de jaren 2002, 2003 en utiliteitsbouw Gasverbruik in m 3 voor de jaren 2002, 2003 en utiliteitsbouw Penetratiegraad maatregelen Utiliteitsbouw 21 7 Financieel 22 Berekening variabele terugverdientijd methode 22 Berekening netto contante waarde methode 22 Interne rentevoet van besparingsmaatregelen 23

4 8 Analyse van techniek warmteopwekking 24 Ketelvermogen op basis van gebouwinhoud 24 Vollasturen op basis van ketelvermogen 24 Gecorrigeerde benuttingsgraad op basis van ketelvermogen WKK 36 Eigenschappen van een viertal warmtekrachtinstallaties 36 Prijsindicaties van warmtekracht installaties 36 Keuzecriteria WKK 36 Richtprijzen verwarmingsketels 25 Richtprijzen geisers 25 Richtprijzen weersafhankelijke regelaars 25 Richtprijzen zonneboilersystemen 25 Richtprijzen cascaderegelaars 25 Richtprijzen cv-boilers 25 Richtprijzen totale vervanging regelapparatuur 26 van middelgrote verwarmingssystemen Richtprijzen isolatie van appendages Zon 37 Rendement zonne-energie systeem, oriëntatie en hellingshoek 37 Gemiddelde opbrengst zonnecollectoren 37 Globale kostprijs thermische zonnesystemen 38 Energiewinst door instraling zonnewarmte per jaar bij 38 diverse ruimtetemperaturen Zontoetredingsfactoren voor zonwering 38 Soorten PV-systemen 38 Richtprijzen van frequentieregelaars 26 Waterzijdig vollastrendement van ketels op onderwaarde 26 Richtprijzen frequentiegeregelde cv-pomp versus 26 gewone cv-pomp Rendementsverbetering door vervanging van ketels 27 Stilstandverliezen ketels 27 Toeslagen voor warmteverliesberekeningen 27 Effect van waterzijdig afsluiten buiten gebruiksuren ketel 27 Besparingen op elektriciteitsverbruik van pompen in 27 cv-installaties ten opzichte van continu bedrijf Warmteverlies door leidingen 28 Maatregelen in ketelhuis van scholen 28 Maatregelen kantoorgebouwen door gebouwbeheersysteem 28 Maatregelen besparingen cv-systeem 29 9 Duurzame energie 30 Duurzame energie uit binnenlandse bronnen en vermeden 30 CO2-emissies Binnenlandse duurzame elektriciteitsproductie en 30 elektriciteitsverbruik 10 Warmtepompen en aquifers 31 Positieve invloedsfactoren op de rentabiliteit van 31 een warmtepompinstallatie Toepassingsmogelijkheden warmtepomp 31 Mogelijke warmtebronnen 31 Indicatieve kostprijs elektrisch aangedreven warmtepompen 32 Opwekkingsrendement (COP) elektrische warmtepompen 32 utiliteitsbouw Indicatieve kostprijs bronsystemen 32 Eigenschappen aquifers 33 Systemen bodemgebruik als energiebron en -buffer 33 Uitgangspunten voor een verticale bodemwarmtewisselaar 33 Aandachtspunten ontwerp bodemwarmtewisselaar 34 Keuze bron t.b.v. warmtepompsysteem per marktsegment Wind 39 Criteria voor plaatsing van een windturbine 39 Gegevens van enkele windturbines 39 Kleinschalige windturbines Biomassa 40 Calorische waarden en prijzen van soorten biomassa 40 Kosten voorbewerking biomassa 40 Investeringen en terugverdientijden biomassagestookte 41 cv-installatie op houtpellets (geperste houtbrok) Investeringen en terugverdientijden biomassagestookte 41 cv-installatie op houtsnippers Investeringen en terugverdientijden biomassagestookte 42 luchtverhitter op houtpellets (geperste houtbrok) 15 Verlichting 43 Voorbeelden 43 Advies verlichtingssterktes 43 Eigenschappen lichtbronnen 44 Nood- en oriëntatieverlichting 45 Vermogensverliezen voorschakelapparaten 45 Branduren verlichting 45 Verlichting in sportgebouwen 46 Verlichting in het onderwijs 46 Geïnstalleerd verlichtingsvermogen in diverse onderwijsruimten 46 Verlichting in de zorgsector 47 Verlichting in de horeca 47 Richtwaarden aantal branduren 47 Indicatie van het aantal branduren per jaar in diverse ruimten 47 Ontwikkeling van het jaarlijks elektriciteitsverbruik door 48 verlichting in kantoorgebouwen Eigenschappen van een aantal zonweringssystemen 48 Invloed van schakel- en regelsystemen op het aantal branduren 48 Beslissingsschema lichtregelingsstrategie 49 Energiebesparende mogelijkheden verlichting 49

5 16 Behaaglijkheid 50 Ontwerp binnentemperaturen 50 Behaaglijkheidsgrenzen kamertemperatuur in relatie 50 met de buitentemperatuur Toelaatbare luchtsnelheid 50 Gewenste en acceptabele relatieve luchtvochtigheid Ventilatie 51 Ventilatie-eisen voor diverse gebouwen (deel 1) 51 Ventilatie-eisen voor diverse gebouwen (deel 2) 52 Ventilatie-eisen voor diverse ruimten in scholen 52 Jaarlijks gasverbruik ten gevolge van het openen van deuren 53 Elektriciteitsverbruik ventilatoren in luchtbehandelingskasten 53 Thermische rendementen warmtewisselaars 53 Gasbesparing door warmtewisselaars 53 Besparende maatregelen voor luchtbehandelingssystemen Kantoorautomatisering 66 Elektriciteitsverbruik kantoorautomatisering 66 Opgesteld vermogen in computerruimten 66 Noodstroomvoorzieningen computer 66 Productie-uren kopieermachines 67 Elektriciteitsverbruik van communicatiesystemen 67 Besparingsmaatregelen computers Overige gebouwapparatuur 68 Liften 68 Elektrische verwarming in machinekamers van liften 68 Elektriciteitsverbruik schrobmachines 69 Besparende maatregelen wassen 69 Elektriciteitsverbruik volautomatische wasmachines 69 met warm-watervulling Elektriciteitsverbruik volautomatische wasmachines 69 Elektriciteitsverbruik wasdrogers Bevochtiging 55 Vochtafgifte van volwassenen personen 55 Vochtafgifte van woonactiviteiten (gemiddeld gezin) 55 Luchtbevochtingsinstallaties Koel- en vriesinstallaties 70 Koel- en vriescombinaties 70 Energiegebruik van koelkasten met energielabel 70 Gemiddeld energiegebruik van diepvriezers Water en warm tapwater 57 Specifieke tapwaterverbruiken (warm en koud) 57 Waterverbruik naar woonactiviteit 57 Verbruiksgegevens 150 liter boiler 58 Gegevens elektrische boiler 58 Gegevens elektrische warmtepompboiler 58 Normwaarden opwekkingsrendement warm-tapwaterinstallaties 58 Energie- en waterbesparende maatregelen Isolatie 60 Isolatie woningbouw 60 Isolatie verzorgingshuizen 61 Isolatie ziekenhuizen 61 Isolatie horeca 62 Kosten van gebouwisolatie 62 Isolatie detailhandel 62 Isolatiemateriaal gesorteerd op milieuvoorkeur Horeca 63 Vermogens, gebruikstijden, benuttingsgraad en 63 rendementen elektrische groot-keukenapparatuur Vermogens, gebruikstijden, benuttingsgraad en 64 rendementen gasgestookte keukenapparatuur Gemiddeld energiegebruik van koel-vrieskasten 70 Toelaatbare relatieve luchtvochtigheid diepvriezers 71 Elektriciteitsverbruik wasdrogers 71 Elektriciteitsverbruik drankenautomaten 71 Elektriciteitsverbruik koelcompressor, ongeïsoleerde 71 leidingen in koelsysteem Besparende maatregelen drankenautomaten 71 Bier- en frisdrankkoelers met grote capaciteit 71 Elektriciteitsverbruik bierkoelers 72 Energiebesparende maatregelen koel- en vriesinstallaties 72 Energielabels koelmeubelen 72 Uitgangspunten koelsystemen winkels 72 Typen koelsystemen winkels 73 Besparingsopties supermarkten Perslucht 75 Soorten compressoren en hun capaciteit 75 Energiegebruiken van compressoren (alleen compressorblok) 75 Energieverlies door een lek 76 Energiegebruik persluchtpistool 76 Besparende maatregelen perslucht 76 Maximale flow door persluchtleidingen voor schatting verbruik 76 Elektrische vaatspoelmachines 64 Energiebesparende maatregelen horeca 64 Koken op elektriciteit vs. gas 64 Elektriciteitsverbruik naar horecatoepassing 65

6 Voorwoord Door de stijgende energieprijzen valt er steeds meer te winnen met energiebesparing! Vanwege kortere terugverdientijden wordt het aantrekkelijker om energiebesparende maatregelen te nemen. Voor u, die als professional bezig is met energiebewust wonen en werken, biedt dit goede kansen om uw doelgroepen en klanten te ondersteunen bij energiebesparing en dus kostenreductie. Om u te helpen die energiebesparing bij uw doelgroepen te realiseren geeft SenterNovem deze geheel geactualiseerde Energiebewust wonen en werken, Cijfers & Tabellen uit. De eerste versie van dit naslagwerk verscheen in 1990 en is sinds die tijd drie keer ingrijpend geactualiseerd. In deze nieuwe uitgave is veel aandacht besteed aan het actualiseren van de kengetallen en tabellen en de onderbouwing van die tabellen. Daarbij pretenderen we geen volledigheid. Maar dit naslagwerk zorgt wel voor een eerste snelle indruk van de stand van de techniek en op welke terreinen er verbeteringen mogelijk zijn. Dat vormt de basis voor maatwerk bij uw klanten en doelgroepen. In deze uitgave vindt u energieverbruikgetallen en kengetallen met betrekking tot besparingen, prijsinformatie en maatregelen per doelgroep. Zowel adviesbureaus op het gebied van energie, milieu, techniek en innovaties, als milieudiensten/ gemeenten, energiebedrijven en installatiebedrijven kunnen Cijfers & Tabellen gebruiken als naslagwerk bij adviesgesprekken. Ook kunnen bijvoorbeeld milieuambtenaren die betrokken zijn bij vergunningverlening en -handhaving, aan de hand van Cijfers & Tabellen beoordelen of bedrijven voldoen aan de stand der techniek. De informatie uit dit naslagwerk helpt verder bij het beoordelen van energierapporten of bedrijfsenergieplannen. Studenten die in hun opleiding aandacht besteden aan energie kunnen deze uitgave gebruiken als naslagwerk. Op verzoek van de huidige gebruikers van Cijfers &Tabellen is deze uitgave op papier. Wel zo gemakkelijk om mee te nemen bij uw adviesgesprekken. Op kunt u dit naslagwerk ook downloaden als u behoefte heeft aan meerdere exemplaren. We wensen u veel (energie)winst met onze cijfers! SenterNovem, januari

7 cijfers en tabellen Kengetallen Verbruikskentallen per sector BIK'95 CLUSTER GAS ELEKTRICITEIT N JAAR (M 3 /(M 2 /JAAR)) (KWH/(M 2 /JAAR)) 20% 50% 80% 20% 50% 80% WINKELS 5212,523 t/m 525 winkels nonfood: werknemers 5212,523 t/m 525 winkel nonfood: > 19 werknemers Supermarkten ONDERWIJS 801 Basisonderwijs Middelbare scholen en MBO + HBO Universiteiten K ANTOREN ZORGSECTOR Kantoor m Kantoor m Kantoor > m Verzekeringskantoren , Verpleging gehandicapten t/m Verzorgingstehuizen Ziekenhuizen Zorg psych. ziekenhuizen Bron: SenterNovem kompasmonitoring 2004 Bovenstaande kengetallen kunnen sterk uiteenlopen, bij voorbeeld door verschillen in bouwjaar, gebruikstijden of reeds toegepaste maatregelen. Er is gekozen om per categorie steeds drie waarden aan te geven, namelijk de waarde die geldt voor respectievelijk de onderste 20% en de bovenste 20% van de waarnemingen. Ook is de mediaan (50%) weergegeven, omdat er sprake kan zijn van een scheve verdeling in de waarnemingen, waardoor de mediaan niet precies in het midden tussen 20% en 80% ligt. Verbruikskentallen MJA deelnemers SECTOR GEMIDDELD KENGETAL GEMIDDELD KENGETAL N JAAR GAS M 3 /TON PRODUCT ELEKTRICITEIT KWH/TON PRODUCT Asfaltindustrie 8,0 4, Groente en fuit industrie IJzergieterijen Vleesindustrie Rubber en kunststof-industrie Chemische industrie Fijnkeramische industrie Koffie-branderijen Koel en vrieshuizen 0, Zuivelindustrie Bron: SenterNovem MJA 2004 Bovenstaande kengetallen zijn gebaseerd op gemiddelden per sector. Er is gekozen om per categorie één waarde aan te geven, namelijk het gemiddelde kengetal per sector. Deze kengetallen kunnen gebruikt worden als indicatie van energieverbruiken per ton product. 5

8 Verbruikskentallen zwembaden ZWEMBAD NAAR WATEROPPERVLAKTE SUPPLETIEWATER GAS ELEKTRICITEIT N LITER PER BEZOEKER M 3 PER KWH PER BEZOEKERS BEZOEKERS OVERDEKT ZWEMBAD Bron: BIK, Senternovem 2005 tot 250 m m m >750 m COMBIBAD tot m m > m Gasverbruik woningen Totaal gemiddeld gasverbruik (verwarming, warmwater, en koken) in centraal en lokaal verwarmde woningen, gesplitst naar woningtype, bouwperiode en eigendomsverhouding over 2004 HUURDER OF EIGENAAR GASVERBRUIK 2004 IN M 3 PER WONING/JAAR Huurder Eigenaar Electriciteitsverbruik woningen Gemiddeld electriciteitsverbruik in de Nederlandse woning over 2004 Gemiddelde woning Bron: SenterNovem kompasmonitoring 2004 ELECTRICITEITSVERBRUIK 2004 IN KWH PER WONING/JAAR WONINGTYPE GASVERBRUIK 2004 IN M 3 PER WONING/JAAR Vrijstaand /1 Kap Hoekwoning Rijwoning Etage-/flatwoning Geschakeld BOUWPERIODE GASVERBRUIK 2004 IN M 3 VAN DE WONING PER WONING/JAAR Voor t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m of later Bron: SenterNovem kompasmonitoring

9 cijfers en tabellen 2006 Kengetallen Verbruikskentallen beweegbare bruggen Energieverbruik en besparingsmogelijkheden referentiebrug REFERENTIEVERBRUIK % % VERBRUIK NIEUW IN KWH VAN MOGELIJKE ONTWERP IN KWH TOTAAL BESPARING (BESTE GEBRUIK) VARIABELE VERBRUIKERS Aandrijving en omvormers Hydrauliek pomp Besturingsrelais Afsluitbomen Signalering Landverkeerseinen Scheepvaartseinen VASTE VERBRUIKERS Beveiliging TV-systeem Geluidsinstallatie Verlichting Terreinverlichting Standby Transformatoren Relais Lessenaar Conditionering Klimaatbeheersing Kastverwarming Olieverwarming Totaal De referentiebrug is een brug met een valoppervlak van 300 m 2, de brug wordt jaarlijks keer geopend, met een gemiddelde openingsduur van 7,5 minuten (250 uur per jaar). De componenten die in de tabel vet aangegeven zijn, zijn verwerkt in de kengetallen. De variëteit van de andere componenten loopt per brug loopt zover uiteen, dat hier geen kengetal voor opgesteld kan worden. Verbruikskentallen poldergemalen TYPEN GEMALEN CAPACITEIT RANGE ENERGIEVERBRUIK M 3 /MINUUT KWH/JAAR Inlaatgemalen, oppervlaktegemalen en verversingsgemalen Kleine poldergemalen Middelgrote poldergemalen Grote polder- of boezemgemalen Toelichting: Deze kengetallen zijn onder andere gebaseerd op gegevens van het Waterschap Zuidzeeland. 7

10 Verbruikskengetallen rioolgemalen CAPACITEIT RANGE ENERGIEVERBRUIK GEMIDDELDE M 3 /UUR KWH/JAAR ENERGIEVERBRUIK KWH/JAAR RIOOLGEMALEN GEMEENTELIJK Rioleringspompen Kleine rioolgemalen Eind- of hoofdrioolgemalen Grote rioolgemalen RIOOLGEMALEN (WATERSCHAPPEN + PERSLEIDING) Rioolgemalen met persleiding Grote rioolgemalen met persleiding Gemeenten Het aantal gemalen in beheer van gemeenten en de omvang van deze gemalen, is sterk afhankelijk van plaatselijke omstandigheden (aantal inwoners, lozingsgedrag van bedrijven, natuurlijke hoogteverschillen, uitgestrektheid van het gebied etc.). Op basis van beschikbare gegevens is de volgende inschatting gemaakt: - Een gemeente heeft ongeveer 200 drukrioleringpompen in beheer, met een capaciteit van ongeveer 20 tot 50 m 3 /uur; - Een gemeente heeft ongeveer 25 kleine rioolgemalen in beheer, met een capaciteit van ongeveer 10 tot 30 m 3 /uur; - De capaciteit van (gemeentelijke) eind- of hoofdrioolgemalen bedraagt 100 tot m 3 /uur. Waterschappen De capaciteit van de rioolgemalen in beheer bij waterschappen varieert van 25 tot m 3 /uur. Het energiegebruik is hier hoger omdat gebruik wordt gemaakt van persleidingen. Op basis van gegevens van Waterschap de Stichtse Rijnlanden (2004) zijn gemiddelde verbruiken en bandbreedtes berekend voor deze type rioolgemalen tot m 3 /uur. Bron: SenterNovem 2005 Verbruikskengetallen Rioolwaterzuiverinstallaties (RWZI) ENERGIEVERBRUIK 2002 EENHEID GEMIDDELD ENERGIE- RANGE ENERGIE- VERBRUIK IN KWH VERBRUIK IN KWH Totaal RWZI kwh/i.e. verwijderd 25,9 18,0-32,0 Beluchting kwh/i.e. verwijderd 16,0 9,0-21,0 Ontwatering kwh/kg ds 0,13 0,04-0,27 BANDBREEDTE BELANGRIJKE ENERGIEVERBRUIKERS Bellenbeluchting g/nm 3.m 15,0-25,0 Puntbeluchting kgo2/kwh 1,8-2,2 Rotoren kgo2/kwh 1,4-1,6 Voorstuwing met bellenbeluchting W/m 3 3,0-5,0 Voortstuwing met bellenbeluchting W/m 3 1,0-2,5 MECHANISCHE SLIBONTWATERING Centrifuges * kwh/tonds 35,0-55,0 Zeefbandpersen * kwh/tonds 15,0-30,0 Filterpersen * kwh/tonds 40,0-55,0 GEMIDDELD ENERGIEVERBRUIK PER INWONERS EQUIVALENT (IE) Exclusief energieverbruik aan-, afvoer, afvalwater kwh 25,9 Inclusief energieverbruik aan-, afvoer, afvalwater kwh 27,6 * i.e.: Inwoners Equivalent (=136 gr Totaal Zuurstof en komt overeen met de gemiddelde vervuiling die per bewoner per dag wordt geproduceerd) Bron: SenterNovem

11 cijfers en tabellen 2006 Kengetallen Energieverbruik Schutsluizen REFERENTIEVERBRUIK % % VERBRUIK NIEUW IN KWH VAN MOGELIJKE ONTWERP IN KWH TOTAAL BESPARING (BESTE GEBRUIK) VARIABELE VERBRUIKERS Aandrijving en omvormers Hoofdmotoren deuren Rem Transformatoren Relais Schuiven Afsluitbomen Signalering Landverkeerseinen Scheepvaartseinen Relais Transformatoren VASTE VERBRUIKERS Beveliging Geluidsinstallatie CCTV Verlichting Kolkverlichting Kelderverlichting Noodstroomvoorziening Batterij en voeding Noodstroom relais Conditionering Kastverwarming Stilstandsverwarming Railverwarming Klimaatbeheersing kelder Stand-bye PLC's PLC - relais Relais continu Relais De referentiesluis bestaat uit een grote sluiskolk, met twee hefdeuren en schuiven voor nivelleren, seinen en terreinverlichting. Er is geen rekening gehouden met de aanwezigheid van een bedieningsgebouw. De kolk is 320 meter lang, 24 meter breed en 5 meter diep. De sluis wordt het gehele jaar bediend, 24 uur per dag. Er zijn schuttingen per jaar. De gemiddelde schutting bedraagt een half uur. De terreinverlichting wordt uur per jaar gebruikt en de verlichting in technische ruimten is 24 uur per dag aan voor service en onderhoud. Bron: SenterNovem 2005 Energieverbruik verkeersregelinstallaties Gemiddelde kengetallen matrixborden LAMPTYPE 2 MATRIXBORDEN PER WEGHELFT 4 MATRIXBORDEN PER WEGHELFT Halogeen Led's (beste gebruik) Bron: SenterNovem

12 2 Verdeling energieverbruik Elektriciteitsverbruik keukenapparatuur TYPE APPARAAT VERMOGEN VERBRUIK (W) (KWH/JAAR) Koffiezetapparaat ,0 Frituurpan ,0 Waterkoker ,0 Kookplaatje ,0 Espressomachine ,0 Mixer 150 0,9 Staafmixer 100 0,6 Blender 150 1,0 Keukenmachine 450 2,7 Citruspers 300 1,8 Sapcentrifuge 300 1,8 Tosti-ijzer 500 3,0 Wafelijzer 500 3,0 Mes 50 0,3 Messenslijper 50 0,3 Snijmachine 300 1,8 Blikopener 30 0,2 Broodbakmachine ,0 Broodrooster 750 4,5 IJsmachine 20 0,1 Eierkoker 350 2,1 Dompelaar 350 2,1 Flessenwarmer 350 2,1 Koffiemolen 100 1,0 Fonduepan 500 3,0 Gourmetstel 500 3,0 Steengrill 500 3,0 Rechaud 100 0,6 Elektriciteitsverbruik koel-, vriesen kookapparatuur TYPE APPARAAT VERMOGEN VERBRUIK (W) (KWH/JAAR) KOELVRIESAPPARATUUR Koelkast 2-deurs Koelkast met vriesvak Koelkast zonder vriesvak Diepvrieskist/kast KOOKAPPARATUUR Gietijzeren kookplaten Keramische kookpl Spiraal/halogeen Inductie kookplaten Solo magnetron Combi-magnetron Elektrische oven in fornuis Grill (los) Bakoven (los) Grill/bakoven (los) Gasfornuis met gasoven - 8 Bron: BEK, 2000 Bron: BEK,

13 cijfers en tabellen 2006 Verdeling energieverbruik Elektriciteitsverbruik verwarming, warm water en reiniging Elektriciteitsverbruik hobby en audio/video/communicatie TYPE APPARAAT VERMOGEN VERBRUIK (W) (KWH/JAAR) TYPE APPARAAT VERMOGEN VERBRUIK (W) (KWH/JAAR) VERWARMING EN WARMWATER Elektrische boiler <20 liter Elektrische boiler >20 liter Elektrische geiser Centrale verwarming (individueel) Elektrische badkachel Elektrische straalkachel Elektrische ventilatorkachel Convector (elektrische radiator) Elektrische vloerverwarming Elektrische warmte pompboiler, 270 liter * REINIGING Vaatwasmachine Losse centrifuge Wasdroger Wasmachine Strijkijzer Strijkmachine Stofzuiger Kruimeldief 2 15 * 0,55 kw warmtepomp en 1,5 kw elektrische bijverwarming BronRedenko / Meijer E&M, 2005 (m.b.t. warmtepompboiler) BEK, 2000 (m.b.t. overige) Elektriciteitsverbruik persoonlijke verzorging TYPE APPARAAT VERMOGEN VERBRUIK (W) (KWH/JAAR) HOBBY Gitaar Basgitaar Ritmebox Zanginstallatie Aquarium met aquariumpomp Fonteinpomp 3 8 Breimache Schrijfmachine 40 1 AUDIO/VIDEO/COMMUNICATIE VCR TV (eerste toestel) TV (tweede toestel) TV (derde toestel) losse radio Tuner Versterker Cassettedeck Platenspeler 50 3 CD-speler Micro-, midi-, full-size installatie Computer Printer 35 5 Telefooninstallatie 6 34 Draadloze telefoon 0 26 Satelietontvanger Antenneversterker Decodeerder Antwoordapparaat 3 26 Fax en/of modem, telefoon + fax Bron BEK, 1997, 2000 Zonnebank ,0 Gezichtsolarium ,0 Föhn ,0 Scheerapparaat 3 0,2 Scheerstopcontact 2 18,0 Elektrische tandenborstel 1 5,0 Krulset/-tang 100 4,0 Whirlpool/jacuzzi ,0 Sauna ,0 Ladyshave 3 0,0 Bron: BEK,

14 3 Graaddagen Keuze weerstation op basis van postcode Totalen graaddagen (1984 t/m 2004) POSTCODE WEERSTATION JAAR DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK De Kooy De Bilt De Kooy De Bilt De Kooy De Bilt De Kooy De Bilt Vlissingen De Bilt Vlissingen De Bilt Vlissingen De Bilt Vlissingen Beek Vlissingen Beek De Bilt Beek De Bilt Eelde De Bilt Eelde De Bilt Eelde De Bilt Eelde De Bilt Eelde De Bilt Eelde De Bilt Eelde De Kooy Eelde De Kooy Eelde Gemiddeld Bron: Meteo Consult, HWS, bewerking Meijer E&M, 2005 Totalen graaddagen (1972 t/m 2004) MAAND DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Bron: Meteo Consult, HWS, bewerking Meijer E&M,

15 cijfers en tabellen 2006 Graaddagen Graaddagen per maand (1998) Graaddagen per maand (2001) MAAND DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK MAAND DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Bron: Novem, 1998 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Bron: Novem, 2001 Graaddagen per maand (1999) Graaddagen per maand (2002) MAAND DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK MAAND DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Bron: Novem, 1999 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Bron: Novem, 2002 Graaddagen per maand (2000) Graaddagen per maand (2003) MAAND DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK MAAND DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Bron: Novem, 2000 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Bron: Meteo Consult, HWS, bewerking Meijer E&M,

16 Graaddagen per maand (2004) Gemiddelde buitentemperatuur * JAAR DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK PERIODE VAN DE DAG (UUR) BUITENTEMPERATUUR ( C) Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal Bron: Meteo Consult, HWS, bewerking Meijer E&M Graaddagen per maand (2005) JAAR DE BILT EELDE DE KOOIJ VLISSINGEN BEEK Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9 Gemiddeld 6,8 * Tijdens het stookseizoen (september tot en met mei), verdeeld over de dag. Bron: SenterNovem, Verkort referentiejaar ISSO-12, 2005 Bron: Meijer E&M,

17 4 Brandstofprijzen Ontwikkeling totale kosten energie huishoudens (inclusief EB *, BTW en heffingskortingen) Prijzen (ct ) aardgas per m 3 en elektriciteit per kwh huishoudens GAS * LEVERING EN EB ** TOTAAL TRANSPORT EN BTW ,54 8,85 30, ,89 13,60 38, ,84 14,42 41, ,39 15,44 44, ,47 17,16 46, ,21 18,84 53,04 * Uitgaande van een aardgasverbruik van m 3 per jaar. ** EB = Energiebelasting * EB = Energiebelasting Bron: EnergieNed, bewerkt door SenterNovem, 2005 Aardgas Elektriciteit ELEKTRICITEIT * LEVERING EN EB **, BTW TOTAAL TRANSPORT EN MEP *** ,42 4,46 13, ,64 7,24 16, ,12 7,54 17, ,13 8,00 18, ,79 8,52 19, ,17 9,13 19,30 * Uitgaande van een electriciteitsverbruik van 3000 kwh per jaar. ** EB = Energiebelasting *** MEP = Milieukwaliteit van de Elektriciteitsproductie Bron: EnergieNed, 2005 Ontwikkeling energieprijzen huishoudens in indexcijfers, 2000 = Levering en transport aardgas EB en BTW aardgas Levering en transport elektriciteit EB, BTW en MEP aardgas EB = Energiebelasting MEP = Milieukwaliteit van de Elektriciteitsproductie Bron: EnergieNed,

18 Bijdrage van de componenten aan de totale energiekostenontwikkeling ELEKTRICITEIT Verbruik elektriciteit in kwh 3.230, , , , , , ,67 Vastrecht per kwh in 0,01 0,01 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 Tarief per kwh in 0,09 0,08 0,08 0,08 0,08 0,09 0,10 Heffingen per kwh (incl. rest) 0,03 0,04 0,05 0,05 0,05 0,06 0,06 in BTW per kwh in 0,02 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03 Totaal per kwh in 0,15 0,17 0,17 0,17 0,18 0,20 0,21 GAS Verbruik gas in m , , , , , , ,56 Vastrecht per m 3 in 0,02 0,02 0,02 0,04 0,05 0,07 0,07 Tarief/m 3 in 0,19 0,23 0,24 0,26 0,25 0,28 0,39 Heffing per m 3 (incl. rest) in 0,06 0,07 0,07 0,07 0,09 0,09 0,10 BTW per m 3 in 0,05 0,06 0,06 0,07 0,07 0,09 0,11 Totaal per m 3 in 0,31 0,38 0,40 0,44 0,46 0,53 0,67 Totaal elektriciteit in 484,14 552,37 549,36 571,69 601,69 663,47 716,78 Totaal aardgas in 618,54 716,02 725,76 768,39 801,88 900, ,89 Totaal kosten in 1.102, , , , , , ,67 Totaal heffingen in 200,72 274,28 280,15 294,52 324,95 348,13 359,04 Totaal BTW in 164,23 202,52 203,59 211,25 217,87 241,48 282,87 Totaal vastrecht in 90,33 91,67 97,31 128,29 151,79 195,84 200,00 Totaal levering in 647,39 699,92 694,07 706,03 708,96 778,97 984,75 Bron: EnergieNed, bewerkt door SenterNovem, 2005 Aandeel van de diverse tariefcomponenten in de electriciteitsrekening 2005 voor huishoudens Aandeel van de diverse tariefcomponenten in de aardgasrekening 2005 voor huishoudens BTW 15% MEP-heffing 7% EB 31% Levering variabel 23% Levering vast 2% Netwerkbeheer variabel 15% Netwerkbeheer vast 7% BTW 19% EB 25% Levering 43% Netwerkbeheer variabel 2% Netwerkbeheer vast 11% EB = Energiebelasting MEP = Milieukwaliteit van de Elektriciteitsproductie * Op basis van levering via Nuon/Continuon. Bron: ECN, 2005 Opmerking: De vaste tariefcomponenten worden niet beïnvloed door de omvang van het verbruik, de variabele componenten wel. Bron: ECN,

19 5 Omrekenfactoren brandstoffen Emissies per eenheid brandstof BRANDSTOF/KETEL EENHEID CO2 (KG) NOX (G) SO2 (G) ZUUREENHEID (ZE) Gas (conventioneel) m 3 1,780 2,00 0,016 0,04450 Gas (low No x) m 3 1,780 0,55 0,016 0,01260 Huisbrandolie liter 2,700 2,90 6,000 0,25000 Elektriciteit kwh 0,566 0,15 0,425 0, kg Nox /22 zuureenheden; 1 kg SO2 /31 zuureenheden; emissie elektriciteit gebaseerd op het totaal van Nederlandse centrales (SEP). Bron: Intergas Omrekenfactoren brandstoffen BRANDSTOF EENHEID AARDGAS EQUIVALENT (M 3 ) Elektrische energie kw 0,26 (incl. verdiscontering verlies in de centrale) Huisbrandolie liter 1,20 Stookolie liter 1,30 Steenkool kilogram 0,93 Vloeibaar propaan liter 0,73 LPG (wegvervoer) liter 0,95 Diesel liter 1,13 Benzine liter 1,04 Gasvormig waterstof kilogram 4,00 Droog hout kilogram 0,48 1 m 3 niet-gronings aardgas - X m 3 gas Factor X = de onderste verbrandingswaarde (MJ/Nm 3 ) van het ingezette Aardgas gedeeld door 31,65 MJ/Nm 3 Bron: EIA regeling 2003, Novem 17

20 6 Statistieken Gemiddeld aardgas en elektriciteitsverbruik woningen JAAR ELEKTRICITEIT: GEMIDDELD VERBRUIK AARDGAS: GEMIDDELD VERBRUIK IN KWH PER WONING/JAAR IN M 3 PER WONING/JAAR Bron: EnergieNed, 2005 Ontwikkeling gasverbruik in periode , in m 3 per woning AFNAME % VERANDERING T.O.V Totaal ,0 EIGENDOM Huur ,2 Koop ,7 WONINGTYPE Vrijstaand ,6 Twee-een-kap ,3 Rij-hoek ,9 Rij-tussen ,0 Flat -77-5,6 BOUWPERIODE Tot , tot , tot , en later ,9 Bron: SenterNovem,

21 cijfers en tabellen 2006 Statistieken Ontwikkelingen in verwarmingstypen (in %) woningen Individuele verwarming Uitsluitend lokale verwarming 10,3 9,0 8,3 8,2 7,7 Centrale verwarming 79,2 79,8 80,6 81,0 82,1 Collectieve verwarming Blok- wijkverwarming 6,7 7,3 6,8 5,6 5,6 Stadsverwarming 3,2 3,4 3,6 3,6 3,7 Bron: SenterNovem, 2005 Plaatsingsperiode CV woningen 2000 (%) 2001 (%) 2002 (%) 2003 (%) 2004 (%) Voor t/m t/m of later Weet niet Bron: SenterNovem, 2005 Leeftijd bewoners Stijging van de gemiddelde leeftijd van de bevolking leidt tot een toename van het gemiddelde gasverbruik met 6,6 m 3 per jaar per graad (CE, 2003). Hoewel de gemiddelde leeftijd niet sterk verandert, is er in de afgelopen jaren wel sprake van een continue stijging (deze trend blijft in de toekomst bestaan). Ontwikkeling gemiddelde leeftijd GEMIDDELDE LEEFTIJD , , , , , ,0 Bron: CBS, 2005 Trends in penetratiegraden isolatievormen woningen 2000 MUTATIE MUTATIE MUTATIE MUTATIE 2004 GEMIDDELDE TOE- (%) '00 - '01 (%) '01 - '02 (%) '02 - '03 (%) '03 - '04 (%) (%) NAME PER JAAR (%) Glasisolatie 69,50 3,50 2,70 1,80 1,40 78,80 2,30 Dakisolatie 63,10 2,10 1,20 1,60 1,70 69,60 1,60 Muurisolatie 50,00 1,90 1,40 1,20 1,20 55,60 1,40 Vloerisolatie 34,30 2,10 2,10 1,40 2,00 41,80 1,90 Bron: SenterNovem,

22 Elektriciteitsverbruik in kwh voor de jaren 2002, 2003 en 2004 utiliteitsbouw ELEKTRICITEITSVERBRUIK ZIEKENHUIZEN VERPLEGING KANTOREN ONDERWIJS WINKELS IN KWH Gemiddelde (16) (83) (92) (172) (66) Gemiddelde (23) (106) (120) (219) (83) Gemiddelde (17) (71) (68) (166) (74) Index (2002 = 100) Bron: SenterNovem, 2005 Gasverbruik in m 3 voor de jaren 2002, 2003 en 2004 utiliteitsbouw GASVERBRUIK IN M 3 ZIEKENHUIZEN VERPLEGING KANTOREN ONDERWIJS WINKELS Gemiddelde (18) (77) (68) (166) (58) Gemiddelde (21) (88) (90) (199) (66) Gemiddelde (16) (78) (81) (197) (66) Index (2002 = 100) Bron: SenterNovem,

23 cijfers en tabellen 2006 Statistieken Penetratiegraad maatregelen Utiliteitsbouw KANTOREN ONDERWIJS WINKELS ZIEKENHUIZEN VERPLEGING Dakisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd) Gevelisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd) Vloerisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd) Glasisolatie (% (zeer) goed geïsoleerd) Isolatiemaatstaf Spaarlampen (%) Hf-verlichting (%) Hf++ -verlichting (%) Spiegeloptiekarmaturen (%) Daglichtafhankelijke regeling (%) (%) Aanwezigheidsdetectie (%) Veegschakelingen (%) Mechanische koeling (%) Met een gemiddeld % van het gebouw dat wordt gekoeld Toerentalregeling pompen (%) Energiezuinige pompen (%) Waterzijdig inregelen (%) Warmteterugwinning uit ventilatielucht (%) Energiezuinige regeling voor compressoren (%) koelinstallatie Toerentalregeling voor ventilatoren in de (%) klimaatinstallatie Energiezuinige luchtbevochtiging (%) Weersafhankelijke regeling voor het gebouwklimaat (%) Zonlichtafhankelijke zonwering (%) Energiebesparing vormt vast onderdeel van het bedrijfsbeleid (%) Energieverbruik wordt structureel bijgehouden (%) % zonnecollectoren (2004) % zonnecellen (2004) % gebouwen me groene stroom (2004) Waarbij het gemiddelde aandeel groen op totaal elektriciteit (%) Het gebouw heeft een eigen verwarmings installatie (%) Het gebouw heeft een aansluiting op het warmtenet (%) Hr-ketels (%) Vr-ketels (%) Cr-ketels (%) % Hr-ketels in nieuw geïnstalleerden Elektrische warmtepomp (%) Warmte-koude-opslag in de bodem (%) Warmtekrachtkoppeling aanwezig (%) Bron: SenterNovem,

24 7 Financieel In dit hoofdstuk vindt u twee methoden om zelf te bepalen of een maatregel financieel rendabel is. 1. Beoordeling m.b.v. variabele TVT methode Wanneer te gebruiken: Jaarlijkse opbrengsten (cash flow) steeds gelijk Een globale uitkomst voldoet Tabel A Stap 1: bepaal de levensduur van de investering Stap 2: berekenen de investering (I) en de cash flow (C ) LEVENSDUUR (JAREN) MAXIMAAL ACCEPTABELE TVT (JAREN) Stap 3: Stap 4: Stap 5: voor één jaar mb.v. tabel B bereken de terugverdientijd met de formule TVT= I/C bepaal de maximaal acceptabele TVT aan de hand van tabel A Wanneer de terugverdientijd korter of gelijk is aan de maximale TVT, dan geldt de maatregel als rendabel 1 0,87 5 3,4 6 3,8 7 4,2 8 4,5 9 4,8 10 of meer 5,0 Tabel B deel1 BESPARING BESPARING ( ) KOSTEN ( ) TOTAAL ( ) 1 Energie = Besparing kwh, m 3 of GJ Kosten /eenheid 2 Onderhoud + - = 3 Afval + - = 4 Bediening + - = 5 Extraproductie + - = 6 Overig + - = + 7 Resultaat voor belasting 8 Belasting = (7+10) x tarief * 9 Totale jaarlijkse cash flow - Alleen bij NCW-methode 10 Afschrijving * Indien belasting tarief onbekend neem 31,5% 22

25 cijfers en tabellen 2006 Financieel Tabel B deel2 INVESTERING BESPARING ( ) KOSTEN ( ) TOTAAL ( ) 1 Aanschaf nieuwe installatie - + = 2 Ontwikkeling - + = 3 Bouw & installatie - + = 4 Subsidie - + = 5 Opbrengst oude installatie - + = + 6 Totale investering Overige project gegevens 1 Levensduur installatie jaar 2. Beoordeling m.b.v. Netto Contante Waarde Wanneer te gebruiken: Jaarlijkse opbrengsten (cash flow) niet constant Wanneer grote nauwkeurigheid is gewenst bijvoorbeeld vanwege grote investering Stap 1: Bepaal de levensduur van de investering Stap 2: Berekenen de investering ( I ) m.b.v. tabel B Stap 3: Berekenen de cash flow ( C ) voor ieder jaar m.b.v. tabel B Stap 4: Bereken de netto contante waarde (NCW). De uitkomst is sterk afhankelijk van de periode en de gehanteerde interne rentevoet (IRV). Tabel C JAAR CASH FLOW (C) FACTOR (F) C X F (IN ) (IN ) 1 0,87 2 0,76 3 0,66 4 0,57 5 0,50 6 0,43 7 0,38 8 0,33 9 0, ,25 + Contante waarde (CW) In tabel C zijn de factoren neergezet voor een veel gebruikte IRV van 15%. Vul voor alle jaren van de levensduur de cash flow in. De tabel behoeft dus niet helemaal ingevuld te worden. En tel deze waarde op. Dit is de contante waarde (CW). CW (zie boven) Investering (Tabel B) - NCW = CW - I NCW > 0 dan is project rendabel Stap 5: Trek de investering af van de contante waarde. Wanneer de uitkomst positief is, dan geldt de maatregel als rendabel Interne rentevoet van besparingsmaatregelen TERUGVERDIENTIJD (JAAR) IRV (%) 1 100,0 2 49,7 3 32,1 4 22,6 5 16,4 6 12,0 7 9,6 8 8,4 9 7,4 10 6,6 Gebaseerd op: Interne rentevoet van besparingsmaatregelen in procenten op jaarbasis Een technische levensduur van 10 jaar Een maandelijkse cashflow Een restwaarde van 10% van de investering De terugverdientijd is gedefinieerd als het quotient van de investering en de jaarlijkse besparing 23

26 8 Analyse van techniek warmteopwekking Ketelvermogen op basis van gebouwinhoud Vollasturen op basis van ketelvermogen GEBOUWFUNCTIE GEMIDDELD SPECIFIEK VERMOGEN (W/M 3 ) GEBOUWFUNCTIE VOLLASTUREN (UUR/JAAR) Verzorgingshuis 50 Kantoren 38 Scholen 60 Verenigingsgebouwen 96 Sportaccommodaties 45 Ziekenhuizen 64 Kerken 48 Zwembaden 80 Energiezuinig gebouw Verzorginghuizen Ziekenhuizen Kantoren Scholen Woningen Overige Is het aantal vollasturen lager dan het minimum, dan is de installatie waarschijnlijk overgedimensioneerd. Dit leidt tot hoge stilstandsverliezen en een laag gebruiksrendement. Bron: Meijer E&M, 2005 Gegevens voor conventionele en energiezuinige gebouwen; de spreiding in het specifieke vermogen is groot. Een energiezuinig gebouw is een optimaal geïsoleerd gebouw met energiezuinige installaties. Bron: Meijer E&M, 2005 Gecorrigeerde benuttingsgraad op basis van ketelvermogen GEBOUWFUNCTIE BENUTTINGSGRAAD (% VAN STOOKSEIZOEN) VOLLEDIG JAAR SEPTEMBER T/M MEI OKTOBER T/M MEI Verzorgingshuizen 16,8 22,3 25,1 Kantoren 16,6 20,8 23,3 Scholen 10,7 14,2 16,0 Verenigingsgebouwen 13,7 18,4 20,4 Sportzalen 13,7 18,3 20,3 Ziekenhuizen 19,3 25,7 29,0 Kerken 10,7 14,3 15,9 Zwembaden 16,7 22,3 24,8 Overige 16,4 22,2 24,7 Deze benuttingsgraden hebben betrekking op conventionele gebouwen en installaties waarin weinig of geen besparende maatregelen zijn genomen. De spreiding is in de praktijk zeer hoog. Gegevens op basis van gemiddelde gecorrigeerde benuttingsgraad (bc) bij een stookseizoen van een volledig jaar. bc = q x Hs/ (Bs x ts) waarin: bc = benuttingsgraad q = aardgasverbruik Hs = stookwaarde aardgas Bs = totale nominale belasting ketels ts = duur stookseizoen Bron: Meijer E&M,

27 cijfers en tabellen 2006 Analyse van techniek warmteopwekking Richtprijzen verwarmingsketels Richtprijzen geisers TYPE VERMOGEN RICHTPRIJS (KW) (EURO) TYPE RICHTPRIJS (EURO) KLEINE KETELS HR zonder warmwater voorziening HR met warmwater voorziening VR zonder warmwater voorziening VR met warmwater voorziening GROTE KETELS (HR) ATMOSFERISCH OVERDRUK Prijzen excl. BTW en montage. Bron: , , prijslijst Viessmann, 2005 Richtprijzen zonneboilersystemen CAPACITEIT ZONNEBOILER ZONNEBOILER (EURO) MET KETEL (EURO) COLLECTOR Collector 2,75 m 2, liter boiler Collector 4,12 m 2, liter boiler TOEBEHOREN Thermostatisch 60 mengventiel Aanvoer/retourleidingen 200 in isolatiemantel Prijzen excl montage en excl BTW. Bron: Agpo, 2005 Richtprijzen cv-boilers KEUKENGEISERS Zonder rookgasafvoer, 250 met kranen Met rookgasafvoer, 275 met kranen VENTILATORGEISERS Douchegeiser 600 Kleine badgeiser 650 Grote badgeiser 750 BADGEISERS Elektrische ontsteking TOEBEHOREN Rookgasafvoermateriaal 165 gewoon Rookgasafvoermateriaal ventilatorgeiser Prijzen excl. BTW en montage. Bron: Nefit, 2005 Richtprijzen weersafhankelijke regelaars WEERSAFHANKELIJKE REGELING * Digitale weersafhankelijke regeling voor 250 het aansturen van één ketel en een circulatiepomp Digitale weersafhankelijke regeling voor 300 het aansturen van een mengklep en een circulatiepomp Digitale weersafhankelijke regeling voor 350 het in cascade schakelen van 2 ketels en een circulatiepomp Digitale weersafhankelijke regeling voor 450 het regelen van één ketel, radiatoren en een groep vloerverwarming * Incl. weekklok, vakantieprogramma, temperatuuropnemer- en uitlezing, opstookoptimalisering, instelbare stooklijn, montagemateriaal. Prijzen excl. BTW, aansturing en montage. Bron: Richtprijzen cascaderegelaars TYPE Cascaderegelaar 2 cv-ketels, weersafhankelijk 350 Cascaderegelaar 6 cv-ketels, 490 weersafhankelijk, excl bediening Cascaderegelaar 8 cv-ketels, excl bediening 820 Prijzen excl. BTW en opnemers. Bron: KOSTEN (EURO) KOSTEN (EURO) CAPACITEIT VERMOGEN RICHTPRIJS (KW) (EURO) 80 liter liter CV boilers bij een VR ketel, prijzen excl. BTW. Bron: Nefit,

28 Richtprijzen totale vervanging regelapparatuur van middelgrote verwarmingssystemen * AANTAL AANTAL KOSTEN KETELS VERWARMINGSGROEPEN (EURO) * Regelen per ketel 1 keteltransportpomp en per groep een groepspomp. Incl. weekklok, vakantieprogramma, temperatuuropnemer- en uitlezing, opstookoptimalisering, instelbare stooklijn. Richtprijzen isolatie van appendages APPENDAGE LEIDINGDIAMETER, PRIJS (EURO) 15 MM 25 MM 32 MM 40 MM 50 MM 65 MM 100 MM 150 MM Afsluiter Driewegafsluiter Flens Pomp Kosten excl. BTW, excl montage. Bron: Richtprijzen van frequentieregelaars MOTORVERMOGEN (KW) PRIJS (EURO) 0, , , , , , , , , , , Waterzijdig vollastrendement van ketels op onderwaarde KETELTYPE CONVENTIONEEL (%) VR (%) HR (%) Atmosferisch, klein Atmosferisch, groot Met ventilator- 90 brander HR HR HR 107 > 107 Bron: Novem, EER Prijzen excl. BTW, excl. montage. Bron: Hiflex, 2004 Richtprijzen frequentiegeregelde cv-pomp versus gewone cv-pomp VERMOGEN RICHTPRIJS FREQUENTIE RICHTPRIJS HAND- (KW) GEREGELDE POMP MATIG INSTELBARE (EURO) POMP (EURO) 26 0, , , , Bron: Grundfos, 2005

29 cijfers en tabellen 2006 Analyse van techniek warmteopwekking Rendementsverbetering door vervanging van ketels Effect van waterzijdig afsluiten buiten gebruiksuren ketel OUDE KETEL NIEUWE KETEL, MAXIMALE GAS GESTOOKT BESPARING (%) Conventioneel VR atmosferisch 10 atmosferisch gas Conventioneel HR atmosferisch 18 atmosferisch gas Conventioneel met VR ventilatorbrander 2 ventilatorbrandergas Conventioneel met HR ventilatorbrander 9 ventilatorbrandergas VR atmosferisch gas HR ventilatorbrander 8 VR met ventilator- HR ventilatorbrander 7 brandergas Conventioneel met VR ventilatorbrander 2 ventilatorbranderolie Bron: Novem Stilstandverliezen ketels KETELTYPE MAXIMALE BESPARING (%) Een conventionele ketel 1,5 Twee conventionele ketels 3,4 Een HR ketel 1,4 Twee HR ketels 2,0 Bron: V&V, 1987 Besparingen op elektriciteitsverbruik van pompen in cv-installaties ten opzichte van continu bedrijf MAATREGEL MAXIMALE BESPARING (%) Pomp zomerseizoen uit * 25 Automatische pompschakelaar 57 Automatische pompregeling 70 KETELTYPE WATERTEMPERATUUR (ºC), WARMTEVERLIES (%) * Pomp éénmaal per week laten draaien om vastzitten te verkomen. 80ºC 50ºC Conventioneel, 2,8-6,1 2,2 atmosferisch, klein Conventioneel, 2,6 1,1 atmosferisch, groot Conventioneel met 0,8 0,8 ventilatorbrander HR (alle typen) 0,8 0,8 Warmteverlies van cv-ketels in % van de nominale belasting op de calorische onderwaarde. Bron: Novem Toeslagen voor warmteverliesberekeningen ONDERDEEL EQUIVALENTE LENGTE VAN EEN GEÏSOLEERDE LEIDING (M) ONGEÏSOLEERD GEÏSOLEERD Flens 3 0,5 Afsluiter 5-7 3,0 TOESLAG IN % OP TOTALE WARMTEVERLIES Bron: Handboek Installatietechniek (TVVL, ISSO, Novem) 27