PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. PÖ/ZO&/)OZ8 16 DEC Dat. ontv.: Routing

Transcriptie

1 Provinciale Staten van Overijssel PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. PÖ/ZO&/)OZ8 Dat. 16 DEC 2013 ontv.: Luttenbergstraat 2 Postbus GB Zwolle Telefoon Fax overijssel.nl DOStbus@overijssel.nl Inlichtingen bij Tiw. I. van Balen :elefoon :.v.balen@overijssel Routing CvK BAN NL45RABO Onderwerp: Evaluatie starters- en ondernemersondersteuning Datum Kenmerk 2013/ Pagina 1 Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie [ ] anders, en wel: Bijlagen I. Rapport 'Evaluatie IkStartSmart Overijssel en MKB na de crisis. De stevige pijlers onder het starters- en ondernemersbeleid van Overijssel', (te raadplegen via en ligt ter inzage bij de receptie van het Provinciehuis) Inleiding In 2010 en 2011 heeft de provincie geïnvesteerd in de programma's 'IkStartSmart' (ISS) en 'MKB na de crisis'. De provincie financiert de programma's voor bedragen van respectievelijke ,-- en ,--. Beide programma's zijn, zoals toegezegd in onze brief aan uw Staten (PS/2013/11) en vastgelegd in het uitvoeringsprogramma Human Capital (PS/2012/952), in 2013 geëvalueerd. Voorliggende brief bevat een samenvatting van de belangrijkste uitkomsten en informeert u over de samenwerking tussen het Regionale Organisatie Zelfstandigen (ROZ) en de Kamer van Koophandel (KvK) met betrekking tot de programma's. De evaluatie geeft onder andere inzicht in de levensvatbaarheid van starters en ondernemers die hebben deelgenomen aan één van de ondersteuningsprogramma's. De uitkomsten van de evaluatie gebruiken wij als input om te komen tot een nog stevigere structuur voor starters- en ondernemersondersteuning in Overijssel. Evaluatie De evaluatie bestaat uit twee delen: 1. Evaluatie IkStartSmart Overijssel 2. Evaluatie MKB na de crisis Bijlagen 1 Datum verzending 12. DEC 2013 provincie

2 Evaluatie starters- en ondernemersondersteuning 1. Resultaten evaluatie IkStartSmart IkStartSmart IkStartSmart ondersteunt startende ondernemers met een individueel begeleidingstraject, waarna een ondernemerstest een maatwerktraject wordt geboden met coaching, netwerkbijeenkomsten en trainingen van diverse vaardigheden. Het programma loopt eind juni 2014 af. Bij aanvang van IkStartSmart Overijssel in 2010 zijn de volgende doelen vastgesteld: Tot en met juni 2014 dienen 875 starters begeleid te zijn. Anno november 2013 staat de teller op 784. De Kamer van Koophandel verwacht het afgesproken aantal per juni 2014 te halen. Datum Kenmerk 2013/ Pagina 2 Uitvalpercentage van ISS-starters terug brengen van 50% naar 30%. Het uitvalpercentage wordt gemeten als de overlevingsquote na 5 jaar. Het huidige IkStartSmart programma Overijssel is gestart eind Pas eind 2015 zal dus bekend zijn hoe hoog de overlevingsquote is van het huidige cohort ISS-starters. Uit onderzoek op de voorloper van IkStartSmart, IkStartSmart Salland ( ), blijkt dat de slaagkans na 5 jaar op ruim 85% ligt. Er kan, gezien de economische crisis, niet met zekerheid gesteld worden dat deze resultaten ook op zullen gaan voor de huidige cohort. Inspanningsverplichting om met gemeenten afspraken te maken over additionele financiering voor 125 i/cstartsmart-trajecten. Van de 125 plaatsen zijn er in de vijf deelnemende gemeenten (Deventer, Olst-Wijhe, Steenwijkerland, Tubbergen en Zwolle) slechts 33 gerealiseerd. Dit lijkt vooral te maken te hebben met het ontbreken van een prikkel voor de gemeenten. IkStartSmart is effectief De evaluatie laat zien dat IkStartSmart effectief is. Uit de monitoring van ITS blijkt dat het project zorgt voor verbeteringen in ondernemerscompetenties en -vaardigheden op 13 van de 14 variabelen. Dat vinden startende deelnemers aan het programma ook: 89% zegt dat zij dankzij het programma vooruitgang hebben geboekt. Zij geven IkStartSmart een waardering van 7,8 en 95% zegt het programma aan andere startende deelnemers te zullen aanraden. 88% vindt dat het programma goed aansluit bij hun behoefte. Op programmaniveau zorgt IkStartSmart er voor dat bij de deelnemende bedrijven: er een werkgelegenheidsgroei is bij 16% van de bedrijven; een omzetgroei wordt gerealiseerd bij 31%; gemiddeld met 60% de winst stijgt bij 24% van de startende bedrijven. Gemiddelde stijging 53%. bij 3% de financieringssituatie verbetert; «bij 9% de jaarlijkse investeringen zijn toegenomen. Van de deelnemers geeft 34% aan dat het programma invloed had op hoe investeringen in het bedrijf werden ingezet. Meer dan helft van de deelnemers is van mening dat door deelname aan het programma voorkomen wordt dat bedrijfsprestaties dalen en 36% geeft aan dat faillissementen worden voorkomen. provincie verïïsspl V X*H IIB ajaj\a> 1

3 Evaluatie starters- en ondememersondersteuning Deelnemers aan het programma zijn vooral hogeropgeleiden van 45 jaar en ouder. De persoonlijke situatie was voor de start vaak die van werknemer of uitkeringsgerechtigde. De meest vertegenwoordigde sectoren zijn zakelijke en persoonlijke dienstverlening. Effecten slaan provinciebreed neer De effecten van het IkStartSmart programma manifesteren zich in de hele provincie. Er zijn grote verschillen tussen gemeenten; dit hangt deels samen met de grootte van de gemeente. Gemeenten die deelnemen aan het programma hebben gemiddeld 62 deelnemers in de gemeente, niet-deelnemende gemeenten circa 21. Deelnemende gemeenten profiteren dus duidelijk meer van de effecten dan niet-deelnemende gemeenten. Onder de deelnemende gemeenten leveren Zwolle (158), Deventer (112), Olst-Wijhe (18), Steenwijkerland (18) en Tubbergen (6) deelnemers aan het project. Onder de niet-deelnemende gemeenten leveren Enschede (100), Hengelo (63) en Almelo (27) de meeste deelnemers aan het project. Datum Kenmerk 2013/ Pagina 3 Deelnemende gemeenten zijn over het algemeen positief over het programma. Zij zien IkStartSmart vooral als een aanvulling op de lokale startersinitiatieven (die vooral relatief eenvoudige vragen beantwoorden): een intensief en specifiek op starters gericht programma. Verbetering effectiviteit door samenwerking De effectiviteit van het programma kan nog verder worden bevorderd door de aandacht voor communicatie en feedback sterk te intensiveren. Opvallend is dat alle gemeenten vragen om meer informatie, feedback en meer contact vanuit de projectorganisatie. Niet-deelnemende gemeenten willen vooral de effecten weten op de deelnemers uit de eigen gemeente. Ook geven zij aan, dat als de evaluatie van IkStartSmart gunstige effecten laat zien, het besluit tot deelname heroverwogen kan worden. Tevens wordt aanbevolen om op langere termijn Overijsselse onderwijsinstellingen en banken te betrekken bij het IkStartSmart programma. Ondernemerschap is steeds vaker een onderwerp in onderwijsprogramma's. Voor banken geldt dat zij met IkStartSmart hun risico's bij het verstrekken van krediet kunnen verkleinen; startende ondernemers die begeleiding krijgen gaan immers minder snel failliet. Verbetering van efficiëntie door co-financiering gemeenten Het IkStartSmart project is efficiënt georganiseerd, maar er zijn verbeterpunten. Aanbevelingen zijn om het trainingsbudget te verlagen en de eigen bijdrage van deelnemers te verhogen. Aangezien de effecten neerslaan in de gemeenten, is het aannemelijk dat voor een mogelijk vervolgtraject, gemeenten co-financieren. De financiële betrokkenheid van gemeenten kan ook leiden tot meer inhoudelijke betrokkenheid. Er is ook winst te boeken door meer met e-coaching te werken en door gemeenten en oud-deelnemers te vragen ISS-netwerken op te zetten, vgl. de ISS beurs in Deventer (regio Stedendriehoek). provincie verijssel

4 Evaluatie starters- en ondernemersondersteuning 2. Resultaten evaluatie % MKB na de crisis' Het programma MKB na de crisis van de Regionale Organisatie Zelfstandigen (ROZ) Twente heeft tot doel om ondernemers te helpen de gevolgen van de economische crisis het hoofd te bieden. Bedrijven melden zichzelf aan of zijn benaderd door ROZ. Dan volgt gericht op situatie, advisering op een of meerdere van de volgende onderdelen: innovatie, investering, marketing, doorlichting van het bedrijf, begeleiding bij transformatie en innovatie, coaching, financieringsbemiddeling, subsidieadvisering en -bemiddeling en/of HRM. Het gaat vaak om intensieve crisisinterventies, dus op korte termijn moet maatwerk geleverd worden. Bij de start van n MKB na de crisis" zijn de volgende doelstellingen met het ROZ bepaald: 20 bedrijven, die anders zouden worden beëindigd, met goede perspectieven te laten voortbestaan; 50 tot 100 arbeidsplaatsen te redden. Datum Kenmerk 2013/ Pagina 4 In de brief over starters- en ondernemersondersteuning van 8 januari 2013 aan uw Staten PS/2013/11 is al gerapporteerd dat'mkb na de crisis' 21 bedrijven heeft geholpen bij hun voortbestaan en dat daarmee 83 arbeidsplaatsen zijn gered. Daarmee heeft het programma aan de eerste twee doelstellingen voldaan. uitbreiding van de werkgelegenheid in het MKB met 150 tot 300 arbeidsplaatsen; een indirecte bijdrage leveren aan de werkgelegenheid bij toeleveranciers en facilitaire dienstverleners. Voor wat betreft groei van de werkgelegenheid is er geen enkele respondent die groei van werkgelegenheid heeft gemeld. Ook is er geen inzicht ontstaan over de indirecte werkgelegenheidseffecten. Dit is grotendeels te verklaren doordat dit soort resultaten pas op langere termijn zichtbaar wordt. Respons internet enquête Alle 209 deelnemers aan het programma MKB na de crisis zijn diverse malen benaderd voor een internetenquête. Slechts 32 deelnemers hebben uiteindelijk de vragenlijst beantwoord, wat een netto respons betekent van circa 15%. Omdat het hier gaat om een groep bedrijven die intensief contact gehad heeft met de ROZ-groep is dit als een mager resultaat te kenschetsen. Veel respondenten hebben aangegeven niet te weten dat zij in het programma 'MKB na de crisis' zijn opgenomen. Dit kan worden beschouwd als een sterk gebrek aan communicatie. Ondernemers beseffen niet dat deze dienstverlening wordt ingezet met een bepaald doel, namelijk behoud van bedrijven en arbeidsplaatsen en dat de Provincie middelen beschikbaar stelt om bedrijven in Twente in de crisis te ondersteunen. De consequentie van de lage respons is dat er slechts indicatieve uitspraken gedaan kunnen worden en geen uitspraken die representatief zijn voor de gehele deelnemersgroep. MKB na de crisis matig effectief Meer dan twee derde van de respondenten geven aan dat deelname geen effect heeft gehad op de omzet, de winst en de financieringsmogelijkheden van hun bedrijf. Een kwart van de respondenten geeft aan dat deelname heeft voorkomen dat bedrijfsprestaties daalden. 71% geeft aan dat door deelname een of meerdere werknemers zijn behouden. Ondanks de matige effectiviteit wordt het programma gewaardeerd met een 7,4 gewaardeerd. Coaching en doorlichting van het bedrijf vallen wat betreft effectiviteit in positieve zin op. provincie ssel

5 Evaluatie starters- en ondernemersondersteuning Effectiviteit vergroten Het MKB na de crisis programma kan zeker effectiever worden door de informatievoorziening te verbeteren en de doelstellingen scherper te monitoren. In plaats van zelf financieringsbemiddeling aan te bieden, zou het beter zijn als ROZ gaat samenwerken met een partij die meer expertise heeft op gebied van financieringsbemiddeling. Daarbij wordt Qredits genoemd die voor kleinere bedrijven, bedragen financiert tot Verder wordt aanbevolen om meer aandacht te hebben voor de kerntaken en doelstellingen van het programma. MKB na de crisis kan efficiënter Het programma is efficiënter te maken door binnen bestaande netwerken de aandacht voor MKB na de crisis te vergroten en de samenwerking met bedrijven op te zoeken. Verwachting is dat dan de juiste bedrijven vanzelf binnenkomen en er minder telefonische acquisitie nodig is. Met name het sterke gebrek aan communicatie over het programma MKB na de crisis' wordt als een mager resultaat geschetst. Datum Kenmerk 2013/ Pagina 5 Reactie ROZ Groep In haar reactie wijst de ROZ Groep er op dat het evaluatierapport onterecht de suggestie wekt dat ISS en MKB na de crisis met elkaar te vergelijken zijn; het gaat om onvergelijkbare projecten. De ROZ Groep wijst er ook op dat het project niet bedoeld is om uitsluitend bedrijven te ondersteunen die door de voortdurende crisis met ondergang worden bedreigd: "het project staat open voor alle bedrijven. Juist ook voordat men met ondergang wordt bedreigd". Daarom gaat het in maar 50% van de gevallen om intensieve crisisinterventies. De ROZ Groep erkent dat er niet uitgebreid gecommuniceerd is over het project of de provincie maar plaatst vraagtekens bij de koppeling tussen het gebrek aan monitoring en communicatie en de effectiviteit van het project. Tot slot wijst de ROZ Groep erop dat de effectiviteit van het project maar deels beoordeeld kan worden omdat de looptijd te kort is. Het gaat in het project (deels) om effecten die pas op de langere termijn zichtbaar worden. Vervolg startersondersteuning ïn Overijssel IkStartSmart' en y MKB na de crisis' worden beide positief gewaardeerd door de deelnemers. De doelstellingen zoals bepaald bij aanvang van het programma zijn grotendeels gerealiseerd. Hoewel beide programma's een goede waardering krijgen van de deelnemers, kunnen resultaten worden verbeterd met de aanbevelingen die worden gedaan. Niet alleen in Overijssel maar ook in Gelderland, heeft het programma IkStartSmart goede resultaten geboekt. Het Gelderse i/cstertsmart-programma wordt zelfs opgenomen in het in het OESO jaarboek als een van de Europese 'best practices' Onzes inziens een terechte erkenning van een programma dat in Overijssel ook al uiterst succesvol is gebleken. In Overijssel loopt het programma tot en met juni De uitkomsten van de evaluatie hebben inzicht gegeven hoe de startersondersteuning in Overijssel verder verbeterd kan worden. Wij zijn voornemens u in het eerste kwartaal van 2014 nader te informeren over de startersondersteuning in Overijssel voor de periode Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter, secretaris, provincie "\Vj verijssel

6 Evaluatie IkStartSmart Overijssel en MKB na de crisis De stevige pijlers onder het starters- en ondernemersbeleid van Overijssel?

7 Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Provincie Overijssel Zoetermeer, 13 november 2013 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

8 Inhoudsopgave 1 Samenvatting 5 2 IkStartSmart Overijssel Het project ISS Effectiviteit van IkStartSmart Overijssel Efficiency van IkStartSmart 22 3 MKB na de crisis Het project MKB na de crisis Effectiviteit van MKB na de crisis Efficiency van MKB na de crisis 32 4 Aanbevelingen Aanbevelingen IkStartSmart Aanbevelingen MKB na de crisis 34 Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording 35 3

9

10 1 Samenvatting De provincie Overijssel stelt zich ten doel een stevige structuur voor starters - en ondernemersondersteuning te realiseren. Sinds 2010 wordt daarom geïnvesteerd in het startersondersteuningsprogramma IkStartSmart (ISS). In 2011 wordt daar MKB na de Crisis aan toegevoegd: een actie om in te spelen op de economische situatie waarin MKB-bedrijven verkeren door de aanhoudende crisis. Panteia heeft beide projecten geëvalueerd waarbij de focus ligt op effectiviteit en efficiency. In deze samenvatting vindt u kort de belangrijkste resultaten. IkStartSmart : effectief en efficiënt IkStartSmart is effectief. Uit de monitoring van ITS blijkt dat het project zorgt voor verbeteringen in ondernemerscompetenties en vaardigheden op 13 van de 14 variabelen. Dat vinden startende deelnemers aan het programma ook: 89% zegt dat zij dankzij het programma voortuitgang hebben geboekt. Zij geven IkStartSmart een waardering van 7,8 en 95% geeft aan dat zij het programma aan andere startende deelnemers zullen aanraden. Op programmaniveau zorgt IkStartSmart er voor dat bij de deelnemende bedrijven: er een netto werkgelegenheidsgroei van 16%; een omzetgroei wordt gerealiseerd bij 31%: de winst stijgt bij 24% van de startende bedrijven; in 57% van de gevallen innovaties worden doorgevoerd; bij 3% de financieringssituatie verbetert. Meer dan helft van de deelnemers is van mening dat door deelname aan het programma voorkomen wordt dat bedrijfsprestaties dalen en 36% geeft aan dat faillissementen worden voorkomen. ISS kan echter nog winnen aan effectiviteit als zoveel mogelijk gemeenten in Overijssel aan het programma gaan deelnemen, onderwijsinstellingen en de banksector meer betrokken raken. Communicatie en feedback over de bereikte resultaten zal daarvoor dan wel sterk geïntensiveerd moeten worden. IkStartSmart is ook efficiënt, maar er is ruimte voor verbetering. Het verlagen van het beschikbare trainingsbudget en verhogen van de eigen bijdragen kan op 1000 deelnemers een besparing opleveren van ruim Daarnaast kunnen ook gemeenten financieel gaan bijdragen door het inkopen van deelnemersplaatsen; daardoor wordt de financiële last voor de provincie lager. Dat is ook logisch: de effecten die het programma genereerd slaan juist in gemeenten neer. MKB na de crisis MKB na de crisis bereikt de gestelde doelen deels en is matig effectief. De effecten liggen vooral op het terrein van behoud van bedrijven en werkgelegenheid Minder op groei en externe effecten. De deelnemers honoreren het project wel met een ruime voldoende: een 7,4. Het merendeel van de respondenten aan het programma MKB na de Crisis ervaart vrijwel geen effect op de onderzochte aspecten: werkgelegenheid, omzet, winst, doorvoeren van innovaties en verbetering van de financieringsmogelijkheden. De effecten zijn het grootst op de aspecten innovatie (28%), werkgelegenheid (22%) en financieringsmogelijkheden (21%). Het gaat overigens om kleine aantallen respondenten. Dit aantal ligt zo laag door een sterk gebrek aan communicatie naar deelnemers toe over het project zelf en beoogde effecten. Daar liggen dan ook de belangrijkste aanbevelingen voor verbetering. Ook kan het aanbrengen van meer focus in het aanbod zorgen voor meer efficiency. 5

11

12 2 IkStartSmart Overijssel 2.1 Het project ISS Beleidsachtergrond De provincie Overijssel stelt zich ten doel een stevige structuur voor starters - en ondernemersondersteuning te realiseren. Sinds 2010 wordt daarom geïnvesteerd in het startersondersteuningsprogramma IkStartSmart (ISS). Dit programma bouwt voort op een succesvolle pilot in Salland, die in eerdere jaren heeft plaatsgevonden; daarbij waren de gemeenten Deventer, Olst-Wijhe en Raalte betrokken. Voordat de provincie besloot in het project te investeren is er een vergelijkend onderzoek gedaan naar de effecten van drie startersprojecten, die in de provincie actief waren. Op basis van deze ex ante evaluatie is besloten te investeren in IkStartSmart. Dit is een bijzondere handelwijze die als best practice gekenschetst kan worden: van te voren evalueren of en hoe een project effectief kan zijn, komt niet veel voor in Nederland. IkStartSmart richt zich op kansrijke (pre)starters die korter dan drie jaar actief zijn met hun bedrijf binnen de provinciegrenzen van Overijssel. Kansrijke starters wordt een individueel begeleidingstraject aangeboden waarin coaching, trainingen en netwerkbijeenkomsten worden aangeboden. Het individuele traject wordt per starter samengesteld, op basis van een ondernemerstest. Voorafgaand aan de test vindt een intakegesprek plaats, gericht op het beoordelen of de starter serieus is en voldoende tijd wil vrijmaken om het programma te volgen. Doelen en middelen Het startschot voor ISS klinkt op de Startersdag van de Kamer van Koophandel Oost- Nederland in november Het project heeft een looptijd van drie en een half jaar (tot juli2014) en een budget van 2,5 miljoen. Daarvoor moet de volgende output worden geleverd: begeleiden van 875 startende ondernemers zorgdragen dat het uitvalpercentage onder deelnemers daalt van 50% naar 30% Naast deze doelstellingen is een inspanningsverplichting aangegaan om bij Overijsselse gemeenten aanvullende middelen te vinden om nog 125 starters te begeleiden. Zo kunnen in totaal starters ( ) worden ondersteund in de projectperiode. Projectorganisatie IkStartSmart wordt uitgevoerd door de Kamer van Koophandel Oost-Nederland waarbij wordt samengewerkt met gemeenten, onderwijsinstellingen, de regionale Bureaus Zelfstandigen en stichting Qredits (microfinanciering). Het project heeft een projectleider en zeven medewerkers die de intake van de starters verzorgen: 3 in Zwolle, 2 in Enschede en 2 in Apeldoorn. Het ISS projectteam komt 4x per jaar bijeen voor overleg. Er is buiten het projectteam veel samenwerking met de leveranciers van ondernemerschapstesten en ICT-leveranciers. Samenwerking met Overijsselse onderwijsinstellingen is er wel, maar uitsluitend op MBO niveau met Deltion. Hogere onderwijsinstellingen hebben geen voor ISS geschikt aanbod; wel wordt samengewerkt met de HAN uit Gelderland. 7

13 De projectorganisatie is in vergelijking met die in de provincie Gelderland (waar het programma IkStartSmart ook draait) duidelijk kleiner en minder gelaagd: er zijn geen coördinatoren. Dat levert het voordeel op van korte lijnen en relatief lage kosten, maar heeft als nadeel dat de kwetsbaarheid groter is. Het project hangt feitelijk op één man. In relatie tot het aantal te begeleiden starters is de organisatie als slank en efficiënt te kenschetsen. Hoe werkt IkStartSmart? Het traject bestaat uit 9 stappen, te beginnen met een intake. Doel van de intake is om serieuze starters te selecteren die in de juiste fase van de opzet van de onderneming zijn. Vervolgens doet de startende ondernemer een online ondernemerstest die inzicht geeft in de sterke en zwakke punten van de deelnemer. De uitkomst van de test wordt besproken in een diagnosegesprek, waarna een persoonlijk plan van aanpak voor de deelnemer wordt opgesteld. Daarna volgt de coaching. De deelnemers kiezen zelf hun coach aan de hand van hun profielen. De coaches passen de resultaten van de ondernemerstest toe gedurende het coaching traject dat bestaat uit een (variabel) aantal één-op-één gesprekken met de deelnemer. Doel is om de persoonlijke ontwikkeling en effectiviteit te verhogen. De volgende stap is de adviesstap waarmee de kennis over een specifiek onderwerp en de adviesstructuur bij de deelnemers wordt vergroot. Middelen zijn hier het zogenoemde accountantsspreekuur (i.s.m. NVA), het belastingspreekuur (i.s.m. Belastingdienst) en een gesprek met bedrijfsadviseur of vakspecialist. In de adviesstap is verder de Adviespool een belangrijk onderdeel, dit biedt de mogelijkheid tot het stellen van specifieke vragen aan specialisten met verschillende kennisgebieden. Daarnaast is er de trainingstap waarin kennis en vaardigheden op het gebied van het vakgebied en ondernemerschap worden ontwikkeld, een onderbouwd ondernemingsplan wordt opgesteld en aan netwerkvorming wordt gedaan. De instrumenten zijn hier seminars, workshops en trainingen, afgestemd op de levensfase van het deelnemende bedrijf en verdeeld in drie trajecten: Ondernemen, Grip op je onderneming en Grip op groei. Deze stap wordt uitgevoerd in samenwerking met ISS en regionale opleidingscentra/trainingsbureaus. Daarna komt de financiering aan de orde, de stap waarin het verkrijgen van een microkrediet en de uitvoering van het financieel plan van de deelnemer centraal staan. Het traject wordt afgesloten met een 2 e ondernemerstest en eindgesprek. Het totale traject neemt ongeveer 9 maanden in beslag. Monitoring De Radbout Universiteit van Nijmegen, en wel het onderdeel ITS, is ingeschakeld voor het onafhankelijk monitoren van de effecten van ISS op de deelnemers. Na het afnemen van de ondernemerschapstest (e-scan) bij aanvang van deelname aan het programma wordt een individueel programma voor de starter opgesteld. Na afloop van dit programma krijgt de deelnemer nogmaals de vragenlijst voorgelegd en worden verschillen in competenties en vaardigheden tussen 1 e en 2 e meting vergeleken. Zo ontstaat een beeld van de vorderingen die de individuele starter maakt, maar ook over de vorderingen van de totale groep deelnemers ontstaat met deze data een beeld. 8

14 Hoe komen de deelnemers in contact met ISS? De Kamer van koophandel en collega-ondernemers zijn de belangrijkste bronnen waardoor staters ISS op het spoor komen. tabel 2.1 Hoe bekend geraakt met IkStartSmart Overijssel (meerdere antwoorden mogelijk) Via Percentage Via Percentage Een (netwerk)bijeenkomst 15% Mijn bank 0% De Kamer van Koophandel 54% Collega-ondernemers 17% De Belastingdienst 1% Persoonlijke kennis 14% De krant / huis-aan-huis bladen 5% UWV 2% Bron: Panteia, 2013 Naast deze 8 kanalen noemt 6% nog een ander kanaal. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de IkStartSmart coach, internet/social media, een cursus of via een (hoge)school. Achtergrond kenmerken van de deelnemers Aan de hand van de internetenquête onder de deelnemers is een profiel te schetsen (zie onderstaand overzicht). Het beeld sluit aan bij de voortgangsrapportage IkStartSmart van de Kamer van Koophandel Oost-Nederland. De deelnemers zijn vooral hogeropgeleiden. Qua leeftijd valt het merendeel in de categorie van 45 jaar en ouder. De persoonlijke situatie was voor de start vaak die van werknemer of uitkeringsgerechtigde. Veel deelnemers zijn gestart met het eigen bedrijf om een eigen idee uit te werken (40%) of om de vrijheid om eigen tijd en activiteiten in te vullen (36%). De zakelijke en persoonlijke dienstverlening zijn de sectoren waarin de meeste deelnemers actief zijn. 9

15 tabel 2.2 Achtergrondkenmerken deelnemers IkStartSmart Overijssel o.b.v. internetenquête Kenmerk Percentage Kenmerk Percentage Leeftijd Persoonlijke situatie t/m 35 jaar 20% Scholier / student 3% 36 t/m 45 jaar 38% Werknemer 63% Ouder dan 45 jaar 42% Ondernemer / eigenaar ander bedrijf 5% Opleidingsniveau Uitkeringsgerechtigd 22% vmbo / mavo 2% Anders 7% havo 3% Motivatie vwo / gymnasium 1% Eigen idee uitwerken 40% lbo / lts 0% Vrijheid (eigen tijd en activiteiten invullen) 36% mbo / mts / meao 16% Hoger inkomen behalen 2% Hbo / hts / heao 58% Anders 22% Post hbo 2% Sector Universitair 17% Agrarische sector 0% Anders 1% Industrie 1% Bestede tijd Bouw 5% Tot 20 uur 20% Detailhandel / groothandel 5% 20 t/m 40 uur 38% Horeca 1% 40 t/m 60 uur 26% Vervoer, opslag en communicatie 1% Meer dan 60 uur 6% Financiële dienstverlening 4% Weet niet 10% Zakelijke dienstverlening 32% Persoonlijke dienstverlening 21% Zorg en welzijn 11% Cultuur, sport, recreatie en toerisme 3% Onderwijs 2% Anders / weet niet 3% Bron: Panteia, Effectiviteit van IkStartSmart Overijssel Bereiken van gestelde doelen Bij aanvang van IkStartSmart Overijssel zijn doelen vastgesteld. Gedurende de drie en een half jaar dat het project loopt dienen 875 starters begeleid te zijn. Op dit moment staat de teller op 736; 48 kandidaat-deelnemers doen de ondernemerstest. Ervan uitgaande dat deze toegevoegd kunnen worden als deelnemer is de stand aan het eind van de projectperiode in ieder geval 784. Om de 875 te halen dient er de laatste 9 maanden een spurt te worden gemaakt. De tweede doelstelling is het uitvalpercentage van ISS-starters terug te brengen van 50% naar 30%. Dit uitvalpercentage wordt gemeten als de overlevingsquote na 5 jaar. Het huidige IkStartSmartprogramma Overijssel is gestart eind

16 Pas eind 2015 zal dus pas bekend kunnen zijn hoe hoog de overlevingsquote is van het huidige cohort ISS starters. Het meten van de overlevingsquote is overigens geen onderdeel van het contract dat ISS heeft afgesloten met ITS 1. Uit het onderzoek dat is uitgevoerd op de voorloper van IkStartSmart, IkStartSmart Salland ( ) 2, blijkt dat de slaagkans na 5 jaar op ruim 85% ligt. Het programma heeft al laten zien dat de gestelde doelstelling destijds ruimschoots is gehaald: minder dan 15% valt uit in de eerste 5 jaar. Of deze mooie resultaten ook opgaan voor de huidige cohort moet zoals gezegd nog blijken en kan zeker niet voetstoots worden aangenomen. Ten gevolge van de economische crisis is het voor veel starters lastiger het bedrijf van de grond te tillen dan in de hoogconjunctuur van 2007 en Uit recent onderzoek van het ING Economisch bureau 3 blijkt dat in 2012 maar liefst 30% van de starters is gestopt binnen een jaar. Ten aanzien van de betrokkenheid van gemeenten is een inspanningsverplichting aangegaan voor 125 plaatsen. Hiervoor zou additionele financiering van gemeenten worden aangetrokken. Van de 125 plaatsen zijn er in de vijf deelnemende gemeenten (Deventer, Olst-Wijhe, Steenwijkerland, Tubbergen en Zwolle) slechts 33 gerealiseerd. Het additionele budget wat hiermee gepaard gaat bedraagt ; gemiddeld per deelnemer. Prikkels voor deelname door gemeenten Het feit dat relatief weinig gemeenten meedoen aan IkStartSmart heeft naar de mening van Panteia te maken met het ontbreken van een prikkel voor de gemeenten. Of zij nu wel of niet ISS-plaatsen inkopen: starters kunnen altijd deelnemen aan IkStartSmart, of hun gemeente nu plaatsen inkoopt of niet. Zolang starters maar wonen of werken in de Provincie Overijssel kan er zonder enige drempel instroom in het programma plaatsvinden. Het opzetten van een co-financieringsconstructie met gemeenten en provincie zou een prikkel kunnen zijn. Als gemeenten verplicht meebetalen voor starters die in hun gemeente starten betalen zij mee aan de effecten die uiteindelijk in hun gebied neerslaan. Dit houdt ook in dat er meer middelen kunnen worden ingezet om nog meer en vooral betere starters in Overijssel te bewerkstelligen. Het voorbeeld in Gelderland, waar deze constructie in praktijk al is uitgetest, laat zien dat een co-financieringsconstructie heel goed kan werken. Er zijn ook argumenten voor: De effecten van het programma slaan niet uitsluitend neer in de Provincie: ze slaan ook heel duidelijk neer in gemeenten; Samen financieren houdt ook in: meer betrokkenheid van gemeenten bij het ISSprogramma en koppeling aan hun eigen voorzieningen. Dit kan de effectiviteit en efficiency van het programma verder verhogen; Een provincie brede inzet van een programma met bewezen effecten en monitoring is effectiever en efficiënter dan versnipperde en kleinschalige lokale trajecten. Effecten: waar slaan zij neer? De effecten van het IkStartSmart programma manifesteren zich in de gehele provincie Overijssel. Daarbij zijn er grote verschillen tussen gemeenten, deels hangt dit ook samen met de grootte van de gemeenten. Aan het programma deelnemende gemeenten hebben gemiddeld ruim 62 deelnemers in de gemeente, niet-deelnemende gemeenten ruim 21. Deelnemende gemeenten profiteren dus duidelijk meer van de effecten dan niet-deelnemende gemeenten. Daarbij is de spreiding van het aantal 1 Radbout Universiteit Nijmegen ITS verzorgt de monitoring van het project IkStartSmart Overijssel 2 Meer en beter ondernemerschap, Evaluatie naar effecten IkStartSmart en IkStartSmart Salland, Erik Lubberding, Rijkuniversiteit Groningen, Januari Kwartaalbericht Starters, Katinka Jongkind, ING Economisch bureau, mei

17 deelnemers per gemeente erg groot.. De top-5 profiterende gemeenten, logischerwijs ook de grotere gemeenten, ziet er als volgt uit: Zwolle Deventer Enschede Hengelo Almelo In onderstaand schema is weergegeven welke aantallen deelnemers zijn gerealiseerd in aan het project deelnemen en niet-deelnemende gemeenten. Deelnemende gemeenten Aantal deelnemers Deventer 112 Olst-Wijhe 18 Steenwijkerland 18 Tubbergen 6 Zwolle 158 Subtotaal deelnemende gemeenten 312 Niet-deelnemende gemeenten Almelo 27 Borne 15 Dalfsen 25 Dinkelland 8 Enschede 100 Haaksbergen 9 Hardenberg 17 Hellendoorn 18 Hengelo 63 Hof van Twente 21 Kampen 17 Losser 4 Oldenzaal 21 Ommen 8 Raalte 19 Rijssen-Holten 21 Staphorst 3 Twenterand 8 Wierden 11 Zwartewaterland 9 Subtotaal niet-deelnemende gemeenten 424 Totaal

18 Effecten op ondernemersvaardigheden bij deelnemers Zoals hierboven al is aangegeven wordt door ITS o.a. de effecten van het volgen van ISS-trajecten op de ondernemersvaardigheden van deelnemende starters gevolgd. In onderstaande figuur is duidelijk te zien dat op vrijwel alle competenties en vaardigheden waarop deelnemende starters worden beoordeeld vooruitgang wordt geboekt. De rode lijn geeft daarbij de 1 e, de zwarte lijn de 2 e meting weer. Alleen op het terrein van zelfstandigheid zijn beide scores aan elkaar gelijk. Tei Ook de deelnemers zelf zijn in het kader van de evaluatie gevraagd of deelname aan het programma invloed heeft gehad op hun ondernemerskwaliteiten. Ruim 89% van de deelnemers is van mening dat hun ondernemerskwaliteiten zijn verbeterd, 6% geeft aan dat het programma naar hun mening geen invloed heeft gehad en 5% zegt het niet te weten. Ongeveer een derde (35%) van de deelnemers heeft tips om het programma op dit punt te verbeteren, zodat deelnemers aan het programma nog beter zouden kunnen ondernemen en presteren. De duur van de begeleiding komt hierbij een aantal keren naar voren; een iets langer traject kan ondernemers helpen bij de vervolgstappen die in de onderneming gezet moeten worden. Hierbij kan gedacht worden aan een langer traject, maar ook aan een vorm van nazorg na afloop van het traject. Daarnaast doen een aantal deelnemers de suggestie om deelnemers vaker aan elkaar te koppelen, waarbij delen van het programma samen kunnen worden gedaan. Ook het verder verbreden van het aanbod van workshops en trainingen, bijvoorbeeld op verschillende (ondernemers)niveaus of specifieker op een branche gericht, wordt een aantal keer naar voren gebracht. Effecten deelnemende gemeenten Aan het ISS-programma hebben 5 gemeenten deelgenomen en een financiële bijdrage geleverd. In totaal gaat het om een bedrag van Het gaat om de gemeenten Deventer, Tubbergen, Zwolle, Olst-Wijhe en Steenwijkerland. Over het algemeen hebben de deelnemende gemeenten een positief oordeel over: de kwaliteit van het programma. Het is een compleet programma dat in staat is maatwerk te leveren en individuele trajecten biedt. Het programma biedt diepgang en is robuust. Het feit dat de effecten worden gemonitord, wordt genoemd als een sterk punt. 13

19 de toegankelijkheid van het programma. Iedereen die serieus bezig is met de start van een bedrijf kan deelnemen. Eén gemeente is zelfs van mening dat het deelnemen juist te makkelijk gaat en dat er daardoor kwalitatief minder goede ondernemers op de markt komen door het programma. Ook staat het programma open voor jong en oud, zzp ers en ondernemers die ambiëren werkgever worden. de effecten van het programma op de deelnemers die worden gerapporteerd. Het programma helpt echt om de deelnemers kwalitatief hoogwaardig te laten starten en dus de slaagkans te verhogen. de kwaliteit en verscheidenheid van coaches. Twee van de vijf deelnemende gemeente melden dit expliciet. de effecten die het volgen van het programma heeft op netwerkvorming en organiserend vermogen van ondernemers. Verder bestaat bij één gemeente de indruk dat het project ook helpt om twijfelende potentiele ondernemers over de streep te trekken: goed voorbeeld doet goed volgen. Ook meldt men hier positieve effecten op de werkgelegenheid. Eén gemeente noemt het punt dat Qredits is geïntegreerd in IkStartSmart een voordeel. Bijna alle deelnemende gemeenten hebben ook een eigen startersfaciliteit. Lokale startersfaciliteiten in ISS-gemeenten Deventer Ondernemershuis, zal doorontwikkeld worden als Ondernemershuis XL. Dit wordt de lokale invulling van een één loket functie voor alle ondernemers in Deventer. Startershuis (vanuit het onderwijs). Tubbergen ZZP-netwerk Zwolle Overleg met onderwijsinstellingen over ondernemerschap, ISS komt hier vaak ter sprake. Olst-Wijhe Uitsluitend ISS Steenwijkerland Spreekuur voor starters Netwerk zelfstandig met elkaar (gericht op ZZP'ers en starters) Starterscyclus van Kennisnetwerk Daarmee wordt vrijwel in alle gevallen samengewerkt met ISS. Daarbij ziet men de lokale startersinitiatieven vooral als een eerste-lijnsvoorziening voor ZZP-ers, kleine bedrijven en startende bedrijven, gericht op het beantwoorden van relatief eenvoudige vraagstellingen en informatievoorziening vanuit de gemeente. IkStartSmart vervult daarnaast een additionele rol: een intensief en specifiek op starters gericht vervolgprogramma. Effecten niet -deelnemende gemeenten : onbekend maakt onbemind Bij de niet-deelnemende gemeenten die zijn geïnterviewd, valt op dat zij weinig tot niets weten van het IkStartSmart-programma. De geïnterviewde ambtenaren zijn 14

20 veelal niet betrokken geweest bij de beslissing tot al of niet deelname, weten soms wel dat er deelnemers zijn in hun gemeente, maar geven aan verder geen tot weinig zicht te hebben op de effectiviteit van het programma. Geen enkele gemeente heeft ook contacten met ISS-deelnemers: die kennen ze niet. In vergelijking met aan ISS deelnemende gemeenten zijn er minder lokale initiatieven voor starters. Er is zelfs een gemeente die meldt dat startersbeleid geen aandachtspunt is voor de gemeente. Het lijkt erop dat naarmate gemeenten meer zelf doen aan startersbeleid, deelname aan IkStartSmart ook meer wordt ingezet en wel als specifiek vervolg op de eigen eerste-lijns voorzieningen. Effecten volgens coaches De 5 geïnterviewde coaches geven aan dat het programma heel effectief is. Zij ervaren vrijwel dagelijks dat starters door het programma sterker het startproces doorlopen, met als gevolg dat de bedrijven die zij realiseren een stevige basis krijgen. Coaches helpen vooral bij marketingvraagstukken, het versterken van het zelfvertrouwen en het focus houden tijdens het vaak hectische startproces. Ook stellen zij hun eigen netwerken open voor ISS-deelnemers. De coaches hebben een forse caseload, en hebben inmiddels tientallen tot een honderdtal starters begeleid. Ook bezoeken zij vaak het coachcafé, een bijeenkomst specifiek voor coaches om ervaringen te delen en tips door te geven. En niet onbelangrijk: coaches zijn hier enthousiast over. Het coachcafé helpt hen scherp te blijven, door te ontwikkelen en het beste uit zichzelf te halen ten behoeve van de starters. Hun contacten met de intakers van het project zijn intensief en goed. Dit is belangrijk om een goede overgang van intaker naar coach te bevorderen, maar ook om intakers feedback te geven op hun intakeproces: zo bouwen intakers hun expertise op. Effecten volgens deelnemers De tevredenheid van deelnemers aan IkStartSmart is groot; gemiddeld krijgt het totale programma een 7,8 van de deelnemers. De waardering voor het programma blijkt ook uit het feit dat 95% van de deelnemers deelname aan het programma ook zou aanbevelen bij andere startende ondernemers. Slechts 2% zegt dit niet te zullen doen en 3% weet het niet. Naast een algehele waardering is ook gevraagd een cijfer te geven voor de tevredenheid over de kwaliteit van de verschillende onderdelen van het programma. De hoogste rapportcijfers worden gegeven voor de begeleiding en ondersteuning door de coach (8,0), de intake (7,9) en de bereikbaarheid en beschikbaarheid van de betrokken partijen (7,9). Het aanbod van trainingen krijgt met een 6,9 het laagste rapportcijfer van de deelnemers. Hierbij moet de kanttekening worden geplaatst dat deelnemers aangeven dat het trainingsaanbod qua niveau vaak niet helemaal aansluit op de behoefte (zie pagina 20, alinea zwakke punten). Bijna alle deelnemers (94%) geven aan dat het voor hun bedrijf makkelijk was om aan het programma deel te nemen. De redenen waarom het voor anderen (4%) niet gemakkelijk was om deel te nemen betroffen vooral persoonlijke omstandigheden. Voor 88% geldt dat het programma goed aansluit bij hun behoefte. Daarnaast zegt 5% dat dit niet het geval is en 7% zegt dit niet te weten, waarbij meespeelt dat een deel van de respondenten pas recent met het programma zijn gestart zijn. 15

21 tabel 2.3 Rapportcijfers van de deelnemers aan IkStartSmart Overijssel voor hun tevredenheid over de kwaliteit van onderdelen van het programma Onderdeel Cijfer Aantal deelnemers (N) De intake 7,9 304 Algemene informatievoorziening 7,7 304 De begeleiding en ondersteuning door de coach 8,0 300 Het aanbod van trainingen 6,9 291 Het adviestraject 7,4 234 De georganiseerde netwerkbijeenkomsten 7,2 318 De contacten met de KvK-contactpersoon 7,7 294 Bereikbaarheid en beschikbaarheid van de betrokken partijen 7,9 286 Bron: Panteia, 2013 Naast de waardering voor het programma is aan de deelnemers gevraagd naar de effecten van de deelname aan het programma voor hun bedrijf. De volgende aspecten zijn daarbij betrokken: werkgelegenheid, omzet, winst, innovaties, financieringsmogelijkheden en investeringen. Werkgelegenheid De vraag of deelname aan het programma effect heeft gehad op de werkgelegenheid binnen het eigen bedrijf wordt door 28% van de deelnemers (85) bevestigend beantwoord. Daarvan geeft 21% (18 deelnemers) aan dat hierdoor een of meerdere werknemers behouden konden worden, 9% (8) konden een of meer extra werknemers aannemen en 69% (59) weet het effect niet precies te duiden. Daarnaast is aan de deelnemers gevraagd hoeveel personen er bij de start van het bedrijf werkzaam waren en hoeveel dat er op dit moment zijn. Hieruit blijkt dat 90% van de bedrijven bij de start 1 werkzame persoon had, 7% 2 werkzame personen en 3% 3 of meer werkzame personen had. Op dit moment is bij 87% van de bedrijven 1 persoon werkzaam, bij 7% 2 personen en bij de overige 3 of meer. In de tussenliggende periode blijken 18 bedrijven (6%) gegroeid, 277 bedrijven (91%) even groot en 7 bedrijven (2%) gekrompen. Van 1% is de verandering in werkgelegenheid onduidelijk. In totaal zijn de 18 bedrijven die gegroeid zijn verantwoordelijk voor 57 banen en de 7 bedrijven die gekrompen zijn voor een afname van 8 banen. Netto is de banengroei dus 49 (=16%). Daarbij dient wel te worden aangetekend dat het zowel om fulltime als parttime banen kan gaan. Omzet Van de deelnemers zegt 31% dat deelname aan het programma invloed heeft gehad op de omzet van het bedrijf, 36% zegt van niet en 32% weet het niet. Aan de deelnemers die aangeven dat er invloed was, geeft ongeveer de helft een inschatting van de procentuele toename van de omzet. Gemiddeld geven deze 43 deelnemers aan dat deelname de omzet met 60% heeft doen toenemen. Hierbij is geen rekening gehouden met de omvang van de omzet die in deze bedrijven is gerealiseerd. 16

22 Tabel 2.3 biedt inzicht in de omzet die door de deelnemers aan het programma worden gerealiseerd. Hierbij is gevraagd naar de omzet exclusief BTW in Een deel van de deelnemers is in dat jaar of in 2013 gestart en heeft daarom geen omzetcijfers verstrekt. Een ander deel van de geënquêteerden zegt de omzet niet te weten of niet te willen zeggen. Uiteindelijk is van 184 deelnemers een schatting van de omzet ontvangen, waaruit een gemiddelde omzet van circa afgeleid kan worden. tabel 2.4 Raming gemiddelde omzet die de bedrijven hebben gerealiseerd in 2012 exclusief BTW (n = 184) Bedrag in Geraamde totale omzet in Aantal deelnemers met omzet in 2012 en schatting daarvan 184 Geraamde gemiddelde omzet in 2012 per bedrijf Bron: Panteia, 2013 Winst Bijna een kwart (24%) van de deelnemers zegt dat deelname aan IkStartSmart invloed heeft gehad op de winst van het eigen bedrijf. Daarnaast geeft 40% aan dat er geen invloed op de winst was en 36% weet het niet. Van de 72 deelnemers die invloed op de winst hebben ervaren, hebben er 30 een inschatting gegeven van de procentuele toename. Dit komt gemiddeld neer op een toename van 53%. Ook hier geldt dat geen rekening is gehouden met de omvang van de winst in deze bedrijven. Innovaties Meer dan de helft 57% van de deelnemers geeft aan dat deelname effect heeft gehad op innovaties binnen het eigen bedrijf. Bij 31% is er naar de mening van de geënquêteerden geen effect op dit terrein en 12% weet het niet. In figuur 2.1 staan de verschillende vormen van innovaties en het percentage bedrijven dat dit effect ervaren heeft. Bijna de helft van de bedrijven die aangeven dat het programma invloed heeft gehad, zegt dat zij nieuwe markten hebben aangeboord. Ook het krijgen van nieuwe klanten en productinnovaties worden door vier op de tien van deze deelnemers genoemd. Bij deze cijfers moet wel een kanttekening worden gemaakt: bij startende bedrijven is het logisch dat er relatief veel nieuwe markten worden aangeboord en nieuwe klanten worden geworven. 17

23 figuur 2.1 Welk effect heeft deelname aan IkStartSmart Overijssel gehad op de innovaties in de bedrijven (N = 173) Op procesinnovaties 38% Op productinnovaties 40% Nieuwe markten aangeboord 46% Nieuwe klanten gekregen 40% Nog anders 15% Bron: Panteia, 2013 Financieringsmogelijkheden De deelnemers aan IkStartSmart is ook gevraagd of de deelname de financieringsmogelijkheden van het bedrijf hebben verbeterd. Bijna de helft van de deelnemers (48%) geeft aan dat dit niet het geval is en 22% zegt het niet te weten. Bij 3% van de deelnemers (10 bedrijven) is het helder dat de financieringsmogelijkheden verbeterd zijn, omdat zij financiering kregen door de stichting Qredits (6), een investeerder vonden (2), bankfinanciering (1) of financiering van een regionale ontwikkelmaatschappij kregen (1). Naast Qredits spelen coaches soms een bemiddelende rol bij het verkrijgen van financiering: zij boren daarvoor hun eigen netwerk aan. Investeringen Bij de start van het bedrijf wordt in bijna 60% van de gevallen minder dan geïnvesteerd. Bijna een kwart (23%) investeerde tussen de en de , en 11% tussen de en de Bedragen in de tussen (3%), en meer dan (1%) worden minder vaak genoemd. Ruim 3% van de deelnemers zegt het bedrag dat bij de start is geïnvesteerd niet te weten. Na de startinvestering investeren de geënquêteerden jaarlijks gemiddeld in hun bedrijf (schatting van 189 deelnemers). Op de vraag of deelname aan het programma effect heeft gehad op de omvang van de investeringen antwoordt 62% dat de investeringen gelijk zijn gebleven. Bij 9% zijn de investeringen door het programma toegenomen, bij 3% juist afgenomen en 27% weet het effect op de jaarlijkse investeringen niet. Deelname aan het programma heeft bij 34% van de deelnemers effect gehad op de wijze waarop de investeringen in het bedrijf worden ingezet. Daarentegen is dit bij 45% niet het geval en 21% zegt het niet te weten. 18

24 Overige effecten Naast de effecten voor het eigen bedrijf is de vraag voorgelegd of deelname aan het programma voorkomt: dat bedrijven failliet gaan; dat bedrijven worden opgeheven; dat bedrijfsprestaties (verder) dalen. Tabel 2.4 laat de verwachting van de geënquêteerden zien. Meer dan de helft (54%) van de geënquêteerden verwacht dat door deelname voorkomen wordt dat de bedrijfsprestaties dalen en bijna de helft (48%) verwacht dat deelname aan het programma opheffingen voorkomt. Bij de vraag of door deelname aan het programma faillissementen van bedrijven voorkomen worden, zijn de meningen verdeeld; 36% denkt van wel, een even groot percentage denkt juist van niet en 28% weet het niet. tabel 2.5 Verwacht u dat deelname aan het programma voorkomt dat: Ja Nee Weet niet bedrijven failliet gaan 36% 36% 28% bedrijven worden opgeheven 48% 30% 22% bedrijfsprestaties (verder) dalen 54% 29% 17% Bron: Panteia, 2013 Kan ISS nog effectiever? Ja!! Aan de deelnemende en niet-deelnemende gemeenten, coaches en deelnemers is gevraagd hoe het programma (nog) effectiever kan worden. Daaruit komt naar voren dat de communicatie vanuit het project sterk verbeterd kan worden. Opvallend is dat alle partijen vragen om meer informatie, feed back en meer contact vanuit de projectorganisatie. Die behoefte is zelfs zo sterk dat één gemeente overwoog zelf een evaluatie te doen naar de effecten van ISS. Deelnemende gemeenten hebben vooral behoefte aan: Informatie over de effecten op de deelnemers inclusief verhogen van de slaagkans; Info over werkgelegenheidseffecten; Informatie over deelnemers in de eigen gemeente (namen en rugnummers); Behoefte aan ondersteuning in de communicatie richting potentiële deelnemers. Niet-deelnemende gemeenten zijn vooral geïnteresseerd in de effecten op de deelnemers uit de eigen gemeente. Ook geven zij aan dat als de evaluatie van ISS gunstige effecten laat zien het besluit tot deelname heroverwogen kan worden. Zeker nu er gemeenteraadsverkiezingen aankomen en nieuwe colleges mogelijk andere beleidsspeerpunten gaan kiezen. Coaches geven aan dat prioriteit 1 ligt in het versterken van de relatie met gemeenten. Het bereik van het programma kan dan worden vergroot en nog meer startende ondernemers kunnen profiteren van de effecten van het programma. Gemeenten zouden moeten weten welke ISS-starters en coaches in hun gemeente actief zijn. Hoe het die starters vergaat, welke effecten worden gerealiseerd voor werkgelegenheid, etc. Een gemeente kan dan contact opnemen met die starters en hen lokaal in verbinding brengen met lokale netwerken en bijvoorbeeld een eigen starters- en ZZP-netwerk organiseren. De betrokkenheid van de gemeenteambtenaren zal hen ook enthousiast maken: ze zien immers de resultaten door direct in contact te komen met hun eigen ISS-starters. 19