Geluidisolatievoorschriften in de woningbouw

Transcriptie

1 FACULTEIT TOEGEPASTE WETENSCHAPPEN DEPARTEMENT BURGERLIJKE BOUWKUNDE LABORATORIUM BOUWFYSICA CELESTIJNENLAAN 131 B-3001 HEVERLEE KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN Geluidisolatievoorschriften in de woningbouw Rapport betreffende de onderzoeksopdracht vanwege het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap afdeling Algemeen Milieu en Natuurbeleid promotor: Prof.dr.ir. G. Vermeir Laboratorium Bouwfysica K.U.Leuven onderzoeker: ir. P. Mees februari

2 Voorwoord Voorliggend document is het eindrapport aansluitend op de onderzoeksopdracht van het MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP DEPARTEMENT LEEFMILIEU EN INFRASTRUCTUUR, Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer, AMINABEL - Cel Beleidsondersteuning, betreffende: GELUIDISOLATIEVOORSCHRIFTEN IN DE WONINGBOUW in een overeenkomst tussen: De Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer van het Departement Leefmilieu en Infrastructuur, AMINABEL- Cel Beleidsondersteuning, vertegenwoordigd door de directeur-generaal J.P. HEIRMAN, en de Katholieke Universiteit Leuven, nl. Leuven Research and Development, Groot Begijnhof, Benedenstraat 59 te 3000 Leuven vertegenwoordigd door de voorzitter Prof. R. DE BONDT en de directeur de heer H. CLAES, en Prof.dr.ir. G. VERMEIR, verantwoordelijke voor het Laboratorium Bouwfysica, K.U.Leuven. De opdracht was als volgt verantwoord en omschreven. Verantwoording Tot op heden is er geen wettelijk bindende regeling in verband met de geluidisolatie van de woongebouwen. De bouwheren kunnen vrij verwijzen naar gangbare voorschriften en in geval van klachten wordt nogal eens verwezen naar de Belgische norm dienaangaande. Overleg over de richtlijnen in andere landen van de EU heeft uitgewezen dat deze norm, die ondertussen reeds van 1977 dateert, als onaangepast moet aangezien worden. De betrokkenen ervaren deze situatie als erg frustrerend: de kwaliteit van hun woonmilieu is voor velen levenslang bedreigd. Dit heeft te maken met de toename van het aantal en de kracht van de geluidbronnen en met de duidelijk gestegen verwachtingen op het vlak van leefcomfort. Inmiddels is op Europees niveau werk gemaakt van een geharmoniseerde beoordelingswijze. Deze staat echter totaal los van de vereisten. Deze studie betreft het opstellen van adequate Vlaamse richtlijnen. Omschrijving De kwaliteit van de woon- en leefomgeving is sterk gekoppeld aan de al dan niet afdoende bescherming die de woongebouwen bieden tegen lawaai uit de buitenomgeving, of gerucht of lawaai, afkomstig van buren. Verkeerslawaai en burenlawaai worden trouwens meest genoemd als bron van ernstige hinder. Het projectvoorstel beoogt de voorbereiding van adequate voorschriften op het vlak van de geluidisolatie voor nieuwbouw en renovatie van gebouwen die voor de bewoning bestemd zijn. 2

3 Het geformuleerde werkplan luidt: Deze studie moet een antwoord geven op de volgende vragen: wat is de omvang van het hinderprobleem? welke is de specifieke Vlaamse situatie? wat is de akoestische kwaliteit van een staal van de Vlaamse woningbouw? kan de geluidisolatie begroot worden o.b.v. plan- en bestekgegevens? De werkwijze is achtereenvolgend: 1. Grondige literatuurstudie 2. Onderzoek van de werkwijze in andere EU landen 3. Kwaliteitsevaluatie o.b.v. in-situ metingen in projecten. 4. De meetervaring van punt 3 zal vooral aangewend worden om de betrouwbaarheid van toetsing via berekening na te gaan. De berekening zal gebaseerd zijn op de Europese ontwerpdocumenten pren Building Acoustics - Estimation of acoustic performance of buildings from the performance of products Part 1 Airborne sound insulation between rooms. 5. Dit alles moet toelaten om een aangepaste richtlijn te onderbouwen en uit te werken. Voor het uitwerken van de studie werd ir. P. Mees deeltijds aangesteld. Zijn analyse van recente bouwprojecten werd aangevuld met resultaten van de firma TECHNUM n.v. die een aantal dossiers voor opname ter beschikking stelde en verder werden ook enige recente meetervaringen van de KULeuven en het WTCB opgenomen. De promotor wenst ir. P. Mees te danken voor de inzet en de zorg die aan de moeilijke opgave besteed werd. Zeker het in-situ meetwerk is geen sine-cure: het vraagt geduldige voorbereiding van de vele afspraken, een inzet van mensen en middelen op ongewone tijdstippen en in soms bizarre omstandigheden. Zeker ook dank aan onze toenmalige eindwerkstudenten en heden bouwkundige irs., Koen Glorieux en Chris De Neef. Voorliggend rapport bevat de neerslag van het geleverde werk en van de bevindingen in het kader van onze opdracht. Prof. G. Vermeir Heverlee, februari

4 Inhoudstafel Voorwoord 1 Definities en symbolen 9 Schrijfwijze van één-getalsgrootheden 10 Volgens NBN S Volgens ISO Technisch vertaalwerk in het kader van dit project 11 Voornaamste normdocumenten 12 Probleemstelling 14 Omvang van het probleem 16 Algemene verstoring door lawaai in de woonomgeving rol van de bouwakoestiek 16 Omvang van de klachten 16 Samenvattende beschouwing 19 Literatuurstudie en theoretische achtergrond 20 Principes van de normering 20 Akoestisch comfort in de woning 20 Kenmerkende grootheden van de geluidisolatie 22 Luchtgeluidisolatie 22 Contactgeluidisolatie 23 Keuze van de geschikte grootheid: uitgangspunt 23 Keuze van de grootheid in verschillende EU-landen 24 Afleiding van de geluidisolatie uit comfortcriteria 24 Luchtgeluidisolatie 25 Contactgeluidisolatie 27 Voorschriften voor de geluidisolatie in de EU 29 Rekenmodellen voor de lucht- en contactgeluidisolatie in gebouwen 31 pren SEA 32 Onderzoek van praktijksituaties 34 Verblijf voor senioren, Korbeek-lo 34 Gegevens, meetresultaten, commentaar 34 Ouderlingentehuis, Bekkevoort 35 Gegevens, meetresultaten, commentaar 35 Thuiszorgcentrum en serviceflats, Oostende 36 Gegevens, meetresultaten, commentaar 36 Evaluatie van de simulatiemodellen 39 Appartementsgebouw, Genk 42 Omschrijving 42 Meetresultaten 42 Rekenresultaten 45 4

5 Woongebouwen De Villa s, Leuven 47 Gegevens, meetresultaten, commentaar 47 Evaluatie van de simulatiemogelijkheden 50 Project: De Trein, Groefstraat, 3000 Leuven 51 Algemene beschrijving 51 Klachten 51 Grondplan, doorsnede 51 Constructie 52 Meetresultaten 53 Bespreking 53 Project: luxe appartementen, Braambosstraat te Brussel 54 Algemene beschrijving 54 Klachten 54 Grondplan, doorsnede 54 Constructie 55 Meetresultaten 55 Bespreking 56 Project: appartementen, Simon Stevinstraat te Brussel 56 Algemene beschrijving 56 Klachten 56 Grondplan, doorsnede, constructiedetails 56 Constructie 57 Meetresultaten 58 Bespreking 59 Project: residentie Groenhof te Antwerpen 59 Algemene beschrijving 59 Klachten 59 Grondplan, doorsnede 59 Constructie 60 Meetresultaten 60 Bespreking 61 Project: appartementen te Marche-en-Famenne 61 Algemene beschrijving 61 Klachten 61 Grondplan, doorsnede 62 Constructie 62 Meetresultaten 62 Bespreking 64 Flatgebouw te Morkhoven met klachten geïnitieerd door één bewoner 64 Situatieschets 64 Meetresultaten 64 Bespreking 66 Besluit 66 Flatgebouw te Haaltert met diverse klachten 66 Situatieschets 66 Bespreking 69 Besluit 70 Projecten: algemene besluiten 70 Omtrent de noodzakelijke geluidisolatie 70 Omtrent de noodzakelijke bouwkundige voorzieningen 70 Algemene besluiten 71 Opdrachten en suggesties voor de toekomst 71 5

6 Appendix 1 NBN EN ISO 717-1: 1996(Nl) 73 Inleiding Toepassingsgebied Normen van toepassing Definities Één-getalsgrootheid voor het kenmerken van de luchtgeluidisolatie Spectrale aanpassingstermen Algemeen Referentiespectra Geluidspectra Vergelijkingsmethode Voorstelling van de resultaten Formulering van de prestaties van gebouwdelen Formulering van prestatie-eisen en prestaties in gebouwen 81 Bijlage A (ter informatie). Het gebruik van spectrale aanpassingstermen 82 A.1. Spectrale aanpassingsterm C 82 A.2. Spectrale aanpassingsterm C tr 83 A.3. Toepassing van de spectrale aanpassingstermen voor andere geluidbronnen 83 Bijlage B (ter informatie). Aanpassingstermen en spectra voor een breder frequentiebereik 84 Bijlage C (ter informatie). Rekenvoorbeeld 86 Appendix 2 NBN EN ISO 717-2: 1996 (Nl) 89 Inleiding Toepassingsgebied Normen van toepassing Definities Één-getalsgrootheid voor het kenmerken van de contactgeluidisolatie, afgeleid uit meetresultaten in tertsbanden Één-getalsgrootheid voor het kenmerken van de contactgeluidisolatie, afgeleid uit meetresultaten in octaafbanden 90 6

7 3.3. Gewogen vermindering van het contactgeluidniveau Spectrale aanpassingswaarde, C I Equivalent gewogen genormaliseerd contactgeluidniveau van een naakte massieve vloer91 4. Werkwijze voor het bepalen van de één-getalsgrootheden Algemeen Referentiespectra Berekeningsmethode Meting in tertsbanden Meting in octaafbanden Weergave van de resultaten Methode voor het bepalen van de gewogen vermindering van het contactgeluidniveau Algemeen Standaard vloer Berekeningsmethode Weergave van de resultaten 95 Bijlage A (ter informatie). Bijkomende spectrale aanpassingswaarde 96 A.1. Algemeen 96 A.2. Berekening van de spectrale aanpassingswaarde 96 A.2.1. Spectrale aanpassingswaarde voor het contactgeluidniveau 96 A.2.2. Spectrale aanpassingswaarde voor de vermindering van het contactgeluidniveau door vloerbekledingen 96 Bijlage B (ter informatie) Procedure voor de berekening van het equivalent gewogen genormaliseerde contactgeluidniveau van een naakte massieve vloer 97 B.1. Algemeen 97 B.2. Standaard vloerbekleding 97 B.3. Berekeningsmethode 98 Bijlage C (ter informatie) Voorbeelden van de berekening van één-getalsaanduidingen 99 Bijlage D (ter informatie) 101 Appendix 3 Geluidwering in de woningbouw: werktekst normvoorstel 103 Inhoudstafel 103 Te raadplegen documenten 103 Doel en toepassingsgebied van de norm. 103 Terminologie 103 Luchtgeluidisolatie tussen lokalen, wijze van bepaling: D nt,w 103 Contactgeluidisolatie van vloeren: L nt,w 104 Gevelisolatie D nt,w 104 Gestandaardiseerd installatiegeluidniveau L x,y 104 Nagalmtijdbepaling 104 Vereisten Lucht- en contactgeluidisolatie 104 Vereisten gevelisolatie 105 Vereisten nagalmtijd 105 Geluiddrukniveaus van technische uitrusting 106 7

8 8

9 Definities en symbolen R [db] de schijnbare geluidverzwakkingsindex NBN: geen equivalente grootheid ISO 140-4: apparent sound reduction index gemeten in situ, op basis van de volgende meetformule: ' S R = Lpz Lpo +10 log A de definitie is identiek aan deze van de geluidverzwakkingsindex R; het onderscheid, symbolisch aangegeven door een accent, ligt in het feit dat R een eigenschap is van een constructiedeel, gemeten in het laboratorium, terwijl R een eigenschap is van een ganse constructie, gemeten in situ. D n [db] het genormaliseerde niveauverschil NBN S01-006: genormaliseerde bruto-akoestische isolatie ISO 140-4: normalized level difference gemeten in situ, op basis van de volgende meetformule: A0 Dn = Lpz Lpo +10log A D nt [db] het gestandaardiseerde niveauverschil NBN S01-006: bruto-akoestische isolatie ISO 140-4: standardized level difference gemeten in situ, op basis van de volgende meetformule: T DnT = Lpz Lpo +10log T 0 L n [db] het genormaliseerde ontvangniveau NBN S01-008: genormaliseerd niveau van de gemiddelde geluiddruk ISO 140-7: normalised impact sound pressure level gemeten in situ, op basis van de volgende meetformule: ' A Ln= Lpo +10log A0 de definitie is identiek aan deze van het genormaliseerde ontvangniveau L n ; het onderscheid, symbolisch aangegeven door een accent, ligt in het feit dat L n een eigenschap is van een constructiedeel, gemeten in het laboratorium, terwijl L n een eigenschap is van een ganse constructie, gemeten in situ. L nt [db] het gestandaardiseerde ontvangniveau NBN S01-008: genormaliseerd niveau van de gemiddelde geluiddruk ISO 140-7: standardised impact sound pressure level gemeten in situ, op basis van de volgende meetformule: ' T0 LnT = Lpo +10log T Een symbool met een subscript w ( weighted ) is de één-getalsmaat van de overeenkomstige grootheid. In een context die handelt over de geluidisolatie, zonder 9

10 specifiek te verwijzen naar de grootheid in frequentiebanden of naar de ééngetalsmaat, wordt het symbool zonder subscript w gebruikt. L pz [db] het gemiddelde geluiddrukniveau gemeten in de zendruimte L po [db] het gemiddelde geluiddrukniveau gemeten in de ontvangruimte S [m 2 ] de oppervlakte van de scheidingswand T [s] de nagalmtijd gemeten in de ontvangruimte T 0 [s] de referentie-nagalmtijd in de ontvangruimte doorgaans wordt T 0 = 0.5 s genomen A [m 2 ] de absorptie gemeten in de ontvangruimte; A wordt berekend uit de gemeten nagalmtijd T met de formule van Sabine: V A= 016. T A 0 [m 2 ] de referentie-absorptie in de ontvangruimte doorgaans wordt A 0 = 10 m 2 genomen. V [m 3 ] het volume van de ontvangruimte Schrijfwijze van één-getalsgrootheden Volgens NBN S In de Belgische Norm NBN S worden de lucht- en contactgeluidisolatie ingedeeld in categorieën. Elke categorie wordt begrensd door een type-verloop van de geluidisolatie in functie van 16(18) 1/3 octaafbanden van 100 tot 3150(5000) Hz. De categorieën worden aangeduid met een Romeins cijfer I, II, III of IV. Elke categorie wordt verder verfijnd door een onderverdeling in aanbevolen en minimale categorie, respectievelijk aangeduid met een index a en b. Deze wijze van beoordelen leidt vaak tot een identieke categorie voor geluidisolaties die feitelijk enkele decibel verschillen. Met andere woorden, een klein maar niet verwaarloosbaar onderscheid tussen verschillende geluidisolaties wordt vaak niet weergegeven door het systeem van categorieën. Men komt hieraan tegemoet door in de beoordeling aan te geven met welke marge de categorie bereikt wordt. Deze marge wordt als een geheel getal tussen haakjes geschreven na de aanduiding van de categorie, en geeft aan met hoeveel decibel de geluidisolatie kan dalen terwijl net nog aan de categorie voldaan wordt. Men schrijft bijgevolg: categorie volgens NBN S01-400: IIa(+2) Deze correctie maakt geen deel uit van de procedure vastgelegd in NBN S01-400, maar wordt in de praktijk door de meeste akoestici gebruikt. Volgens ISO 717 In de internationale norm ISO 717 worden de lucht- en contactgeluidisolatie door vergelijking met een referentie-verloop van de geluidisolatie omgerekend tot 1 geheel getal, uitgedrukt in decibel. De standaard berekening wordt uitgevoerd voor de 16 1/3 10

11 octaafbanden van 100 tot 3150 Hz, voor een vastgelegd referentie-verloop van de geluidisolatie. Technisch vertaalwerk in het kader van dit project In het kader van het project en met het oog op een perfecte harmonisatie van mogelijke voorstellen van richtlijnen met Europese richtlijnen dienaangaande, werd vooreerst gewerkt aan de volledig uitgewerkte Nederlandse vertaling van de actueel Europees geldende normdocumenten. In de Commissie Geluidleer van het Belgisch Instituut voor Normalisatie wordt ten zeerste aangedrongen op het beschikbaar stellen van Nederlandse vertalingen. Alleen Engelstalige, Franstalige en Duitstalige versies zijn beschikbaar. In die zin leek het ons ten zeerste nuttig om in het kader van dit project en als voorbereiding de invoering en gebruik van geharmoniseerde indices over te gaan tot de vertaling en controle van de betreffende EN ISO documenten. Dit verplichtte onder andere ook tot het vastleggen van de Nederlandstalige benamingenen. De vertalingen werden in verschillende stappen voorgelegd aan de Commissie Geluidleer waar de promotor van dit onderzoek voorzitter van is. Zij werden uiteindelijk als NBN goedgekeurd in mei In appendix 1 en appendix 2 worden de bewuste werkstukken weergegeven. Deze voorbereidende stappen hebben ons verzekerd van een eensluidende Nederlandstalige aanpak voor de geharmoniseerde bouwakoestische grootheden voor de karakterisering van bouwproducten en bouwwerken. De titels zijn: NBN EN ISO 717-1: 1996 (Nl) Conform Internationale Norm ISO (15 december 1996) (Nederlandse vertaling uitgewerkt in het kader van dit project, goedgekeurd mei 1998, ter publicatie, tekst in appendix 1) Bepaling van de geluidisolatie in gebouwen en van gebouwdelen DEEL 1: LUCHTGELUIDISOLATIE Belgische NBN EN ISO 717-2: 1996 (Nl) Conform Internationale Norm ISO (15 december 1996) (Nederlandse vertaling uitgewerkt in het kader van dit project, goedgekeurd mei 1998, ter publicatie, tekst in appendix 2) Bepaling van de geluidisolatie in gebouwen en van gebouwdelen DEEL 2: CONTACTGELUIDISOLATIE 11

12 Voornaamste normdocumenten NBN S (1975) Akoestiek - Meten in situ van de akoestische isolatie voor luchtgeluid (2 de uitgave) NBN S (1975) Akoestiek - Meten in situ van de geluidtransmissie van contactgeluid (2 de uitgave) NBN S (1977) Akoestiek - Kriteria van de akoestische isolatie (2 de uitgave) Belgische NBN EN ISO 717-1: 1996(Nl) Belgische NBN EN ISO 717-1: 1996 (Nl) Conform Internationale Norm ISO (15 december 1996) (Nederlandse vertaling uitgewerkt in het kader van dit project, goedgekeurd mei 1998, ter publicatie, tekst in bijlage) Bepaling van de geluidisolatie in gebouwen en van gebouwdelen DEEL 1: LUCHTGELUIDISOLATIE Belgische NBN EN ISO 717-2: 1996 (Nl) Conform Internationale Norm ISO (15 december 1996) (Nederlandse vertaling uitgewerkt in het kader van dit project, goedgekeurd mei 1998, ter publicatie, tekst in bijlage) Bepaling van de geluidisolatie in gebouwen en van gebouwdelen DEEL 2: CONTACTGELUIDISOLATIE ISO 140-1:1997 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 1: Requirements for laboratory test facilities with suppressed flanking transmission ISO 140-2:1991 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 2: Determination, verification and application of precision data ISO 140-3:1995 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 3: Laboratory measurements of airborne sound insulation of building elements ISO 140-4:1978 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 4: Field measurements of airborne sound insulation between rooms ISO/DIS Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 4: Field measurements of airborne sound insulation between rooms ISO 140-5:1978 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 5: Field measurements of airborne sound insulation of facade elements and facades ISO/DIS Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 5: Field measurements of airborne sound insulation of façade elements and façades 12

13 ISO 140-6:1978 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 6: Laboratory measurements of impact sound insulation of floors ISO/DIS Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 6: Laboratory measurements of impact sound insulation of floors ISO 140-7:1978 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 7: Field measurements of impact sound insulation of floors ISO/DIS Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 7: Field measurements of impact sound insulation of floors ISO 140-8:1997 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 8: Laboratory measurements of the reduction of transmitted impact noise by floor coverings on a heavyweight standard floor ISO 140-9:1985 Acoustics -- Measurements of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 9: Laboratory measurement of room-to-room airborne sound insulation of a suspended ceiling with a plenum above it ISO :1991 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 10: Laboratory measurement of airborne sound insulation of small building elements ISO/DIS Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 12: Laboratory measurement of room-to-room airborne and impact sound insulation of an access floor ISO/TR :1997 Acoustics -- Measurement of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 13: Guidelines ISO 717-1:1996 Acoustics -- Rating of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 1: Airborne sound insulation ISO 717-2:1996 Acoustics -- Rating of sound insulation in buildings and of building elements -- Part 2: Impact sound insulation 13

14 Probleemstelling Het realiseren van akoestisch comfort in de woonomgeving vereist een beperking van storende geluidniveaus, door het onderdrukken van het geluidvermogen van de stoorbronnen of door het isoleren van de overdrachtsweg tussen bron en ontvanger. In de meeste woonsituaties zijn een aantal geluidbronnen permanent aanwezig: verkeerslawaai, geluid van gesprekken en voetstappen, installatielawaai. Vaak verhinderen praktische overwegingen dat het geluid bij de bron onderdrukt wordt, zodat akoestisch comfort enkel verzekerd kan worden door een voldoende geluidisolatie. De geluidisolatie moet bijgevolg als een prestatie-eis voor een gebouw of een constructie beschouwd worden. Elke bouwheer kan bij de aanvang van een ontwerp de gewenste geluidisolatie in het eisenpakket vastleggen. De taak van de architect en de aannemer bestaat erin door een gepast ontwerp en een correcte uitvoering de gevraagde prestatie te realiseren. Los van individuele eisen is het noodzakelijk dat de overheid in normen minimale eisen voor de geluidisolatie in nieuwe woningen vastlegt. Enkel op die manier is het mogelijk te komen tot een gebouwde omgeving waarin minstens een aantal technische prestaties (veiligheid, stabiliteit, energieverbruik, ) beantwoorden aan de hedendaagse criteria. De huidige regelgeving en praktijk omtrent de geluidisolatie vertonen echter enkele belangrijke tekortkomingen. 1. Er is geen wettelijk opgelegde prestatie. Elke bouwheer kan vrij een eis formuleren, maar in de praktijk gebeurt dit zelden. De richtlijnen van de Belgische norm NBN S worden slechts gehanteerd bij geschillen. 2. De richtlijnen van de Belgische norm NBN S zijn niet aangepast aan de hedendaagse comforteisen. 3. Het beoordelingssysteem van de Belgische norm NBN S (indeling in categorieën) is uniek en wijkt volledig af van de berekening van ééngetalsgrootheden volgens ISO 717. Dit staat een harmonisering met de regelgeving in andere Europese landen in de weg. 4. De kenmerkende grootheden voor de geluidisolatie in situ, voorgeschreven door de Belgische Normen NBN S (luchtgeluidisolatie) en NBN S (contactgeluidisolatie), zijn niet in alle omstandigheden representatief voor het akoestisch comfort. 5. Door het ontbreken van een wettelijke regeling wordt de geluidisolatie tijdens de ontwerpfase haast nooit gecontroleerd. Men beperkt zich meestal tot vertrouwde oplossingen die in het verleden geen aanleiding gaven tot klachten. 6. Door de geringe aandacht voor de geluidisolatie in gebouwen is er een tekort aan objectieve productinformatie en ontbreken technische voorlichtingen afgestemd op de Vlaamse situatie. 7. De geluidisolatie in afgewerkte gebouwen wordt zelden gecontroleerd. In omringende landen van de EU bestaat een recent wettelijk kader voor de geluidisolatie in de woningbouw, dat leidt tot een volledig verschillende situatie. 1. De minimale geluidisolatie tussen woongebouwen is wettelijk vastgelegd. Een individuele bouwheer kan enkel hogere eisen stellen. 2. De wettelijk opgelegde geluidisolatie is zo vastgelegd dat voor de meerderheid van de bewoners akoestisch comfort gegarandeerd is. 3. In de meeste landen moet de geluidisolatie van een gebouw aan de hand van de ontwerpgegevens aangetoond worden. 4. De controle bij de oplevering, eventueel steekproefsgewijs, is een gangbare praktijk. 14

15 5. De belangstelling voor het thema geluidisolatie leidt tot uitgebreide productinformatie en technische voorlichtingen omtrent bouwkundige oplossingen, aangepast aan de lokale bouwmethodes. 6. Knelpunten in de bestaande bouwmethodes die problemen opleveren om aan de eisen te voldoen, worden in proefprojecten onderzocht. In nieuwe projecten wordt de geluidisolatie soms als bijzonder thema vooropgesteld zodat nieuwe oplossingen een kans krijgen op de woningmarkt. Het doel van dit project is de informatie te verschaffen ter voorbereiding van nieuwe Vlaamse eisen omtrent de geluidisolatie in de woningbouw. De doelstellingen zijn: 1. Het vastleggen van de geluidisolatie die voor de meerderheid van de bewoners een akoestisch comfort garandeert. Gezien de ervaring in omliggende landen en de grote spreiding op de comfortbeleving, zal een onderscheid gemaakt worden tussen verschillende comfortniveaus. Ook hogere comforteisen worden op die manier ondersteund met een wettelijk kader. 2. Het vastleggen van een uniforme meetmethode voor het bepalen van de geluidisolatie in situ. 3. Het beoordelen van de specifieke Vlaamse situatie: de omvang van de geluidhinder in de woningbouw en de geluidisolatie die in recente nieuwbouw wordt gerealiseerd. 4. Het controleren van de betrouwbaarheid van een voorspellingsmethode door toetsing met meetresultaten in situ. Het doel is te komen tot een betrouwbaar rekenmodel, afgestemd op de bouwwijze in Vlaanderen, om de geluidisolatie in de ontwerpfase te voorspellen. Deze rekenmethode kan integraal deel uitmaken van een normtekst. 5. Het uitwerken van een ontwerp-normtekst. 15

16 Omvang van het probleem Algemene verstoring door lawaai in de woonomgeving rol van de bouwakoestiek Het hoeft geen betoog dat velen verlangen om in de woonomgeving auditieve rust te vinden. Rust betekent voor de ene persoon de vrijheid om de geluiden te produceren die bij zijn leefstijl horen, voor een andere persoon betekent het de afwezigheid van hinderlijk geluid afkomstig van buren, installaties, buitenomgeving. Hinder vanuit de buitenomgeving wordt bestreden door de betreffende wettelijke begrenzingen zoals bijvoorbeeld opgenomen in VLAREM II. De voorliggende studie betreft echter de beschermende akoestische functies van het gebouw en van de gebouwschil. Dit onderwerp kan geplaatst worden onder de algemene benaming bouwakoestische vereisten. Men deelt deze veelal op in vier onderwerpen: luchtgeluidisolatie contactgeluidisolatie installatielawaai gevelisolatie Luchtgeluidisolatie betreft de afscherming tegen lawaai dat geheel of hoofdzakelijk voortgeplant wordt in de lucht: geluiden van stemmen: spreken, roepen, schreeuwen, hoesten, snuiten, radio- en tv, huishoudtoestellen, Contactgeluidisolatie is veelvuldig aanwezig: allerhande impacten in de keuken, loopgeluid, vallende voorwerpen, schuivende stoelen, dichtslaande deuren, Installatielawaai betreft hinder te wijten aan de werking van sanitaire uitrusting, centrale verwarming, liften, Gevelisolatie betreft de aanwezigheid van voldoende afscherming(smogelijkheden) ten opzichte van buitenlawaai van meestal de verkeersinfrastructuur maar soms ook tegenover industriële activiteiten, ontspanningslawaai, Omvang van de klachten Het probleem van hinder in de binnenomgeving moet natuurlijk geplaatst worden in het globale kader van de storing door lawaai in de leefomgeving. Het Milieu- en natuurrapport Vlaanderen * beschouwt algemeen de geluidbronnen van buiten de eigen woning, dus ook lawaai afkomstig van bij de buren als bron van hinder. Het totaal aantal potentieel erg gehinderden wordt geraamd op ongeveer 40% van de Vlaamse bevolking. Het aandeel van burenlawaai komt op de tweede plaats na verkeerslawaai, dicht benaderd door het vliegtuiglawaai: ongeveer 20% potentieel ernstige hinder van wegverkeersgeluid, en telkens ongeveer 10% voor buren en voor luchtverkeer. Om de omvang van het probleem goed in te schatten zijn ook nog enkele globale afgeleide cijfers interessant. * A. VERBRUGGEN, Milieu- en natuurrapport Vlaanderen: thema's, MIRA-T 1998,VMM en Garant Uitgevers, 1998, D/1998/5779/32, ISBN , NUGI 825/693, Milieu- en natuurrapport Vlaanderen, 16

17 Tabel 1 Enkele globale cijfers, afgerond (naar referentie ) L Aeq,dag (db) groter dan. db(a) percentage Vlaamse bevolking Bij de vraag naar het waarnemen van andere bronnen dan verkeerslawaai scoort het burengeluid het hoogst (zie tabel 2). Tabel 2 Hoorbaar geluid van andere bronnen dan verkeerslawaai, afgerond (naar referentie ) percentage Vlaamse bevolking buren 30 industrie KMO 4 trein 6 vliegtuig 14 weg op grotere 9 afstand Over de klachten over lawaai in de leefomgeving leveren diverse enquêtes een gelijklopend algemeen beeld op: de hinder door lawaai in de woonomgeving scoort zeer hoog op de hinderschaal. Wij citeren in dit verband een Duits enquêteresultaat uit 1994 (figuur 1). Lawaai van buiten maar ook van buren scoort erg hoog: 1 op 5 spreekt van hinder, 1 op 20 verklaart sterk gehinderd te zijn. Wij moeten daarbij wel beseffen dat de regelgeving aangaande woningisolatie in Duitsland veel strenger is dan in Vlaanderen. % van de bevolking hinder sterk gehinderd 0 verkeerslawaai luchtvaart trein industrie buren sport Figuur 1 Klachten over lawaai bij de Duitse bevolking in 1994, referentie. Gebundelde wetenschappelijke rapporten, MIRA-T 1998, VMM, R.C. KUERER, Classes of acoustical comfort in housing: improved information about noise control in buildings, Applied Acoustics, Special Issue, guest editor: G. Vermeir, 52,3/4,p ,

18 Ontevredenheid over de woonomgeving hangt ook sterk samen met geluidhinder. (figuur 2) lawaai gebrek aan groen gebrek aan parkeerruimte slordige buren slechte infrastructuur gebrek aan speelterreinen te ver van werk andere redenen % ondervraagde mensen Figuur 2 Ontevredenheid over de woonomgeving tengevolge van geluid en andere factoren (referentie ) Het blijkt dat lawaai veruit de meest genoemde stoorfactor is in de woonomgeving en dat men derhalve ook geenszins op dat punt toegevingen wenst te doen (figuur 3). brandveiligheid geluidisolatie berging woonoppervlak terras of tuin tuin garage terreinoppervlak vloerafwerking huishoudhulp sanitaire uitrusting % ondervraagde mensen Figuur 3 Op welke kosten wil U zeker NIET besparen? (referentie ) 18

19 Interessant zijn in dit verband ook de recente enquête resultaten uit Nederland. De Nederlanders van 18 jaar en ouder geven gemiddeld genomen aan hun woning het rapportcijfer 7,7 en aan hun woonomgeving een 7,8. Ondanks de hoge waardering voor de woonomgeving heeft een groot aantal personen last van geluid of geur. De grootste boosdoener is het gemotoriseerd verkeer. Circa 27 procent van de bevolking ondervindt hinder van het lawaai dat auto's, motoren of brommers produceren. Last van vliegtuiglawaai heeft 19 procent, terwijl 5 procent problemen heeft met het geluid van trein, tram of metro. Circa 21 procent heeft overlast van buren.. Naarmate de verstedelijking toeneemt, wordt de overlast van lawaai door verkeers- en ander straatlawaai groter. Hierbij is vooral het onderscheid van belang tussen zeer sterk verstedelijkte gebieden, waaronder Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, en de minder verstedelijkte gebieden. Grote verschillen worden ook aangetroffen bij het lawaai veroorzaakt door buren. Dit varieert van 32 procent in de zeer sterk verstedelijkte gebieden tot 13 procent op het platteland. ** Het Duitse cijfer van 1 op 5 die last heeft van lawaai in de woonomgeving door burenlawaai lijkt zich hier te bevestigen. Er wordt een variatie gesuggereerd van 1 op 10 in landelijk gebied tot 1 op 3 in groot stedelijk gebied. Deze studie leert ook dat slaapverstoring meest genoemd wordt in geval van klachten en dat men het gebrek aanvoelt als een dwang (wij moeten stil zijn: 35% van de ondervraagden), mijn gezondheidstoestand lijdt eronder (30%), ik wil verhuizen, ik moet mijn kamergebruik aanpassen (13%),. De geluiden die genoemd worden als gehoord: radio, TV (98%), stemmen (78%), Contactgeluid dat gehoord wordt: stopcontacten en schakelaars (79%), deuren, kastdeuren (74%) Samenvattende beschouwing De globale conclusie hieruit is zonder meer dat de wegverkeersinfrastructuur door de omvang en verspreiding veruit de belangrijkste bron is waarover de Vlaming zich potentieel kan beklagen. Luchtverkeerslawaai en burenlawaai zijn de volgende redenen: de ene meer geconcentreerd rond luchthavens, de andere verbreid maar met uiteraard een grotere concentratie in de stedelijke gebieden. Werken aan regelgeving om de beschermende functie van de woning ten aanzien van zowel lawaai van binnen het gebouw, maar van buiten de eigen verblijfsruimte, als van lawaai van buiten ten gevolge van weg- en luchtverkeer is derhalve maatschappelijk een relevante opdracht. Potentieel ernstige hinder door burenlawaai wordt geraamd op 1/10 op basis van de Vlaamse gegevens. Duitsland spreekt van 1 op 5 die last heeft. Nederlands onderzoek 1 op 10 in landelijk gebied tot 1 op 3 in grootstedelijk gebied. Persbericht Centraal Bureau voor de Statistiek, MILIEUBESEF NEEMT AF, 15 december ** Toelichting: De gegevens over 1997 zijn afkomstig uit het Permanent Onderzoek Leefsituatie (POLS) van het CBS (Centraal Bureau voor Statistiek) en zijn gebaseerd op ruim vijf duizend ondervraagde personen van 18 jaar en ouder. De gegevens over eerdere jaren zijn ontleend aan diverse onderzoeken, waarvan grote gedeelten in dit nieuwe onderzoek POLS zijn opgenomen. 19

20 Literatuurstudie en theoretische achtergrond Het doel van de literatuurstudie is het onderbouwen van de eisen voor de geluidisolatie die nodig zijn om een voldoende akoestisch comfort te garanderen. In de meeste EUlanden is een relatief recente regelgeving omtrent de geluidwering in de woningbouw van kracht. De onderzoeksresultaten waarop de normwaarden in deze landen zijn gebaseerd, bevatten bruikbare informatie voor de Vlaamse situatie. Een theoretische analyse van de geluidisolatie in woningen laat toe de meest zinvolle kenmerkende grootheid vast te leggen. Een dergelijke analyse laat ook toe te begrijpen waarom relatief hoge geluidisolaties noodzakelijk zijn voor een goed akoestisch comfort. Op deze aspecten wordt in de volgende paragrafen ingegaan. Principes van de normering Het akoestisch comfort in de woning houdt verband met de afwezigheid van storende geluiden, en met de mogelijkheid te leven zonder anderen te storen. Het is echter noodzakelijk deze comforteis te vertalen naar een prestatie-eis voor de geluidisolatie van het gebouw. Enkel op die manier is het mogelijk de opdrachtgever en de ontwerper een houvast te bieden om een vooropgestelde akoestische kwaliteit te bereiken. Precies in het vertalen van de subjectieve comforteis naar een eis voor de geluidisolatie ligt ook de moeilijkheid. In de literatuur gebeurt dit op twee manieren. In een eerste, eerder theoretische benadering, gaat men uit van een geluidniveau dat niet meer als storend ervaren wordt. Mits plausibele aannamen omtrent de geluidbronnen in de woonomgeving en de inrichting van woonruimten, kan men hieruit een eis voor de geluidisolatie afleiden. Deze oefening resulteert in relatief hoge eisen voor de geluidisolatie. In een tweede, experimentele benadering, baseert men zich op het verband tussen (subjectieve) bewonerservaringen en (objectief) gemeten geluidisolaties. Het resultaat van beide benaderingen blijkt nogal gelijklopend, maar geeft steeds een statistisch antwoord op de vraag. Met het vastleggen van een eis voor de geluidisolatie legt men ook een percentage tevredenen (of ontevredenen) vast. Hoe gevaarlijk het ook is, lijkt het daarom zinvol bij het formuleren van eisen een onderscheid te maken tussen twee kwaliteiten. De standaard legt een eis op die voldoende onderdrukking van stoorgeluiden en een goede privacy garandeert. Een hogere zou men kunnen omschrijven als een situatie waarin stoorgeluiden grotendeels onhoorbaar zijn. Deze opdeling komt tegemoet aan een reële marktsituatie. Men stelt immers vast dat bewoners van duurdere appartementen in allerlei opzichten hogere eisen stellen aan de woning. Een wettelijk kader moet hieraan tegemoet komen. Akoestisch comfort in de woning Akoestisch comfort in de woning verwijst naar een situatie waar menselijke activiteit niet gestoord en zelfs bevorderd wordt door gepaste maatregelen ten aanzien van het geluid aanwezig in de omgeving. Het gaat om het weren van hinderlijk en storend lawaai van anderen, en om het verzekeren van privacy voor de eigen activiteiten. Beide elementen zijn complementair: het gevoel van privacy wordt mee bepaald door het al dan niet horen of verstaan van burengerucht. Hoewel de gevoeligheid van de 20

21 individuele bewoner sterk meespeelt, blijkt het toch mogelijk akoestisch comfort en geluidhinder in objectieve, meetbare grootheden uit te drukken. De mate waarin een persoon gehinderd wordt door een geluid van buitenaf, hangt onder meer samen met: de geluidsterkte; de frequentie-inhoud van het geluid; de fluctuatie van de geluidsterkte in de tijd; de herkenbaarheid of verstaanbaarheid van het geluid; de sterkte van het achtergrondniveau in de eigen omgeving. Het akoestisch comfort wordt goed uitgedrukt door een maximale verstoring van het achtergrondniveau door de stoorbron. De grootte van de toelaatbare verstoring is sterk functie van de herkenbaarheid en de frequentie-inhoud van het geluid. Bij de overdracht van spraak wordt akoestisch comfort gegarandeerd wanneer de spraakverstaanbaarheid slecht is. In weinig galmende ruimten vereist dit een signaal-ruis verhouding van 10 db(a): het achtergrondniveau in de ruimte overstemt het niveau van de doorgelaten gesprekken met 10 db(a). Voor muziekgeluid gelden gelijkaardige, strenge criteria. De herkenbaarheid wordt hier zowel bepaald door de zang (spraakverstaanbaarheid) als door de melodie (herkenbare, ritmische variatie). Akoestisch comfort wordt gegarandeerd bij een signaal-ruis verhouding tussen 0 en 10 db(a). In de meeste gevallen zijn de laagfrequente, ritmische variaties het meest bepalend voor de geluidhinder. Loopgeluid, verkeersgeluid, geluid van sanitaire installaties worden minder streng beoordeeld, omdat de herkenbaarheid niet zo hoog is. Voor deze geluiden wordt akoestisch comfort gegarandeerd bij een signaal-ruis verhouding tussen 0 en 10 db(a). De grote spreiding volgt uit verschillende gevoeligheden en omstandigheden. Voor de meest neutrale geluiden, zoals verkeersgeluid van een ver afgelegen, drukke weg, is een hogere overschrijding toegelaten dan voor herkenbare huishoudelijke geluiden uit de naastliggende woning. Doorgaans is een grotere overschrijding van het ruisniveau toegelaten tijdens de dagperiode dan tijdens de avond- en nachtperiode. Bij het rusten of tijdens het uitvoeren van intellectuele arbeid is een lagere overschrijding gewenst. Het belang van een voldoende laag stoorniveau ten opzichte van het achtergrondniveau wordt bevestigd door een analyse van klachten in verband met de geluidisolatie. In sommige gevallen is de klacht specifiek, bijvoorbeeld hinder van loopgeluiden in een gang. Er blijkt dan een goede correlatie te bestaan tussen de klacht en een onvoldoende geluidisolatie, die meestal te wijten is aan een uitvoeringsfout. In een groot aantal gevallen is de klacht eerder algemeen. Zowel de lucht- als contactgeluidisolatie worden als onvoldoende ervaren: het geluidcomfort voldoet niet aan de verwachtingen van de bewoner. In deze gevallen is er vaak geen correlatie met een lage lucht- of contactgeluidisolatie. Dit wijst erop dat de eis voor de geluidisolatie hoger moet gesteld worden. De onderliggende reden is meestal een erg laag achtergrondniveau, waardoor de eis voor de geluidisolatie feitelijk hoger moet gesteld worden. Uit ervaring blijkt dat alleenstaanden of echtparen zonder inwonende kinderen sterker vertegenwoordigd zijn in de groep klagers. Wellicht speelt het lagere achtergrondniveau in de woning hier in mee. Daarnaast blijken eigenaars van woningen of appartementen uit de hogere prijsklasse duidelijk hogere verwachtingen te hebben ten aanzien van de geluidisolatie. Dit pleit er 21

22 voor in de normering een onderscheid te maken dat toelaat deze eisen een wettelijke basis te geven. Voorzichtigheid is echter geboden. Precies in (minder dure) gebouwen met een grotere woondichtheid is een goede geluidisolatie van belang, om de sociale contacten en de leefbaarheid niet in het gedrang te brengen. Kenmerkende grootheden van de geluidisolatie Alvorens de comforteisen te vertalen naar een eis voor de geluidisolatie van een constructie, wordt een analyse gemaakt van de verschillende (meet)grootheden om de geluidisolatie te kenmerken. Luchtgeluidisolatie Een meting van de luchtgeluidisolatie tussen twee ruimten in een gebouw omvat de meting van het gemiddelde geluiddrukniveau in de zend- en ontvangruimte en van de nagalmtijd in de ontvangruimte. Daarnaast worden de afmetingen van de scheidingswand en van de ontvangruimte opgemeten. De meetresultaten kunnen op verschillende manieren verwerkt worden om te komen tot de geluidisolatie tussen beide ruimten. De mogelijke meetformules zijn de volgende: ' S R = Lpz Lpo +10 log [1] A A0 Dn = Lpz Lpo +10log [2] A T DnT = Lpz Lpo +10log [3] T0 waarin: R : de schijnbare geluidverzwakkingsindex [db]; D n : het genormaliseerde niveauverschil (NBN S01-006: genormaliseerde bruto-akoestische isolatie) [db]; D nt : het gestandaardiseerde niveauverschil (NBN S01-006: bruto-akoestische isolatie) [db]; L pz : het gemiddelde geluiddrukniveau gemeten in de zendruimte [db]; L po : het gemiddelde geluiddrukniveau gemeten in de ontvangruimte [db]; S: de oppervlakte van de scheidingswand [m 2 ]; T: de nagalmtijd gemeten in de ontvangruimte [s]; T 0 : de referentie-nagalmtijd in de ontvangruimte [s]; doorgaans wordt T 0 = 0.5 s genomen; A: de absorptie gemeten in de ontvangruimte [m 2 ]; A wordt berekend uit de gemeten nagalmtijd T met de formule van Sabine; A 0 : de referentie-absorptie in de ontvangruimte [m 2 ]; doorgaans wordt A 0 = 10 m 2 genomen. Het toepassen van de verschillende formules leidt in de meeste gevallen tot een verschillend resultaat. Het verschil is steeds onafhankelijk van de frequentie, aangezien in alle formules de nagalmtijd in de teller van de derde term voorkomt. De situaties waarin de verschillende meetformules dezelfde resultaten geven worden samengevat in tabel 1. gelijkheid voorwaarde [1]=[2] R =D n oppervlakte scheidingswand = 10 m 2 22

23 [1]=[3] R =D nt volume ontvangruimte / oppervlakte scheidingswand = 3.1 m (meestal is dit de diepte of de hoogte van de ontvangruimte) [2]=[3] D n =D nt volume ontvangruimte = 31 m 3 [1]=[2]=[3] R =D n =D nt oppervlakte scheidingswand = 10 m 2 en volume ontvangruimte = 31 m 3 Tabel 1. Voorwaarden voor de gelijkheid van de verschillende formules voor de luchtgeluidisolatie. Contactgeluidisolatie Een meting van de contactgeluidisolatie tussen twee ruimten in een gebouw omvat de meting van het gemiddelde geluiddrukniveau in de ontvangruimte, wanneer een standaard klopmachine de vloer tussen beide ruimten aanslaat. Daarnaast worden ook de nagalmtijd in de ontvangruimte en de afmetingen van de ontvangruimte opgemeten. De meetresultaten kunnen op verschillende manieren verwerkt worden om te komen tot de geluidisolatie tussen beide ruimten. De mogelijke meetformules zijn de volgende: ' A Ln = Lpo +10log [4] A0 ' T0 LnT = Lpo +10log [5] T waarin: L n : het genormaliseerde ontvangniveau (NBN S01-008: genormaliseerd niveau van de gemiddelde geluiddruk) [db]; L nt : het gestandaardiseerde ontvangniveau (NBN S01-008: genormaliseerd niveau van de gemiddelde geluiddruk) [db]; L po : het gemiddelde geluiddrukniveau gemeten in de ontvangruimte [db]; T: de nagalmtijd gemeten in de ontvangruimte [s]; T 0 : de referentie-nagalmtijd in de ontvangruimte [s]; T 0 = 0.5 s; A: de absorptie gemeten in de ontvangruimte [m 2 ]; A wordt berekend uit de gemeten nagalmtijd T met de formule van Sabine; A 0 : de referentie-absorptie in de ontvangruimte [m 2 ]; A 0 = 10 m 2. Het toepassen van beide formules leidt in de meeste gevallen tot een verschillend resultaat. Het verschil is steeds onafhankelijk van de frequentie, aangezien in beide formules de nagalmtijd in de noemer van de tweede term voorkomt. De situatie waarin beide meetformules hetzelfde resultaat opleveren wordt gegeven in tabel 2. gelijkheid voorwaarde [4]=[5] L n =L nt volume ontvangruimte = 31 m 3 Tabel 2. Voorwaarde voor de gelijkheid van beide formules voor de contactgeluidisolatie. Keuze van de geschikte grootheid: uitgangspunt Een normvoorschrift formuleert eisen voor de geluidisolatie door grenswaarden voor een van de genoemde grootheden vast te leggen. Deze grenswaarden kunnen verschillen naargelang de bestemmingen van het zend- en ontvanglokaal. De grenswaarden zijn echter niet afhankelijk van de afmetingen, de inrichting of de onderlinge schikking van de ruimten. Bijgevolg is de meest geschikte grootheid 23

24 diegene die minst varieert met de afmetingen, de inrichting of de onderlinge schikking van de ruimten. Het is echter onmogelijk eenduidig een grootheid te kiezen op basis van dit criterium alleen. In de volgende paragrafen worden elementen aangereikt die de keuze bepalen. Bij de meting van de geluidisolatie in het laboratorium is het uitgangspunt verschillend. In het laboratorium wordt een meetformule gebruikt die ondubbelzinnig de prestatie van het geteste element kenmerkt. Keuze van de grootheid in verschillende EU-landen Een overzicht van de kenmerkende grootheden voor de lucht- en contactgeluidisolatie, zoals gehanteerd in verschillende EU-landen, wordt gegeven in tabel 3. In de Belgische meetvoorschriften (NBN S01-006, luchtgeluid, en NBN S01-008, contactgeluid) wordt de keuze gelaten tussen D n D nt en L n L nt. Bij de beoordeling (NBN S01-400) worden enkel de grootheden D n en L n weerhouden. In de praktijk leidt deze onduidelijkheid tot tegenstrijdige beoordelingen van een zelfde situatie. In de meeste landen is het gebruik van de schijnbare geluidverzwakkingsindex R en het genormaliseerde ontvangniveau L n gangbaar. De grootheid R sluit voor de meeste situaties dicht aan bij de laboratorium-metingen van constructiedelen. De ééngetalsmaat wordt meestal berekend volgens ISO 717, in Frankrijk en Spanje wordt de A-gewogen index gebruikt. Frankrijk, Nederland en Oostenrijk opteren voor het gestandaardiseerde niveauverschil D nt. en het gestandaardiseerde ontvangniveau L nt. land kenmerkende grootheid luchtgeluidisolatie contactgeluidisolatie België D n (D nt ) indeling in klassen L n (L nt ), indeling in klassen Denemarken R w L n,w Duitsland R w L n,w Frankrijk D nt,a L nt,a Griekenland R w L n,w Nederland D nt, eigen referentiecurve L nt, eigen referentiecurve Noorwegen R w L n,w Oostenrijk D nt,w L nt,w Portugal R w L n,w Spanje R A L n,a Verenigd Koninkrijk D nt,w L nt,w Zweden R w L n,w Tabel 3. Kenmerkende grootheden voor de lucht- en contactgeluidisolatie in EU-landen. Afleiding van de geluidisolatie uit comfortcriteria Om uit de comfortcriteria de nodige geluidisolatie te berekenen moet men plausibele aannamen maken omtrent volgende parameters: de sterkte van de geluidbron; het comfortniveau in de ruimte; de schikking, de afmetingen en de inrichting van de ruimten; het aandeel van de verschillende overdrachtswegen. De marge op een aantal parameters leidt tot grote onzekerheden op de uiteindelijke geluidisolatie. Niettemin is een afleiding leerrijk omdat de gevoeligheid van verschillende parameters duidelijk tot uiting komt en omdat het duidelijk wordt waarom 24

25 een relatief hoge geluidisolatie nodig is voor het verzekeren van akoestisch comfort. In de volgende paragrafen wordt de aanpak geïllustreerd met een voorbeeld. Luchtgeluidisolatie Een belangrijk aspect van de luchtgeluidisolatie is het vermijden van de spraakverstaanbaarheid van een gesprek. De noodzakelijke luchtgeluidisolatie kan berekend worden mits volgende aannamen: het geluidvermogenniveau van een luide mannelijke stem bedraagt 74 db(a), verhoogd met 5 db(a) om rekening te houden met een zware mannenstem; de geluidabsorptie in een woonruimte bedraagt 80% van de vloeroppervlakte; dit komt overeen met een nagalmtijd van 0.5s voor een ruimte van 2.5 m hoogte; het toelaatbare geluiddrukniveau in de ontvangruimte is 10 db(a); bij een achtergrondniveau van 20 db(a) garandeert dit voldoende privacy. De noodzakelijke geluidisolatie wordt weergegeven in figuur 1a. De figuur toont de invloed van de vloeroppervlakte van de (identieke) zend- en ontvangruimte, voor verschillende oppervlaktes van de scheidingswand. De berekening werd herhaald voor de kenmerkende grootheden R, D n en D nt. Uit de resultaten kan men vooreerst besluiten dat de noodzakelijke geluidisolatie erg hoog is. De aannamen zijn relatief streng (hoog bronvermogen, laag achtergrondniveau, lage signaal-ruis verhouding) maar zeker niet onrealistisch. De resultaten komen overeen met onderzoek naar de subjectieve ervaringen in omringende landen, waaruit blijkt dat zelfs bij 60 db geluidisolatie 10% ontevredenen blijven. De grote spreiding op de waardering van de geluidisolatie volgt voornamelijk uit de grote verschillen in het achtergrondniveau en, daarmee samenhangend, uit het bewonersgedrag en uit de individuele gevoeligheden van de bewoners Isolatie-index: R'w, D nw, D ntw [db] m 2 20 m 2 15 m 2 10 m m 2 5 m 2 R' w D n,w D nt,w Isolatie-index: R'w, D nw, D ntw [db] m 2 25 m 2 20 m 2 15 m 2 10 m m 2 R' w D n,w D nt,w Oppervlakte van de kamer [m 2 ] Oppervlakte van de kamer [m 2 ] Figuur 1a Vereiste geluidisolatie, bij aanname van een constant geluidvermogenniveau in de zendruimte. Figuur 1b Vereiste geluidisolatie, bij aanname van een constant geluiddrukniveau in de zendruimte. Opmerking: in deze grafieken vallen de curven van R w (10 m 2 ) en D n,w samen; omwille van de duidelijkheid werd de curve van D n,w een weinig naar boven verschoven. Een tweede besluit betreft de verschillen tussen de kenmerkende grootheden onderling. De grootheden R en vooral D n variëren sterk met de afmetingen van de ruimte. De sterke daling van R bij grotere vloeroppervlakten is slechts schijnbaar, vermits doorgaans tegelijk de oppervlakte van de scheidingswand toeneemt. Niet iedere combinatie van parameters in figuur 1 komt even frequent voor in de praktijk. Het blijkt echter dat D nt voor de meest zinvolle combinaties de kleinste variatie vertoont. Ook dit besluit hangt echter af van de uitgangspunten bij de berekening. Dit 25