INHOUD. Inleiding 11 Leeswijzer Wereldwijzer Zweden 12

Transcriptie

1 INHOUD Inleiding 11 Leeswijzer Wereldwijzer Zweden 12 ACHTERGRONDEN 15 Zweden in vogelvlucht 15 Klimaat 18 Temperaturen 19 Zonlicht 20 Weerupdates 21 Landschap 23 Geschiedenis: van Viking tot Amerikaan 25 Maatschappij 34 Feest- en vrijedagenkalender 38 Sami (Sámit) 39 Religie 39 Sport 40 Media 40 Taal 41 Andere talen in Zweden 41 Zweeds 41 Zweeds alfabet 43 Zweeds voor onderweg 43 Lijst van handige woorden 44 Keuken 48 Kunsten 50 Design 50 Mode 51 Schilderijen 52 Sculpturen 52 Muziek 52 Film 55 Boeken 56 Natuur en milieu 59 Duurzame energie 59 Consumptiemaatschappij en recycling 60 Leven en reizen in de natuur 60 Dieren 61 Flora 64 Politiek 65 Tweede Wereldoorlog 65 Koude oorlog 66 Olof Palme 66 Na de val van de muur 67 Binnenlandse politiek 67 Kijk- en leestips 68 PRAKTISCHE INFORMATIE 69 Van A tot Z 69 Alarm 69 Accommodatie 69 Afstanden (kilometers vs Zweedse mijl) 69 Alcohol 70 Ambassades 70 Apotheken 70 Autohuur 70 Brandstof (auto / motor) 70 Busvervoer 71 Dieren 71 Douane 71 Drinkwater 71 Drugs 71 Elektriciteit 71 Eten en drinken 71 Feestdagen 72 Fietsen / mountainbiken 72 Geld 72 Gevaren 73 Internet 74 Invoer van producten 74

2 6 ZWEDEN Kaarten (papier / online) en routeplanners 74 Kano / kajak 75 Luchtvaartmaatschappijen 76 Medische hulp 76 Openbaar vervoer 76 Overnachten 76 Politie 76 Post 78 Reisdocumenten 78 Roken 78 Routeplanners 78 Supermarkten en winkels 78 Telefonie 78 Taal 80 Tijdzone 80 Treinvervoer 80 Veerboten 80 Verkeer 81 Vissen 82 Wandeltochten / hiken 82 Weer 84 Wegenwacht 84 BEZIENSWAARDIGHEDEN 85 Stockholm 85 Ontdek stockholm te voet 90 Norrmalm 91 Toertocht 1: Stadswandeling Stockholm-Norrmalm / Skeppsholmen 94 Östermalm 102 Toertocht 2: Stadswandeling Stockholm-Östermalm / Djurgården 102 Stockholm Marathon 103 Skeppsholmen 108 Djurgården 113 Gamla Stan 116 Toertocht 3: Stadswandeling Stockholm-Gamla Stan (plus Södermalm) 117 Alfred Nobel en de Nobelprijzen 121 Södermalm, Långholmen & Globen 126 Kungsholmen 130 Vasastan (Vasastaden) 132 Rond Brunnsviken 134 Rondom Stockholm-Stad 136 Ontdek Stockholm per heteluchtballon 136 Ten zuiden van Stockholm 141 Tyresta Nationalpark 142 Nynäshamn 142 Södertälje 144 Ytterjärna 144 Nyköping 145 Toertocht 9: Tistad Slott & Näs Slott (auto / motor / te voet) 147 Kolmården Djurpark 148 Katrineholm 149 Eskilstuna 150 Strängnäs 151 Mariefred 153 Ten noorden van Stockholm 155 Arlanda Flygplats 156 Sigtuna 158 Birka & Hovgården 160 Enköping 162 Västerås 163 Fagersta 166 Toertocht 10: Strömsholms Kanal (fiets / auto / motor) 167 Sala 168 Roslagen & Vallonbruk 169 Norrtälje 174 Vaxholm 175 Uppsala 177 Centrum West 183 Centrum Oost 187 Wiks Slott 189 Kunst, cultuur en evenementen 189 Natuur(wandelingen) 190 De handelssteden van Östergötland 193 Norrköping 194 Linköping 198

3 INHOUD 7 Söderköping 208 Åtvidaberg 211 Göta Kanal 212 Het oostelijk Göta Kanal 216 Toertocht 4: Zeven keer Göta Kanal (auto / motor) 216 Motala 219 Het westelijk Göta Kanal 221 Rond Vättern 222 De oostoever van Vättern 223 Toertocht 5: In de voetsporen van Arn (auto / motor / fiets) 224 Vadstena 229 Huskvarna 231 Jönköping 232 De westen noordoever van Vättern 236 Tussen Vättern en Vänern 240 Skövde 241 Falköping 242 Skara 244 Lidköping 245 Götene 247 Mariestad 247 De noordwestkust (Zuid-Zweden) 249 Trollhättan 250 Uddevalla 253 Strömstad 254 Toertocht 6: De punt van Bohuslän (auto / motor / fiets) 254 Halden (Noorwegen) 255 Tussen Strömstad en Uddevalla 256 Orust 259 Tjörn 260 Marstrand 261 Göteborg 265 Ontdekken 270 Toertocht 7: Stadswandeling Göteborg (te voet) 272 Centrum 272 Oostindiëvaarder Götheborg 273 Buiten het centrum 280 Rond Göteborg 283 Kunst, cultuur en evenementen 284 De zuidwestkust 286 Varberg 287 Falkenberg 291 Halmstad 292 Laholm & Mjellbystrand 296 Skåne 297 Helsingborg 301 Helsingør (Denemarken) 304 Landskrona 307 Lund 309 Toertocht 8: Stadswandeling Lund 310 Trelleborg 313 Ystad 315 Kristianstad 316 Hässleholm 317 Malmö 318 Ontwikkeling 320 Gamla Stan (oude centrum) 321 Möllevång 326 Kunst, cultuur en evenementen 327 Recreatie en sport 328 København (Kopenhagen) 330 Øresundsbron 334 Prijzen van de Øresundsbron enkele reis 335 Historie 336 Zuidelijke binnenstad 338 Noordelijke binnenstad 340 De Deense koninklijke familie 342 Christianshavn & Holmen 342 Vesterbro 343 Kamperen in Kopenhagen 344 Nørrebro 344 In de Øresund 344 Kunst, cultuur en evenementen 344 Recreatie en sport 347

4 8 ZWEDEN De kust van Småland 351 Västervik 352 Oskarshamn 354 Kalmar 356 Öland 358 Noordelijk Öland 360 Centraal-Öland 361 Zuidelijk Öland 362 Blekinge 363 Kristianopel 364 Karlskrona 365 Ronneby 369 Karlshamn 370 Het zuidelijke binnenland 373 Nybro 373 Växjö 376 IKEA 378 Eksjö 379 Vimmerby 381 Gotland 383 Visby 385 Westkust (Gotlandroute 1) 388 Varen naar Stora Karlsö 389 Roma & de oostkust (Gotlandroute 2) 391 Noord-Gotland & Fårö (Gotlandroute 3) 393 Gävle, Gästrikland en zuidelijk Hälsingland 397 Julbocken 398 Gävle 399 Älvkarleby 411 Söderfors 411 Färnebofjärdens Nationalpark 411 Oslättfors & Smörnäs 412 Sandviken 413 Ockelbo 414 Bollnäs 415 Trönö 417 Sweden Solar System 417 Söderhamn 418 Oostelijk Dalarna 420 Falun 421 Borlänge 424 Ludvika 424 Rond Siljan 426 Leksand 427 Tällberg 429 Rättvik 429 Mora 431 Orsa 433 De zuidoever van Siljan 434 De bergen van Dalarna 435 Älvdalen 436 Särna 438 Idre 440 Grövelsjön 441 Elgå & Femunden (Noorwegen) 442 Sälen 443 Malung 444 Oslo en Zuidwest- Svealand 445 Torsby 446 Hagfors 448 Sunne 448 Oslo (Noorwegen) 450 Årjäng 456 Glaskogen Naturreservat 456 Arvika 458 Karlstad 459 Kristinehamn 462 Filipstad 462 Karlskoga 463 Örebro 464 Norrlands zuidkust 468 Hudiksvall & Delsbo 470 Ljusdal & Järvsö 472 Sundsvall 473 Ånge 476 Härnösand 476 Sollefteå & Näsåker 480 Höga Kusten 481 Högakustenbron 482 Toertocht 11: Skuleskogens

5 INHOUD 9 Nationalpark voor macho s en macha s (te voet) 486 Örnsköldsvik 488 Jämtland 491 Inlandsbanan, romantisch per trein 493 Strömsund 494 Östersund 496 Åre 499 Härjedalen 504 Sveg 505 Funäsdalen 505 Vemdalen, Björnrike & Hede 505 Røros (Noorwegen) 506 Recreatie, sport en natuurwandelingen 506 Västerbotten 507 Umeå 508 Holmön 511 Skellefteå 513 Lycksele 514 Norrbotten 515 Piteå (Piitime / Biton) 518 Luleå (Luulaja / Luleju) 520 Boden (boden / suttes) 525 Haparanda (Haaparanta) & Tornio (Torneå) 527 Geodetische boog van Struve 529 Pajala 531 Lappland in de poolcirkel 533 Noorderlicht (norrsken) 534 Jokkmokk (Dálvaddis) 536 Kvikkjokk 538 Gällivare (Váhtjer) & Malmberget 539 Kiruna (Giron) 541 Kiruna verhuist 542 Abisko Nationalpark 546 Björkliden 547 Jukkasjärvi & Icehotel 548 Karesuando (Karesuvanto) 548 Narvik en de Lofoten (Noorwegen) 550 Narvik 552 Svolvær & Lofoten 555 Lappland onder de poolcirkel 558 Arvidsjaur (Árviesjávrrie) 559 Arjeplog (Aarjepluevie of Árjjepluovve) 561 Sorsele (Suarsa of Suorssá) 562 Storuman 562 Tärnaby (Dearna) & Hemavan 563 Vilhelmina (Vualtjere) 565 Over de auteur 566 Register 567 Inhoudsopgave natuurgebieden natuurinhoud/ Inhoudsopgave kastelen en vestingen kasteelinhoud/ Inhoudsgave Zweedse thema s themainhoud/

6 25 Geschiedenis: van Viking tot Amerikaan Ruige Vikingmannen is waar de moderne geschiedenis mee begint. Mannen met helmen met horentjes die huishielden in Europa, zo is het beeld. Vikingtijd Maar de strijders die met hun vrouwen en kinderen leven bij de zee (Vik is Zweeds voor baai) hebben het bedrijven van de handel en landbouw hoger in het vaandel, dan het in dronken, wilde en genadeloze toestand uitmoorden van buurvolken zoals de hoofdmoot van de overlevering vertelt. Al zijn er zeker Vikingtochten die het leegroven van andere gebieden vooral aan de kust voor een snelle terugtocht als doel hebben. Wat dat betreft zal er in de eeuwen daarna niet veel veranderen. Het hoogtepunt van de Vikingtijd is tussen 750 en 1050 na het begin van de huidige westerse jaartelling. Uit die tijd stamt het Valhalla (spreek Foteviken in zuidwest-skåne is de laatste Viking-nederzetting van Zweden (Foto: Manuel Velasco)

7 69 PRAKTISCHE INFORMATIE VAN A TOT Z Alarm 112 (direct toetsen op je mobiele telefoon, geen netnummer of landnummer invoeren) ANWB-Alarmcentrale (voor Nederlanders): Accommodatie De belangrijkste overnachtingssoorten in het Zweeds: camping = camping vakantieboerderij = bo på lantgård bed & breakfast = rum att hyra huisje(s) / blokhut(ten) = stuga / stugor (jeugd)herberg = vandrarhem (de herbergen in Zweden zijn prima semihotels voor alle leeftijden) hotel = hotell Accommodatie in Zweden kun je grofweg onderverdelen in vier prijsklassen (met tussen haakjes de Wereldwijzeraanduidingen zoals je ze in de hoofdstukken vindt): Tot 45,00 (Budget) 45,00-95,00 (Midprijs) 95,00-140,00 (Topkeuze; in de hoofdstukken Stockholm en København Luxere keuze) Meer dan 140,00 (Topkeuze) Campings Campings kun je prima zoeken via Stugor / Rum att hyra Het best kun je huisjes/hutten of bed & breakfast boeken via de lokale of regionale bureaus voor toerisme, aangezien ze doorgaans door particulieren worden gerund. Zie de afzonderlijke hoofdstukken voor het Turistbyrån in de regio. Je kunt ook zonder te boeken naar een huisje rijden door bordjes langs de weg met stugor te volgen. Vandrarhem Boek van tevoren je herberg, want het kan zeker in de zomer erg druk zijn. De meeste herbergen zijn aangesloten bij een van de volgende organisaties: Svenska Turistföreningen ( klik op de Engelse vlag en je krijgt direct een klikbare kaart voorgeschoteld) of Sveriges Vandrarhem i Förening ( Neem je eigen linnengoed mee of huur het bij de herberg. Hotels Voor hotels zijn er algemene boekingssites (zoals se, en maar daarin zijn niet altijd alle hotels opgenomen. Kijk voor een vollediger selectie op: wijzerzweden.net/overnachten/. Afstanden (kilometers vs Zweedse mijl) De Zweedse bewegwijzering gebruikt gewoon kilometers als afstanden. Echter, in informatiefolders, op websites en in het dagelijks taalgebruik wordt heel vaak mil (mijl) genoemd als afstand. Het gaat dan om een Zweedse mijl die gelijk staat aan 10 km.

8 318 BEZIENSWAARDIGHEDEN Malmö Malmö is de Zweedse toegangspoort van/tot Europa en heeft een sterke multicultisfeer. Vooral rond Möllevångstorget. Noem een internationale keuken en je vindt het vast in een van de omliggende straten. Malmö ( inw. in de stad) heeft zich de afgelopen kwart eeuw omgevormd van industriestad naar een cultuurstad, met de Malmö Opera als een traditioneel hoogtepunt. Pas sinds 1998 heeft de derde plaats van Zweden een eigen hogeschool: competitie voor de traditionele universiteitsstad Lund (zie pag. 309) op 15 minuten rijden. Met studenten (en 1300 medewerkers) is de Malmö Högskula ( nu de achtste hogere opleiding van het land. De continue drang van de stad om zich te vernieuwen, is ten koste gegaan van het authentieke karakter van sommige wijken. Toch wist de stad een interessante mix van oud en nieuw te bewaren, met de Turning Torso als moderne visitekaart 190 m uittorenend over de Öresund ook uit Denemarken goed te zien. Västra Hamnen is dé groeikern van de stad, met een mengeling van verschillende architectuurstijlen en zogenoemde duurzame woningen om het milieu minder te belasten. Malmö Citykort Voor 100 kronen (omgerekend 11 à 12 euro) koop je de Malmö Citykort bij Turistbyrån in Centralstationen, bij de McDonald s op Triangeln of op Gustav Adolfs Torg. De kaart is na aankoop een halfjaar geldig en je krijgt er bij 350 winkels en restaurants korting mee op je aankopen. Multicultureel Malmö 27 procent (cijfers januari 2007) van de bevolking van Malmö is niet geboren in Zweden. Tel je er in Zweden geboren inwoners met buitenlandse ouders bij op, dat kom je zelfs tot 36 procent. In Malmö spreken 160 nationaliteiten 100 talen. Inwoners uit voormalig Joegoslavië zijn verreweg de grootste etnische groep, met mannen en vrouwen, onder wie Serviërs en Montenegrijnen op plaats één (8800 inw.) en Bosniërs op plaats vijf (5600 inwoners). Maar de Denen zijn in opmars. Economische vluchtelingen uit het dure Kopenhagen forensen gemakkelijk iedere dag in een halfuur naar de overzijde van de Sont en terug. In 2006 kwamen er ruim 2000 Deense inwoners bij en naar verwachting zal hun aantal nog verder toenemen tot boven de 8000 in De 6000 Polen in de stad zijn ook gevlucht vanwege het geld, maar proberen juist werk te vinden in Zweden. Strubbelingen in het Midden-Oosten hebben hun impact op Malmö, met 7100 Irakezen, 3300 Libanezen en 3000 Iraniërs als derde, zesde en zevende etnische groep. Het aantal Nederlanders en Belgen komt in de top 20 niet voor.

9 MALMÖ 319 Ö r e s u n d H a v e n Terminalgatan Östra Varvsgatan ~ 6 Kallbadhuset Â Ribersborgstrand Ribersborg Solbacken Västra hamnområdet 4 Limhamnsvägen Regementsgatan John Ericssons väg St. Varvsgatan Sundspromenaden Malmömässan St. Varvs- Mariedalsvägen Slottsstaden Fågelbacken Korsörvägen Innerstaden gatan Citadellsvägen 1 Kungsparken h Fågelbacksgatan h h ~ Bassängkajen ~ h Regementsgatan h 2 Pildammsparken John Ericssons väg 7 N. Vallgatan Slottsgatan Hullkajen Davidshall Centraal station 6 Ë J Gamla Stan ferry St. Nygatan Grimsbygatan Jorgen Kocksgatan 5 3 Carlsgatan N. Vallgatan Drottninggatan Folketspark Möllevången Innerstaden Rådmansgatan Früsgatan Rörsjöstaden Amiralsgatan Exercisgatan Borgmästaregården Pildammsstaden 8 Nobelvägen Sofielund 1. Malmöhus 2. Malmö Opera och Musikteater 3. Stadshus 4. Turning Torso 5. Konserthuset 6. Sankt Johannes Kyrka 7. Malmö Stadion 8. Mollevångstorget J Treinstation Nobelvägen N m MALMÖ, OVERZICHT

10 BEZIENSWAARDIGHE D E N 320 ONTWIKKELING Malmö wordt voor het eerst in documenten uit 1170 genoemd, maar is dan nog een dorpje. Het behoort lange tijd tot het Deense rijk en de roerige relatie met de Zweden maakt van Malmö een vestingstad. De Zweedse koning Magnus Eriksson neemt Malmö in 1332 in, maar dertig jaar later is het de Deense koning Valdemar Atterdag die Malmö inneemt. De Zweden doen er drie eeuwen over om de Denen van halverwege ZuidZweden uit het land te krijgen (1658). Rond 1775 concentreert Malmö zich op de verhandeling van textiel, leer, tabak en suiker en groeit uit tot een vooraanstaande economische regio. In de 19e eeuw is het eerst binnenlands transport van graan dat de boventoon voert, maar export wordt steeds belangrijker nadat binnen Zweden de aanleg van spoorrails en betere wegen haventransportfuncties overnemen. Als in 1840 de scheepsbouwer Kockums Mekaniska Verkstad zijn poorten opent, zal die tot bijna de millenniumwissel de grootste economische motor van de stad zijn. Mede door de aantrekkingskracht van deze werkgever groeit Malmö tot de derde stad van Zweden in aantal inwoners. In 1973 en 1974 slaat de oliecrisis toe en krijgt Malmö s industrie een eerste klap. Meer tegenslagen en de toenemende globalisatie van de wereldeconomie begin jaren negentig zorgen voor een vlucht van werkloosheid naar verloren banen in vijf jaar als veel bedrijven hun deuren sluiten. Het is dan dat de metamorfose naar cultuurstad langzaam begint en de Öresundsbron (zie pag. 297) wordt gepland. Gamla Stan ten westen van Storatorget (Foto: Adrian Beesley) WW Zweden 03B.indd :31:56